Монгол хэлний ЭЕШ-ын бэлтгэл хичээл МХУЗ-ын багш К.Жанылган

Баян-Өлгий аймгийн хэмжээнд Монгол хэлний 2019 оны ЭЕШ-ын үзүүлэлт 103 82 105 99 56 64 29 67 67 94 79 101 118 55 64 50 79 73 74 67 78 92 51 80 37 93 75 76 48 37 143 29 41 58 54 0 20 40 60 80 100 120 140 160 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 193 сурагч

• 7даалгавар-Холбох үг • 32даалгавар-уламжлалт бичлэгтэй үгс • 25даалгавар –зөв бичих дүрэм • 30 даалгавар-холбох эгшгийн дүрэм • 33 даалгавар-уламжлалт бичлэгтэй үгс • 16 даалгавар-найруулгын зэрэг • 23 даалгавар –идэвхгүй язгуур /дуурайх,дүрслэх үг/

ЖИШЭЭ ДААЛГАВАР2 2019 оны” А”,”В” хувилбарын 1-р хэсгийн 23-р даалгавар 23.Дуурайх язгуур бүхий үгийг олоорой. A.шархийх B.хазайх C.далийх D.муруйх E.сарийх 23.Дүрслэх язгуур бүхий үгийг олоорой. A.хархий B.гэдий C.түсхий D.торхий E.пасхий

Агуулга Суралцахуйн зорилт цөм хөтөлбөрийн агуулга •Дуурайх ба дүрслэх үгийн хэл зүйн шинж,найруулгын утга үүргийг тодорхойлох 7.1е. Эхэд тооны нэр,тэмдэг нэр дүрслэх,дуурайх үгийг хэрэглэсэн учрыг тайлбарлаж хэл зүйн шинж найруулгын утга үүргийг тодорхойлох 7.2б.Хэлц,уран дүрслэл ба дуурайх үг ашиглан үйлийн хувирал өөрчлөлтийг тоочин дүрсэлж,аян замын тэмдэглэл бичих Сэдэв: Дурайх язгуур ба дүрслэх язгуурыг ялган таних

Идэвхгүй язгуур Дуурайх /жишээ нь:жиргэ,тогш,дүнгэ нэ,майл,бархир,бувт на гэх мэт үгийн бүтцэд орсон жир- ,тог-,дүн-,май-,бар- ,був-,...гэх мэт Дүрслэх /жишээ нь: хагал,хугар,цооч,тасал бяцар,цөмч,яралз,гэдий, гялсхий,бондгоно гэх мэт үгийн бүтцэд орсон хага-,хуга-,цоо-,тас-,бяц-,цөм- ,яр-,гэд-,гял-, бонд-...гэх мэт Үгийн бүтцэд зөвхөн үг бүтээх дагаврын өмнө тохиолдох язгуурыг идэвхгүй язгуур гэнэ.

Дасгал 6 а. Өгүүлбэрүүдийг уншаад, нэр ба үйлийг тодотгосон үгсийг ажиглаж, тэдгээрийн утга, үүргийн ялгааг харьцуулан, дүгнэ. • Уйлагнасан бороо • Арслан үүлт тэнгэр • Алтан хараацай • Азарган бороо • Нүдэн булгийн ус • Зүггүй горхи • Бор бор жаалууд • Нялх ногоо -шивэр авир хийнэ . -хүр хүр хийнэ. -намс намс нисэлдэнэ. -шаагин шуугин шавхуурдана. -пор пор ундарна. -хор хор хоржигноно. -год шод гүйлдэнэ. -суга суга ургана. Нэрийн тодотгол ашигласанаар тухайн юмс үзэгдлийн дүр зураг илүү уран болж байгаа Үйл хөдлөлийн харагдах байдал буюу дүр байдлыг дүрсэлсэн үгийг нэг ,сонсогдох байдал буюу дуу авиаг дүрсэлсэн үгийг хоёр зураарай

23.Дуурайх язгуур бүхий үгийг олоорой. A.шархийх B.хазайх C.далийх D.муруйх E.сарийх • Үйл хөдлөлийн харагдах байдал буюу дүр байдлыг дүрсэлсэн үгийг дүрслэх язгуур гэнэ. • Сонсогдох байдал буюу дуу авиаг дүрсэлсэн үгийг дуурайх язгуур гэнэ.

Дүрслэх утгатай язгуур уу?,дуурайх утгатай язгуур уу? гэдгийг тэмдэг нэр бүтээх дагавар залгаад шалгаж болно. • Дүрслэх язгуурт үйл үг бүтээх –гана,-гэнэ,-гоно,- гөнө залгана./гэдгэнэ,бондгоно ,иржгэнэ,татгана, • -гар дагавар зөвхөн дүрслэх утгатай язгуурын дараа орно./дэнжгэр,иржгэр, • Голдуу –р,-в гийгүүлэгчээр төгссөн дуу авиа дуурайх утгатай язгуурт –жигна,-чигна дагавар залгана./харжигна ,хэржигнэ,шаржигна,хавжигна гэх мэт / • Түүнчлэн “н”,”л” гийгүүлэгчээр төгссөн дуу авиа дуурайх язгуурт -гина2,-гана4 дагавар залгана./хангина,гангина, гонгино,гангана,гунгана,хүнгэнэ, жингэнэ,дангина,сүнгэнэ, шулгана,нялгана гэх мэт/ Монгол хэлний зөв бичих дүрмийн журмаласан толь

Дараах үгсийг утга үүргээр нь бүлэглэ. • Бүлэглэх үгс: жив жув, жирэв зурав, жин жан, найтаг тайтаг, налчиг балчиг, пал пул, пий пай, пэд пад, сүр сар, таль туль, тар няр, өм цөм, тар тур, ээн уун, там тум, хан ян, гял цал, хар хүр, хан ян, татга ятга, гэдэн годон, ярс ярс, тор тор, лүг лүг, гялав • Авиа дуурайх үгс:жив жув,жигжуг,жин жан,налчиг балчиг,пал пүл,пий пай,пад пэд, сүр сар,таль туль,тар няр,ээн уун, • Дүрслэх үг:жирэв журав,найтаг тайтаг,өм цөм, там тум,тан ян,гэдэн годон,татга ятга,ярс ярс дүрс хөдөлгөөн заасан үг

Тэмээ уналаа Тэмээ өндөс Тэнгэр дайвас Урдах газар хэлтэс Уул овоо навтас Унасан тэмээ бөхөс Урагшаа би тонгос Бөхөнд нь тулаад гэдэс Бүр тэгээд дэнхэс Ижий тэнд инээж зогсоно Их говь цэлийн харагдана. (Г.Төмөр) • Өндөс – босох • Дайвас – юмны ганхах хөдөлгөөн • Хэлтэс – юмны хазайх хөдөлгөөн • Бөхөс – юмны тонгойх, урагшаа мэхийх • Дэнхэс – өндөр том юмны харагдах Дүрслэх язгуурт залгасан –с дагавар ямар утга илтгэж байна вэ? Дүрслэх ба дуурайх үгс нь өгүүлбэрт язгуураар эсвэл дагавар авч үйлшиж ,үйлийн дүр байдлыг заадаг

23.Дуурайх язгуур бүхий үгийг олоорой. /ЭЕШ-ын 2019 С хувилбар/ A.далийх B.хазайх C.шархийх D.муруй E.сарийх С. Дуурайх язгуур бүхий үг нь “шархийх” бөгөөд хазайх, далийх, муруйх, сарийх үгс идэвхгүй язгуураас дүрслэх үг бүтсэн байна.

23.Дүрслэх язгуур бүхий үгийг олоорой. A.пасхий B.хархий C.түсхий D.торхий E.гэдий Е.дүрслэх язгуур бүхий үг нь “гэдий” бөгөөд хархий, түсхий, торхий, пасхий үгс идэвхгүй язгуураас дуурайх үг бүтсэн байна.

“Түрүүлсэн морины цол”-оос ... (ААЗ) • “Түрүүлсэн морины цол”-оос ... (ААЗ) Заан дөрвөн соѐог яралзуулан Заамал зургаан хүзүүг суналзуулан Төө сайхан чихийг солбилзуулан Төгрөг хар нүдийг тормолзуулан Туулай сайхан зоог хотолзуулан Тураг сайхан биеийг гулалзуулан Шашир сайхан дэлийг сагсалзуулан Шанам сайхан сүүлийг салбалзуулан Эрчимт дөрвөн туурайг жирэлзүүлэн Эрдэмт дөрвөн хөлийг гялалзуулан... Дүрслэх язгуурт –лз дагавар залгаж гадаад байдлын удаан үргэлжлэх утга бүхий үг бүтээсэн

Гэрийн даалгавар:2019 оны ЭЕШ-ын “С” “D” хувилбарын 23 даалгавар