İKLİM VE HAVA HAREKETLERİ HAZIRLAYAN: MURAT GÜRBÜZ

A. HAVA OLAYLARI • Atmosferde meydana gelen değişmelere hava olayları denir. • Havada nem miktarına (su buharına) bağlı olarak gerçekleşen yağışlar ve hava hareketlerinden oluşan rüzgarlara hava olayları (meteoroloji olayları) denir.

Hava olaylarını etkileyen değişkenler nelerdir? Güneşten gelen ısı enerjisine bağlı olarak;

    

Sıcaklık Yağış Nem Rüzgar Hava Basıncıdır.

Hava Durumu • Belirli bir bölgede ve kısa sürede etkili olan hava olaylarıdır.

• Hava olaylarını iki başlık altında inceleyeceğiz.

1.Basınç ve Rüzgarlar 2.Havadaki Nem

1. BÖLÜM BASINÇ Sıcaklığın yükselmesi ile hava moleküllerinin hareketi artar. Artan hareketle moleküller birbirinden uzaklaşır. Bu nedenle havadaki moleküllerin birbirine teması sonucu oluşan etki yani hava basıncı azalır. Hava basıncının düşük olduğu bu alana alçak basınç alanı denir. Sıcaklığın düşmesi hâlinde ise bu durumun tersi gerçekleşir. Hava basıncının yüksek olduğu alana yüksek basınç alanı denir.

BAROMETRE

Basıncı ölçmeyi sağlayan aletlere barometre denir.

Alçak Basınç Alanı Isı alarak sıcaklığı artan havanın yoğunluğu azalır. Bu durumda havanın yeryüzüne yaptığı basınç da azalır ve alçak basınç alanı oluşur.

Alçak Basınç Alanında Ne Gözlenir? • Çevredeki yüksek basınçlı alanlardan, bu bölgeye hava akımı olur.  Yükseltici hava hareketleri görülür.  Hava bulutludur.  Yağış görülme ihtimali fazladır.

Sıcak Hava= Alçak Basınç

Yüksek Basınç Alanı Isı vererek sıcaklığı azalan havanın yoğunluğu artar. Bu durumda ise havanın yeryüzüne yaptığı basınç artar ve yüksek basınç alanı oluşur.

Yüksek Basınç Alanında Ne Gözlenir? • Yüzeydeki hava, çevredeki alçak basınçlı alanlara doğru yayılır.  Alçaltıcı hava hareketleri görülür.  Hava açıktır.  Yağış görülmez.

Soğuk Hava= Yüksek Basınç

Basıncın Farklı Olduğu Bölgeler Arasında Ne Oluşur? • Isınma ve soğumalar gibi çeşitli etkenler sonucunda yeryüzünde oluşan basınç farklılıkları, havanın yer değiştirmesine neden olmaktadır.

• Hava daima basıncın yüksek olduğu yerden, basıncın düşük olduğu yere doğru hareket eder. • Yatay yönlü yer değiştiren bu hava hareketlerine rüzgâr denir.

İki basınç merkezi arasındaki fark ne kadar fazla olursa rüzgarın esiş şiddeti o kadar fazla olur.

RÜZGAR

Kara ve Deniz Meltemi

DENİZ MELTEMİ= GÜNDÜZ

Kara ve Deniz Meltemi

KARA MELTEMİ= GECE

Kara ve Deniz Meltemi

DAĞ VE VADİ MELTEMİ

DAĞ VE VADİ MELTEMİ

ANEMOMETRE • Rüzgâr hızı anemometre ile ölçülür, ancak artık meteorolojik ölçümlerin çoğu sensörler yoluyla otomatik meteoroloji istasyonları tarafından yapılmaktadır.

2. BÖLÜM :HAVADAKİ NEM • Atmosferin içerdiği su buharı miktarına nem adı verilir.

• Havanın nemini ölçmek için higrometre adı verilen araç kullanılır.

HAVADAKİ NEM

Nemli hava gökyüzüne yakın yoğuşursa; • Yağmur: Havadaki nemin yoğuşmasıyla oluşan minik su damlacıkları bulutları oluşturur. Bulutlardaki su damlacıkları da birleşip yağmur olarak yeryüzüne düşer.

Nemli hava gökyüzüne yakın yoğuşursa; •Kar: Havadaki nem soğuk hava etkisiyle buz kristallerini, buz kristalleri de birleşerek kar tanelerini oluşturur.

Nemli hava gökyüzüne yakın yoğuşursa; •Dolu: Isınmalar sonucu yükselen hava içerisindeki su buharı, aşırı soğuma nedeniyle aniden yoğunlaşır ve donar. Bu yağış şekline dolu denir.

Nemli hava yeryüzüne yakın yoğuşursa; • Çiy: Havadaki nemin toprak, ağaç yaprakları vb. üzerinde yoğuşmasıyla oluşan su damlacıklarıdır. Yeryüzüne yakın su buharının soğuk nesneler üzerinde yoğunlaşması sonucu su damlacıkları oluşur. Bu olaya çiy denir.

Nemli hava yeryüzüne yakın yoğuşursa; • Kırağı: Havadaki nemin doğrudan katı hâle geçmesiyle toprak, araba, ağaç yaprakları üzerinde oluşan buz kristalleridir. • Yeryüzüne yakın su buharının sıcaklık donma noktasının altına düştüğünde sıvı hâle geçmeden direkt buz kristallerine dönüşmesiyle oluşan bu olaya kırağı denir.

Nemli hava yeryüzüne yakın yoğuşursa; •Sis: Havadaki nemin yeryüzünün hemen üzerinde yoğuşmasıyla oluşan minik su damlacıklarına denir.

METEOROLOJİ • Meteoroloji, atmosfer içerisinde meydana gelen tüm hava olaylarını ve değişimleri inceleyen, bu olay ve değişimlerin ortaya çıkardığı sonuçları irdeleyerek hava tahminlerini yapan bilim dalıdır.

• Meteoroloji ile uğraşan bilim insanlarına meteorolog denir.

B. İKLİM • İklim, geniş bir bölgede uzun yıllar boyunca gözlemlenen sıcaklık, nem, hava basıncı, rüzgar, yağış, yağış şekli gibi meteorolojik olayların ortalamasına denir.

• Bir bölgenin iklimini tanımlayabilmek için en az 35-40 yıllık hava olaylarının gözlemlenmesi gerekmektedir. • Ne demek: İklim Bilimciler meteoroljik bilgilerden yararlanırlar.

İKLİM • İklimlerin yayılışlarını, insan ve çevre üzerine etkilerini nedensonuç ilişkisi içerisinde inceleyen bilim dalına klimatoloji (iklim bilimi) denir.

• İklim bilimi ile uğraşan bilim insanına ise klimatolog (iklim bilimci) denir.

İKLİMİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER NELERDİR? • Ekvatora olan uzaklık (Bulunduğu enlem) (matematiksel konum) • Denizden uzaklığı • Denizden Yüksekliği • Yer Şekilleri • Bitki Örtüsü

Belli Başlı İklim Türleri Karadeniz İklimi • Karadeniz Bölgesi’nin kıyı kesimlerinde ve Marmara Bölgesi’nin Karadeniz kıyıları boyunca görülür. Yıllık sıcaklık farkı azdır (13 °C – 15 °C). Kışlar ılık (6 °C -7 °C), yazlar serin (21 °C – 23 °C) geçer. • Her mevsim yağışlıdır. Doğu Karadeniz Bölümü’nde en fazla yağış sonbaharda, en az yağış ilkbaharda düşer.

Karadeniz İkliminin Özellikleri • Karadeniz Bölgesi’nin kıyı kesimlerinde görülür. Her mevsim yağışlıdır. En çok yağış sonbahar ile kış aylarında düşer. Türkiye’de görülen iklimler içinde yıllık yağış miktarı en fazla olandır. Yazlar serin ve yağışlı, kışlar ılık ve yağışlı geçer.

• Yıllık sıcaklık farkı azdır. Bulutluluk oranı yüksek, güneşli gün sayısı azdır.

• Karadeniz ikliminin doğal bitki örtüsü ormanlardır.

Belli Başlı İklim Türleri Akdeniz İklimi • Akdeniz iklimi, genel olarak, yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlıdır. Yıllık ortalama sıcaklık 15 – 20°C dir. Akdeniz ikliminde yıllık sıcaklık farkı ise 18°C kadardır. En fazla yağış kışın, en az yağış yazın görülür.

Akdeniz İkliminin Özellikleri • Yazları sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlı geçer. • Kar yağışı ve don olayı ender görülür. • En yağışlı mevsim kış, en kurak mevsim yazdır. • Yaz kuraklığı belirgindir.

• Doğal bitki örtüsü ise genellikle bodur ağaç ve çalılardan oluşan makilerdir.

Belli Başlı İklim Türleri Karasal İklim • Karasal iklim, genel olarak, karaların deniz etkisinden uzak iç kısımlarında ve kıtaların doğu kıyılarında görülmektedir. Kışlar çok soğuk geçer ve uzun sürer. Yazlar ise sıcaktır. Karasal iklimde, yıllık sıcaklık ortalaması 0 – 10°C arasında değişir. Yıllık sıcaklık farkı 20 – 40°C dir.

Karasal İkliminin Özellikleri • Kuzey Anadolu ve Toros Dağları denizel etkilerin iç bölgelere girmesini zorlaştırdığı için iç kesimlerde iklim karasallaşmıştır.

• Yıllık yağış miktarı az, sıcaklık farkları belirgindir.

• Doğal bitki örtüsü genellikle bozkırlardır.

İklim ve Hava Olayları Arasındaki Farklar : İklim Hava Olayları Özellikleri geniş bir bölgede geçerlidir.

Özellikleri dar (belirli) bir bölgede geçerlidir.

Çok uzun zaman içinde aynı kalan ortalama hava şartlarıdır (atmosfer olaylarının ortalamasıdır).

Kısa bir süre içinde (günlük, haftalık gibi) etkili olan hava şartlarıdır.

İklim olaylarını inceleyen bilim dalına klimatoloji (iklim bilim) denir.

Hava olaylarını inceleyen bilim dalına meteoroloji denir.

Klimatoloji ile uğraşan bilim insanlarına iklim bilimci denir.

Meteoroloji ile uğraşan bilim insanlarına meteorolog denir.

İklim ve Hava Olayları Arasındaki Farklar : İklim Hava Olayları En az 30 – 35 yıllık hava durumuna ait ortalama veriler ile belirlenir.

Günün 07.00, 14.00 ve 21.00 olmak üzere farklı saatlerinde yapılan günlük gözlemlerle belirlenir.

Değişkenlik azdır.

Değişkenlik fazladır.

İklimden bahsedilirken kurak, yağışlı, soğuk, sıcak gibi ifadeler kullanılır.

Hava olaylarından bahsedilirken güneşli, rüzgârlı, yağmurlu gibi ifadeler kullanılır.

İklim kesinlik bildirir.

Hava olayları tahminidir.

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ VE SONUÇLARI • İklimlerde meydana gelen değişiklikler Dünya üzerindeki insanların faaliyetleri sonucu oluşmuştur. • Atmosfere salınan sera gazları hava sıcaklığının artmasına buda iklim değişikliğine neden olmaktadır. • Sera gazlarının salınımı sonucu küresel ısınma meydana gelir.

Küresel Isınma Döngüsü: Fosil Yakıtlar (Kömür, petrol, doğal gaz) → CO2 → Sera etkisi → Küresel ısınma → İklim değişikliği ve doğal afetler

İklim değişikliğini önlemek için: • 1. Yenilenemez enerji kaynakları yerine, yenilenebilir enerji kaynakları kullanılmalıdır. • 2. Enerji tasarrufu yapılmalıdır. Enerji tasarrufu sağlayan A sınıfı elektrikli araçlar kullanılmalıdır. • 3. Atıkların içerisinde geri dönüşümü mümkün olanlar, geri dönüştürülerek doğal kaynakların kullanımı azaltılmalıdır.

• 4. Binalarda ısı yalıtımı yapılmalıdır.

• 5. Ormanlar ve yeşil alanlar korunmalıdır. Ağaçlandırma çalışmaları yapılmalıdır. • 6. İnsanlar küresel ısınma ve çevrenin korunması konusunda bilgilendirilmelidir.

Küresel İklim Değişikliğinin Ortaya Çıkaracağı Sorunlar : 1-) Hava sıcaklıklarında her yıl 10°C ile 30°C arasında sıcaklık artışı gözlemlenir. 2-) Sıcaklığın artması sonucu kuraklık, çölleşme, tuzlanma ve erozyon gibi olaylar hızlanır. 3-) İnsanların kullanacakları su kaynakları (mevcut içme ve kullanma suyu miktarları) azalır. 4-) Tarımsal üretim azalır, tarımsal üretim potansiyeli değişebilir ve her ürün daha önceki yetiştiği bölgelerde yetişmeyebilir. 5-) Karasal ekosistemler ve tarımsal üretim sistemleri, zararlı canlılar ve hastalıklardaki artıştan zarar görür. 6-) Ormanlarda toplu ağaç kurumaları, zararlı böcek salgınları ve orman yangınları artar.

7-) Sıcaklıktaki artış insan ve hayvan sağlığı üzerinde olumsuz etkiler yaparak, aşırı sıcaktan kaynaklanan hastalık ve ölüm oranları artar. 8-) Deniz suyu seviyesi yükselir ve buna bağlı olarak yerleşim, turizm ve tarım alanlarının yer aldığı alçak alanlar su altında kalır. 9-) Kutuplardaki buzullar erir ve çığ, sel ve taşkın olaylarında artış olur. 10-) Deniz akıntılarındaki değişmeler, deniz ekosistemleri üzerinde olumsuz etkiler yaratır ve deniz ürünleri azalır. 11-) Kıyı bölgelerinde yağış miktarı artarken iç bölgelerde sıcaklık nedeniyle kuraklık olur. 12-) Dünya`nın bazı bölgelerinde kasırgalar ve seller görülürken bazı bölgelerinde kuraklık ve çölleşme görülür.