БОЛОВСРОЛЫН ХҮРЭЭЛЭН

ЕРӨНХИЙ БОЛОВСРОЛЫН СУРГУУЛИЙН ФИЗИКИЙН СУРГАЛТЫН ХӨТӨЛБӨРИЙГ ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ СУРАЛЦАХУЙН УДИРДАМЖ (Бүрэн дунд боловсролын X анги. Заавал судлах болон сонгон судлах хөтөлбөр)

Улаанбаатар 2019

Багийн ахлагч: Мөнхөөгийн Ганбат, дэд профессор, тэнхмийн багш

МУИС. ШУС-ийн физикийн

Багийн гишүүд: Сандагийн Гэндэнжамц, магистр, БХ-ийн эрдэм шинжилгээний ажилтан Алтангэрэлийн Дулмаа, магистр, МУИС. ШУС-ийн физикийн тэнхмийн багш Бат-Очирын Бат-Отгон, магистр, МУИС. ХШУИС-ийн багш Ханахүүгийн Батболд, магистр, МУБИС. МБУС-ийн физикийн тэнхмийн эрхлэгч Ядамжавын Мөнхсайхан, магистр, МУБИС. МБУС-ийн дидактикийн тэнхмийн багш Хишигбадрахын Балт-Эрдэнэ, PhD. ШУТИС-ийн багш Гомбосүрэнгийн Зоригт, магистр, ШУТИС-ийн багш Раднаагийн Бавуудорж, магистр, Шинэ монгол сургууль, Монгол улсын гавьяат багш Бадраагийн Пүрэвжал, магистр, НБГ-ын мэргэжилтэн Насанбуянгийн Сайнбаяр, магистр, БМДИ-ийн арга зүйч Дэмбэрэлдоржийн Үүрийнтуяа, PhD. БМДИ-ийн арга зүйч Андагдайн Пүрэвсүрэн, бакалавр, Хэрэгжүүлэлтийн баг, физикийн судлагдахуун хариуцсан менежер Хөндлөнгийн шинжээч: Намсрайжавын Алтангэрэл, Ph.D, профессор, МУБИС. МБУС-ийн физикийн тэнхмийн багш Раднаабазарын Энхбат, магистр, Нийслэлийн 1-р сургуулийн багш

10 ДУГААР АНГИЙН ЗААВАЛ СУДЛАХ ФИЗИКИЙН ХӨТӨЛБӨРИЙГ ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ СУРАЛЦАХУЙН УДИРДАМЖ МЕХАНИК Энэ бүлэгт физик хэмжигдэхүүнийг өндөр нарийвчлалтай хэмжих, хэмжилтийн үр дүнг утгат цифрээр илэрхийлэх, нэг хэмжээст хөдөлгөөнийг илэрхийлэх, биесийн харилцан үйлчлэл ба хөдөлгөөнийг тооцоолох, биеийн тэнцвэрийн нөхцөлийн талаарх суурь ойлголт авна. Энд гүйцэтгэх туршилтын ажлууд нь сурагчдын эзэмшвэл зохих суурь мэдлэг, чадварыг хөгжүүлэхэд чиглэнэ. Суралцахуйн зорилт 10.1. Хэмжилт 10.1а. Нарийвчлалаараа ялгаатай багаж ашиглан шууд ба дам хэмжилт хийх, тооны утгат орныг илэрхийлэх, алдааг утгат орноор тооцох 10.1б. Физик хэмжигдэхүүнүүдийг тодорхойлох шууд хэмжилт гүйцэтгэх, хэмжилтийн үр дүнг утгат орноор илэрхийлэх

Суралцахуйн үйл ажиллагаа - Хэмжигч багажууд нь тодорхой нарийвчлалтай (алдааны мужтай) болохыг хэд хэдэн багажаар жишээлэн тайлбарлах (бодитоор харуулбал илүү) - Жишээлбэл, хэмжилтийн нарийвчлалын тухай анхны ойлголтыг, туузан метр, шугам г.м эсвэл жинлүүрүүдийг харьцуулан тайлбарлах - Хэмжилтийн алдаатай холбоотойгоор аливаа хэмжилтийн үр дүнг тоймлох шаардлага үүсдэгийг ойлгуулах - Утгат орны дүрмээр хэмжигдэхүүний утгыг тоймлох, нийлбэр, ялгаврын утгат цифрийг тодорхойлох - Үржвэр, ноогдворын утгат цифрийг тодорхойлох - Янз бүрийн нарийвчлалтай багажаар хэмжилт хийх. Жишээ нь, тэгш өнцөгтийн талбай, тэгш өнцөгт параллелопипедийн эзлэхүүн, нягт зэргийг тодорхойлоход дам хэмжилт хийгдэж байгаа учир тэдгээрийн утгат орныг харгалзан, талбай, эзлэхүүн, нягтын утгыг утгат орноор зөв илэрхийлэх дадалд суралцуулах Багшийн анхаарах зүйл: - Хэмжилтийн үр дүнг хүснэгтэд тэмдэглэхдээ хэмжигдэхүүнүүдийг мөр баганаар ялгах, хэмжигдэхүүний нэр, нэгж, тоон холбогдлыг утгат орны дүрмийн дагуу бичих

10.2 Хөдөлгөөн 10.2а. Хоромхон хурд, хурдатгалыг тодорхойлох 10.2б. Координатхугацаа, хурдхугацаа, хурдатгалхугацааны график ашиглан хөдөлгөөнийг илэрхийлэх 10.2в. Хурдхугацааны, координатхугацааны графикаас зам, хурдатгалыг тооцоолох

- Жигд хөдөлгөөний графикаас хөдөлгөөнүүдийг хурдаар нь ялгаж дүгнэлт гаргах (хөдөлгөөнүүдийг координат-хугацааны нэг диаграмм дээр дүрсэлбэл тохиромжтой)

координат-хугацааны

- Дээрх хөдөлгөөнүүдэд харгалзах хурд-хугацааны графикийг байгуулж, график доорх талбай нь шилжилтийн утгыг илэрхийлдэг болохыг харуулах - Амьдралд тохиолддог хувьсах хөдөлгөөнүүдээс жигд хурдсах болон удаашрах хөдөлгөөнүүдийг жишээ татан ярилцах (Жишээ нь, уулын уруу чаргаар гулсан буух хүүхдийн хөдөлгөөнийг эхэн үедээ жигд хурдсах, тэгш хэсэгт жигд удаашрах хөдөлгөөн хийнэ г.м) - Хурдатгал нь хурдны өөрчлөлтөөр

Хэрэглэгдэхүүн -

Туузан метр Шугам Штангенциркуль Микрометр Дэнс Мензурк секундомер A Level Physics Practical Handbook Teaching A2 Physics Practical Skils Physics Laboratory Experiment Обработка эксперименталь ных данных Signifant figure Accuracy Experimental error

- Налуу хавтгай - Тэргэнцэр - бөмбөг болон жижиг биес - Хурд хэмжигч, оптик гарц

Speed Acceleration Speedometer

10.2г.Координатхугацааны графикийн налалтаар хурдыг олох

тодорхойлогддог болохыг харуулах - Жигд хурдсах, удаашрах хөдөлгөөний хурдхугацааны хамаарлын графикийг байгуулж, шулууны налалтаар хурдатгалыг тодорхойлох - Координат-хугацааны хамаарлыг хурдны графикаас талбайг тооцох замаар томьёогоор илэрхийлэх - Координат-хугацааны илэрхийллээр графикийг байгуулж дүгнэлт гаргах (анхны хурдтай ба хурдгүй, хурдсах ба удаашрах) - Удаашрах хөдөлгөөний координат-хугацааны графикийн буурах хэсгийг хөдөлгөөний чиглэл өөрчлөгдсөнтэй холбон тайлбарлах

Gates distance graph

-time

Speed time graph Acceleration graph

time

Interactive physics Phet Simulation

Багшийн анхаарах зүйл: - Графикийн тэнхлэг, масштаб, хэмжигдэхүүний нэр, нэгж, цэгийг дүрмийн дагуу хийх 10.2д. Хавтгай хөдөлгөөнийг перпедикуляр хөдөлгөөнүүд болгон задлах 10.2е. Өнцөг үүсгэн шидсэн биеийн хөдөлгөөнийг перпендикуляр хөдөлгөөнүүд болгон дүрслэх, тайлбарлах

- Чөлөөт унаж байгаа болон эгц дээш шидсэн биеийн хөдөлгөөн нь жигд хурдсах ба удаашрах хөдөлгөөний жишээ болохыг таних, илэрхийлэх - Хавтгай дээрх хөдөлгөөний траекториудыг дүрслэн хөдөлгөөний хэлбэрүүдийг ярилцах (тойргоор эргэх, парабол, муруй болон шулуун хөдөлгөөн) - Дээрх хөдөлгөөнүүдийг перпендикуляр хөдөлгөөнүүд болгон задлах, харилцан перпендикуляр хөдөлгөөнүүдийн нийлмэл хөдөлгөөнийг дүрслэх - Шулуун хөдөлгөөнийг харилцан перпендикуляр хөдөлгөөнүүдэд задлах (Жишээ нь, голоор хөндлөн гатлах завины хөдөлгөөн) Хурдыг перпендикуляр хоёр чиглэлд задалж тайлбарлах - Хүндийн хүчний оронд өнцөг үүсгэн шидэгдсэн биеийн хөдөлгөөнийг хэвтээ болон босоо чиглэлтэй хоёр хөдөлгөөний нийлбэр болохыг тайлбарлаж, хөдөлгөөний тэгшитгэлийг бичих

Trajectory Coordinate - time graph (Position graph)

–time

Two dimensional motion Projectile Motion Phet Simulation Interactive physics Simulation Relative Motion

Багшийн анхаарах зүйл: - Графикийн тэнхлэг, масштаб, хэмжигдэхүүний нэр, нэгж, цэгийг дүрмийн дагуу хийх 10.3. Хүч ба хөдөлгөөн 10.3а. Дараах хүчний томьёог санах, хэрэглэх: - Хүндийн хүч - Харимхайн хүч - Архимедийн хүч - Гулсахын үрэлтийн хүч 10.3б. Биед үйлчлэх бүх бодит хүчнүүдийг вектороор дүрсэлж, нийлбэр хүчийг олох

- Хүч нь харилцан үйлчлэлийн хэмжүүр болохыг жишээгээр тайлбарлаж, хүчийг дүрслэх, хэмжих аргуудыг ярилцах - Динамометрээр хүч хэмжих - Гукийн хууль (хуулийн үзэл санааг ярилцахын зэрэгцээ энэ нь хүч хэмжигч багажуудын үндэс болохыг туршилтаар таниулах) - Биед нэг шулууны дагуу үйлчлэх хоёр хүчийг нэмэх

- Динамометр - Ачаанууд - шугам Force Physics

Force Diagram Physics

Force Diagram Physics Types

- Перпендикуляр чиглэлтэй болон өнцөг үүсгэн үйлчлэх хоёр хүчийг нэмэх (геометрийн аргаар)

Balanced Force

Net

Unbalanced Force

Net

Perpendicular components Kinetic and Static Friction Force of Friction 10.3в. Үрэлтийн хүчний чиг, хэмжээг жишээгээр харуулах 10.3г. Нэг шулууны дагуу явагдах хөдөлгөөнд Ньютоны 2-р хуулийг хэрэглэх

10.4. Массын төв 10.4а. Нэг шулуун дээр байрлах биесийн системийн массын

- Жижиг эсвэл том (масс ихтэй) чулууг шидэхэд харилцан адилгүй зайд унадаг гэх мэт олон жишээгээр масс нь хөдөлгөөний өөрчлөлтөд эсэргүүцэл үзүүлж байгааг харуулах - Биед гаднаас хүч үйлчлэх хүртэл бие тайван байдал эсвэл шулуун жигд хөдөлгөөнөө хадгалдаг гэсэн Ньютоны I хууль нь инерцийн хууль болохыг харуулах - Биеийн хөдөлгөөнийг өөрчлөх шалтгаан нь хүч болохыг жишээгээр тайлбарлах (бөмбөг өшиглөх, шагай няслах, машин хөдлөх г.м) - Биеийн хурдатгал нь гаднаас үйлчлэх хүчний хэмжээнд шууд, массаас урвуу хамааралтай болохыг туршилтаар үзүүлэх - Хоёр биеийн харилцан үйлчлэлд нэгдүгээр биеэс хоёрдугаар биед үйлчлэх хүч нь хоёрдугаар биеэс нэгдүгээр биед үйлчлэх хүчтэй хэмжээгээрээ тэнцүү, чиглэлээрээ эсрэг байна гэдгийг туршилтаар харуулан тайлбарлах - Байгаль дээр болон бидний эргэн тойронд явагдах янз бүрийн хөдөлгөөнүүдэд хөдөлгөөний эсрэг чиглэсэн хүч үйлчилдэгийг жишээгээр харуулах (Жишээ нь, шохой болон цаасыг зэрэг унагах, ширээн дээр биетийг гулсуулах г.м) - Шүхэрчний, борооны дуслын унах хөдөлгөөн тогтворждог шалтгааныг үндэслэх - Үрэлтийн төрлүүдийг ялгаж, хаана хэрхэн үүсдэгийг үндэслэлтэй тайлбарлах (гулсахын ба тайвны үрэлтийн ялгааг харуулах жишээ нь, алхах болон машины дугуй, унадаг дугуйнд үйлчлэх үрэлтийн хүч) - Ньютоны 2-р хуулийг ашиглан хялбар бодлого бодох (биед үйлчлэх хүчнүүд нэг шулууны дагуу байх, жишээ нь, хэвтээ гадаргуугаар бие гулсах, дамарт тохсон ачаануудын хөдөлгөөн) - Биеийн бүх массыг нэг цэгт төвлөрсөн мэтээр төлөөлүүлж болох цэгийг массын төв гэдэг болохыг тодорхойлох - Нэгэн төрлийн саваа, шулууны дагуу байрлах

Addition, Subtraction and Resolution Force vectors

Parallelogram Method

Triangle Method Механик хөдөлгөөнийг судлах иж бүрдэл:

- Тэргэнцэр - Зориулалтын зам - Ачаанууд - Хурд, хурдатгал хэмжигч мэдрэгч -

- Нэгэн саваа - Тулгуур - ачаа

төрөл

төвийг тодорхойлох

биесийн системийн массын төвийг тодорхойлох аргыг эзэмших - Нэгэн төрөл - Нэгэн төрөл, нимгэн хавтгайн массын төвийг хавтгай биетүүд 10.4б. Нимгэн туршилтаар тодорхойлох (гурвалжин, хавтгай биетийн - Зөв хэлбэртэй, хавтгай биетийн массын төвийг дөрвөлжин г.м) массын төвийн геометр аргаар тодорхойлох - Геометр биетүүд байрлалыг - Хавтгай дээр байрлах биесийн системийн туршилтаар хүндийн төвийг тодорхойлох харуулах, - Тэгш хэмтэй геометрийн зөв хэлбэртэй, нэгэн тайлбарлах төрөл биетийн масс төвийн тухай ярилцах (бөмбөрцөг, цилиндр, параллелопипед, призм 10.4в. Биеийн зэргийн массын төв) тогтвортой - Бие тогтвортой байх нөхцөл нь массын төвийг байдалд массын дайрсан босоо шулуун нь суурийн талбайгаас төвийн байрлалын гарахгүй байхад оршихыг харуулах (Жишээ нь, үзүүлэх нөлөөг хана нэг мөрөөрөө налж зогсоод нэг хөлөө чанарын хувьд өргөх, эсвэл нуруугаараа налж зогсоод тонгойх дүрслэх г.м) - Биеийг хазайлгахад онхолдон унахгүй байх нөхцлийг амьдралын жишээнүүдэд хэрэглэх (Налуу дээрх биеийн тогтвор) - Массын төвийн байрлал доошлох тутам биеийн тогтворжилт сайжирдагийг илэрхийлэх Багшийн анхаарах зүйл: - 𝑔 = 𝑐𝑜𝑛𝑠𝑡 гэж үзэх тохиолдолд массын төв, хүндийн төв давхцана. 10.5. Хүчний эргүүлэх үйлчлэл 10.5а. Хүчний момент биеийг эргүүлэх шалтгаан болохыг тайлбарлах, эргэх тэнхлэгтэй хатуу биеийн тэнцвэрийн нөхцөлийг илэрхийлэх 10.5в.Эргэвч, эргүүлгийн системд хүчний моментын дүрмийг хэрэглэх

- Аливаа биеийг эргүүлэх нөхцөл нь хүчний момент болохыг жишээгээр батлан харуулах, хэлэлцэх - Хүчний моментыг тооцон хөшүүргийн дүрмийг гаргаж хялбар жишээнүүдэд хэрэглэх - Хоёр тулгууртай савааны хувьд тулгууруудаас үйлчлэх хүчийг тооцоолоход хүчний моментын дүрэм ашиглах (савааны дурын байрлалд ачаа нэмж тооцох) - Эргэвчтэй хүч хожих төхөөрөмжийн тэнцвэрийг судлах - Эргүүлэгтэй төхөөрөмжийн хувьд хүчний моментын дүрмийг хэрэглэх (эргүүлэгтэй худаг, унадаг дугуйны араат дөрөө г.м)

-

Хөшүүрэг Шугам Ачаа хүч хэмжигч

- Эргэвч - эргүүлгийн үзүүлэн - хүч хэмжигч

МОЛЕКУЛ ФИЗИК Энэ бүлэгт хатуу шингэн хийн онцлог, бодисын бүтцийн үүднээс макро үзэгдлийг тайлбарлах, дулаан ба температурын тухай, дулаан зарим үзэгдэлд дулааны тооцоо хийх аргыг судална. Энд гүйцэтгэх туршилтын ажлууд нь сурагчдын эзэмшвэл зохих суурь мэдлэг, туршилтын чадварыг хөгжүүлэхэд чиглэнэ. Суралцахуйн Суралцахуйн үйл ажиллагаа зорилт 10.6. Хатуу шингэн хийн тэлэлт 10.6а. Хатуу, - Тогтмол даралтад /атмосферын/ хий тэлэх шингэн, хийн тэлэх болон агших үед эзлэхүүн температурын ба агших хамаарлыг судлах туршилт гүйцэтгэх үзэгдлийг - Хатуу шингэн хий температур өсөх үед (буурах) туршилтаар түүнийг бүрдүүлэгч атом молекулуудын үзүүлэх, бөөмөн хөдөлгөөний хурд нэмэгдэж (багасаж) кинетик загвараар энерги нь өсч байгааг жишээгээр тайлбарлах

Хэрэглэгдэхүүн - Бүлүүр сав - Халаах зүйл

бүхий хөргөх

Интерактив туршилт: - http://econtent.ed

тайлбарлах

u.mn/content/inte ractive.html Хийн хуулиуд, 2-р нүүр/заавартай/ СЦО 13-4,

10.6б. Хатуу биеийн шугаман болон эзлэхүүн тэлэлтийн тооцоо хийх

- Эзлэхүүн температурын хамаарлын графикаас өнцгийн коэффициентийг /эзлэхүүн тэлэлтийн/ тодорхойлох - 𝑙 = 𝑙0 (1 + 𝛼𝑡 0 ), 𝑉 = 𝑉0 (1 + 𝛽𝑡 0 ) томьёог хэрэглэж энгийн тооцоо хийх - Туршилт хийж, тэлэлтийн коэффициент тодорхойлох

10.6в. Бодисын агрегат төлөв өөрчлөгдөхөд нягт өөрчлөгдөх жишээ гаргах

- Ус хөлдөхөөр тэлэхийг туршилтаар харах, - Ижил масстай ус мөсний эзлэхүүнийг хэмжиж, нягтыг тус тус олох - Бусад бодисын хувьд хатуу төлөвт шилжихэд нягт багасах жишээ гаргах

- Туршилтын үр дүн эзлэхүүн температурын хамаарлын график - Тооцоот бодлого - Thermal Expansion - Linear Expansion - Linear Expansion Lab - Table of Linear Expansion - Applications of Thermal Expansion - Цэвэр усны сав, ус, хөлдөөгч, мензурк Интерактив туршилт: - http://econtent.ed u.mn/content/inte ractive.html Дулаан,Төлөвийн хувирал 5-р нүүр /заавартай/ СЦО 12-1 Фазовый переход I, II рода First-order phase transitions Phase DiagramWater

10.7. Термометр 10.7а. Хий, шингэний тэлэлтийг ашиглан термометр хийх зарчмыг тайлбарлах, термометрийн хуваарь зохиох аргачлалыг тайлбарлах

- Термометр хийхдээ шингэний тэлэх шинж чанарыг ашигладгийг ∆𝑉 = 𝑉0 𝛽∆𝑡 0 -г хэрэглэн тайлбарлах (𝑉0 -булцуун дахь хийн (шингэний) 00 С үеийн эзлэхүүн) - Термометрийн хуваарь зохиохдоо 2 “тэмдэгт” температурыг тооцож, эзлэхүүний зөрөөнд харгалзах өндрийг хувааж хуваарь зохиох

- Шингэн - Тарианы шилэн сав - хуваарь (картон, шугам харандаа) - Thermometer - How a Thermometer Works - Food Temperature - Types of thermometers

10.7б. Температурыг Цельсийн Кельвин, Фарангейтийн хуваариар тооцоолох

ба

10.7в. Янз бүрийн термометрийн ажиллах зарчим, хэмжих хязгаарын ялгааг үндэслэх, хэмжих хязгаар болон нарийвчлалыг ихэсгэх аргыг тайлбарлах 10.7г. Дулааны тоо хэмжээ, дотоод энерги ба температурын ялгааг бөөмөн загвар ашиглан илэрхийлэх

- Температурын Цельсийн ба Кельвин, - thermometer Фарангейтийн хуваарийг тодорхойлох scale interval - Температурыг 𝑇 = 𝑡 0 + 273.15 болон 𝑡𝐹 = - Celsius Scale - Kelvin Scale 1.8𝑡 0 + 32 томьёогоор тооцоолох Temperature - Температурын рефер цэгийн тухай ойлголт өгөх - Explanation Kelvin Different Temperature Scale - Different Temperature Scales - Реферная точка - Dew point - Эмнэлгийн, цахилгаан, өөр өөр металлыг гагнан - Халууны шил хийсэн термохосыг хэрэглэсэн термометрүүдийн - Эмнэлгийн ажиллах зарчим, хэмжих хязгаар нарийвчлалын термометр талаар тайлбарлах - Термохос - Хэмжих хязгаар, нарийвчлал, эдгээрийг өөрчлөх - Гальванометр аргуудыг мэдэх - Эсэргүүцлэн - Эсэргүүцлэн термометр ба дулааны термометр элементийн (thermocouple) давуу болон сул /термостат/ талыг харьцуулах

- Температур ба дотоод энерги нь биеийн төлөвт - http://econtent.ed харгалздаг хэмжигдэхүүн бол дулааны тоо u.mn/content/inte хэмжээ нь биеийн төлөвт харгалзахгүй харин ractive.html дотоод энергийн өөрчлөлтөөр тодорхойлох - Energy Phase - Халах хөрөх үеийн дулааны тоо хэмжээ нь Transition Diagram температурын өөрчлөлтөөс (𝑄~∆𝑇) хамаарна гэдгээс биеийн дотоод энерги нь биеийн - Specific Heat at Phase Transition температураас, тодруулбал молекулын кинетик энергиэс хамаарна гэдгийг хэлэлцэнэ. 10.8. Дулааны тооцоолол 10.8а. Биеийн - 𝑄 = 𝑚𝑐∆𝑡 0 , 𝐶 = 𝑚𝑐 дулаан багтаамжийг хувийн дулаан дулаан багтаамж массын үржвэрээр багтаамжийг масс тодорхойлогдохыг томьёогоор тооцоолно. ба хувийн дулаан багтаамжаар тодорхойлох - http://econtent.ed 10.8б. Дулааны - Өөр өөр температуртай 2 биеийг нийлүүлэхэд их u.mn/content/inte тэнцвэрийг температуртай биеэс бага температуртэй бие ractive.html температурын рүү дулааны энерги шилжинэ. Халуун хүйтэн жигдрэлтээр хоёр биеийн авах, өгөх дулааны энергийг тодорхойлох тооцоолох - 𝑄𝑖 = 𝑚𝑐 ∆𝑡0 , 𝑄1 = 𝑄2 = 0 гэдгээс тооцоо хийж тэнцвэр тогтсон үеийн температурыг тооцож олно. 10.8в. Усны хувийн - Усны хувийн дулаан багтаамжийг туршилтаар - http://econtent.ed дулаан тодорхойлох аргачлал боловсруулж тооцоог u.mn/content/inte багтаамжийг хийх. Жишээ нь: ractive.htm туршилтаар o Тогтмол чадалтай халаагуур хэрэглэх - Халаагуур тодорхойлох - Термометр 𝑁𝑡 = 𝑄 = 𝑚𝑐 ∆𝑡0 𝑐ус =? - Секундомер o Дулааны тэнцвэр ашиглах - Дулаан тусгаарлагч сав - Ус - Мензурк 10.8г. Температур- - Тогтмол чадалтай халаагуураар халаах үеийн - http://econtent.ed хугацааны дулааны тооцоо хийх, хэмжилтийн температур u.mn/content/inte

хамаарлын график ашиглан үзэгдлийн талаар мэдээлэл хийх

хугацааны график байгуулан туршилтын үр дүнд шинжилгээ хийх 𝑁𝑡 = 𝑄 - Шингэнийг халаан туршилтыг гүйцэтгэнэ.

10.9. Ууршихын ба хайлахын дулаан 10.9а. Бие нэг - Бодис хайлах үед температур өөрчлөгдөхгүй төлөвөөс нөгөө байгааг туршилтаар илрүүлнэ. Температур – төлөвт шилжихэд хугацааны диаграмм байгуулна. температур тогтмол байгааг дулааны энерги ба атом молекулуудын харилцан үйлчлэлийн энергийн харилцан - Бие хайлах үед гаднаас дулаан авч байгаа хувирлаар боловч температур нэмэгдэхгүй байгаа тайлбарлах шалтгааныг хэлэлцэнэ. Тухайлбал, бие өгсөн дулаан нь биеийн температурыг нэмэгдүүлэхэд бус харин молекулуудын бат бөх холбоос энергийг өөрчлөхөд зарцуулагдана. 10.9б. Бодисын - Дүрдэг халаагуурыг юүлүүрт хийсэн хайлах хайлахын хувийн температурт байгаа мөсний дунд байрлуулж, дулааныг хайлсан мөсний масс хугацааны хамаарлын туршилтаар график байгуулна. тодорхойлох, хайлах ба царцах үеийн дулааныг бөөмөн загвараар илэрхийлэх

-

ractive.html Халаагуур Термометр Секундомер Шингэн Мензурк Дэнс сав

-

Штатив Халаагуур Ус Сав Мензурк лааны тос термометр секундомер

-

Дүрдэг плитка Юүлүүр нунтагласан мөс мензурк электрон дэнс секундомер

- Гоожсон усыг саванд тосож аван, массыг нь хэмжиж, хайлсан мөсний хэмжээг тодорхойлох нь тохиромжтой арга болно. -𝜆=𝑃

10.9в. Ууршилтад нөлөөлөх хүчин зүйлүүдийг хэлж,

𝑡 𝑚

томьёогоор мөсний хайлахын хувийн

дулааныг тооцоолно. - Хайлах ба царцахын дулааны тоо хэмжээ нь молекулуудын харилцан үйлчлэлийн энергийн өөрчлөлттэй тэнцүү учир биеийн дотоод энерги нь биеийн молекулуудын харилцан үйлчлэлийн энергиэс хамаарна. - Царцах үед биеийн температур өөрчлөгдөхгүй боловч биеэс дулаан ялгардаг. Энэ үед шингэний молекулын харилцан үйлчлэлийн потенциал энерги багассанаар шингэн хатуу биед хувирдаг. Ууршилт, түүнд нөлөөлөх хүчин зүйлийг макроскопик, микроскопик үүднээс холбож тайлбарлана. Тухайлбал,

- http://econtent.ed u.mn/content/inte ractive.html

шалтгааныг үндэслэх 10.9г. Уурших ба конденсацыг бөөмөн загвараар илэрхийлэх, хэрэглэх

- МКО ёсоор шингэний молекулууд янз бүрийн хурдтай байдаг, шингэний молекулууд өөр хоорондоо холбоостой гэсэн санаанд тулгуурлан, уурших үед шингэнээс ямар хурдтай молекулууд тасран гарах боломжтойг хэлэлцэнэ. Үүнээс үүдэх үр дагаврыг (шингэний масс хорогдох, температур буурах) хэлэлцэнэ. - Шингэний температур ба молекулын хурдны холбоог ашиглаж, уурших шингэний хэмжээ температураас хэрхэн хамаарах талаар таамаглал дэвшүүлнэ. - Шингэний (чөлөөт) гадаргын талбайн хэмжээнээс ууршилт хэрхэн хамаарахыг хэлэлцэнэ. Конденсацын үзэгдлийг макроскопик ба микроскопик үүднээс судална. - Шингэнээс тасран гарсан молекулууд нь түүний гадарга орчимд байх учир зарим нь шингэн рүү буцаж ордог. - Эцэст нь шингэнээс хорогдох молекулын тоо нь ууршилт ба конденсацын дүнд шилжсэн молекулын тооны ялгавраар тодорхойлогдоно. Иймд шингэний гадарга орчмын уурыг холдуулснаар шингэнд буцаж орох молекулын тоо багасан шингэний хорогдолт хурдан явагдахыг тайлбарлана. Салхи ууршилтыг сайжруулдаг гэж ярьдаг? Энэ ташаа ойлголт! Ууршилт гэж ууршилт ба конденсацын нийлбэр үр дүнг биш, эхний процессыг ойлгож байгаа бол ууршилтад салхи нөлөөлөхгүй, харин конденсацыг багасгаснаар дан ууршилт үлдэх тул хувцасны хаталтыг сайжруулна. - Буцлах гэдэг нь шингэнийг буцлах температур хүртэл халаахад шингэний гадаргад төдийгүй шингэний дунд хийн цэврүү үүсч эрчимтэй уурших үзэгдэл болохыг тайлбарлана. - Буцлах үед хийн цэврүүн дэх уурын (хийн) даралт шингэний гадарга дахь агаарын даралттай бараг тэнцүү байдаг. Иймд орчны даралтыг өөрчилснөөр шингэний буцлах температур өөрчлөгдөнө. Тухайлбал: Агаарын даралт багасахад шингэний буцлах температур багасна гэдгийг тайлбарлана. - Буцлах үед шингэн бүхэлдээ уур буюу хий болж дуустлаа гаднаас дулаан авсаар байх боловч температур нь тогтмол байдаг. Энэ температурыг буцлах температур гэдгийг тайлбарлах - Буцлах үед дулаан авч байгаа боловч температур өсөхгүй байгаа нь хайлах үзэгдлийн адилаар гаднаас авсан дулааны энерги нь шингэний молекулын холбоосыг салгахад зарцуулагдаж байгаа болон шингэнээс тасарсан хурд ихтэй молекул энерги аван одож байгаагаар тайлбарлана. - Ууршихын хувийн дулааныг тодорхойлно. - Шингэний халах, буцлах үзэгдлийн хүрээнд дотоод энерги гэдэгт молекулуудын дулааны хөдөлгөөний кинетик энерги болон молекулуудын харилцан үйлчлэлийн энергийн нийлбэрийг ойлгоно. - Гаднаас дулаан авалгүйгээр ууршилт явагдах үед шингэн хөрөх үзэгдлийг тайлбарлана.

Vaporization Condensation Sublimation Heat Vaporization

of

Boiling Point Specific Heat Vapor Pressure Diagram Measuring Specific Latent Heat of Vaporization Internal Energy

Жишээлбэл, Хүн усанд ороод гарахад даарах. Биеэс хурд ихтэй молекулууд нь тасран гарснаас үлдсэн хэсгийн (дотоод) энерги багасаж улмаар биеийн температур буурдаг. - Ууршилтаар хөргөх үйл явцыг гэрийн хөргөгчний ажиллах зарчмаар жишээлэн тайлбарлана. - Критик температур хэмээх тодорхой температураас доош температурт бодит хийг изотермээр тэлүүлж шингэрүүлдэгийг ойлгуулах (цахим үзүүлэн) - Шингэрүүлсэн шатдаг хийг хийг шингэрүүлэн хэрэглэх хэрэглээний жишээ болгон тайлбарлах

ДОЛГИОН БА ДУУ Энэ бүлгээр зөөлөн урт пүрш болон усны гадаргын долгионы жишээгээр долгионыг загварчлуулж, долгионы далайц, долгионы урт, шилжилт зэргийг ойлгуулж дүрслэх чадвар олгоно. Сурагчдаар өөрсдөөр нь долгионы дүрд тоглуулах нь сонирхлыг татах сайн тогтоож мэдэхэд чухал болно. Усны гадаргын долгионы жишээгээр ойлт, хугарал, дифракцын шинж чанартай болохыг ойлгон илэрхийлдэг байна. Дууны долгионы давтамж, дууны өнгийн талаар илэрхийлэн хэлдэг болно. Дуу орчин дотор тарах хурд орчны шинж чанараас хамаарахыг ойлгож орчин доторх дууны хурдыг эрэмбэлэн мэдэж долгионы хурдны илэрхийллийг хэрэглэж чаддаг байна. Суралцахуйн Суралцахуйн үйл ажиллагаа зорилт 10.10. Долгионы ерөнхий шинж 10.10а. Усны - Харимхай утасны нэг үзүүрийг бэхлээд нөгөө гадаргын үзүүрийг хэлбэлзүүлж хөндлөн долгион чичирхийллээр үүсэхийг харуулах долгионыг үүсгэж - Долгионы шилжилт, хотгор, гүдгэр, долгионы харуулах, усны урт ойлголтуудыг мэдэж хэрэглэх гадаргын долгион ашиглан - Хавтгай гадаргаас ойх - Хугарах үед хурд нь өөрчлөгдөх - Нарийн болон өргөн завсраас - Долгионы цацраг долгионы гадаргын тухай ойлголт олгох үүсэх - Долгионы бөмбөрцөг болон хавтгай гадаргыг дифракцын ажиглуулах, зуруулах үзэгдлийг - Долгионы тэвш багажийн ажиллагааг ойлгож үзүүлэх дүрслэн тайлбарлаж чаддаг болгох - Долгионы фронт гэсэн ойлголтыг тодорхойлох

Хэрэглэгдэхүүн - Олс /гутлын үдээс/ - Уян урт пүрш - Video of a home made wave machine - ‘reflections in a ripple tank’ - Refraction using ripple tank or students - Долгионы фронтыг үзүүлсэн богино хэмжээний видео ‘wavefront’ сайтаас үзнэ. - Java applet simulation of ripple tank - Advice on using ripple tanks

- Долгион ойх хугарахыг хэрхэн турших түүнийг дүрслэх талаар ойлголттой болох - Долгионы тэвшний ёроолд шил давхарлаж тавьснаар гүнийг өөрчлөхөд усны гадаргаар долгион тарах хурд гүнээс хамааран өөрчлөгдсөнөөс болж хугарч байгааг харуулах

10.10б. Долгионы далайц, давтамж, долгионы урт, хурд, фазыг зэрэг утгачилах, 𝑐 = 𝑓𝜆 тэгшитгэлийг санах, хэрэглэх, тайлбарлах

10.10в. Тууш ба хөндлөн долгионыг хооронд нь ялгах ба туршилтаар үзүүлэх

Багшийн анхаарах зүйл: - Агаарт эсвэл шалан дээр хөндлөн долгионыг олс, уян пүрш эсвэл гутлын үдээс ашиглан үзүүлж болно. - Долгионы тэвштэй туршилтыг проектороор дэлгэц дээр гаргаж харуулбал үр дүнтэй. Иймд - туршилтыг хийхэд сайн харанхуйлсан өрөө, дэлгэц хэрэгтэй. - Тэвшийг угсрах, тохируулахад нэлээд хугацаа хэрэгтэй гэдгийг тооцож урьдчилан бэлтгэх хэрэгтэй. - Долгион тархах орчны цэг тэнцвэрийн байрнаас шилжих хамгийн их зай далайц юм. Орчны бөөмийн нягтрал, үйлчлэлээс долгион тархах хурд шалтгаална. Долгион анхны цэгтэй харьцуулахад хичнээн хугацааны дараа ямар өнцгөөр шилжсэн байгааг фазын ялгавар харуулна. - 𝑐 = 𝑓𝜆 тэгшитгэлийг хэрэглэх бодлого бодно.

- Пүрш ашиглан хөндлөн ба тууш долгион үзүүлнэ. - Хөндлөн долгионыг илэрхийлэн зурна. - Тууш хөндлөн долгионыг харьцуулан жишнэ. - Тууш долгионыг хөндлөн долгион болгон хувиргаж дүрслэх аргатай танилцуулна.

Sine Wave Animation Wave physics Sine Wave Animation sine wave animations youtube A Period of Sine Wave Parts of a Transverse Wave Frequency Longitudinal wave simulation Уян урт пүрш longitudinal Wave and Transverse Wave Difference Between Transverse and Longitudinal Waves Similarities Between Transverse and Longitudinal Waves

10.11. Дууны долгион 10.11а. Агаар дахь дууны долгион тууш болохыг агаарын жижиг хэсгүүдийн хөдөлгөөнөөр илэрхийлэх

- Чичирхийллээр дуу үүсэхийг харуулах туршилтуудыг хийлгэнэ. - Тууш долгионы симуляцийг уян пүршээр долгион тарж буйтай харьцуулан ажиглаж дуу тууш долгион гэсэн дүгнэлт хийнэ.

- Бөмбөр, цан, чанга яригчийн диффузор зэргээс аль олдохыг бэлдэх - Утсанд зүүсэн теннисний бөмбөг Sound Wave

Demonstration

10.11б. Сонсогдох дууны давтамжийн мужийг ойролцоогоор тодорхойлох

10.11в. Агаарт дуу тархах хурдыг туршилтаар тодорхойлох талаар илэрхийлэх

10.11г. Дууны өнгө юунаас хамаарахыг ойлгосноо харуулах

Багшийн анхаарах зүйл: - Чанга яригчийн дуу тарахад агаар шахагдах сийрэгжих хөдөлгөөнийг симуляц хийсэн бичлэгийг уоutube зэргээс харуулах - Дуны генератор хэрэглэн сонсдох дууны давтамж 20 – 20000 Гц болохыг тогтоох - Төрөл бүрийн хөгжмийн үүсгэх дууны давтамжийн хязгаарын талаар ойлголттой болох - Хөгжмийн зэмсгийн хэлбэлзэгч эд ангид анхаарлаа хандуулна. Чавхдас, хоолой, цар, агаарын хайрцаг г.м. Тэдгээрийг ялгаж чаддаг байх

- Дуу тарахад орчин шаардагдахыг туршилтаар харуулна. Цахилгаан хонхтой туршилтаас агааргүй орчинд дуу тархахгүй талаар үзүүлж болно.

- Орчин нягт байх тусам дууны хурд их байхыг бодисын бүтцийн бөөмөн загвараар илэрхийлж болно. - Дууны хурдыг тодорхойлох арга сэдэж олох даалгавар өгнө. - Дууны ойлтын нэг хэлбэр нь цуурай юм. Хананаас 50 м ба түүнээс хол зайд чанга чимээ гаргахад цуурай сонсогдоно. Хэрэв 10 ба түүнээс олон удаа алгаа ташиж цуурайны дундаж хугацааг хэмжиж хурдыг олж болно. Дууны хурдыг зогсонги долгионоор, интерференцийн аргаар, фазын зөрөөг осциллоскопоор хэмжих гэх мэт олон аргаар тодорхойлж болно. - Дууны чанга сул нь дууны далайцаас, өндөр нам нь дууны давтамжаас хамаардаг. Дууны өнгө буюу тембр нь дуу үндсэн хэлбэлзлээс гадна өөр гармоникуудаас тогтох бүтцээс хамаардаг. Жишээ:

- Камертон - метрийн шугам - Дууны генератор - чанга яригч Ear Hairs for Hearing Dying Hair Cells in Ear Ear Hair Cells in Structure Musical Instruments Physics of Musical Instruments - students performing the bell in bell jar experiment - Насос - битүү сав /зэрэг байгаа тохиолдолд бодитоор туршиж харуулах/ - Янз бүрийн орчинд дуу тарах хурдны хүснэгт - Measuring speed of sound using a CRO - Excellent CRO programme for PC or laptop - Methods for determining sound speed - Сурагчид өөрсдийн хөгжмийн хэрэгслийг авчирч болно. Pitch Sound Waves Louder Sound

10.11д. Хэт авианы хэрэглээг жишээгээр илэрхийлэх

- Ультра дуу, түүнийг усны гүнийг хэмжих далайн ёроолын зураг гаргахад хэрэглэх, эхо аппаратыг эмнэлэгт хэрэглэх хэрэглээг судална.

- Ультра дууны төхөөрөмж - Ультра дуу гаргадаг амьтдын талаар өөрсдөө материал цуглуулан зурагт хуудас гаргах, реферат бичих даалгаврууд өгч дүгнэнэ. Ultrasound Application

ЦАХИЛГААН СОРОНЗОН Суралцахуйн Суралцахуйн үйл ажиллагаа Хэрэглэгдэхүүн зорилт 10.12. Электрон систем 12а.Тогтмол - Цуваа болон зэрэгцээ холбогдсон гурав ба - Цахилгаан гүйдлийн цахилгаан түүнээс дээш тооны резистор агуулсан хэмжих багаж хэлхээний гүйдлийн цахилгаан хэлхээний ерөнхий эсэргүүцэл, янз бүрийн хүч, хүчдэл, ерөнхий гүйдэл, ерөнхий хүчдэл болон хэмжих эсэргүүцлийн резисторуудын эсэргүүцэл түүгээр гүйх гүйдэл, хязгаартай хамаарлыг унах хүчдэлийг тооцоолох бодлого дасгал амперметр, илэрхийлэх, Омын ажиллана. вольтметрүүд, хуулийг ашиглаж - Омын хууль ашиглан өгөгдсөн хэлхээнд резисторууд цахилгаан хэлхээг тохиромжтой резистор, гүйдэл үүсгэгч болон Resistance Circuit шинжлэх хэмжих хэрэгслийн хязгаарыг сонгох дасгал Measure хийнэ. Resistance Circuit Parallel and Series Circuits Complex Parallel and Series Circuits A Phlight Through Physics 10.12б. Хүчдэл хуваарилагчийн (потенциометр) ажиллагааг тайлбарлах

- Хүчдэл хуваарилагчийн (потенциометр) хэлхээний тэмдэглэгээ, ажиллах зарчмыг гаргана. - Хүчдэл хуваагч болон хүчдэл хуваарилагч бүхий хэлхээг угсарч хэмжилт хийх, ажиллагааг тайлбарлана.

- Электрон жаал 1699 кОм (50 кОм хүчдэл хуваарилагч, 1 кОм, 100 Ом резисторууд, түлхүүр, батарей, вольтметр) Voltage Divider Potentiometer Variable Resistor Electronic Circuits

Snap

10.12в.Терморезистор ба фоторезисторын ажиллагааг илэрхийлэх, тэдгээрийг оролтын мэдрэгч болгон ашиглах тухай ойлгосноо харуулах

- Фоторезисторын тэмдэглэгээг хэрэглэх, таних дасгал ажиллана. - Фоторезисторын төрлүүд (эерэг ба сөрөг хамааралтай), тэдгээрийн ажиллагааг тайлбарлана. - Сурагчид фоторезисторыг хүчдэл хуваагч болгон ашиглах санааг хөгжүүлнэ.

- Электрон жаал 1699 кОм (Фото-резистор, 1 кОм, 10 кОм, 100 кОм резисторууд, батарей, вольтметр)

Photoresistor Photoresistor Circuit

R,kΩ

Photoresistor Voltage Divider

Гэрэлтүүлэг- Эсэргүүцлийн хамаарал

Photoresistor graph Photoresistor Photoconductor

I,лк - Терморезисторын тэмдэглэгээг хэрэглэх, таних дасгал ажил ажиллана. - Терморезисторын төрлүүд (эерэг ба сөрөг хамааралтай), тэдгээрийн ажиллагааг тайлбарлана. - Сурагчид терморезисторыг хүчдэл хуваагч болгон ашиглах санааг хөгжүүлнэ.

10.12г. Цахилгаан багтаамжийг цэнэг ба цахилгаан энерги хуримтлуулах чадвар гэж тодорхойлох, 𝑞 = 𝐶𝑈 томьёог санах, хэрэглэх

- Конденсаторын цахилгаан багтаамж нь түүн дээрх хүчдэл болон цэнэгийн хэмжээнээс хамаарахгүй тогтмол хэмжигдэхүүн бөгөөд цэнэг хүчдэлийн харьцааг тодорхойлдог хэмжигдэхүүн болохыг томьёолно. - 𝑞 = 𝐶𝑈 томьёог ашиглан конденсаторын хүчдэл, цахилгаан багтаамж, цэнэгийн хэмжээг тодорхойлох бодлого бодно.

Capacitor and Capacitance Capacitors Experiment Capacitance Voltage Charge Capacitance Charge

10.12д. Хавтгай конденсаторын цахилгаан багтаамжийг 𝜀𝜀 𝑆 тооцоолох, 𝐶 = 0 𝑑 томьёог санах, хэрэглэх

10.12е. Конденсатор нь энерги хуримтлуулагч болохыг илэрхийлэх, түүнийг хугацааны хожимдолтой хэлхээнд хэрхэн хэрэглэхийг ойлгосноо харуулах

- Хавтгай конденсаторын цахилгаан багтаамж түүний физик хэмжигдэхүүнүүд болон тусгаарлагчийн диэлектрик нэвтрүүлэх 𝜀𝜀 𝑆 чадвараас хамаардаг болохыг өгүүлж, 𝐶 = 𝑑0 томьёог хэрэглэн тооцоо хийх, материалын диэлектрик нэвтрүүлэх чадварын таблиц ашиглаж сурна.

- Конденсатор нь цахилгаан энерги хуримтлуулж байгаа, цэнэгээ алдаж байгааг туршилтаар тогтооно.

Types of Capacitor Capacitance Formula Capacitance Formula Parallel Plate Dielectric Constant Dielectric Polarization Energy stored in Capacitors Capacitor Charging Capacitor Design

Багшийн анхаарах зүйл: Сэлгэх түлхүүрийн оронд матар хавчаартай утас ашиглаарай. 10.13. Тоон электроник 10.13а.Тоон болон - Тоон болон аналоги төхөөрөмжүүдийн аналог гэсэн нэр ажиллагааг харьцуулж ярилцана. Ж: тоон болон томьёог хэрэглэх, анологи вольтметр, тоон болон аналог цаг, тайлбарлах тоон болон аналог дуу хураагуур, тоон болон аналог телевизийн суваг гэх мэт.

10.13б. Логик элементүүдийн ажиллагааг тайлбарлах (AND,

- Тоон төхөөрөмжүүдийн үндэс болсон AND, OR, NOT логик үйлдлүүдийн ажиллагааг түлхүүрийн логик хэлхээнд тайлбарлах - AND, OR, NOT, NAND, NOR логик үйлдлүүдийг

Basic Digital Electronics Introduction to Electronics pdf Б.Бат-Отгон Электроникийн үндэс 2008 - Электрон жаал 799, 1699 кОм Logic Elements

OR, NOT, NOR)

NAND,

үнэний хүснэгтээр тайлбарлах

Electronic Symbols Digital Logic Gate Symbols Boolean Algebra Boolean Rules

- Логик үйлдлүүдийн хэлхээний тэмдэглэгээг хэрэглэх - Логик элементүүдийн логик үйлдлийг логик илэрхийллээр тайлбарлах

Algebra

10 ДУГААР АНГИЙН СОНГОН ГҮНЗГИЙРҮҮЛЖ СУДЛАХ ФИЗИКИЙН ХӨТӨЛБӨРИЙГ ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ СУРАЛЦАХУЙН УДИРДАМЖ МЕХАНИК Энэ бүлэгт физик хэмжигдэхүүнийг хэмжих, абсолют алдааны бичиглэлтэй илэрхийлэгдсэн хэмжилтийн утгын хооронд нэмэх, хасах, үржих хуваах үйлдэл хийх талаар нарийвчлан судална. Хэмжилтийн абсолют алдаа, харьцангуй алдааг тооцоолох талаарх суурь ойлголт авна. Энд гүйцэтгэх туршилтын ажлууд нь заавал судлах хичээлийн шууд үргэлжлэл бөгөөд туршилтын үр дүнг боловсруулах аргаар ялгагдана. Илүү нарийвчлал ихтэй багажаар хэмжих, хэмжих арга техникийг хөгжүүлэхэд чиглэнэ. Суралцахуйн Суралцахуйн үйл ажиллагаа зорилт 10.1. Хэмжилт ба хэмжигдэхүүн 10.1а. Дараах физик - Дараах үйлүүдэд сургана. Үүнд: хэмжигдэхүүнийг - Хэмжигч багажууд нь тодорхой нарийвчлалтай хэмжих аргачлалыг (алдааны мужтай) болохыг хэд хэдэн багажаар хэрэглэх жишээлэн тайлбарлах (бодитоор харуулбал Тухайлбал: илүү) - Уртыг шугам, - Хэмжилтийн алдаатай холбоотойгоор аливаа штангенциркуль, хэмжилтийн үр дүнг тоймлох микрометрээр - Дундаж утга ба алдааг тооцоолох хэмжих - Хэмжилтийн алдаа оролцуулсан a=a ± ∆a - Пүршин ба - Бичиглэлийг дүрмийн дагуу хийлгэх хөшүүргэн дэнсээр - Утгат цифрээр илэрхийлэгдсэн ба абсолют масс ба жинг алдаагаар илэрхийлэгдсэн хэмжигдэхүүний хэмжих хооронд хийх үйлдлийг харьцуулан ялгаж - Өнцөг хэмжигчээр хэрэглэх өнцөг хэмжих - Утгат цифрээр алдаа нь илэрхийлэгдсэн - Цаг, секундомер, тоонуудын хооронд үйлдэл (заавал судлах осцилоскопоор хэсэгт үзнэ) хийх хугацааны завсар - Ялгаатай утгат цифр болон ялгаатай бутархайн хэмжих оронтой тоонуудын нэмэх/ хасах, үржих/хуваах - Шингэнт үйлдэл хийх термометр ба - 22.4 + 14.76 = 37.16 = 37.2 дижитал - 22.4 - 14.76 = 7.64 = 7.6 термометрээр температур - 22.4 *14.76 = 330.62 = 331 - 22.4 /14.76 = 1.518 = 1.52 хэмжих 10.1б. Дам хэмжилтийн үр дүнд багажны нарийвчлал, хэмжигдэхүүний тоон холбогдлын утгат орныг тооцох 10.1в. Нийлбэр (ялгавар) ба үржвэр (хуваах) ийн абсолют ба харьцангуй алдааг үнэлэх

- Абсолют алдаагаар алдаа нь илэрхийлэгдсэн тоонуудын хооронд үйлдэл (сонгон гүнзгийрүүлэн судлах хэсэгт нэмж үзнэ) хийх - Хэмжилтийн алдаа бүхий тоонуудын хооронд нэмэх/ хасах, үржих хуваах үйлдэл хийж дундаж утга ба абсолют алдааг дүрмийг хэрэглэх чадварт сургах дадлага хийлгэнэ. - (22.4± .5) + (14.76± .25) = 37.16±.75 = 37.2± .8 - (22.4± .5) - (14.76± .25) = 7.64±.75 = 7.6± .8 - (22.4± .5) *(14.76± .25) = 330.6±13.1 = 330±10 - (22.4± .5) /(14.76± .25) = 1.518 ± .061 = 1.52± 0.06 - Янз бүрийн нарийвчлалтай багажаар хэмжилт хийх. Жишээ нь, тэгш өнцөгтийн талбай, тэгш өнцөгт параллелопипедийн эзлэхүүн, нягт зэргийг тодорхойлоход дам хэмжилт хийгдэж байгаа. Хэмжилтийн дундаж утга алдааг харгалзан, талбай, эзлэхүүн, нягтын утгын дундаж утга ба алдааг илэрхийлнэ.

Хэрэглэгдэхүүн - Туузан метр, шугам, штангенциркуль г.м - Утгат цифр (УЦ)-ийг тогтоох дүрэм - УЦ-ийг тогтоох дүрэм - Тэг биш (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 )цифр бүгд – УЦ - Ж: 412 (3 УЦ); - Тэг биш (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 ) тооны хооронд хавчуулагдсан т эг –УЦ - Ж: 4102 (4 УЦ); - Бутархайн тэмдгийн өмнөх тэг –УЦ. Бутархайн тэмдэггүй бүхэл тооны арын тэг – УЦ биш. Ж: 4100.12 (6 УЦ); - Тэгээр эхэлсэн тооныбутархайн тэмдэг хүртэлх тэг УЦ –д орохгүй. Ж: .0032 буюу 0.0032(2 УЦ); - Бутархайн тэмдэгтэй тооны тэг биш цифрийн хойтох тэг -УЦ. - Ж: 0.003200(4 УЦ); - Биетүүд, туузан метр, шугам, штангенциркуль - микрометр, дэнс, мензурк, секундомер

10.1г. Вектор хэмжигдэхүүнийг өгөгдсөн тэнхлэгт проекцлох, вектор ба векторын проекцыг ялган таних

Вектортой хийх үйлдэлд сургана. Математикийн хичээлээр векторын тухай үздэг боловч гол хэрэглээ нь физикт байдаг.

Модуль багшийн ном

,

Векторыг нэмэх үйлдлийн эсрэг үйлдэл нь хасах биш задлах үйлдэл юм. Нэмэх үед бүрэлдэхүүн хэсгийг нэмэгдэхүүн, задлах үед бүрэлдэхүүн хэсгийг байгуулагч гэж нэрлэдэг. Проекцлох үйлдэл нь тодорхой тэнхлэг дээр буулгалт хийх үйлдэл юм. Байгуулагч вектор бол проекц нь скаляр хэмжигдэхүүн. Проекцыг сумгүй хэрчмээр дүрсэлдэг. Тэнхлэгийн сонголтоос проекцын утга ба тэмдэг хамаардаг учир тэнхлэгийг заавал индекс хэлбэрээр бичиж өгөх хэрэгтэй байдаг.

𝐹𝑥 = 𝐹cos𝛼

Анализ: 𝛼 = 0° үед 𝐹𝑥 = 𝐹 > 0 0 < 𝛼 < 90° үед 0 < 𝐹𝑥 < 𝐹 𝛼 = 90° үед 𝐹𝑥 = 0 𝛼 > 90° үед 𝐹𝑥 < 0 𝛼 = 180° үед 𝐹𝑥 = −𝐹 > 0 Багшийн анхаарах зүйл: Тэнхлэг сонгоогүй, проекцоогүй атлаа эерэг сөрөг вектор (𝑎⃗ > 0; 𝑎 > 0; 𝑣⃗0 < 𝑣⃗) гэж ярих нь тоо ба вектор хоёрыг ялгахгүй байх ташаа төсөөллийн нэг юм. Гагцхүү перпендикуляр тэнхлэг дээр байгуулагч болгож задлах (𝑎⃗ = 𝑎⃗𝑥 + 𝑎⃗𝑦 ), проекцлох (𝑎𝑥 = 𝑎𝑐𝑜𝑠𝛼; 𝑎𝑦 = 𝑎𝑠𝑖𝑛 𝛼) үйлдлүүд |𝑎𝑥 | = |𝑎⃗𝑥 |; |𝑎𝑦 | = |𝑎⃗𝑦 | ялгаа багатай, харин өөр өнцөг үүсгэсэн тэнхлэг дээр эрс ялгаатай үйлдлүүд юм (зураг үзнэ үү).

ДУЛААНЫ ФИЗИК Энэ бүлэгт заавал судлах хичээлээр үзсэн агуулгаа бүрэн эзэмшихэд, зарим ойлголтыг туршилтаар бие даан гүнзгийрүүлэн судлах, ажиглах боломжийг олгоход чиглэнэ.

Суралцахуйн зорилт

Суралцахуйн үйл ажиллагаа

Хэрэглэгдэхүүн

10.2. Дулааны шинж чанар 10.2а. Бодисын хувийн дулаан багтаамжийг тодорхойлох аргачлалыг туршилтаар илэрхийлэх

- Металлын

- Лабораторын

-

- Термометр - Халуун хүйтэн

-

хувийн дулаан багтаамжийг тодорхойлох туршилт төлөвлөж хийнэ. Туршилтыг төлөвлөхөд юуг анхаарах ёстойг ойлгуулах, туршилтыг алдаа багатайгаар хийх, туршилтын үр дүнг боловсруулах аргачлалын талаар ойлголтыг гүнзгийрүүлэхийг эрмэлзэнэ. Жишээ нь: Савны дулаан багтаамжийг тодорхойлох, ямар хэмжээний ус, бие хэрэглэх, биетийн хэмжээ хэлбэр ямар байхыг тооцож туршилтыг бэлтгэх нь зүйтэй.

Багшийн анхаарах зүйл: J Зэсийн хувийн дулаан багтаамж 390 kg∗K. Уснаас

10.2б. Дулаан ба температурын тухай ойлголтоо ашиглан тооцоот бодлого бодох

10.2в. Хайлах буцлах температурыг өөрчлөх аргыг чанарын хувьд илэрхийлэх

10.2г. Бодисын дулааны параметрүүдийг хөдөлгөөн ба энергийн үүднээс жишиж харьцуулах 10.2д. Эсэргүүцлийн термометрийн ажиллах зарчмыг эсэргүүцэлтемпературын хамаарлын үүднээс тайлбарлах

11 дахин бага. Энэ нь ижил масстай, ялгаатай температуртай халуун ус, хүйтэн зэс хоёрыг нийлүүлбэл, биеийн температурын өөрчлөлтийн харьцаа ∆𝑡ус : ∆𝑡зэс =1 :10 байна. Жишээлбэл, 𝑡ус − 𝑡зэс = 44℃ бол усны температур 4℃ -аар, зэсийн температур 40℃ -аар өөрчлөгдөнө гэсэн үг. Хэрэв температурыг хэмжих багажийн алдаа ±1℃ бол усны температурын өөрчлөлтийн хэмжилт 4 ± 2℃ буюу хамгийн багадаа 50% -ийн алдаатай хэмжигдэнэ. Иймд энэ алдааг массын сонголтоор зохицуулж багасгах боломжтой. - Ахуй, байгаль техник технологи дахь дулааны үзэгдлүүдийг (машины радиаторын илүүдлийн сав, мотор кропны тосны царцах буцлах температур, моторын цилиндрийн кольцо, индүү плитка ус буцалгагч гэх мэт халах хөрөх зүйлсийн тохируулгын тооцоо гэх мэт) судлан, тооцоот бодлого бодно.

калориметр

ус

- Нарийвчлал

сайтай жинлүүр

- Бие (хөнгөнцагаан, зэс)

specific capacity

heat

specific heat capacity lab

- Төрөл -

бүрийн үзүүлэн, Бодлогын хураамж 10-12 анги.

- Бага даралтанд бага температурт буцлахыг

- Water Boiling Point Pressure Table - Vapor Pressure and Boiling Point - Бие халахаараа тэлэх, хөрөхөөрөө агших, - http://econtent.ed туршилтаар судална. (үзүүлэх туршилт) Их даралтанд их температурт буцлахыг хэрэглээтэй танилцана. (эмнэлгийн ариутгал) Хайлах температурыг өөрчлөх аргуудыг судлах, хэрэглэх (мөсөн дээр давс асгах гэх мэт)

-

хайлах, царцах, уурших кондесацлах зэрэг үзэгдлүүдийг түүнийг бүрдүүлэх атом молекулуудын хөдөлгөөн бүтцээр загварчлах, энерги, энергийн шилжилт хувирлаар илэрхийлэх Термо-эсэргүүцлийн эсэргүүцэл температураас хамаарах хамаарлыг туршилтаар олно. Олсон хамаарал зүй тогтлыг хэрэглэн тухайн эсэргүүцэлд харгалзах температурыг хэрэглэн температурын хуваарь зохион биесийн температурыг хэмжинэ.

u.mn/content/inte ractive.html

- Термостатын -

хошуу Мультиметр Халуун хүйтэн ус Сав 2-с дээш

Thermal Resistor

ДОЛГИОН БА ДУУ Энэ бүлэгт заавал судлах хичээлээр үзсэн агуулгаа бүрэн эзэмшихэд, зарим ойлголтыг туршилтаар бие даан гүнзгийрүүлэн судлах, ажиглах боломжийг олгоход чиглэнэ. Суралцахуйн Суралцахуйн үйл ажиллагаа зорилт 10.3. Долгионы шинж чанар 10.3а. Усны - Долгионы ойх, хугарах, интерференц гадаргын дифракцийн шинж чанарыг усан тэвш ашиглан долгионоор ажиглалт хийлгэн, өөрсдөөр нь дүгнэлт долгионы ерөнхий гаргуулна. шинж чанарыг илэрхийлэх

Хэрэглэгдэхүүн - Усны гадаргын долгион харуулах долгионы тэвш Ripple tank

10.3б. Дууны чанга сул, өндөр намыг давтамж, далайцаар илэрхийлэх

- Шилжилт – координатын графикаас долгионы урт, далайцыг тодорхойлох чадвар олгоно. - Дууны давтамжаас сонсдох байдал хамаарахыг судалж өндөр , нам дууг ялгах дасгал хийнэ.

- Дууны генератор - Чанга яригч

3в. 𝑐 = 𝑓𝜆 тэгшитгэлийг ашиглан, дууны хурдыг тодорхойлох туршилтын алдааг илэрхийлэх

- Янз бүрийн орчинд дуу тарах хурдыг эрэмблэн тогтоож хэрэглэх , хатуу бие дотор дуу яагаад илүү хурдан тардгийг бөөмөн загвараар тайлбарлана.

- http://practicalph ysics.org/measuri ng-speed-soundusingechoes.html - http://practicalph ysics.org/measuri ng-speed-sound3.html эдгээр хаягаар орж агаарт дуу тарах хурдыг тодорхойлох туршилт хийх заавруудыг авч хэрэглэнэ. - Дууны долгион үүсгэгч ба хүлээн авагч - Хатуу, шингэн, хийн биеүд - http://www.zeitnit z.eu/scope_en осциллоскопын инсталл суулгаж зааврыг татаж авах шаардлагатай.

- Дууны хурд хэмжих туршилтийн схем 10.3г. Хатуу, шингэн, хийд дуу тархахыг туршилтаар үзүүлэх

- Дууны долгион тарахад орчин шаардагдаж байгааг чагнуур ашиглан туршин үзнэ.

10.3д. Осциллоскоп ашиглан найраг дууны долгионы давтамж ба далайц, дууны чанга сул ба өндөр намыг ялгаж үзүүлэх

- V1.46 дууны осциллоскоп - ДV1.46 дууны осциллоскоп - Дохионы генератортай, давтамжийн анализ

-

хийдэг ,долгионы файл бичдэг дижитал осциллоскоп юм. Түүний 2 сувагт осциллоскопын генератораас эсвэл гадны үүсгүүрээс дууны дохио өгч давтамжаар задалж харна. Хөгжмийн эгшиг дуунуудын ялгааг харж болох ба төрөл бүрийн шуугиан түүний бүтцийг ажиглаж судална. 2 сувагт нэг зэрэг өөр давтамжтай эсвэл чанга сул нь өөр дууг зэрэг өгч ялгааг ажиглуулна.

ЦАХИЛГААН СОРОНЗОН Энэ бүлэгт заавал судлах хичээлээр үзсэн агуулгаа бүрэн эзэмшихэд, зарим ойлголтыг туршилтаар бие даан гүнзгийрүүлэн судлах, ажиглах боломжийг олгоход чиглэнэ. Суралцахуйн Суралцахуйн үйл ажиллагаа зорилт 10.4. Электрон систем 10.4а. Хүчдэл - Хүчдэл хуваагч, хүчдэл хуваарилагч бүхий хуваарилагчийн хэлхээнүүдэд хүчдэл, гүйдэл, чадлын тооцоолол (потенциометр) хийнэ. хэрэглэх, хэлхээнд - Амперметр, вольтметрийн хэмжих хязгаарыг зөв холбох ихэсгэх. Шунтын эсэргүүцлийг тооцоолж хэмжилт хийнэ. - Сурагчид хүчдэл хуваарилагчийн хэрэглээний жишээ гаргах, ярилцана. - Санамж: Хүчдэл хуваарилагчаар энерги хуваарилаж болохгүй. Энергийн алдагдал их үүснэ. 10.4б. Резисторын - Улайсах утсан чийдэн ашиглан эсэргүүцэл эсэргүүцэл температураас хамаардаг болохыг харуулна, температураас түүний ВАХ (Хүчдэл гүйдлийн хамаарал) хамаарах хамаарлыг тодорхойлох туршилт хийнэ. Температураас үндэслэх хамаарч металлын эсэргүүцэл өөрчлөгдсөн гэсэн санаагаар тайлбарлана.)

- 3 В хүчдэл хүртэл улайсах утастай чийдэнгийн ВАХ

хэмжих

хэлхээ

𝑅 = 𝑅0 (1 + 𝑡0 ) томьёог хэрэглэх .

санах,

- Санамж: Багш реостат бүхий хэлхээ угсарч

болно. Электрон жаал 1699 ком ашиглаж байгаа тохиолдолд транзитор бүхий хэлхээ угсарна. Энд транзисторын ажиллагааг тайлбарлах шаардлагагүй. - R=R0(1+αt) томьёог хэрэглэж бодлого дасгал ажиллана.

Хэрэглэгдэхүүн -

эл л лл лл л

- Электрон жаал

1699 ком, (6В чийдэн, 50 кОм хүчдэл хуваарилагч, npn pnpтранзистору уд, батерей, вольтметр, амперметр)

10.4в. Фоторезисторын ажиллагааг турших, түүнийг оролтын мэдрэгч болгон ашиглах.

- Фото-резисторын эсэргүүцлийг тооцоолж Фото-

-

резисторын эсэргүүцэл гэрэлтэлтээс хамаарах хамаарлын графиктай ажиллах, гэрлийн эрчмийг тодорхойлох туршилт хийнэ.

Фото-резисторын ХГХ (хүчдэл гүйдлийн хамаарал)ыг тайлбарлах

-

10.4г. Терморезисторын ажиллагааг турших, түүнийг оролтын мэдрэгч болгон ашиглах. Термо-резисторын ХГХ (хүчдэл гүйдлийн хамаарал)ыг тайлбарлах

- Термо-

-

резисторын хамаарлын график

- Термо-

резисторын , эсэргүүцэл, Тэжээл үүсгэгч, хэлхээ

-

- Термо-резисторын

10.4д. Конденсаторын бүтэц, конденсатор цэнэг хуримтлуулах болон цэнэгээ алдах процессыг тайлбарлах

-

эсэргүүцлийг тооцоолж, Термо-резисторын эсэргүүцэл температураас хамаарах хамаарлын графиктай ажиллан температурыг тодорхойлох дасгал ажиллана. Санамж: Боломжтой бол хэлхээг угсарч туршилт явуулж болно. Конденсаторын хэлхээний тэмдэглэгээ, түүний бүтцийг тайлбарлана. Тусгаарлагч материалын диэлектрик нэвтрүүлэх чадварын тухай ойлголт өгнө. Конденсатор цэнэг хуримтлуулах болон цэнэгээ алдах процессыг тайлбарлахдаа цэнэглэгдэх явцад дамжуулагчаар цэнэг урсаж гүйдэл гүйсэн

- Тооцоолох бодлого, дасгалууд

боловч тусгаарлагчаар гүйдэл гүйгээгүй болохыг анхаарна.

- Сурагчид конденсаторын цэнэглэгдэх ба цэнэгээ алдах тохиолдлуудад түүний потенциалын ялгавар хугацаанаас хамаарах хамаарлын график байгуулна.

- Санамж: Хэлхээнд аналоги вольтметр ашиглах шаардлагатай

10.4е. Цуваа, зэрэгцээ холболтын 1 𝐶

=

1 𝐶1

+

1 𝐶2

ба

томьёог санах, хэрэглэх

𝑐 = 𝑐1+ 𝑐2

Хэлхээний конденсаторуудын ерөнхий цахилгаан багтаамжийг тооцоолох 10.4ж. Конденсатор нь энерги хуримтлуулагч болохыг илэрхийлэх.

𝑤=

𝑞2 2𝐶

,𝑤=

𝐶𝑉 2 2

томьёог санах, хэрэглэх 10.4з. Хувьсах гүйдлийн чиглэлээ өөрчилдөг шинжийн тухай илэрхийлэх

10.4и. Конденсатораар хувьсах гүйдэл гүйх зарчмыг тайлбарлах

10.4к. Релег хэлхээнд дүрслэх, түүний ажиллах зарчмыг тайлбарлах 10.4л. Релег тогтмол ба хувьсах гүйдлийн хэлхээнд ашиглах онцлогуудыг ойлгосноо харуулах

- Цуваа, зэрэгцээ холбосон конденсаторуудын ерөнхий цахилгаан багтаамжийг конденсаторуудын физик хэмжигдэхүүнүүдээс хамааруулан тайлбарлана. - Өгөгдсөн цахилгаан хэлхээний ерөнхий цахилгаан багтаамжийг тооцоолох

1 ( 𝑐

=

1 𝑐1

1 + 𝑐2

ба 𝑐 = 𝑐1+ 𝑐2 томьёог хэрэглэх) дасгал хийлгэнэ.

Capacitor and Capacitance Series and Parallel Capacitor Combined

- Конденсаторын ялтсуудын цэнэг хэмжээгээрээ тэнцүү, тэмдэгээрээ эсрэг учраас конденсаторын нийт цэнэг тэгтэй тэнцүү, ялтасуудын хооронд потенциалийн ялгавар үүсч энерги хуримтлагддаг болохыг тайлбарлах

-𝑤= хийх

𝑞2 2𝐶

, 𝑤=

𝐶𝑉 2 томьёог 2

хэрэглэн тооцоолол

- Тогтмол болон хувьсах гүйдлийг тайлбарлах, хувьсах гүйдэл нь тогтмол давтамжтайгаар чиглэлээ өөрчилдөг болохыг өгүүлнэ. - Хувьсах гүйдлийн хүч –хугацааны хамаарал, гармоник үе далайцын тухай ойлголтоор өргөжүүлнэ. - Конденсаторыг хувьсах гүйдэлд холбосноор цэнэглэгдэх, цэнэгээ алдах процесс тасралтгүй, ээлжлэн явагдаснаар дамжуулагчуудаар тасралтгүй гүйдэл гүйж тусгаарлагчаар гүйдэл огт гүйхгүй болохыг тайлбарлах

- Релен хэлхээний тэмдэглэгээ, түүний бүтцийг тайлбарлах

- Релег тогтмол гүйдлийн хэлхээнд холбоход ороомог дээр өөрийн индукцлэлийн хүчдэл үүсэн релег удирдах хагас дамжуулагч түлхүүр элементийг (Q1) гэмтээж болохыг тайлбарлах. Үүнээс сэргийлж өөрийн индукцлэлийн хүчдэлийг багасгах зорилгоор хагас дамжуулагч диодыг хэрэглэдэг болохыг ойлгох

AC current graph DC current

10.4м. Диодын ажиллагааг илэрхийлэх, түүнийг шулуутгагч болгон ашиглахыг ойлгосноо харуулах. Диодны ХГХ (хүчдэл гүйдлийн хамаарал)ын графикаар дүрслэх

- Хагас үетэй шулуутгагдсан хувьсах гүйдлийг

конденсатор ашиглан шүүж тогтмол гүйдэл

гаргаж авах туршилт хийх

- Электрон жаал 1699 ком, (LED диод, 50 кОм хүчдэл хуваарилагч, 100 Ом резистор, npn транзистор, батерей, вольтметр)

- Диодны ВАХ-ийн график байгуулах туршилт хийх

- Санамж: 10.4н. Транзисторын ажиллах зарчмыг тайлбарлах. Транзисторын Бааз, Эммитер, Коллекторыг тодорхойлох 𝐼𝑐= 𝛽𝐼𝐵 томьёог санах, хэрэглэх

10.4о. Гэрэл мэдрэгч түлхүүр бүхий хэлхээ ба температураар удирдагдах дохиоллыг (Реле эсвэл транзистор ашигласан) ойлгосноо харуулах

-

Диодны туйлыг сольж холбон хэмжилтийг үргэлжлүүлнэ. NPN төрлийн транзисторын хэлхээний тэмдэглэгээ, түүний ажиллагааг тайлбарлах Сурагчид транзисторын бааз, эммитер, коллекторыг тодорхойлох туршилт хийх Транзистор нь гүйдлийн өсгөгч болохыг харуулах, Хэлхээнд IC=βIB томьёог хэрэглэн тооцоолол хийх. Өгөгдсөн транзисторын гүйдэл өсгөлтийн коэффицентийг тодорхойлох туршилт хийх.

-

- Гэрэл мэдрэгчийн хэрэглээний талаар сурагчид ярилцах, гэрэл мэдрэгч түлхүүрийн хэлхээний ажиллагааг тайлбарлах.

- Реле ашигласан гэрэлтүүлгийн системийн ажиллагаатай танилцах, релений үүргийг ойлгох

- Электрон жаал

1699 ком, (100 Ом, 100 кОм резистор, npn транзистор, батерей, вольтметр)

- Электрон жаал 1699 ком, (6В чийдэн, 10 кОм, 1 кОм резистор, фото-резистор, , батерей, NPN транзистор)

10.4ө. Гэр ахуйн дохиоллын системийн ажиллах зарчмыг тайлбарлах

- Энд транзисторт түлхүүр бүхий дулаан мэдэрдэг дохиоллын ажиллах зарчмыг тайлбарлана. Мөн реле ашигласан халаалтын системийн ажиллагааг хэлэлцэж болно. - Сурагчид термо-резисторыг хүчдэл хуваарилагч болгон ашиглах санааг хөгжүүлэх, дулаан мэдрэгчийн хэрэглээг ярилцах. - Галын дохиоллын хэлхээний ажиллагааг тайлбарлах, хэлхээний элементүүдийн үүргийг таних.

- Электрон жаал 1699 ком, (6В чийдэн, 10 кОм, 1 кОм резистор, батерей, NPN транзистор), термо-резистор

- Реле ашигласан халаалтын системийн ажиллагаатай танилцах, релений үүргийг ойлгох

10.5. Тоон электроник 5а.Тоон болон аналоги дохиог хэрэглэх, зарчмын ялгааг тайлбарлах

-

- Аналоги болон тоон дохионы ялгааг өгүүлэх - Аналоги ба тоон дохионы хэрэглээний жишээ гаргах

- Аналоги болон тоон дохиог осциллограф дээр үзүүлэх

10.5б. Транзистор болон диод, резистор агуулсан хэлхээг логик элементэд хэрэглэх

- Хялбар түлхүүр ийн логик гэйтүүд ийг угсарч туршилт хийх(AND, OR, XOR)

- Хагас дамжуулагч диод бүхий логик гэйтүүдийг угсарч туршилт хийх(AND, OR)

-

Т ранзи стор дээр NOT гэйт угсарч турших. Өмнөх диодны логик гэйтүүдтэй холбож NAND, NORгэйтүүдийг угсарч туршилт хийх 10.5в. Хэд хэдэн логик элементээс тогтох хялбар тоон хэлхээг ойлгох, тайлбарлах 10.5г. Логик элементүүдийн тэмдэгтүүдийг хэрэглэх, логик илэрхийлэл зохиох, хялбарчлах

-

Үнэлгээний жишиг даалгавар 1. МЕХАНИК Дасгал № 1 Вакуум дахь гэрлийн хурд 299792458 м/с. 1. Хэмжигдэхүүний утгат цифрийг олно уу. 2. Хэмжигдэхүүнийг өгөгдсөн утгат цифр хүртэл тоймло. ● Нэг утгат цифр хүртэл ● Хоёр утгат цифр хүртэл ● Гурван утгат цифр хүртэл Даалгаварын дугаар 1.1

Үнэлгээний код Ү.М.I

1.2

Ү.А.I

[1] [1.5]

Шалгуур ●

Бүгд утгат цифр мөн. УЦ=9

● ● ●

3∙108м/с 2.9∙108м/с 2.99∙108м/с

Оноо ●

1 оноо

0.5 оноо 0.5 оноо 0.5 оноо

Дасгал № 2 Уулын уруу чаргаар гулсаж байгаа хүүхдийн хурд-хугацааны диаграмыг зурагт харуулав. 1.Чаргатай хүүхдийн хурдтатгал 8 с-ийн турш тогтмол уу эсвэл өөрчлөгдөж байна уу? - Үндэслэлтэй тайлбарлана уу. [1] - Хүүхдийн хурдатгалыг олно уу. [1] 2. Өөр нэг чаргатай хүүхэд уулын оройгоос гулсаж эхлэв. Гулсах явцад хүүхдийн хурд өсөхөд чарганд үйлчлэх үрэлтийн хүч мөн өснө. - Үрэлтийн хүч өсөх нь чаргатай хүүхдийн хурдатгалыг өөрчлөх болов уу? [2] - Уулын уруу дөхөж явахад хүүхдийн хурд тогтмол болов. Энэ үед үрэлтийн хүчний талаар юу хэлж чадах вэ? [2] 3. Хоёр дахь чаргатай хүүхдийн хувьд - Хурд-хугацааны диаграмыг тоймлон дүрслэнэ үү. [2] 4. Хоёр дахь чаргатай хүүхдийн хувьд - Хурд-хугацааны диаграмыг тоймлон дүрслэнэ үү. [2]

- Дээрх график дээрээ хурдатгал тогтмол биш байгаа хэсэгт А үсэг, хурд тогтмол байгаа хэсэгт В үсэг бичнэ үү. [2] Даалгаварын дугаар

Үнэлгээни й код

Шалгуур

Оноо

2.1

Ү.М.1

Хурдны график шулуун байгаа учир хурдатгал тогтмол (эсвэл ижил хугацаан дахь хурдны өөрчлөлт ижил байгаа учир эсвэл хурд хугацаанаас шууд пропорционал хамаарч байгаа учир) Хурдатгал =0.75 м/с .

●

●

2.2

Ү.А.3

1 оноо

●

1 оноо

●

2 оноо

●

2 оноо

●

2 оноо

●

2 оноо

2

Үрэлтийн хүч өссөнөөс болоод чаргатай хүүхдийг гулсгах нийлбэр хүч багасах учир хурдатгал буурна. Үрэлтийн хүч хүндийн хүчний байгуулагчтай тэнцүү болж тогтмол утгатай байна (эсвэл нийлбэр хүч тэгтэй тэнцүү болсон учир үрэлтийн хүч тогтмол утгатай)

● ●

2.3

●

Ү.А.3

Нийт [10]

Дасгал № 3 Зураг дээр эргэвч ба ачааны систем өгөгджээ. r=2 см ба R=10 см. Зүүсэн ачааны хүндийн хүч m=60 кг. Ачаанаас утас зүүсэн А булан хүртэлх зай 14 см. 5 кг масстай ачааг эргүүлгийн том булнаас зүүж тэнцвэрт оруулжээ. Ачаа зүүсэн АВ савааны

массыг тооцохгүй. 1. А буланг эргүүлгийн бул дээш ямар хүчээр татаж байна вэ? 2. Үл хөдлөх эргэвч дээр тохсон утасны татах хүчийг олно уу. 3. x мөрний уртыг ол. [2] Даалгаварын дугаар 3.1

Үнэлгээний код Ү.А.I

[2] [2]

Шалгуур ● ●

Оноо

Эргүүлгийн булын радиусын харьцаа 5 Энэ эргүүлэг хүч 5 дахин хожих учир бул А буланг дээш 250 Н хүчээр татна.

1 оноо ●

3.2

Ү.А.2

● ●

АВ савааг дээш чангаах нийт хүч 600 Н Эргэвч дээгүүр тохсон утасны татах хүч = 600 Н – 250 Н = 350 Н

1 оноо 1 оноо

●

1 оноо

Ү.А.3

3.3

● ●

С цэг дээр тулах цэгийг сонговол нар зөв эргүүлэх момент 250∙14 Нсм, нар буруу эргүүлэх момент 350∙x Н Тэнцвэрийн нөхцлөөс x=10 см.

●

1 оноо

●

1 оноо

ДУЛААН Хатуу шингэн хийн тэлэлт Тасалгааны температурыг хэрэглэдэг термостат хэмээх зургийг үзүүлжээ.

хянахад багажийн

X ба Y нь хоёр өөр метал ялтас бөгөөд уртынхаа дагуу бие биентэйгээ холбогдсон. Тэдгээрийг хамтад нь биметал ялтас гэдэг. Температур адил хэмжээгээр өсөхөд X нь Yээс илүү сунана. a. Температур өсөхөд биметалл ялтас тахийна. Ингэхэд хэрхэн юу болж байгааг дараах асуултын дагуу тодорхойлон бичнэ үү. I. Биметалл ялтас хаашаа тахийх вэ? Баруун тийш тахийна.

[1]

II. Контактнь яах вэ? Контакт нь сална.

[1]

III. Хэлхээн дэх цахилгаан гүйдэл яах вэ? цахилгаан гүйдэл гүйхээ болино.

[1]

IV. Энэ термостатын тохируулгыг хэрхэн хийх вэ? Тухайлбал термостатын ажиллах температурыг ихэсгэхийн тулд яах вэ? Температур тохируулах шургийг эргүүлнэ/ Температур тохируулах шургийг цагийн зүүний дагуу эргүүлнэ. [1] б. Зурагт саванд хийсэн 0 С температуртай усыг тасралтгүй халаахад түүний температур хэрхэн өөрчлөгдөхийг харуулжээ. 0

Усны температурыг хянаж байгаа термостат түүний температурыг 50 Сээс их болоход халаагчийн гүйдлийг салгана. 0

I. Зургийг ашиглан термостат ажиллах хүртэл ус ямар хугацаанд халсаныг тодорхойл. Хугацаа= 29 минут [1] II. Халаагчийн чадал 2000Вт бол термостат халаагчийг салгах хүртэл хичнээн хэмжээний дулааны энерги ялгаруулсан вэ? Энерги=чадал*хугацаа Энерги=2000*29*60=3.48*10 Ж [3] 6

Даалгавар ын дугаар

Үнэлгээн ий код

Оно о

а. I

Ү.М.II

баруун тахийна.

а. II

Ү.М.I

контактууд сална.

1

а. III

Ү.М.I

цахилгаан гүйдэл гүйхээ болино.

1

а. IV

Ү.М.III

Температур тохируулах шургийг эргүүлнэ/ Температур тохируулах шургийг цагийн зүүний эсрэг эргүүлнэ

1

в. I

Ү.Т.I

Графикаас 50 С-т харгалзах хугацааг олбол 29 мин байна.

1

в. II

Ү.Т.II

Энерги= чадал*хугацаа [1] Энерги=2000*29*60 3.48*10 Ж [1]

3

Шалгуур тийш

0

1

[1]

6

Термометр /Даалгаврын жишээ/ Жишээ1:Термометр хуваарь -10 ℃-ээс эхэлж 110 ℃-т дуусна. Термометрийн хуваарийн доод болон дээд тэмдэгт цэгийн утга аль нь вэ?

A

Доод тэмдэгт цэгийн утга /℃ -10℃

Дээд тэмдэгт цэгийн утга /℃ 110℃

B

0℃

110℃

C

0℃

100℃

D

-10℃

100℃

Даалгавар ын дугаар

Үнэлгээн ий код Ү.М.I

1

Шалгуур Тасалгааны температур орчимд ажиллах термометрийн тэмдэгт цэгийн утгыг мөсний хайлах температур болон усны буцлах температураар сонгон авдаг. Доод тэмдэгт цэгийн утга 0 С, Дээд тэмдэгт цэгийн утга 100 С.

Оно о 1

0

0

Дулааны баланс 1. 50 ℃температуртай 0,5 кг хөнгөн цагаан, мөн 50 ℃ температуртай 2 кг хөнгөнцагааны аль нь дулааны хөдөлгөөний энергиихтэй вэ? Аль нь их энерги гадагш нь алдаж чадах вэ? 2. Данханд 2л цай чанахад 1 л цай чанахаас хэд дахин их хугацаа зарцуулах вэ? 3. -10 °С температуртай 50 г мөсийг бүрэн ууршуулахын тулд хичнээн энерги шаардагдах вэ? Даалгаварын дугаар

Үнэлгээний

Шалгуур

Оно о

код 1

Ү.М.I

2 кг масстай нь дулааны хөдөлгөөн ихтэй байх учир их энерги гадагш нь алдана.

1

2

Ү.М.I

Q~m ба Q~tучир 2 л цай чанахад ойролцоогоор 2 дахиних хугацаа шаардагдана.

1

3

Ү.Т.III

-10 °С температуртай мөсийг бүрэн ууршуулахын тулд 1-рт мөсийг 0°С хүртэл халаана. Q1=mc∙0°С+10 °С =0.05∙2100∙10=1.05 кЖ [1] 2-рт 0°С мөсийг хайлуулж 0°С ус болгоно. Q2=mλ=0.05∙336000=16.8 кЖ [1] 3-рт 0°С усыг 100°С хүртэл халаана. Q3=mc∙100°С-0 °С =0.05∙4200∙100=21.0 кЖ [1] 4-рт 100°С усыг буцалгаж уур болгоно. Q4=mr=0.05∙2300000=115 кЖ [1]

5

Нийт Q=Q1+Q2+Q3+Q4=154 кЖ [1]

Ууршихын ба хайлахын дулаан 1. Мөстэй саванд термометр хийн халуун өрөөнд 15 минут байлгажээ. 5 минут хүртэл саванд ус харагдаагүй ба 15 минутын дараа хайлаагүй мөс байсаар байв.

Аль график нь энэ термометрийн заалтыг харуулах вэ.

2. Мөхөөлдсийн зарим хэсэг нь хайлсанаас гадуур нь ороосон сонинг норгожээ. Энэ сонингоос ус ууршина. Усны ямар молекулууд нь сониноос сугаран гарах вэ? Сонинд үлдсэнусны молекулуудын дундаж хурд нь яаж өөрчлөгдөх вэ?

A B C D

... молекулууд нь сониноос сугаран гарна. Хурд ихтэй Хурд ихтэй Хурд багатай Хурд багатай

Даалгаварын дугаар

Үнэлгээний код

1

Ү.М.III

Ү.М.II

2

Үлдсэнусны нь.... ихэснэ. багасна. ихэснэ. багасна.

молекулуудын дундаж хурд

Шалгуур

Оно о

Мөсийг тасалгаанд оруулж ирэхэд тасалгааны температур мөснийхөөс их байх учир мөс тасалгаанаас дулаан авна. [1] Эхний 5 минутад мөс хайлахгүй байгаа учир гаднаас авсан дулаан нь мөсийг халаана. Иймд мөсний температур өснө. [1] Мөс бүрэн хайлж дуусах хүртэл түүний температур өөрчлөгдөхгүй. [1]

3

Хурд ихтэй молекулууд нь сугаран гарна. [1] Хурд ихтэй молекулууд нь гарсан учир үлдсэн хэсгийн дундаж энерги болон дундаж хурд нь багасна. [1]

2

ДОЛГИОН Долгионы ерөнхий шинж чанар сэдвийн шалгуурт суурилсан даалгавар

үнэлгээний

Ү.М.I 1. Долгион хугарахад ямар хоёр хэмжигдэхүүн өөрчлөгддөг вэ? a. Хурд b. Давтамж c. Долгионы хурд 2. Янз бүрийн үүсгэгчүүдийн долгионууд дотроос тууш долгион үүсгэсэн нь аль вэ?

Боомтын усны тохойд байгаа жижиг завийг далайн давалгаанаас ханаар тусгаарлажээ.

3. Долгионы нэг хэсэг ханыг тойрч завинд хүрч чадна. Энэ ямар үзэгдэл вэ? a. Дифракц b. Дисперс c. Ойлт

d.

Хугарал

Даалгаварын дугаар 3.1

Үнэлгээний код Ү.М.1

3.2

Шалгуур

Оноо

● ●

хурд долгионы урт

Ү.М.1

●

Трубаны дууны долгион

1 оноо

3.3

Ү.М.1

●

дифракц

1 оноо

3.4

Ү.М.II

● ● ●

1 см 1 с; 1 Гц 1 см /с

1 оноо 2 оноо 1 оноо

3.5

Ү.М.III

●

1.5 дахин

2 оноо

● ●

1 оноо 1 оноо

Ү.М.II

4. Зурагт долгионы гүдгэрүүдийг харуулав.

a. Энэ долгионы уртыг ол. b. 5 с – ийн өмнө А гүдгэр F – ийн байрлалд байсан бол долгионы үе, давтамжийг ол. c. Долгион тарах хурд хичнээн вэ? Ү.М.III 5. Зурагт долгионыг дүрсэлжээ. X ба Y – ийн хооронд долгионы урт хэд дахин багтсан вэ?

6. Долгионы тэвшийн нэг талыг бага зэрэг өргөж хазайлгав. Р цэгт заагуураар хүрч долгион үүсгэсэн. 1 с – ийн дараа долгион зурагт үзүүлсэн хэлбэртэй болсон. a. Яагаад цагариг биш хэлбэртэй байна вэ? b. Тэвшний аль талыг өргөсөн вэ? Ү.А.II 7. Дараах зургийг хуулж зураад завсраар гарсан долгион ямар хэлбэртэй байхыг дүрсэл. Хэрэв баруун талын хэсгийн ус зүүн талынхаасаа маш гүехэн байсан бол зураг ямар болох вэ?. 8. Навигацын усны хөвүүрт долгион ирэхэд дээш доош хэлбэлздэг. 2 минутын хугацаанд бүтэн 6 долгион хөвүүрийг дайрч гарсан бол долгионы давтамжийг ол.

A. 0.050Hz

B. 0.33Hz

C. 3.0Hz

D. 20Hz

Ү.Т.II 9. Агаарт тодорхой давтамжтай дууны долгион тарах үеийн нэгэн агшнийг зурагт харуулав. Орчин нягтарсан хэсгийг C, орчин сийрэгжсэн хэсгийг R гэж тэмдэглэв.

a)

Дараах тохиолдлуудад зургийг хэрхэн өөрчлөх вэ? i. Дуу өндөр давтамжтай тохиолдолд ...........................................................................................................[1] ii. Дуу илүү чанга үед ............................................................................................................[2]

b) Зураг дээр долгионы уртыг харуулах хэрчим зур 10. Ган дотор дуу тарах хурдыг тодорхойлохын тулд 200 м урт ган хоолойн нэг үзүүрийг алхаар цохив.Микрофонтой холбоотой хугацаа хэмжигч агаараар тарж ирсэн дууны долгион хоолойгоор тарж ирсэн дууны долгион хоёрын хугацааны зөрөө 0.544с . Агаарт дуу урд 343 м/с гэж үзээд ган дотор дуу тарах хурдыг ол. Даалгаварын дугаар 3.6

Үнэлгээний код Ү.А.II

3.7

Шалгуур ● ●

Усны гүн харилцан адилгүй болсон Гүехэн хэсэгт хурд бага АВ – г өргөсөн

Ү.М.II

●

Гүн хэсэгт долгионы урт дифцракцаас болж долгион цагариг гадаргатай болно.

3.8

Ү.М.II

●

3.9

Ү.М.II

● ●

C, R цэгүүдийн хоорондох зай ойртоно C, Ж цэгүүд дээр илүү шигүү , сийрэг болж зурагдана.

3.10

Ү.М.III

●

4650 м/ с

Оноо ● ●

1 оноо

0.050 Гц

ЦАХИЛГААН СОРОНЗОН ДОЛГИОНЫ ТӨРӨЛ Ү.М.I 11. Дараах гэрлүүдийн долгионы уртыг мкм нэгжээр ойролцоолон бич. a. Улаан гэрэл b. Ягаан гэрэл 12. Ямар төрлийн ЦС цацрал a. Хамгийн их долгионы урттай вэ?

1 оноо 1 оноо

1 оноо ● ●

1 оноо 2 оноо

2 оноо

b. Хамгийн өндөр давтамжтай вэ? I. Ультра дуу II. Радио долгион III. Гэрэл IV. Х цацраг V. Инфра улаан гэрэл 13. Алинд нь ЦСД – ыг давтамж өсөх дарааллаар бичсэн вэ? a. Үзэгдэх гэрэл, X-цацраг, γ-цацраг b. Үзэгдэх гэрэл , γ-цацраг, X-цацраг c. X-цацраг, γ-цацраг, үзэгдэх гэрэл d. γ-цацраг, X-цацраг, үзэгдэх гэрэл Ү.М.II 14. Тус бүрт харгалзах ЦС цацралын төрлийг бичнэ үү? a. арьсыг шарж бор болгодог b. дагуулын холбоонд хэрэглэдэг c. мэс заслын багажийг ариутгадаг d.TV алсын удирдлагад хэрэглэдэг e. хүнс халааж болгоход хэрэглэдэг f. ясны гэмтлийг илрүүлэхэд 15. VHF радио станц 100 МГц давтамжтай долгион цацруулав. Гэрлийн хурд 3*10 м/с, 1 МГц=10 Гц a. цацсан долгионы уртыг ол. b. Долгион 60 км тарахад зарцуулах хугацааг ол.

8

6

Даалгаварын дугаар 3.11

Үнэлгээний код Ү.М.1

Шалгуур

3.12

Ү.М.1

3.13

Ү.М.1

- А мөрөнд

- 1 оноо

3.14

Ү.М.II

a) ультра цацрал b) микродолгион c) гамма цацраг d) микродолгион e) микро долгион f) рентген цацраг

- 1 оноо - 2 оноо - 1 оноо

3.15

Ү.М.II

-3м - 0.2 мс

- 2 оноо

- 0.8 мкм - 0.4 мкм - Радио долгион - Х цацраг

Оноо

- 1 оноо - 1 оноо

- 1 оноо - 1 оноо

Ү.А.I 16. Зурагт цахилгаан соронзон спектрийн мужуудыг харуулав. Хоёр мужийн нэрийг бичээгүй. Үзэгдэх гэрлийн мужийг томруулж харуулжээ. a. Зургийн нүднүүдэд тэр мужийн нэрийг бич b. Гэрлийн өнгийг бич c. Үзэгдэх гэрлийн спектрийн L үзүүрт .............................................................. d. Үзэгдэх гэрлийн спектрийн М үзүүрт .............................................................

Ү.М.III 17. Нэг хүн прожекторын гэрэлд зогсоод халааж байгааг мэдэрчээ. Чийдэнгээс үзэгдэх гэрлээс гадна ямар цацрал гарч байгаа вэ? .................................................................................................................................. 18. Х цацрагийг хэрэглэх нэг хэрэглээг санал болго .................................................................................................................................. 19. Цахилгаан соронзон спекторын нийт мужийн цацралууд цахилгаан соронзон долгион гэдгээс гадна ямар нийтлэг шинж чанартай байдаг вэ? .................................................................................................................................. Даалгаварын дугаар 3.16

Үнэлгээний код Ү.A.1

3.17

Шалгуур

Оноо

● ●

Инфра улаан, гамма цацраг L – улаан ; M- ягаан

Ү.М.III

●

Инфра улаан гэрэл

1 оноо

3.18

Ү.М.III

●

Эмнэлэгт, гар тээш шалггалт гэх зэрэг

1 оноо

3.19

Ү.М.III - вакуумд тарах хурд ижил - энерги зөөнө

● ●

● ● ●

1 оноо 1 оноо

1 оноо 2 оноо 1 оноо

ДУУ Ү.М.II 20. Аянгын гялбаа харагдаад 5 с – ийн дараа тэнгэр дуугарсан бол аянга хэр хол буусан вэ? (Дууны хурд 330 м/с) ...................................................................................................................................... Ү.T.II 21. a. Сурагч хананаас 160 м зайтай зогсоод эхний цуурай сонсдоход алгаа дахин ташихаар тааруулж жигд хурдаар алга ташив. 1 минутад 60 удаа алга ташсан бол дууны хурдыг хэд гэж тооцоолсон вэ? b. Дараа нь хана руу 40 м ойртоод туршилтаа давтахад 1 минутад 80 удаа таарав. Дууны хурдыг хэд гэж тооцоолох вэ? c. Хэрэв дахин хөдөлж яваад туршихад минутад 30 удаа алга ташсан бол хананаас хэр зэрэг хол зайд байх вэ? (Дууны хурдыг а – д олсноор авна) Ү.М.I 22. Дууны хурд 340 м/с бол дараах давтамжтай дуунуудын долгионы уртыг ол. i. 340 Гц i. 170 Гц 1. Дуу яагаад буцаж ирсэн вэ?..................................................................... 2. Хоёрдах дуу сонсдох хооронд яагаад тодорхой хугацаа болдог вэ? ..............................................................

23. Зурагт хадны урд ямар нэг зайд байгаа хүн гартаа хонх барьжээ. Тэр хонхыг нэг дуугаргав. Хэсэг хугацааны дараа хонхны дууг дахин сонссон. Ү.М.II 24. a. Дууны ямар шинж чанарууд долгион гэж харуулах вэ? b. Хөндлөн долгион тууш долгионоос ямар ялгаатай вэ? Дууны долгион ямар долгион вэ? 25. a. Долгионы гадаргыг зургаар дүрсэл i. чанга, нам (бүдүүн) дууны ii.сул, өндөр (нарийн ) дууны Ү.A.II 26. Цагдаагийн машин P, Q гэсэн хоёр өөр дуу гаргана. Дуунууд ээлжлэн үүсдэг. Дууг диаграммд харуулжээ. Аль нь чанга дуу вэ?

27. Нэг хэвийн дуу гаргаж байгаа чанга яригчийн өмнө асаж буй лаа байрлуулав. Лааны дөл дууны долгионоор хэлбэлзэнэ. Дууны долгион ямар төрлийн долгион вэ? Дөл ямар чиглэлд хэлбэлзэх вэ?

28. Агаарт тарах дууны долгионыг зурагт харуулав. a. Зураг дээр агаарын бөөм бүрийн хөдлөх чиглэлийг тэмдэглэ. b. Зургаас дууны долгионы уртыг хэмж. Долгионы урт =............................cм c. Дууны давтамжийг ихэсгэв. Долгионы зураг өмнөх зургаас юу нь өөр болох вэ?. ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................

29. Зурагт хоёр өөр дууны долгионыг харуулжээ. Дууны долгионуудын давтамж ба далайцыг жиш.

Даалгаварын дугаар 3.20

Үнэлгээний код Ү.М.II

Шалгуур ●

Хурдзамын холбоо

Оноо ●

1 оноо

● 3.21

Зам 1750 м

Ү.Т.II a. дуу очоод ирэх хугацаа 1 с - дууны хурд 320 м/с b. мөн аргаар бодно. 320 м/с c. дуу очоод ирэх хугацаа 2 с - хана хүртэлх зай 320 м

3.22

Ү.М.1

● ●

3.23

Ү.М.II

3.24

Ү.М.III

3.25

Ү.М.II

a. дуу хананаас ойно b. дуу тодорхой хурдаар зам туулахад хугацаа орно a. Дуу ойх, хугарах, интерференц, дифракц b. Тууш долгионы үед очрны хэлбэлзэл долгион тарах чиглэлтэй параллель байдаг. ● Далайц ихтэй дуу чанга байдаг. Р дуу чанга

3.26

Ү.А.II

3.27

Ү.А.II a. хөндлөн долгионыг хувиргах арга хэрэглэнэ b. Хамгийн нягт байрлалтай цэгүүдийн хооронд хэмжинэ c. Нягт цэгүүдийн байрлал ойртоно.

3.28

Ү.М.I

●

●

●

1 оноо

● ● ●

1 оноо 1 оноо 1оноо

●

1 оноо

-

1 оноо 1 оноо 1 оноо

● ●

1 оноо 1 оноо

● ●

1 оноо 1 оноо

1м 2м

1 оноо

Дууны долгион тууш долгион учраас хэвтээ чиглэлд хэлбэлзэнэ.

Давтамж ижил , далайц их

1 оноо ●

1 оноо

●

1 оноо

●

1 оноо 1 оноо

3.1 ДОЛГИОН, ДУУ СЭДВИЙН ШАЛГУУРТ СУУРИЛСАН ҮНЭЛГЭЭНИЙ ДААЛГАВАР 1.а Зүүн талын хэмжигдэхүүнд харгалзах хурдыг баруун талаас сонгож сумаар холбо.

б. Дууны долгионыг яагаад тууш долгион гэдгийг тайлбарла. .................................................................... .....................................................

в. Зурагт ямар нэг агшинд агаарын молекулуудын шилжилтийг дуу тарах зайнаас хамааруулан илэрхийлжээ. (i)Энэ зурагт арай бага долгионы урттай, илүү их далайцтай дууны долгионы 2 циклийг зур (ii) Эхний дуутай харьцуулахад уг дуу сонсдох 2 ялгааг тоочин бич ....................................................................... ..................................................................... . 2. Нэг хүн том хананаас 80 м зайд байв. Гар бууны буудах гал харагдсанаас 0.5с хугацааны дараа буудах цуурай сонсджээ. Үүнд үндэслэн дууны хурдыг тодорхойл. 3. А ба В сурагчид цуурай ашиглан дууны хурд хэмжижээ. А сурагч хоёр модон хавтанг цохиж чанга дуу үүсгэв. В сурагч секундомер хэрэглэн хугацаа хэмжив. Тэд хананаас 240 м зайд байсан. А – г хавтангуудыг цохингуут В цагаа эхлүүлсэн ба цуурай сонсонгуутзогсоов. Цаг 1.6 с заасан байлаа. I 1.6 с хугацаанд дуу ямар зайд тарах вэ? ii Дууны хурд хичнээн м/с вэ? iii Тэд дууны хурд ойролцоогоор 330 м/с байх ёстой гэж мэдэж байлаа. Тэдний тооцоолсон хурд үүнээс ялгаатай байх хоёр шалтгааныг дурд .............................................................................................. ......................................................................................................... 4. а Эрүүл хүн чихээрээ сонсож чадах дууны давтамжийн хязгаарыг бич. ......................................................................................................................................... б. Дуу тарах зам дагуу дуу шахагдаж сийрэгждэг. Энэ үед молекулын төлөв байдалд ямар өөрчлөлт гарах вэ? i. шахагдах үед .............................................................................. ii. сийрэгжих үед .................................................................................. в. Дараах тохиолдлуудад хүнд сонсдох дуу хэрхэн өөрчлөгдөх вэ? i. дууны далайц өсөхөд ........................................................................................... ii. дууны долгионы урт багасахад .......................................................................... г. Сурагч дууны хурд тодорхойлох туршилт хийв. Өндөр хад руу харж зогсоод хашгарахад дууны цуурайг 1.9 с дараа сонсов. Хаднаас 250 м холдоод дахин хашгарахад цуурай 3.5 с дараа сонсдов. Энэ туршилт дээр үндэслэн дууны хурдыг тодорхойл Даалгаварын дугаар 1.а

Үнэлгээний код Ү.М.I

1.б

Шалгуур ● ●

Хийд 300 м/с Хатууд 3000 м/с

Ү.М.II

●

Агаар шахагдах сийрэгжих байдлаар долгион тарах учраас тууш долгион.

1.в

Ү.М.III

2. 3.i

Ү.М.II Ү.М.II

i.Долгион шахагдаж илүү өндөр болж зурагдана ii.Дуу чанга бөгөөд илүү өндөр болж сонсдоно. 320м/с ● 480 м

Оноо 1 оноо 1 оноо 1 оноо ●

1 оноо

●

1 оноо 1оноо

Даалгаварын дугаар

Үнэлгээний код

Д1

Шалгуур

-

3.ii 3.iii

Ү.М.II Ү.М.III

4.а 4.б

Ү.М.I Ү.М.II

4.в

Ү.М.II

4.г

Ү.М.III

● ● ● ● ● ● ● ● ●

Б хариулт

Оноо

- 1 оноо

300 м/с Хугацааг нарийн хэмжиж чадаагүй Агаарын температуртай холбоотой 20 Гц – 20000 Гц Шахагдахад зай ойртоно Сийрэгжихэд зай холдоно Дуу чанга болно Дуу өндөр болно 312 м/с

1 оноо 2 оноо 1 оноо 2 оноо 2 оноо 2 оноо

ЦАХИЛГААН СОРОНЗОН Дасгал № 1 Зурагт S1, S2 түлхүүр бүхий хэлхээний түлхүүрнүүд нээлттэй (салгасан) байгааг S1 S2 V харуулжээ.Хүснэгтийн аль А Нээлтэй Нээлттэй 12 түлхүүрүүдийн байрлалуудад Б хаалттай хаалттай 12 вольтметрийн зөв заалт байна вэ? В Г

Нээлттэй Хаалттай

Хаалттай нээлттэй

0 12

Дасгал № 2 Зурагт 100 Ом эсэргүүцэлтэй хоёр резистор бүхий хүчдэл хуваагчийн хэлхээг харуулав. Зурагт үзүүлснээр нэг резисторыг нь 90 Ом эсэргүүцэлтэй резистороор сольсон бол вольтметрийн заалт хэрхэн өөрчлөгдөх вэ? А. Тэг болно. Б. Бага зэрэг буурна. В. Бага зэрэг ихэснэ. Г. Өөрчлөгдөхгүй Дасгал № 3 Усны температур мэдрэгч болгон ашиглахаар терморезисторыг хүчдэл үүсгэгчид холбов. Усыг зурагт үзүүлснээр дэн ашиглан алгуур халаав. Гүйдэл 25 мА үед өөр өөр температурт харгалзах хүчдлийн утгыг доорх хүснэгтэнд тэмдэглэв. Температур/°C 15 30 45 60 75 90 хүчдэл/ В 18.8 8.8 4.7 2.6 1.5 1.2 1. Хүчдэл температураас хамаарах хамаарлын график зур.[4] 2. Графикаас 25 мА гүйдэл өгсөн үед дараах температуруудад харгалзах хүчдэлийг ол. a. 40°C үед хүчдэл =.......В [1] b. 80°C үед хүчдэл =.......В [1

мөрөнд харгалзах

3. Дээрх утгуудаа ашиглан термо-резисторын эсэргүүцлийг тооцоол a. 40°C үед эсэргүүцэл =......... b. 80°C үед эсэргүүцэл =....... [5] 4. Дээрх туршилт болон өөрийн (3) дахь үр дүнгээ ашиглан термо-резисторын тухай дараах өгүүлбэрийг гүйцээ. Температур ихсэхэд туршилтанд ашигласан терморезисторын эсэргүүцэл ......................... байна. [1] Дасгал № 4 Зурагт гэрэл мэдэрч (гэрлийн эрчим буурахад) анхааруулах чийдэн асах хэлхээг үзүүлжээ. 3.Дээрх хэлхээний элементүүдийн тэмдэглэгээг хий. [3] - Гэрлийн эрчимийн өөрчлөлтийг мэдрэх элементийг Х-ээр - Чийдэнг Y – ээр - Чийдэнг асааж унтраах түлхүүрийн элементийг Z- ээр тэмдэглэ. 4.Гэрлийн эрчим буурахад хэлхээ хэрхэн ажиллахыг тайлбарла. ................................................................................................................................... [3] Даалгаварын дугаар 4.1

Үнэлгээний код Ү.М.1

4.2

Ү.А.3

Шалгуур

Оноо

- Фото-резистор = Х - Чийдэн =Y - Түлхүүр =Z

-

1 оноо 1 оноо 1 оноо

- Фото резисторын эсэргүүцэл багасна - Транзистороор гүйдэл гүйнэ - Чийдэн дээр хүчдэл унана. (асна)

-

1 оноо 1 оноо 1 оноо

ХАВСРАЛТ 1. Үнэлгээний даалгаварт ихэвчлэн хэрэглэх нэр томьёо mодорхойл

Шинжлэх ухааны тогтсон хэллэгээр бичих

хариул, илтгэ

Тайлбаргүй эсвэл маш бага тайлбартайгаар товч хариулт (ө.х. байцааж олж болох үгэн ба тоон хариулт) өгөх Ж: Хүйс: ... нас ... Гол ойлголт, санаануудыг нэг үгээр дараалуулж бичих. Заалтуудын тоо өгөгдсөн бол хэтрүүлж болохгүй

жагсаа

илэрхийл

Сэдвийн гол санааг үгээр (шаардлагатай бол зураг диаграмаар) илэрхийлэх. Тодорхой үзэгдэл юмуу туршилтыг тайлбарлахад голчлон хэрэглэнэ. Тодруулбал, энэ команд нь ажигласан зүйлээ бичихийг илтгэнэ. Өөр контекстэд илэрхийл гэсэн командын доор хариулах материалын утга учир, бүтэц зохион байгуулалтыг илүү дэлгэрэнгүй чөлөөтэй өгүүлж болно.

тайлбарла

Харгалзах онолын тайлбар өгөх, учир шалтгааныг үндэслэх

шүүн хэлэлц

Ялгаатай санаануудын гол санаа, давуу болон сул талуудыг тодруулах. Сэдвийн эгзэгтэй цэгийг олж эргэцүүлэх.

таамагла

Хариулт зөв байх албагүй, харин өгөгдсөн мэдээллийн хооронд логик уялдаа тогтоох. Энд мэдээллийг асуултаар дэвшүүлэхээс гадна өмнөх асуултад түшиглэн гаргаж болно. Мөн таамаглах гэдэг нь нэмэлт тайлбаргүй товч, тодорхой хариулт өгөхийг оролдохыг хэлнэ. Энэ нь таамаглахтай төстэй боловч нэмэлт тайлбарууд, тухайлбал хамаарах хуулиуд, учир шалтгааныг тайлбарлах зарчмуудыг хариултад тусгана

гарга

тооцоол хэмж

Тоон холбогдлыг бодож гаргах. Энэ нь тоон хариу шаардлагатай үед өгөгдөх бөгөөд ерөнхийдөө хоёр болон түүнээс дээш алхамуудаар хийж үзүүлнэ Тохирох багажийн тусламжтай утгыг шууд олж авахыг хэлнэ. Жиш: уртыг шугамаар, жинг жинлүүрээр г.м.

санал дэвшүүл

Цорын ганц төгс хариулт тодорхойгүй үед эсвэл шинээр үзэж буй сэдэвт, хичээлийн хөтөлбөрт тусгагдаагүй асуудал зэргийг тодорхойлоход хэрэглэнэ.

тодорхойл

Өгөгдсөн мэдээлэл буюу өгөгдлийг ашиглан хариуг олох. Ихэвчлэн тоон утгыг шууд хэмжих боломжгүй үед тооцооллоор болон өөр тодорхой хэмжигдэх утгуудаар томьёолон олох үед хэрэглэнэ.

Ойролцоолон үнэлэх

Тоон утга, хэмжээг ойролцоогоор тооцоолох. Тооцоонд хамаатай тоон утгын эрэмбийг асуултад өгөгдсөн бусад тоон утгуудаар хялбарчлан тооцоолно.

бүдүүвчилж зурах

Тоймлон зурах. Графикийг ерөнхий хэлбэр төрхөөр нь баримжаалан зурна. Эхлэл цэг, тэнхлэгтэй оготлолцох цэг гэх мэт тоон утгууд оновчтой байх албагүй.

ол

Тооцоол, хэмж, тодорхойл гэх мэт үгнүүдийн ерөнхий нэр.

шинжил

Дүгнэлтэд хүрэхийн тулд өгөгдлийг боловсруулах

зүүлт хийх

График, зураг, диаграмд тайлбар, зүүлт тэмдэглэгээ нэмэх

ашигла

Шинэ агуулгад мэдээллийг хэрэглэх

харьцуул

Төсөөтэй болон ялгаатай талуудыг ялгах

гүйцээ

Өгөгдсөн мэдээллийг баяжуулж, даалгаврыг дуусгах

угсар

Шалгуурын дагуу туршилтын багаж хэрэгслийг холбож бүтээх

зохиомжил

Ямар нэгэн зүйлийг хэрхэн гүйцэтгэх арга замыг зааварчилах

ялгааг ол

Ялгаатай талуудыг жагсаан бичих

зур

Диаграм, графикийг шалгуурын дагуу нарийвчлан зурах

нотол

Хүчинтэй баримтаар баримтжуулж батлах

үзүүл

Дүгнэлтэд хүрэхийн тулд нотлох баримтуудыг уялдуулж холбох

шийдийг ол

Геометр болон алгебрийн аргаар хариуг олох

ХАВСРАЛТ 2. Ахлах сургуулийн физикийн кабинетийн багаж хэрэгслийн жагсаалт Багаж хэрэгсэл

Иж бүрдэлд багтах хэрэгслийн жагсаалт

Хийгдэх туршилтууд

Шаардлагатай тоо

Кинематикийн иж бүрдэл

Динамикийн иж бүрдэл

Моментум хадгалагдах хуулийг судлах

Чөлөөт уналтын хуулийг судлах хэрэгсэл

Чиглүүлэгч зам Тэргэнцэр 2 Өнцөг хэмжигч Эргэвч Штатив Ачаанууд 20, 50, 100 г Хурдатгал хэмжигч Хурд хэмжигч Холбогдох бусад хэрэгслийн хамт

-

Чиглүүлэгч зам Тэргэнцэр 2 Өнцөг хэмжигч Эргэвч Штатив Ачаанууд 20, 50, 100 г Пүрш Ачаа тогтоогч Хүч хэмжигч Хүч мэдрэгч Холбогдох бусад хэрэгслийн хамт Чиглүүлэгч зам Тэргэнцэр 2 Ачаанууд 20, 50, 100 г Мөргөлдөөний хугацаа, хүч хэмжигч Хөдөлгөөн мэдрэгч Холбогдох бусад хэрэгслийн хамт Чиглүүлэгч багана Шарик тогтоогч цахилгаан соронзон Уналтын хугацаа хэмжигч Фотогейт 3

Харьцангуй хөдөлгөөн Байрлал хугацааны хамаарал Хурд хугацааны хамаарал Хоромхон хурд ба дундаж хурд Тогтмол хурд ба тогтмол хурдатгал Чөлөөт уналт

6

-

Ньютоны 1-р хууль Ньютоны 2-р хууль Ньютоны 3-р хууль Архимедийн хууль Янз бүрийн гадаргын талбайтай, тогтмол масстай биеийн тогтсон хөдөлгөөний хурд

6

-

Харимхай бус мөргөлдөөнд моментум хадгалагдах Харимхай мөргөлдөөнд моментум хадгалагдах Импульс ба моментумын өөрчлөлт

3

Унаж байгаа бөмбөгийн энерги хадгалагдах Чөлөөт уналтын хууль Чөлөөт уналтын хурдатгал Гравитацийн Потенциал энерги Гукийн хууль Пүршний потенциал энерги Хүчийг задлах Хүчийг нэмэх Эргэвчийн систем Хөшүүргийн систем Хүчний момент Тайвны ба гулсахын үрэлтийн коэффициент Гулсахын (кинетик) үрэлтийн хууль

3

Шидэгдсэн биеийн хөдөлгөөнийг судлах Шидэгдсэн биеийн энергийн хувирал

6

Биеийн тогтсон хөдөлгөөний хурд

1

-

-

Статикийн бүрдэл

иж

Үрэлтийн хуулийг судлах

Өнцөг үүсгэн шидэгдсэн биеийн хөдөлгөөн судлах төхөөрөмж Шингэн дэх биеийн хөдөлгөөнийг

Хүч хэмжигч Хөдлөх ба үл хөдлөх эргэвчүүд Соронзон самбар Холбогдох бусад хэрэгслийн хамт

Налуу хавтгай Өнцөг хэмжигч Янз бүрийн үрэлтийн коэффициенттой гадарга Хүч хэмжигч Холбогдох бусад хэрэгслийн хамт Өнцөг үүсгэн шидэгч Унах хугацаа хэмжигч Шарикууд Холбогдох бусад хэрэгслийн хамт Шилэн цилиндр сав Хугацаа хэмжигч Хөдөлгөөн мэдрэгч

-

-

-

3

3

судлах Энергийн бүрдэл

иж

Эргэх хөдөлгөөнийг судлах иж бүрдэл

Калориметрий н иж бүрдэл

Хийн хуулийн иж бүрдэл

Шингэний механикийн иж бүрдэл

Үрэл Холбогдох бусад хэрэгслийн хамт Салхин генератор Нарны самбар Хөдөлгүүр Тэнгэнцэр Холбогч Холбогдох бусад хэрэгслийн хамт

Эргүүлэх систем Хүч хэмжигч Эргэлтийн хурд хэмжигч Холбогдох бусад хэрэгслийн хамт

Гэрлийн, салхины, дулааны, цахилгаан энергийн хувирал Ажил –Энергийн теорем Хялбар дүүжингийн энерги Энгийн гармоник хэлбэлзэл Албадмал хэлбэлзэл Эргэх хөдөлгөөний хурд, хурдатгал, төвд тэмүүлэх хүч тодорхойлох Биеийн инерцийн момент Дулаан ба температур Цацаргалтаар энерги зөөгдөх Хувийн дулаан багтаамж Дулааны механик эквивалент Бойлийн хууль Хийн даралт ба температур Адиабат процесс

3

Шингэний урсгал тасралтгүйн тэгшитгэл Бернуллийн хууль Гидростатик даралт Шингэний дотоод үрэлт Талст биеийн бүтцийг ажиглах үзүүлэх туршилт Зэс ба хөнгөнцагаан савааны дулаан тэлэлтийн коэффициентийг тодорхойлох Тууш ба хөндлөн долгионыг үзүүлэх туршилт Дууны долгионы шинж чанар Хоолой дахь дууны резонансын мод Агаар дахь дууны хурд

3

-

Дууны долгионы суперпозиц, дифракц

6

-

Долгион

1

-

-

Калориметрийн бие Калориметр Термометр Халаагуур Холбогдох бусад хэрэгслийн хамт

-

Даралт хэмжигч Термометр Балластик сав Холбох хоолой Халаагуур Холбогдох бусад хэрэгслийн хамт Шингэний статик, динамик даралт харуулах сав Харилцах савнууд Холбогдох бусад хэрэгслийн хамт

-

-

-

-

Хатуу биеийн бүтэц

Хатуу биеийн кристалл бүтцийг харуулах загварууд

Дулаан тэлэлтийг үзүүлэх иж бүрдэл

Дулаан тэлэлтийг үзүүлэх хэрэгсэл Дулааны шугаман тэлэлтийн коэффициентийг хэмжих багаж Урт пүрш

-

Резонатор хоолой Дууны генератор, тэжээл үүсгэгчийн хамт Чанга яригч Давтамж хэмжигч Холбогдох бусад хэрэгслийн хамт Дууны эрчим хэмжигч Интерференцийн хэрэгслүүд Осциллоскоп Холбогдох бусад хэрэгслийн хамт Гадаргын долгион үүсгэгч

-

Пүршинд үүсэх долгионыг ажиглах Дууны зогсонги долгион судлах төхөөрөмж

Дууны эрчим судлах хэрэгсэл Шингэний

-

-

тарах,

ойх,

6

10

6

1

3

1

3

гадаргын долгионы иж бүрдэл Геометр оптикийн хуулийг судлах бүрдэл

иж

Цагаан гэрлийн өнгө судлах, сүүдэр үүсгэх төхөөрөмж Линз ба толийг судлах иж бүрдэл

Телескоп, микроскопын систем Дифракц, интерференц , туйлшралын үзэгдлийг судлах иж бүрдэл Цахилгаан статикийн иж бүрдэл

Цахилгаан орныг судлах төхөөрөмж

Цахилгаан гүйдлийн хуу лийг судлах иж бүрдэл

Проектор Саадууд Холбогдох бусад хэрэгслийн хамт Параллель ялтас Хагас дугуй Шилэн призм Цацрагийн хайрцаг Өнцөг хэмжигч Холбогдох бусад хэрэгслийн хамт Үндсэн 3 өнгийн үүсгүүр Сүүдрийн биетүүд дэлгэц Холбогдох бусад хэрэгслийн хамт Оптик зам Цуглуулагч ба сарниулагч линзүүд Гэрэл үүсгэгч Дэлгэц Холбогдох бусад хэрэгслийн хамт Угсардаг телескоп, микроскопын хэрэгслүүд Лазерын үүсгүүр Дифракцийн саадууд Дифракцын тор Хэмжих микрометрийн хуваарь бүхий дэлгэц Туйлшруулагчид Холбогдох бусад хэрэгслийн хамт Цахилгаан цэнэгийн генератор Электрометрүүд Электрометрийн электродууд Саваанууд Цахилгаан тор Цэнэг хэмжигч Холбогдох бусад хэрэгслийн хамт Тогтмол өндөр хүчдэлийн үүсгүүр Цахилгаан орныг харуулах электродууд Проектор Цэнэг ба хүчдэл хэмжигч Холбогдох бусад хэрэгслийн хамт Резисторууд Реостат АВО –метрүүд Реле Диод Транзистор Электрон жаалын иж бүрдэл

-

хугарах үзэгдэл Гюйгенс Френелийн зарчим

-

Гэрлийн ойлт Гэрлийн хугарал Гэрлийн дотоод бүрэн ойлт

10

-

Гэрлийн сүүдэр ба өнгө Үндсэн ба завсрын өнгө

10

-

Нимгэн линзийн томьёо Бөмбөлөг толины томьёо

10

-

Оптик багаж: Телескоп ба микроскоп

3

-

Гэрлийн дифракц Туйлшрал: Малюсын хууль Гэрлийн эрчим зайнаас хамаарах

10

-

Цахилгаан цэнэгийн түгэлт

статик

1

-

Янз бүрийн дамжуулагчийн орчин дахь цахилгаан орон

1

-

Цахилгаан гүйдлийн хууль, Резисторын цуваа зэрэгцээ холболт Диод Транзисторын ВАХ Диодын ерөнхий шинж чанар Шулуутгагч бүтээх Транзистор №1 – NPN

10

-

-

Конденсатор, ороомгийн хэлхээг судлах иж бүрдэл Трансформато рын ажиллагааг судлах иж бүрдэл Соронзон орныг үүсгэх, судлах иж бүрдэл Тогтмол соронзны иж бүрдэл Цахилгаан соронзон индукцийн үзэгдлийг судлах их бүрдэл Спектрометр ба хийн лампууд Люминесценци йн иж бүрдэл СТИМ хялбар машины иж бүрдэл СТИМ ногоон энерги СТИМ роботик СТИМ оптик СТИМ автоматик

транзистор дижитал түлхүүр болох нь RC хэлхээний цэнэглэгдэх ба цэнэг алдах процесс LRC хэлхээний резонанс Индукцийн үзэгдэл – Ороомгоор нэвтрэх соронзон

Конденсатор Индукцлэлийн ороомог Хувьсах гүйдлийн үүсгүүр Хэмжих багажууд Осциллоскоп Трансформаторууд Хувьсах гүйдлийн үүсгүүр Хэмжих багажууд Осциллоскоп

-

Солениод Дугуй ороомог Хувьсах гүйдлийн үүсгүүр Соронзон орон хэмжигч Янз бүрийн хэлбэртэй соронзууд

-

Тогтмол соронзны соронзон орон

3

-

Гүйдэлтэй ороомгийн үүсгэх соронзон орон

10

Цахилгаан соронзон Хувьсах гүйдлийн үүсгүүр Хэмжих төхөөрөмж Фукогийн гүйдлийн хэрэгсэл Соронзон

-

Цахилгаан соронзон индукцийн үзэгдэл Фарадейн хууль

3

Шугаман спектр үүсгэх хэрэгсэл Спектрометрийн иж бүрдэл Гэрлийн люминесценц үүсгэх төхөөрөмж Фосфересценц үүсгэх хэрэгсэл Хөдөлгөөн, хүч дамжуулах механизмууд иж бүрдэлийн хамт Энергийн хувирлуудыг үзүүлэх хэрэгслүүд иж бүрдлийн хамт Роботик угсрах, автомат хэрэгслүүд иж бүрдлийн хамт Телескоп, дуран, микроскоп угсрах хэрэгслүүд иж бүрдлийн хамт Ахуйн хэрэглээний мэдрэгч хэрэгслүүд дагалдах хэрэгслүүдийн хамт

-

Атомын цацаргалтын спектрийг судлах

3

-

Люминесценцийн спектрийг судлах

1

-

Хөдөлгөөн, хүч дамжих, хувиргах

3

-

Энергийн хувирлуудыг судлах ажиглах

3

-

Роботик програмчлах

угсрах,

3

-

Оптик багажийг угсарч, өсгөлтийг тодорхойлох

3

-

Төрөл бүрийн автомат хэрэгсэл угсрах бүтээх

3

-

-

Эдгээрээс нийтлэг хэрэглэгдэх багаж хэрэгслүүд -

Хурдатгал мэдрэгч (сенсор) Цэнэг мэдрэгч (сенсор) Хүч мэдрэгч (сенсор) Гэрэл мэдрэгч (сенсор) Соронзон орон мэдрэгч (сенсор) Хөдөлгөөн мэдрэгч (сенсор) Фотогейт бүртгэх хэрэгслийн хамт Даралт мэдрэгч (сенсор) Эргэх хөдөлгөөн мэдрэгч (сенсор) Температур мэдрэгч (сенсор) Дижитал, аналог мультиметрүүд

6

6

-

Чийдэнгүүд 6 В, 60 мА, 2,5 В, 0,3 А Холбох утас (матар хавчаартай болон шургуулагч залгууртай) Тэжээл үүсгэгч (тогтмол ба хувьсах гүйдлийн