10. SINIF #FasikülAnlatımRehberi

TARİH Adı

:......................................

Soyadı

:......................................

Sınıf - No :......................................

1

. Fasikül

Yerleşme ve Devletleşme Sürecinde Selçuklu Türkiyesi

1. FASİKÜL: YERLEŞME VE DEVLETLEŞME SÜRECİNDE SELÇUKLU TÜRKİYESİ Kullanılacak Doküman Önerilen Ders Saati

Konu

Fasikül Anlatım Rehberi Sayfa No

Mikro Paket Test No (AL)

Fasikül Soru Kitabı Sayfa No

01

8 - 11

02

12 - 15

03

16 - 21

04

24

ÜDS No

Bölüm 1: 1072-1308 Yılları Arasındaki Başlıca Siyasi Gelişmeler 1072-1308 Yılları Arasındaki Başlıca Siyasi Gelişmeler

1 saat

3-4

Bölüm 2: Anadolu'ya Yönelik Oğuz-Türkmen Göçleri Anadolu'ya Yönelik Oğuz/Türkmen Göçleri

1 saat

5

Anadolu'daki İlk Türk Beylikleri

1 saat

6-9

Türkiye Selçuklu Devleti (1077-1308)

1 saat

9 - 11

Bölüm 3: Anadolu'da Siyasî Yapı

Bölüm 4: Anadolu'nun Türkleşmesi Boylar Birliğinden Devlete

1 saat

12

Türkiye Selçuklularında Teşkilat ve Sosyokültürel Yapı

1 saat

12 - 18

Soru Çözümü

1 saat

19 - 22

1 saat

23 - 26

Bölüm 5: Haçlılar Karşısında Türkler Haçlı Seferleri

Bölüm 6: Anadolu'da Moğol İstilası ve Selçuklu Devleti'nin Sonu Anadolu'da Moğol İstilası ve Selçuklu Devleti'nin Sonu

1 saat

27 - 31

Soru Çözümü

1 saat

32

Bölüm 7: Türkiye Selçuklularından Sonra İkinci Beylikler Dönemi

05

İkinci Beylikler Dönemi

1 saat

33 - 35

Soru Çözümü

1 saat

36 - 39

Toplam

12 saat

26 - 31

32 - 37

01

BÖLÜM

1072-1308 Yılları Arasındaki Başlıca Siyasi Gelişmeler

Saltuklular Mengücekliler Beyliği’nin Beyliği’nin kurulması kurulması

Çaka Beyliği’nin kurulması

Büyük Selçuklu Devleti’nin Katvan Muharebesi yıkılması

I. Haçlı Seferi

1141

1072 1080

1081

1096-1099

1080

1093

Türkiye Selçuklu Devleti’nin kurulması

Danişmentliler Beyliği’nin kurulması

Çaka Beyliği’nin yıkılması

1189-1192

1157

1174 1147-1149

Artuklular Beyliği’nin kurulması

Miryokefalon III. Haçlı Muharebesi Seferi

1176

1102 1077

1

II. Haçlı Seferi

1178

Eyyubiler Danişmentliler Devleti’nin Beyliği’nin yıkılması kurulması

Yerleşme ve Devletleşme Sürecinde Selçuklu Türkiyesi

1. Fasikül

3

Moğol İmpatorluğu’- IV. Haçlı Seferi nun kurulması

Mengücekliler Beyliği’nin yıkılması

Artuklular Beyliği’nin yıkılması

1228

1196

Saltuklular Beyliği’nin yıkılması

Yerleşme ve Devletleşme Sürecinde Selçuklu Türkiyesi

1. Fasikül

4

1240 1230

Türkiye Selçuklu Devleti’nin yıkılması

1308 1270

1243

1227

Haçlı Seferleri’nin sona ermesi

1250

1231

1204

1202

Kösedağ Muharebesi

Eyyubiler Devleti’nin yıkılması

1260 1250

Bâbailer Moğol Yassıçemen Memlûklular Ayaklanması İmparatorlu- Muharebesi Devleti’nin ğu’nun kurulması parçalanması

1277

Ayn-ı Calut Karamanoğlu Muharebesi Mehmet Bey'in Türkçeyi resmî dil ilan etmesi

2

Çözüm

BÖLÜM

Anadolu'ya Yönelik Oğuz / Türkmen Göçleri

17170

 Oğuzlar; günümüzde Türkiye, Balkanlar, Kafkaslar, Azerbaycan, İran, Irak, Suriye ve Türkmenistan coğrafyalarında yaşayan

sonra Oğuz/Türkmen



göçleri daha da artmış ve kurulan beylikler sayesinde

ataları olarak kabul

tarihi başlamıştır.

edilmektedir. bir hayat tarzı benimsemiş olan

 Oğuzlar,

yüzyıldan itibaren İslamiyet’i benimse-

meye başlamışlardır.  Genellikle Müslüman Oğuzları diğerlerinden ayırmak için kullanılan Türkmen tabiri, 13. yüzyılda tamamen Oğuz adı yerine kullanılır hâle gelmiştir.

Anahtar Bilgi Dönemin tarihini kaleme alan bir Ermeni yazara göre, "1080 yılı Mart ayına doğru Anadolu'da bulunan bütün Hristiyan memleketleri Türklerin eline geçmişti. Birçok şehir boşalmış ve artık Doğu milleti (Rumlar) kalmamıştı."

 Oğuz/Türkmen boyları; yaşanan siyasi, sosyal ve ekonomik sorunlar nedeniyle Hazar Denizi’nin doğusundaki yurtlarından zamanla

doğru göç

etmeye başlamışlardır.  Bu dönemde Anadolu'da, başta Rumlar olmak üzere Ermeniler ve Süryaniler yaşamaktaydılar.  Bizans’ta yaşanan taht çekişmeleri ve merkezî otoritenin zayıflamasının yanında Anadolu’daki halkın

fakirleşmesi,

Bizans’ın

bölgedeki

etkinliğinin

neden oluyordu.  11. yüzyılda Bizans'ın otoritesini büyük ölçüde kaybet-

Malazgirt Savaş Meydanı (Temsili)

mesinden yararlanan Ermeniler ve Gürcüler, Bizans'a bağlı olarak doğuda kendi prensliklerini kurmuşlardı.  Anadolu'nun siyasi ve sosyal yapısındaki bu karmaşa, yurt arayışı içinde olan

için oldukça

adlandırılan Anadolu, Malazgirt Savaşı’ndan bir asır sonra yeni sahiplerinin adıyla, "

elverişli bir ortam oluşturmaktaydı.  Nitekim bölgede Türkmenlere karşı koyabilecek büyük bir gücün olmadığı ve bölgenin yurt edinmek için uygun olduğu sonucuna ulaşan

 Türklerden önce “Anatolia” ya da “Bilâd-ı Rûm” olarak "

olarak anılmaya başlamıştır.  Bu dönemde Fransa kralı Saint Louis’in katıldığı İkin-

;

ci Haçlı Seferi’nin tarihini yazan Fransız papaz Odon

devletlerinin kurulmasıyla daha sistemli hareket ede-

de Deuil, Anadolu’da Türk hâkimiyetindeki yerlerden

rek Türkmen topluluklarını, Anadolu'ya yerleştirmeye

“Turchia/ Turquie” (Türkiye) diye söz etmektedir.

başladılar. Anahtar Bilgi Oğuz Türklerinin Anadolu'ya yönelik akınlarında; Anadolu'nun İpek Yolu üzerinde yer alması, Asya ile Avrupa'yı birbirine bağlayan bir konumda olması, verimli topraklara sahip olması, iklim ve bitki örtüsünün Türklerin yaşamasına uygun olması etkili olmuştur.

 Sonraki yüzyılda ise papadan Moğol hükümdarına mektup götüren Fransız keşiş Simon de Saint-Quentin, Selçuklu Türkiyesi ile ilgili bilgiler verirken Türkiye adını kullanmıştır. Artık Türkiye ifadesi Batılı kaynaklarda kalıcı olarak kullanılır hâle gelmiştir.  14. yüzyılın başlarında Arap kaynaklarında da Anadolu için Berrü’t-Türkiyye (Türk toprakları) ifadesi kullanılmıştır.

Yerleşme ve Devletleşme Sürecinde Selçuklu Türkiyesi

1. Fasikül

5

BÖLÜM

Çözüm

3

Anadolu'da Siyasi Yapı

17171

Anadolu'daki İlk Türk Beylikleri

Saltuklular (1072 - 1202)  Beyliğin kurucusu olan Ebulkasım Saltuk, Malazgirt

Danişmentliler (1080 - 1178)  Büyük Selçuklu komutanlarından Danişmentoğlu Ahmet Gazi tarafından merkezi

olmak

üzere Orta Anadolu'da kurulmuştur (1080).  Ahmet Gazi, kısa zamanda, beyliğinin sınırlarını Tokat, Amasya, Çankırı, Kastamonu, Kayseri ve Malatya'ya kadar genişletmiştir.

Savaşı sırasında Sultan Alp Arslan'ın ordusunda savaşmıştır.  Merkezi Erzurum olan beylik, 1072 yılında Büyük Selçuklu Devleti'ne bağlı olarak kurulmuştur.  Ebulkasım kısa zamanda Bayburt, Tercan ve Oltu gibi merkezleri de alarak beyliğin sınırlarını genişletmiş, Danişmentliler ile ittifak kurarak Haçlılara ve Gürcülere

 Ahmet Gazi, Anadolu Selçuklu Devleti Sultanı I. Kılıç Arslan'ın

karşı da başarılı savaşlar yapmıştır.

karşı yaptığı

savaşlara katılmış ve büyük başarılar elde etmiştir.  Emir Gazi Dönemi'nde Danişmentlilerin sınırları batıda

Sinop

Bizans İmp. İstanbul

Gürcü Krallığı Trabzon Kars Erzurum Saltuklular

İznik

Sakarya Nehri'ne, doğuda Fırat'a kadar genişlemiştir.

Sivas

 Danişmentlilerin Selçuklulara karşı faaliyetleri üzerine

Malatya

II. Kılıç Arslan, 1178'de bu beyliğe son vermiştir. Bizans İmp. İstanbul İznik

Amasya Danişmentliler Sivas

Malazgirt

 Anadolu Selçuklu Sultanı II. Rükneddin Süleyman Şah 1202 yılında Gürcistan Seferi'nden dönerken bu beyliği

Antakya

topraklarına katmıştır.

 Ahmet Gazi ve oğlu Emir Gazi, Anadolu'nun Türkleşmesine ve Müslümanlaşmasına katkıda bulunmuşlardır.  Haçlılara, Bizans'a ve Ermenilere karşı kazandıkları başarılarla

takdirini

 Bu sebeple Türkiye Selçukluları, Danişmentlileri en büolarak görmüşlerdir.

 Danişmentliler, Tokat-Niksar Yağıbasan medresesini medresesini kurmuş-

lardır.  Ayrıca, Emir Gazi Kümbeti ve Kayseri Ulu Camii gibi mimarî eserler meydana getirmişlerdir.  Dönemin önemli edebî eseri Danişmentname’dir.

1. Fasikül

6

 Erzurum, Saltuklular döneminde önemli kültür ve ticaret merkezlerinden biri hâline gelmiştir.  Saltuklular zamanında imar faaliyetlerine de önem verilmiş ve Erzurum bayındır hâle getirilmiştir.  Tepsi Minare (Saat Kulesi), Kale Cami, Ulu Cami,

toplamışlardır.

Yerleşme ve Devletleşme Sürecinde Selçuklu Türkiyesi

 Son Saltuklu Beyi Alâeddin zamanında beylik Anadolu tında tutulmuş ve iyice zayıflamıştır.

Tarsus

yaptırarak Anadolu’nun

Antakya

Selçukluları, Eyyubiler ve Gürcüler tarafından baskı al-

Malatya

yük

Tarsus

Gürcü Krallığı Trabzon

Sinop

Mama Hatun Kervansarayı ve Kümbeti Saltuklular zamanından günümüze kadar ayakta kalabilen eserlerdir.  Saltuklular,

Anadolu

topraklarının

korunmasında

önemli görevler üstlenmişlerdir.  Haçlılara karşı mücadelede Danişmentlilerin yanında yer almışlardır.  Gürcü saldırılarına karşı bir duvar görevi yaparak Anadolu'yu korumuşlardır.

Çözüm 17172

 Divriği kolu hakkında kaynaklarda fazla bilgi olmamakla birlikte, bu kolun 1252 yılına kadar Türkiye Selçuklularına bağlı olarak varlığını sürdürdüğü bilinmektedir.  Mengücekliler döneminde Divriği'de kültür ve sanat alanında önemli eserler yapılmıştır. Bugünkü Kale Camii, Ulu Cami ve Kayıtbay Camii o dönemin önemli eserlerindendir.  Mengücekliler, genel olarak

politikası gütmemişlerdir. Ancak Anadolu'nun Türkleşmesinde büyük katkıları olmuştur.

 Mengücekliler döneminde Mama Hatun Külliyesi

siyasî

ve ticarî bir merkez hâline gelmiştir.  Hükümdar Davut Şah’ın Erzincan’daki sarayına davet

Mengücekliler (1080-1228)  Mengücekliler Beyliği, Selçuklu Sultanı Alp Arslan'ın komutanlarından Mengücek (Ahmet) Gazi tarafından

ettiği Muvaffakuddin Abdüllâtif; tıp, fizik ve felsefe alanlarında önemli eserler ortaya koymuştur.

yılında kurulmuştur.  Beylik Erzincan, Kemah, Divriği ve Şebinkarahisar çevresinde egemenlik kurmuştur.  Mengücek Gazi, Anadolu'daki

ve

karşı başarılı savaşlar yapmış ve bu mücadeleler sırasında şehit olmuştur.  Beylik daha sonraki dönemlerde Erzincan-Kemah ve Divriği olmak üzere iki kola ayrılmıştır.  Selçuklu Sultanı I. Alâeddin Keykubat, 1228 yılında Mengüceklilerin Erzincan-Kemah koluna son vererek bu kolu Selçuklulara bağlamıştır. Bizans

Sinop İstanbul

Divriği Ulu Camii Gürcü Krallığı Trabzon Bayburt

İznik

Mengücekliler Erzincan Malatya

Artuklular (1102-1409)  Selçuklu komutanlarından

, Sultan

Alp Arslan’ın yanında Malazgirt Savaşı'na katılmış ve Anadolu'nun fethinde büyük yararlılıklar göstermiştir.  Artuk Bey, Suriye Selçuklu Meliki Tutuş'un hizmetine girdikten sonra

vali (yönetici)

olarak gönderilmiştir.

Tarsus Antakya

 Onun ölümünden sonra Fatımîlerin Kudüs'ü işgali (1098) üzerine oğulları Sökmen ve İlgazi, Güneydoğu Anadolu Bölgesi'ne gelip yerleşmiş ve üç kola ayrılarak hüküm sürmüşlerdir. Yerleşme ve Devletleşme Sürecinde Selçuklu Türkiyesi

1. Fasikül

7

Çözüm 17173

Hasan Keyf-Amid (Diyarbakır) Artukluları (1102-1231)  Artuk Beyin oğlu Sökmen Bey tarafından 1102 yılında kurulmuştur.  Hasan Keyf Artukluları, son hükümdarları Mesut’un ölümünden sonra 1231 yılında Eyyubiler tarafından yı-

 Pek çok merkezde saray, cami, türbe, çarşı, hastane, kale, köprü ve imarethane yaptırdılar. yaptırılan Artuklu Sarayı, dönemin en ünlü mimarî eserlerinden biridir.  Artuklular döneminde Batman suyu üzerinde yapılan Malabadi Köprüsü ile Mardin Ulu Camii günümüzde

kılmıştır.

de kullanılmaktadır.

Harput Artukluları (1185 - 1234)  Mardin Artuklularından İmadeddin Ebu Bekir 1185 yılında

alarak burada Harput

Artukluları Beyliği'ni kurmuştur.  Zamanla Moğol ve Eyyubilerin egemenliğinde yaşayan Harput Artuklularını 1234 yılında Türkiye Selçuklu Sultanı I. Alâeddin Keykubat ortadan kaldırmıştır. Sinop

Bizans İmp. İstanbul

Gürcü Krallığı Trabzon

İznik

Erzurum Malatya Diyarbakır Artuklular Mardin

Tarsus

Antakya

olan sibernetiğin ilk kurucusu El-Cezeri, Artuklular Devri'nin en önemli isimlerinden biridir.

Çaka Beyliği (1081-1093)  Selçuklu-Bizans Savaşları sırasında

esir

düşen Çaka Bey, 1081'de Bizans'tan kaçarak İzmir'i ele geçirmiş ve burada Çaka Beyliği'ni kurmuştur.  Kurduğu

Bizans'ın hakimi-

yetindeki Ege adalarını fethetmiştir.  Çanakkale ve Edremit'i ele geçirmiştir.  Süleyman Şah, Artuk Bey ile ittifak kuran Tutuş karşısında Halep'te yenilmiş ve hayatını kaybetmiştir. (1086)  I. Kılıç Arslan'ın yanına uzlaşmak için gittiği bir sırada zehirlenerek öldürülmüştür (1093).

Mardin Artukluları (1108 -1409)  Mardin Artukluları, 1108 yılında Artuk Bey'in oğlu İlgazi tarafından

 Haberleşme, kontrol, denge kurma ve ayarlama ilmi

merkez olmak üzere kurul-

muştur.

 Çaka Bey'in kontrolü altındaki bütün topraklar Bizans'ın eline geçmiştir.  Çaka Bey ilk

 Artukluların en güçlü ve en uzun ömürlü kolu olmuştur. karşı başarılı savaşlar yapan Mardin



olarak kabul

edildiğinden Çaka Beyliği Türk denizcilik tarihi açısından önemli bir konumda yer almaktadır.

Artukluları Antakya Prensliği yönetimindeki Haçlı ordusunu bozguna uğratmış, Halep'i ve sonrasında Urfa'yı ele geçirmiştir.  Karakoyunlu hükümdarı Kara Yusuf, Mardin Artuklula-

Sinop

Bizans İmp. İstanbul

Gürcü Krallığı Trabzon

İznik

Erzurum

rını 1409 yılında ortadan kaldırmıştır.  Artukluların hüküm sürdüğü bölgede Türkmenlerin dışında farklı milletler de yaşıyordu.  Yaşadıkları toprakların Mısır, Suriye ve İran yolları üzerinde bulunmasından dolayı Mardin Artuklularında ve derece gelişmiştir. Yerleşme ve Devletleşme Sürecinde Selçuklu Türkiyesi

1. Fasikül

8

faaliyetler son

İzmir

Çaka Beyliği Tarsus Antakya

Çözüm 17174

Türkiye Selçuklu Devleti (1077-1308) Türkiye Selçuklu Devleti’nin Kuruluş Dönemi  Türkiye Selçuklu Devleti, Selçuklu soyundan olan tarafından kurulmuştur.  1074'te Konya'yı Bizans'tan alan Süleyman Şah, daha sonra

alarak burayı başkent yap-

mıştır. Çaka Beyliği'nin kuruluşu olan 1081 yılı, günümüzde Türk Deniz Kuvvetleri Komutanlığının da kuruluş tarihi olarak kabul edilmektedir.

Sökmenliler (1110-1208)

ve

Kütahya

çevresini

alan

kardeşi

Mansur'la arası açılınca Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah'tan yardım isteyen Süleyman Şah, aldığı yardım sonucu kardeşini yenmiştir Bu gelişme

 Sökmen Bey tarafından

çev-

resinde kurulmuştur.  Sökmenliler daha sonra sınırlarını Tebriz'i içine alacak şekilde genişletmiştir.  1202 yılında beyliğin topraklarına Eyyubiler hâkim olmuştur.

üzerine Melikşah, Süleyman Şah'a hükümdarlık unvanı vermiştir.  Böylece 1077'de İznik merkez olmak üzere Türkiye Selçuklu Devleti kurulmuştur.  Süleyman Şah, Bizans'ın Anadolu’nun batısındaki topraklarını fethettikten sonra, kadar ilerlemiştir.

İnaloğulları (1098-1183) 

 Afyon

merkez olmak üzere Emir İnal

Bey tarafından kurulmuştur.

 Süleyman Şah, genişlemesinden rahatsız olan Suriye Selçuklu Meliki Tutuş'a rağmen ilerlemesini sürdürerek

Çubukoğulları (1085-1213) kuruldu.

 Artuklular tarafından 1213'te yıkılmıştır.

Halep Kalesini kuşattı.  Bu gelişme karşısında Artuk Bey ile ittifak kuran Tutuş, Süleyman Şah’ı Halep'te yenmiş ve savaşta Süleyman Şah ölmüştür (1086).

Dilmaçoğulları (1085-1394)  Alp Arslan'ın komutanı Mehmed Bey tarafından, civarında kurulmuştur.  Bağımsızlığını koruyamayan beylik önce Artukluların, sonra da Irak Selçuklularının egemenliğine girmiştir.  Akkoyunlular 1394'te Dilmaçoğulları’na son vermiştir.

Tanrıvermişşoğulları (1081-1093)  Tanrıvermiş Bey tarafından

Çukurova, Tarsus ve Antakya bölgelerini ele geçirmiştir.

 1183'te Selahaddin Eyyübi tarafından yıkılmıştır.

 Çubuk Bey tarafından

 Daha sonra güneye yönelen Süleyman Şah Adana,

ve çev-

resinde kurulmuştur.

 Böylece kısa zamanda ülke topraklarını İstanbul Boğazı'ndan Suriye'ye kadar genişleten Süleyman Şah Dönemi sona ermiştir. Anahtar Bilgi Süleyman Şah'ın İznik'te vekil olarak bıraktığı Ebu'lKasım, Türkiye Selçuklu Devleti'nin devamını sağlamış ve hatta Bizans'a karşı mücadele ederek devletin sınırlarını Marmara kıyılarına kadar genişletmiştir.

 Bizans tarafından 1093'te ortadan kaldırılmıştır.

Yerleşme ve Devletleşme Sürecinde Selçuklu Türkiyesi

1. Fasikül

9

Çözüm 17175

Süleyman Şah'tan Sonraki Dönem

 Tekrar Malatya’ya yönelen I. Kılıç Arslan, Danişmentlilerden Malatya’yı almıştır.

 Süleyman Şah'ın ölümü üzerine Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah, Türkiye Selçuklu Devleti'ni kontrol altında

 Daha sonra Musul’u ele geçirmiştir. Bunun üzerine Bü-

tutmak amacıyla Süleyman Şah'ın oğullarını yanına

yük Selçuklu Sultanı ile arası açılmış ve yapılan savaş-

getirtmiştir.

ta I. Kılıç Arslan yenilmiştir.

 Melikşah'ın ölümünden sonra Kılıç Arslan ve Davut Ku-

 I. Kılıç Arslan savaş sonrasında Habur Irmağı’nı geçer-

lan Arslan esaretten kurtularak İznik'e gelmiş ve devleti Ebu'l-Kasım'dan devralmışlardır. Büyük kardeş olan Kılıç Arslan İznik'te sultan ilan edilmiştir.

ken boğularak ölmüştür (1107).

I. Mesud Dönemi (1116-1155)  I. Kılıç Arslan'ın ölümünden sonra Türkiye Selçuklu

I. Kılıç Arslan Dönemi (1092-1107)

tahtı bir süre boş kalmıştır.

 I. Kılıç Arslan, babası Süleyman Şah'ın ölümü ile bozulan devlet düzenini sağladıktan sonra Bİzans üzerinde

 Daha sonra I. Kılıç Arslan’ın oğlu Şahin Şah tahta geçmiştir. Fakat kardeşi Mesud,

baskı kurmuştur.

yardımıyla Selçuklu hükümdarlığını ele

 İstanbul'un kuşatılması konusunda kayınpederi Çaka Bey'le anlaşmış ancak

geçirmiştir (1116).  I. Mesud, Danişmentlerin elinde bulunan

sonucu Çaka Bey'i öldürtmüştür.

tekrar Selçuklulara

 Malatya’yı kuşattığı sırada Haçlıların Anadolu'ya gir-

kazandırmış, Ankara, Çankırı ve Kastamonu’yu ele ge-

diğini haber alan I. Kılıç Arslan, Haçlılarla savaşmış ancak kalabalık Haçlı kuvveti karşısında başarılı olamamıştır.  İznik'i boşaltarak başkenti

çirmiştir.  Türkleri Anadolu’dan atmak isteyen Bizans İmparatoru Manuel Komnenos’u Konya civarında yenilgiye uğrat-

taşımıştır.

 Haçlıların Kudüs'e ulaşmalarını önleyememiş fakat on-

mıştır (1146).  Bu sırada Anadolu’ya gelen II. Haçlı ordusu kuvvetleri-

ları ağır kayıplara uğratmıştır.

ne karşı Danişmentlilerle beraber başarılı mücadeleler yapmıştır.  I. Mesud Çukurova’da bazı kale ve şehirleri ele geçirdikten sonra ölmüştür (1155).  Batılı kaynaklarda, Sultan Mesud Dönemi'nde Anadolu için ilk defa "

" ifadesi kullanılmıştır. KARADENİZ

İZNİK

RK

TRABZON RUM İMP.

İY E

KÜTAHYA

U ĞU AYDIN

ANKARA

SE LÇ U

KL UD

PASİNLER

TOKAT

ERZURUM ERZİNCAN KEMAH DİVRİĞİ

SİVAS

EV

ANİ

TRABZON

AMASYA

ÇANKIRI

KAYSERİ

LET İ

MALAZGİRT AHLAT

HARPUT DİYARBAKIR

KONYA AKSARAY NİĞDE

BİTLİS

K.MARAŞ ANTALYA

KARAMAN

ADANA

ANTEP

MARDİN URFA

ANTAKYA

AKDENİZ

KIBRIS

HALEP İ ET EYY ÜBİ DEVL 0

-

80

13. Yüzyılda Türkiye Selçuklu Devleti'nin Sınırları Yerleşme ve Devletleşme Sürecinde Selçuklu Türkiyesi

1. Fasikül

10

160 km

HARZEMŞAHLAR DEV.

BURSA

Ü

BALIKESİR

L OR AT

Selçuklular Haçlı Ordularına Karşı (Temsili)

D E N İ Z İ

İSTANBUL MARMARA DENİZİ

AR İMP

E G E

SİNOP

KASTAMONU

T

S BİZAN

EDİRNE

VAN

Çözüm 17176

 Bizans ordusunu karşılayan Türkmen grupları gerilla

Örnek 1

savaşlarıyla rahatsız ettikleri Bizans ordusunu Denizli

Türkiye Selçuklu Devleti'nin ilk başkenti İznik iken, daha sonra Konya olmuştur. Bu değişikliğin yaşanmasında aşağıdakilerden hangisi etkili olmuştur? A) İznik’in coğrafi açıdan elverişsizliği

yakınlarındaki sarp bir vadiye soktular.  Pusuda bekleyen II. Kılıç Arslan komutasındaki Selçuklu ordusu, 1176'da Bizans'a ağır bir darbe vurdu.

Miryokefalon Savaşı’nın Sonuçları  Bu zaferle Bizans'ın rüyası tamamen sona erdi.

B) Konya'nın stratejik öneme sahip olması C) Haçlı saldırıları sonucu İznik’in elden çıkması

 Avrupalılar da artık Anadolu'yu Türk yurdu olarak kabul etmek zorunda kaldılar.

D) Moğolların Anadolu'yu istila etmeleri

 Malazgirt Zaferi Anadolu'nun kapılarını açarken, Mir-

E) Konya'nın Bizans başkentine olan uzaklığı

yokefalon Zaferi Anadolu'nun Türk yurdu olduğunu ilan etmiştir.

Çözüm

 Miryokefalon Savaşı'ndan sonra II. Kılıç Arslan, Danişmentliler'den Malatya'yı, Ermeniler'den Çukurova civarını, Bizans'tan da Kütahya ve Eskişehir'i alarak sınırlarını genişletmiştir.  II. Kılıç Arslan, son dönemlerinde ülkenin yönetiminde geri plana çekilerek gereği ülkeyi 11 oğlu arasında paylaştırdı.  Çok geçmeden oğulları arasında taht kavgaları başla-

II. Kılıç Arslan Dönemi

dı.

 II. Kılıç Arslan kardeşine karşı Bizans’la anlaşması imzalayarak batı sınırını güvenceye aldık-

 Bu sırada II. Kılıç Arslan 1192'de hayatını kaybetti.

tan sonra harekete geçti.  Kardeşi Şahin Şah'ın elindeki Ankara-Çankırı yöresini,

Bizans

Danişmentliler'den Elbistan ve Kayseri çevresini, Musul Atabeyliği’nden Tokat ve Niksar'ı aldı. tamamen egemenliği altına aldı.



Türkiye Selçuklu Devleti

 Onun yaptığı başarılı fetihler sonucunda Türkiye Selçuklu Devleti, Sakarya Irmağın'dan Fırat'a kadar olan bölgeyi kontrol etmeye başladı.

Miryokefalon Savaşı  II.

Kılıç

Arslan'ın

II. Kılıç Arslan Dönemi Sınırları

hızla

sınırlarını

genişletmesi

arasının açılmasına neden olmuştu.  Bizans İmparatoru Manuel, Anadolu'dan Türkleri tamamen atmak için büyük bir ordu hazırladı. Yerleşme ve Devletleşme Sürecinde Selçuklu Türkiyesi

1. Fasikül

11

BÖLÜM

Çözüm

4

Anadolu'nun Türkleşmesi

17177

Boylar Birliğinden Devlete  Türkler, Orta Asya'daki ilk dönemlerinden itibaren boylar birliği şeklinde teşkilatlanmıştır.  Bu teşkilatlanmada, Türk toplumunun en küçük yapısı-

Türkiye Selçuklularında Teşkilat ve Sosyokültürel Yapı a. Devlet Yönetimi  Beylikler ve Türkiye Selçuklularında devlet teşkilatı, büyük ölçüde

nı oguş denilen aile oluşturmuştur.  Oguşların birleşmesiyle urug yani sülale, sülalelerin birleşmesiyle de boylar meydana gelmiştir.

 Diğer Türk ve Türk İslam devletlerinde de olduğu gibi iktidar “hükümdar ailesinin

 Boyların bir araya gelmesiyle oluşan topluluğa budun yani millet; milletin oluşturduğu en büyük siyasî teşkilat olan devlete ise il veya el denilmiştir.

 Ailelerin ve sülalelerin reisleri tarafından seçilen boy

 Hükümdar ailesinden gelen her üyenin hakkı bulunmaktaydı ve bu durum taht kavgalarına neden olmaktaydı.  Selçuklu hükümdarları, tahta geçtiklerinde Abbasi halifesine hükümdarlıklarını

beyinin, törenin uygulanmasını sağlamak, adaleti gözetmek, ekonomik faaliyetleri yürütmek ve boyu korumak gibi sorumlulukları vardı.

önem

vermişlerdir.  Devleti yönetecek şehzadeler, daha küçük yaşta âlimler yanında eğitim görür, daha sonra gözetiminde

Devlet - İl

Millet - Bodun

” an-

layışına dayanmaktaydı.

 Boy, eski Türk devletlerinin oluşumundan en dinamik yapıdır.

örnek

alınarak düzenlenmiştir.

unvanıyla tahta

geçmeye hazırlanırdı.  Kendi bölgelerinin yönetiminde söz sahibi olan meliklerin para bastırma, savaş açma ve siyasî görüşme yapma yetkileri yoktu.

Boy - Ok

 Türkiye Selçukluları, Büyük Selçuklulara kıyasla merkeziyetçi bir idare kurma konusunda daha başarılı ol-

Aile birliği - Urug

muşlardır. Aile - Oguş

 Türkiye Selçuklu sultanları Büyük Selçuklu hükümdarlarından farklı olarak

unvanlar

(keyhüsrev, keykavus, keykubat gibi) kullanmışlardır.  Orta Asya'daki devlet anlayışını Anadolu'da sürdüren

 Bizans İmparatorluğu ve Ermeni sınırlarında,

Türkler, Malazgirt Savaşı sonrasında ilk Türk beyliklerini kurmuşlardır.  Türklerin boylar hâlinde konar-göçer olarak yaşamaları, merkezî devletlerin kuruluşunu yavaşlatmış ve çeşitli sorunlar ortaya çıkmıştır.

Yerleşme ve Devletleşme Sürecinde Selçuklu Türkiyesi

1. Fasikül

12



için oluşturulan “uç” adı verilen bölgelerin başında uç beyleri bulunurdu.

 Selçuklularda ilk madenî parayı I. Mesut, ilk altın parayı ise II. Kılıç Arslan bastırmıştır.

Çözüm 17178

b. Ordu Teşkilatı

Örnek 2

 Türkiye Selçuklu ordusunun, Büyük Selçuklu ordusunTürkiye Selçukluları, Moğol istilasından kaçıp Anadolu'ya gelen Türkmenleri uçlara yerleştirmiştir. Türkiye Selçuklu Devleti'nin bu politikayla;

dan en büyük farkı

verilen

önemdir.  Türkiye

Selçuklularında

askerî

"

I. Türkmenlere bağımsızlık kazandırmak,

II. sınırlarını güvence altına almak,

sistemin

temelini

" oluşturmuştur.

 Selçuklular, merkezî otoriteyi güçlendirmek ve Türk-

III. Anadolu'da feodalitenin yerleşmesini sağlamak

menlerin etkinliğini kırmak için kapıkulu (gulam) siste-

amaçlarından hangilerini hedeflediği söylenemez?

mini etkin şekilde kullanmak istedilerse de bu çalışma-

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

larında başarılı olamamışlardı. Türkiye Selçuklu Devleti’nin ordusu;

E) I ve III

 Hassa birlikleri: Gulam askerleri (Kapıkulu),

Çözüm

 İktâ askerleri: Tımarlı sipahiler,  Uçlarda Türkmenlerden oluşan kuvvetler,  Bağlı beylik ve devletlerden alınan askerler,  Gerektiğinde komşu milletlerden ücretli olarak alı-

nan askerler şeklinde bölümlere ayrılmıştır.  Türkiye Selçukluları Sinop, Alaiye (Alanya), Antalya ve Samsun gibi merkezlerde tersaneler kurdular.  Ordu komutanına Emir’ül Ümera, donanma komutanına ise Reisü’l Bahr veya Melikü’s Sevahil denirdi. Divan

 Türkiye Selçukluları ordusunun silahları; ok, yay, kılıç,

 Türkiye Selçuklularında devlet işleri,

kargı, topuz, zırh, gülle, mancınık ve kalkandı.

görüşülürdü.

 Savaş zamanında ordu merkez, sağ ve sol olmak üze-

 Divan’a sultan veya vezir başkanlık yapardı.

re üç kola ayrılırdı.

 Diğer Türk İslam devletlerinde olduğu gibi Türkiye Selçuklularında da Büyük Divan’a bağlı alt divanlar vardı:  Niyabet-i Saltanat Divanı, hükümdar başkentte bu-

lunmadığında devlet işlerini yürütür ve hükümdara vekâlet eder.  Divan-ı lstifa  Divan-ı Arz  Divan-ı İnşa iç ve dış  Divan-ı İşraf, devletin

 Ayrıca ordunun önünde öncü kuvvetler bulunurdu.

c. Sosyal Hayat  Selçuklu-Bizans savaşları ve Haçlı Seferleri Anadolu’nun sosyal ve ekonomik hayatını olumsuz yönde etkilemiştir.

işleri yürütür. ihtiyaçlarını karşılar. yürütür. kurumudur.

 Bunun sonucunda yerli halkın büyük bölümü batıya ve kıyı bölgelere göç etmiştir.  Türkiye Selçukluları Maveraünnehir ve Horasan’dan gelen Türkmenlerin büyük bir kısmını boşalan bölgelere, bir kısmını da uç bölgelere yerleştirmiştir. Yerleşme ve Devletleşme Sürecinde Selçuklu Türkiyesi

1. Fasikül

13

Çözüm 17179

 Hristiyanlara gösterilen

,

 Üretim faaliyetleri

göre ayarlanır,

Bizans yönetiminin baskısından bunalan Rum, Erme-

üretilen mallar sıkı bir şekilde kontrol edilerek halkın

ni ve Süryanilerin Selçuklu topraklarına yerleşmelerini

mağdur olmamasına ve kalitesiz mal üretilmesi önlen-

sağladı.

meye çalışılırdı.

 Genellikle ticaret ve çeşitli sanat dallarıyla uğraşan

 Ahilikte yamak, çırak, kalfa ve usta arasında sıkı bir

, Selçuklu devlet yönetiminde de

hiyerarşi bulunur; ancak belirli aşamalardan geçen ki-

görev almışlar, inançlarının gereklerini özgürce yerine getirebilmişlerdir.

şiler bir üst basamağa geçebilirlerdi.  Esnaflar kazançlarının bir bölümünü “Orta Sandık” adı

 Türkiye Selçuklularında halk, yaşam şekillerine göre konargöçerler, köylüler ve şehirliler olarak üçe ayrılmıştır.

verilen yerde toplarlardı.  Burada toplanan paralarla ihtiyacı olan esnaflara verilir, esnafların ortak ihti-

Konargöçerler

yaçları karşılanırdı.

 Daha çok uç bölgelere yerleşerek hayvancılıkla uğraşan göçebe Türkmenlerin bir kısmı zamanla yerleşik hayata geçmiştir. Köylüler  Devlete

ait

toprakları

işleyen

köylülerin

başın-

da köy kethüdası bulunurdu. Halkın güvenliğinden sorumluydu. Şehirliler  Şehir halkını devlet memurları (yönetici ve askerler), ilmiye sınıfı (müderrisler, kadılar, medrese öğrencileri) tüccar, esnaf ve zanaatkârlar oluşturmuştur. Kırşehir'de Bulunan Ahi Evran Anıtı

d. Ahilik  Anadolu’da

öncülüğünde

Kayseri, Konya ve Kırşehir’de esnaflar kendi aralarında dini, sosyal ve ekonomik özellikler taşıyan “Ahilik” düşünce-

sinin Anadolu'daki yansımasıdır.  Tasavvufla da iç içe geçen ahilikte insanların sağlam bir inanca sahip olması ve düzgün bir ahlakla dünyevi işlerinin yerine getirilmesi öngürülmektedir.  Ahiliğin temel amacı zengin ile fakir, üretici ile tüketici, halk ile devlet arasında ilişkiler kurarak gerçekleştirmektir.

Yerleşme ve Devletleşme Sürecinde Selçuklu Türkiyesi

1. Fasikül

14

 Ahi Evran’ın eşi Fatma Bacı, Türkmen hanımlarını örgütleyerek Bacıyân-ı Rum adı verilen bir kadın

adı verilen bir teşkilat oluşturmuşlardı.  Ahilik İslam geleneğindeki

Bacıyân-ı Rum

teşkilatı kurmuştur.  Bu teşkilata mensup olan kadınlar genellikle nakışçılık, örgücülük, çadırcılık, kilim ve halı dokumacılığı gibi işlerde çalışmışlar, gerektiğinde eşleri ile birlikte yurt savunmasında görev almışlardır.  Bu teşkilat, kadınlar arasında yardımseverliğin, konukseverliğin, doğruluğun benimsenmesine katkı sağladığı gibi Türk dilinin, Türk kültürünün ve İslam anlayışının yayılmasını da hızlandırmıştır.

Çözüm 17180

Örnek 3 Türkiye Selçuklularında;

I. Ahilik,

II. Bacıyân-ı Rum, III. Atabeylik kurumlarından hangileri hem eğitim hem de ekonomi alanında faaliyet göstermiştir? A) Yalnız I

B) Yalnız II D) I ve II

C) Yalnız III

Mevlana

Hacı Bektaş-ı Veli Müzesinde Dervişler

f. Hukuk  Türkiye Selçuklularında hukuk,

E) I, II ve III

ol-

mak üzere ikiye ayrılmıştır.

Çözüm

 Adalet işlerine önem veren Selçuklularda sivil ve askerî davalar birbirinden ayrılmıştır. Şer'i hukuk  Yargının en üst yetkilisi olarak  Kadılar

bulunurdu.

ve

ilgili

bütün işlerde yetkiliydiler.

e. Din ve İnanış

 Evlenme, boşanma, alacak, nafaka davalarına bakarlardı.

 Türkmen göçleriyle birlikte Anadolu’ya gelenler arasında mutasavvıflar (tarikat önderleri) bulunmaktaydı.  Bu

mutasavvıflar

arasında

yer

alan

 Kadı yanlış karar verir ve suçlu karara itiraz ederse, kararlar diğer kadılar tarafından yeniden ince-

Mevlana

lenir ve gereken yapılırdı.

Celaleddin-i Rumî, Hacı Bektaş-ı Veli, Yunus Emre, Muhyiddin

Arabi,

Sadrettin

Konevi

gibi

isimler

Anadolu’nun Türkleşmesi ve İslamlaşmasında önemli rol oynamıştır.  13. yüzyıldan itibaren Anadolu’da tarikatlar yaygınlaşmıştır.

Örfi hukuk bozanlarla ilgili davaları içerir ve



"emir-i dad" denilen görevli bu tür davaları yürütürdü.

 Bunun nedeni ise, dinî hayatın gelişmesi ve siyasi düzenin bozulmasıdır.  Tarikatlar dinî anlayışı, yaşayışı ve toplum yapısını et-

 Askerî davalara "kadı-yı leşker" (kadı asker),  Ağır siyasi suçlara ise sultanın başkanlığında toplanan

bakardı.

kilemiştir.  Anadolu’da Babailik, Bektaşilik, Ekberilik, Mevlevilik, Rufailik, Nakşibendilik, Kadirilik ve Kübrevilik gibi tarikatlar yayılmıştır.  Selçuklular, Hristiyan ve diğer din mensuplarına davranmış, onları her türlü ibadetlerde serbest bırakmışlardır.

g. Sanayi  Türkiye Selçuklularında sanayi, büyük ölçüde Ahiler tarafından teşkilatlandırılmıştır.  Sanayinin temelini dokumacılık ve dericilik oluşturmuştur. Yerleşme ve Devletleşme Sürecinde Selçuklu Türkiyesi

1. Fasikül

15

Çözüm 17181

 Bunların yanında her türlü silah, sabun, boya ve aydınlatma malzemeleri de imal ediliyordu.  Selçuklu sanayisinin ihtiyacı olan madenlerin çoğu Anadolu’dan temin edilmiştir.

h. Ticaret  Anadolu önemli ticaret yollarının geçtiği bir coğrafyaya

Örnek 4 Aşağıdakilerden hangisi, Türkiye Selçuklularının ticarete önem verdiklerini doğrudan ortaya koyan bir uygulama değildir? A) Birçok kervansaray ve han inşa etmeleri

sahip olduğu için Selçuklular bu durumu değerlendir-

B) Kuzey-güney ve doğu-batı yönünde yollar yapmaları

mişler ve birtakım çalışmalar yapmışlardır.

C) Avrupalı tüccarlardan daha az gümrük vergisi almaları

 Deniz ticaretinin gelişmesi için Antalya, Sinop, Alan-

ya gibi

şehirleri fethedilmiştir.

D) Toprakları ikta usulüne göre dağıtmaları E) Tüccarların mallarının devlet tarafından sigorta edilmeleri

 Liman kentlerine Türk tüccarlar yerleştirilmiştir.  Kıbrıs Krallığı ve İtalyan Cumhuriyetleriyle ticaret

Çözüm

antlaşmaları yapılmış, düşük gümrük vergisi alınmıştır.  Tüccarların, korsan veya eşkıyadan doğacak olan

zararlarına

getirilmiştir

(sigortacılık).  Şehirler arasında kısa aralıklarla

yapılmıştır.  Kervansarayların giderleri vakıflar aracılığıyla karşı-

landığı için buradaki hizmetler

ol-

Örnek 5

ya’da “Hekim Han”, Antalya-Alanya arasında “Alara

Aşağıdaki Türk-İslam bilginlerinden hangisi, Türkiye Selçuklu Devleti zamanında Anadolu'ya gelerek fikir ve düşünce alanında etkin olmuş ve düşünceleriyle günümüze kadar etkinliği devam etmiştir?

Han” oldukça ünlü kervansaraylardır.

A) Ali Kuşçu

muştur.  Konya-Aksaray yolunda “Sultan Han”, Sivas-Malat-

 İlk kervansaray, II. Kılıç Arslan zamanında Kayseri -Aksaray yolu üzerinde yapılan “Alay Han”dır.  Moğol istilasına kadar Anadolu’da canlı bir ticaret yaşamının sürdüğü görülmüştür.

B) Yusuf Has Hacip C) Ömer Hayyam D) Ali Şir Nevai E) Mevlana Celaleddin-i Rumî

Çözüm

Sultan Hanı Yerleşme ve Devletleşme Sürecinde Selçuklu Türkiyesi

1. Fasikül

16

Çözüm 17182

ı. Kültürel Hayat

ve kütüphane gibi yapılardan oluşmaktaydı.

 Türkiye Selçuklu halkı Türkçe konuşmasına rağmen devlet kurumlarında ve edebiyatta Farsça, bilim dilinde

 Külliyelerin giderleri

ise Arapça öne çıkmıştır.

aracılığıyla

karşılanırdı.

 Selçuklu sultanları ve aydınları özellikle

 Köşkler, saraylar, kervansaraylar, kaleler ve köprüler

edebiyatına önem vermişlerdi.

de sivil mimarinin önde gelen eserleridir.

 Bu durum Türk dilindeki

 Selçuklu mimari yapıları özellikle anıtsal kapıları ile

neden olmuştur.

dikkat çekmektedir.

 Anadolu'da Türkçenin gelişmesi ve yerleşmesinde, Moğol saldırılarından kaçarak Anadolu'ya gelen Türkmenler arasında bulunan yazar, şair ve bilim insanlarının çalışmaları ile Türkmen beylerinin önemli bir etkisi olmuştur.

Selçuklu Sanat Eserlerinden Örnekler Camiler Konya ve Niğde’de “Alaeddin Camileri” ile Malatya ve Sivas Ulu Camileri.

 Türkçeyi yayımladığı fermanla Anadolu’da ilk defa resmi dil ilan eden

; cami, medrese, darüşşifa (hastane)



’dir (1277).

 Alaeddin Keykubat döneminde bilimsel alanda önemli gelişmeler yaşanmıştır.

Mescidler Konya’daki Taş Mescit, Sırçalı Mescit ve Karatay Mescitleri; Akşehir’de Güdük Minare Mescidi, Harput Alaca Mescidi.

 Bu dönemde İbn-i Bibi, Mehmet Ravendi ve Kadı Burhanettin önemli tarihçiler arasındadır.  İbn-i Bibi, I. Alâeddin Keykubad Dönemi'ni de kapsayan 1192-1280 yılları arasına ait “Türkiye Selçuklu Tarihi”ni hazırlamıştır.  Ayrıca tıp, fizik ve felsefe alanlarında eserler yazan bilim insanları da yetişmiştir.  Konya, Sivas, Kayseri, Amasya, Mardin, Erzurum ve Erzincan gibi şehirlerde birçok medrese ve kütüphane açılmıştır.

Konya Taş Mescit

i. Sanat  Anadolu'daki Türk sanatı,

Medreseler



sanatının bir devamı olmakla birlikte süsleme ve işçilik-

Konya’da Karatay, Sırçalı ve

te Büyük Selçuklu'dan daha ileri olduğu söylenebilir.

İnce

 Bu dönemde Anadolu’da süsleme, çinicilik, hattatlık, minyatür, ciltçilik, tezhip, halıcılık ve el sanatları gelişmiştir.  Türkiye Selçuklularında genellikle

kuruluş-

larının yaptığı mimari eserler oldukça başarılıdır.  Dinî mimari eserler arasında camiler, medreseler,

Minareli

Medreseler;

Kırşehir’de Cacabey Medresesi, kubbeli medrese; Sivas'ta Gökmedrese, Buruciye ve Çifte Minareli medreseler ise avlulu medreselerdir. Gökmedrese - Sivas

mescitler, kümbetler ve külliyeler yer alırdı. Yerleşme ve Devletleşme Sürecinde Selçuklu Türkiyesi

1. Fasikül

17

Çözüm 17183

Örnek 6

Darüşşifalar Kayseri’de Gevher Nesibe ve Gıyasiye Darüşşifaları ile

Anadolu Türk beyliklerinin, medreseler kurarak eğitim ve öğretim faaliyetlerini desteklemelerinin aşağıdakilerden hangisine neden olduğu savunulabilir?

Sivas’ta I. İzzeddin ve Amasya’da Amasya Darüşşifası.

A) Tavavvuf edebiyatının gelişmesine B) Resmî yazışma dilinin Farsça olmasına C) Fikir ayrılıklarının ortaya çıkmasına D) Bilim ve kültür hayatının gelişmesine E) Halk arasında Farsçanın yaygınlaşmasına Gevher Nesibe Şifahanesi

Çözüm Örnek 7 Malazgirt Zaferi sonrası Anadolu'da yaklaşık bir asır süren siyasi istikrarsızlığa Türkiye Selçukluları son vermiş ve Selçukluların adil davranışları, yerli halk arasında olumlu etkilerini göstermiştir. Türkiye Selçuklularının tutumunun;

Külliyeler

II. farklı din ve kavimlerin uyum içinde yaşaması,

Alâeddin Külliyesi.

III. devlet kadrolarında sadece Türk asıllı olanların görevlendirilmesi

Aksaray-Kayseri yolu üzerindeki Sultan Hanı, Antalya-Isparta yolu üzerindeki Evdir Han, Antalya-Alanya yolu üzerindeki Alara Han.

Türbe ve Kümbetler Kayseri’de “Döner Kümbet”, Konya’da II. Kılıç Arslan Kümbeti.

Saray ve Köşkler Sultan I. Aleaddin tarafından Kayseri’de yaptırılan “Kubadiye” ve Beyşehir “Kubadabat” ile Alanya’daki Alaiye Sarayları.

Yerleşme ve Devletleşme Sürecinde Selçuklu Türkiyesi

18

I. Süryani, Ermeni ve Rumların Bizans yönetimine karşı Selçukluları tercih etmesi,

Kayseri’de Hunat Hatun ve Hacı Kılıç Külliyeleri; Konya’da

Kervansaraylar

1. Fasikül



gelişmelerinden hangilerine ortam hazırladığı savunulabilir? A) Yalnız I

Çözüm

B) Yalnız II

D) I ve III

E) II ve III

C) I ve II

Sınıfta ➥ Uygulama Evde ➥ Ödev

Kazanım Testi - 1

1.

I. Danişmentliler - Haçlı saldırılarına karşı koymuştur.



II. Saltuklular - Anadolu’da kurulan ilk Türk beyliğidir.



III. Mengücekliler - İlk denizci Türk beyliğidir.



Anadolu’da kurulan ilk Türk beylikleri ile ilgili olarak yukarıda verilen eşleştirmelerden hangileri yanlıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

5. Türkiye Selçuklularının;

C) Yalnız III

• Doğu Anadolu'daki Türkmen beylikleriyle, • Korsanlık yapan Pontus Rumlarıyla, • Kilikya (Çukurova) Ermenileriyle, • Haçlılarla yaptıkları mücadelelerin nedenleri arasında aşağıdakilerden hangisi yer almaz? A) Anadolu'da siyasi birlik sağlamak

E) II ve III

B) Moğolların Anadolu'ya girmesini önlemek C) Rakip devletlerin genişlemesine engel olmak D) Ticaret yollarının güvenliğini sağlamak E) Anadolu'da Türk egemenliğini sağlamak

2. Türkiye Selçuklu Devleti'nin kurucusu aşağıdakilerden hangisidir? A) Kutalmış Bey B) Süleyman Şah C) Alp Arslan

6. Selçuklularda asker yetiştirmek amacıyla "iktâ" sistemi

D) Melikşah

uygulamaya konulmuştur. İktâ sistemine göre topraklar kişilere kiraya veriliyor ve bu iktâ sahiplerinin asker yetiştirmeleri sağlanıyordu. İktâ sistemi ile hem toprağın iyi işlenmesi sağlanmış hem de büyük bir orduya sahip olunmuştur.

E) Arslan Yabgu



3.

I. İznik



II. Sinop



III. Konya



IV. Alanya



Yukarıdaki şehirlerden hangileri Türkiye Selçuklu Devleti’ne başkentlik yapmamıştır?

A) Devlet hazinesine B) Ekonomik gelirlere C) Askerî yapıya

A) Yalnız I

Buna göre, iktâ sisteminin aşağıdaki alanlardan hangisine katkısı yoktur?

B) I ve II

D) II ve IV

D) Sanatın gelişmesine E) Tarımsal üretimin artmasına

C) II ve III

E) III ve IV

7. Türkiye Selçuklu Devleti'nde, naib denilen güve4.

I. Yassıçemen



II. Miryokefalon



III. Malazgirt



Yukarıdaki savaşlardan hangileri Selçukluların batı yönünde genişlemesini sağlamıştır? A) Yalnız I

nilir devlet adamı ile komutanlardan oluşan ve hükümdar başkentte olmadığı zaman ona ait devlet işlerini yürüten divan aşağıdakilerden hangisidir?

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

A) Pervaneci Divanı B) Niyabet-i Saltanat Divanı C) Divan-ı Arz D) Divan-ı İşraf E) Divan-ı İstifa

19

Sınıfta ➥ Uygulama Evde ➥ Ödev

Kazanım Testi - 2

1. Türkler, tarih boyunca anayurtları Orta Asya’dan çeşitli

4. Tarih dersinde “Oğuz Türklerinin Anadolu’ya yönelik

dönemlerde göç ederek geniş bir coğrafyaya yayılmış ve göç ettikleri bölgede güçlü devletler kurmuşlardır. Bu göçlerin en etkili olanı XI. yüzyıl başlarında önce Horasan’a, daha sonra da Horasan’dan Anadolu’ya yapılan Oğuz Türklerinin göçüdür.

akınlar düzenlemelerinde etkili olan nedenler nelerdir? sorusuna öğrenciler tarafından verilen cevaplar şu şekildedir:



Ece: Anadolu’nun İpek Yolu üzerinde yer alması Doğa: Anadolu’nun verimli topraklara sahip olması

Oğuz Türklerinin Horasan’a göç etmelerinde;

Eda: Anadolu’nun iklim ve bitki örtüsünün Türklerin yaşamasına uygun olması



I. kuraklık ve salgın gibi tabii olaylar,



II. Kıpçakların baskıları,



III. Karahitayların saldırıları



nedenlerinden hangilerinin etkili olduğu söylenebilir?

A) Yalnız Ece’nin

B) Yalnız Doğa’nın

C) Yalnız Eda’nın

D) Ece ve Doğa’nın

A) Yalnız I







B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

Bu öğrencilerden hangilerinin verdiği cevap doğrudur?

E) Ece, Doğa ve Eda’nın

E) I, II ve III

5. Malazgirt Savaşı’ndan sonra kısa bir süre içerisinde Anadolu’nun büyük bir kısmı Türklerin eline geçmiştir. Horasan’da kendilerine yurt bulamayan konargöçer Oğuz boyları dalga dalga Anadolu’ya gelmeye başlamışlardır. Bu Oğuz boyları, Büyük Selçuklu Devleti tarafından Anadolu’nun belirli bölgelerine planlı bir şekilde yerleştirilmişlerdir.

2. XI. yüzyılın başlarında Oğuz Yabgu Devleti’nin yıkılmasından sonra, kitleler hâlinde Horasan’a gelen Oğuz Türkleri bu bölgede çeşitli devletlerin baskısına maruz kalmışlardır.

Oğuz Türklerinin Horasan’da aşağıdaki devletlerden hangilerinin baskısına maruz kaldıkları söylenebilir?



A) Karahanlılar ve Gazneliler



I. Türk İslam kimliği kazandığı,

B) Büyük Selçuklular ve Samaniler



II. Oğuz boyları tarafından vatan olarak görüldüğü,

C) Eyyubiler ve Memlûkler



III. siyasal birliğin sağlandığı

D) Tolunoğulları ve İhşidiler



çıkarımlarından hangilerine ulaşılabilir?

E) Harzemşahlar ve Türkiye Selçukluları

Bu bilgilere bakılarak Anadolu ile ilgili;

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III E) I, II ve III

3. Horasan’a gelen Oğuz Türkleri, bölgenin iki büyük siyasi gücü olan Karahanlılar ve Gazneliler arasında sıkışıp kalmıştı. Bu durum karşısında Tuğrul ve Çağrı kardeşler, Oğuz Türklerine daha elverişli yerler bulabilmek için Anadolu’ya keşif seferleri düzenlemeye karar vermişlerdir.

6. Türkiye Selçuklularında Müslümanlarla birlikte yaşa-



Buna göre Oğuz Türkleri ile ilgili;



Buna göre Türkiye Selçukluları ile ilgili olarak;



I. siyasal baskı altında oldukları,



I. adalet ve hoşgörü anlayışını benimsedikleri,



II. yurt arayışında oldukları,



II. toplumun genelinin şehirlilerden oluştuğu,



III. İslam dünyasının liderliğini ele geçirdikleri



III. sadece Müslüman olmayanlardan vergiler aldıkları



ifadelerinden hangilerine ulaşılabilir?



çıkarımlarından hangilerine ulaşılabilir?

A) Yalnız I

20



B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III E) I, II ve III

yan Hristiyan ve Musevi topluluklar genelde şehirde oturur, zanaat ve ticaretle uğraşır, ibadet ve dini törenlerini serbestçe yerine getirirdi. Bunlar, askerlik yapmazlar, ancak vergi verirlerdi.

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III E) I ve III

Sınıfta ➥ Uygulama Evde ➥ Ödev

Kazanım Testi - 3

1. XI. yüzyılda Oğuz Türklerinin Anadolu’ya yönelik akın-

4. Müslüman Türklerin Anadolu’ya akınlar düzenledik-

larında; Anadolu’nun İpek Yolu üzerinde yer alması, verimli topraklara sahip olması, iklim ve bitki örtüsünün Türklerin yaşamasına uygun olması etkili olmuştur. Ayrıca cihat ve gaza geleneğini benimseyen Oğuz Türkleri, Anadolu’da bu dönemde siyasi yönden zayıf durumda olan Bizans İmparatorluğu’nu kendilerine hedef seçmişlerdir.

leri dönemlerde, Anadolu’nun Hristiyan halkı dinî ve sosyal bakımdan iyi bir durumda değildi. Bizans İmparatorluğu’nun gütmekte olduğu Ortodoks siyaseti öteden beri memnuniyetsizlik ve nefret uyandırıyordu. Bu yüzden Doğu Anadolu’daki Süryani ve Ermeniler, Orta Anadolu’daki küçük cemaatler, Selçuklu akınlarını önlemeye çalışan Bizans’a destek olmadılar.



Oğuz Türklerinin Anadolu’ya göç etmelerinde;



Parçada söz edilen durumun;



I. dinî,



I. Anadolu’nun demografik yapısının değişmesi,



II. siyasi,



II. Türklerin Anadolu’daki ilerleyişinin hızlanması,



III. ekonomik



III. Bizans’ın egemenlik alanının azalması



durumlardan hangilerinin etkili olduğu savunulabilir?



gelişmelerinden hangilerine ortam hazırladığı savunulabilir?

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

A) Yalnız I

E) I, II ve III



B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III E) I, II ve III

2. 1040 Dandanakan Savaşı’dan sonra Oğuzların Horasan’a hâkim olmaları ve Büyük Selçuklu Devleti’nin resmen kurulmasıyla, Anadolu’ya yönelik Türk akınları belirli bir sistem hâlinde yapılmaya başlanmıştır.

Belirli bir plan dâhilinde yapılan bu akınların;



I. Bizans’ın direncini kırma,



II. fetih ve yerleşmeyi sağlama,



III. Haçlı Seferlerini önleme



amaçlarından hangilerine yönelik olduğu savunulabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

5.

C) Yalnız III E) I, II ve III

3. Türklerin Anadolu’yu yurt edinmesinde Malazgirt Savaşı bir dönüm noktası olmuş, savaştan kısa bir süre sonra Anadolu’da ilk Türk beylikleri kurulmuştur.

Anadolu’da kurulan ilk Türk beyliklerinin;



I. medrese, cami ve kümbet gibi eserler yapmaları,

Bu haritaya göre, Anadolu ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisine ulaşılamaz?



II. Gürcü, Bizans ve Haçlı kuvvetleriyle mücadele etmeleri,

A) Türk hâkimiyetinin Batı Anadolu kıyılarına ulaştığına



III. Türkiye Selçuklu Devleti ile hâkimiyet mücadelesine girişmeleri

B) Türkiye Selçuklularının Akdeniz’de kıyı sahibi olduğuna



faaliyetlerinden hangileri İslamiyet’in koruyuculuğunu üstlendiklerinin göstergesi olduğu savunulabilir?

C) Anadolu’da kurulan ilk beyliğin Saltuklular olduğuna

A) Yalnız I

E) Bizans’ın siyasi egemenliğinin devam ettiğine



B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III E) I, II ve III



D) Anadolu’da Türk siyasal birliğinin sağlanamadığına

21

Sınıfta ➥ Uygulama Evde ➥ Ödev

Kazanım Testi - 4

1.

4. Miryokefalon Savaşı’nın sonuçlarından bazıları şunlardır: II

III

IV

I



A) I

B) II

C) III

D) IV

E) V

Beylik

Merkezi

Eseri

I

Erzurum

Üç Kümbetler

Mengücekliler

Erzincan

Danişmentliler

• Anadolu kesin olarak Türk yurdu haline geldi.



• Türklerin Batı'ya ilerleyişleri hızlandı ve Batı Anadolu'da Türk nüfusu arttı.



• Bizans, Türkleri Anadolu'dan atamayacağını anladı. Elindeki toprakları koruyabilmek için savunmaya geçti.

V

Anadolu’da Malazgirt Savaşı sonrası kurulan beyliklerden biri olan Saltuklular Beyliği yukarıdaki haritada numaralanmış bölgelerin hangisinde egemenlik kurmuştur?

2.





I. Türklerin Anadolu hâkimiyetinin kesinleşmesi,



II. Anadolu’da Türk İslam kültürünün yayılması,



III. Anadolu’da ikici beylikler döneminin başlaması



gelişmelerinden hangilerine ortam hazırladığı savunulabilir? A) Yalnız I

D) I ve II

C) Yalnız III E) I, II ve III

III Yağıbasan

II

Medresesi

I



II



III

A) Saltuklular

Sivas

Divriği Ulu Cami

B) Çaka Beyliği

İzmir

Malabadi Köprüsü

C) Dilmaçoğulları

Bitlis

Bitlis Ulu Cami

D) Artuklular

Mardin

Malabadi Köprüsü

E) Ahlatşahlar

Ahlat

Mama Hatun Kümbeti

5. Tarih dersinde “Türkiye Selçuklu Devleti’nde veliaht ilan edilen kişinin ya başkentte bulunması ya da merkeze yakın bir şehre melik olarak görevlendirilmesi uygulamasının nedenleri nelerdir?” sorusuna öğrenciler tarafından verilen cevaplar şu şekildedir:

3. Malazgirt Savaşı’ndan sonra Anadolu’da Danişmentler, Saltuklular, Mengücekliler, Artuklular ve Çaka Beyliği gibi Türkmen beylikleri kurulmuştur. Bu beylikler Anadolu’da Türk İslam kültürünü yansıtan birçok mimari eser inşa ederek Anadolu’nun Türkiye olarak adlandırılmasına hizmet etmişlerdir.

Şeyma: Sultanın ölümü durumunda ülkede iç karışıklıkların çıkmasını önlemek Nisa:



I. Anadolu’da Türk hâkimiyetinin güçlenmesinde önemli rol oynamışlardır.



II. Türk İslam uygarlığını Anadolu’ya taşımışlardır.



III. Deniz ticaretinin geliştirilmesine önem vermişlerdir.



yargılarından hangilerine ulaşılabilir?

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III E) I, II ve III

Veliahtı devlet yönetimine hazırlamak

Arda: Sultanın sefere çıkması hâlinde başkentin güvenliğini sağlamak

Buna göre, ilk Türk beylikleri ile ilgili,

A) Yalnız I

22

B) Yalnız II

Bu tablodaki numaralanmış yerlere aşağıdakilerden hangileri getirilmelidir?



Bu sonuçların;



Bu öğrencilerden hangilerinin verdiği cevap doğrudur? A) Yalnız Şeyma’nın B) Yalnız Nisa’nın C) Yalnız Arda’nın D) Şeyma ve Nisa’nın E) Şeyma, Nisa ve Arda’nın

5

Çözüm

BÖLÜM

Haçlılar Karşısında Türkler

17188

Haçlı Seferleri  XI. yüzyılın sonlarından XIII. yüzyılın sonlarına kadar (1096 - 1270) dinî, siyasi ve ekonomik nedenlerle Avrupa’dan doğuya doğru yapılan ve kutsal topraklar olarak kabul edilen, “Kudüs ve civarını” amaçlayan seferlere "Haçlı Seferleri" denilmiştir.

Dinî Nedenler:  Hristiyanların Müslümanların elinde bulunan almak istemesi  Hristiyan Kluni tarikatının Avrupa halkını Müslümanlar-

Bir Haçlı Askeri (Temsili)

la savaşmak için kışkırtması  Papanın Hristiyanlar üzerinde etki alanını genişletmek istemesi  Din adamlarının bu savaşlara katılanlara vaat etmesi

Türklere karşı Avrupa’dan yardım istemesi

 Şövalye ve soyluların

istekleri

 Derebeylerin, doğuda da feodalite rejimi kurarak güçlerini artırmak istemeleri  Türklerin



I. Fransa’da ortaya çıkan Kluni tarikatının Hristiyanları Müslümanlara karşı kışkırtması

II. Hristiyanların kutsal yerleri, özellikle Müslümanlardan geri almak istemesi

Siyasi Nedenler: 

Örnek 8

çıkarılmak istenmesi

Ekonomik Nedenler:  Yoksulluk içindeki Avrupalıların doğunun zenginlik kaynaklarını ele geçirmek istemeleri  Doğu ticaret yollarına sahip olmak istemeleri

Kudüs’ü

III. Bizans İmparatorluğu’nun Avrupa’dan yardım istemesi IV. Avrupa’da toprak sahibi olmayan soyluların toprak elde etmek istemesi V. Senyör ve şövalyelerin macera arzusu Haçlı Seferlerinin yukarıda verilen nedenlerinden hangilerinin, Avrupa’da halkın seferlere katılımını arttırmada diğerlerinden daha çok etkili olduğu savunulabilir? A)Yalnız II

D) III ve IV

B) I ve II

C) II ve V E) I, II ve IV

Çözüm

Bunu da Bilelim Bu seferlere katılanların silahlarında ve giysilerinde "haç" işareti bulunmasından dolayı "Haçlı Seferleri" denmiştir.

Yerleşme ve Devletleşme Sürecinde Selçuklu Türkiyesi

1. Fasikül

23

Çözüm 17189

I. Haçlı Seferi (1096 - 1099)

 Geri çekilişleri sırasında Ege kıyılarını takip edip birçok

 Bizans imparatorunun yardım istemesi üzerine Papa II. Urban, Clermont Konsili’nde halkı Müslümanlara karşı savaşa davet etmişti.

kayıp verdikten sonra Antalya'dan gemilere binerek Suriye'ye gitmişlerdir.  Kudüs'e ulaşan Alman İmparatoru ve Fransa Kralı

 Avrupa'nın her yerinden bir araya gelen Haçlılar keşiş Piyer Lermit liderliğinde, Anadolu'ya doğru harekete geçtiler.

Şam'ı kuşattılarsa da başarılı olamamışlardır.  Böylece

ilk sefer

başarısızlıkla sonuçlanmıştır.

 Düzenli bir ordu olmaktan uzak olan bu grubu Türkiye Selçukluları kolayca ortadan kaldırdı.  Fakat ikinci grubu oluşturan ve soyluların yönetimindeki birlikler Türkiye Selçuklu Devleti'nin merkezi olan kuşatarak ele geçirdiler.  I. Kılıç Arslan, Anadolu’daki Türk de yardım alarak Haçlı ordusuyla Eskişehir yakınlarında Dorileon Savaşı’nı yaptı.  Bu savaşı kaybeden I. Kılıç Arslan bundan sonra savaş tarzını değiştirerek

taktiğini uygulamaya başladı.

 Bu taktik, Haçlıların büyük kayıplar vermesine neden oldu.  Haçlılar, Türkiye Selçukluları Devleti’nin sınırlarından geçtikten sonra Antakya, Kudüs ve Urfa’yı aldı.

Fransa Kralı Lui Antakya'da

 Kudüs’te krallık; Urfa, Antakya, Yafa ve Şam’da ayrı ayrı kontluklar kurdular.

 Eyyubilerin başında bulunan Salahaddin Eyyubi Hıttin

II. Haçlı Seferi (1147-1149)  Bu sefer, Musul Atabeyi İmameddin Zengi'nin Urfa Kontluğu'nu ortadan kaldırması üzerine düzenlenmiştir.  Alman İmparatoru III. Konrad ve Fransa Kralı VII. Lui tarafından yönetilen Haçlı ordusu, Anadolu'dan geçerken Sultan Mesud tarafından

boz-

guna uğratıldı.  Bu sefer sırasında Antalya’da terk edilen üç binden fazla Haçlı askeri Türkler tarafından alınmış ve yaralılar tedavi edilmiştir.  Konrad ve Lui İznik'e sığınmışlardır.

Yerleşme ve Devletleşme Sürecinde Selçuklu Türkiyesi

1. Fasikül

24

III. Haçlı Seferi (1189 - 1192) Savaşı’yla

Haçlılardan geri aldı

(1187).  Bu gelişme üzerine Alman İmparatoru Frederic Barbarossa’nın karadan, Fransa Kralı Philippe August ve İngiltere Kralı Richard'ın ise deniz yoluyla katıldığı bir Haçlı ordusu oluşturuldu.  Almanlardan oluşan Haçlı ordusu Anadolu'dan geçerken II. Kılıç Arslan tarafından ağır kayıplara uğratıldı.  Alman imparatorunun Silifke'de ölümü üzerine kuvvetleri dağılmış, Fransa Kralı ile İngiliz Kralı da Selahaddin Eyyubi’ye karşı başarılı olamayarak geri dönmüşlerdir.

Çözüm 17190

 Bu seferlerden hiçbiri Anadolu üzerinden yapılmamış

Eyyubiler (1174- 1250)

ve Haçlılar bir başarı elde edememişlerdir.

 Mısır’daki Fatımi egemenliğine son veren Selahaddin Eyyubi tarafından kurulmuştur.  Kısa sürede Filistin, Suriye, lrak ve Güneydoğu Anadolu’yu ele geçiren Selahaddin Eyyubi, Hıttin Savaşı ile Kudus’ü ele geçirmiştir (1187).  III. Haçlı Seferi’nde Haçlıları yenilgiye uğratmıştır.  1250 yılında Eyyubi ordusundaki komutanlardan Aybeg, yönetimi ele geçirerek Memlükler Devleti'ni kurdu.

IV. Haçlı Seferi (1202 - 1204)  Eyyubilerin Filistin ve Suriye'deki bazı yerleri ele geçirmeleri ve yeni Bizans imparatorunun yardım çağrıları üzerine Papa III. Innocent bütün Hristiyanları tekrar Haçlı seferine çağırmıştır.

İstanbul'un Haçlılar Tarafından İşgali

 Bu sefer, Avrupalı krallar yerine doğrudan

Haçlı Seferlerinin Sonuçları

tarafından yönetilmiştir.

Dinî Sonuçlar:

 Bu yeni ordu Venedikliler'le anlaşarak

 Avrupa’da kiliseye ve din adamlarına duyulan güven

yoluyla Mısır'a gitmek istemiştir.

 Haçlılar, Bizans'taki

sı-

rasında imparator adayı Aleksios'un isteği üzerine

sarsılmıştır. düşüncesi gelişme göstermiştir.

İstanbul'a geldiler.  Ancak şehri yağmalamaya başladılar ve İstanbul'u işgal ederek burada

düşünce zayıflamış, hümanizm



 Haçlılar, kutsal kabul ettikleri şehirlere uzun süre hâkim olamamışlardır.

kur-

 Katolik ve Ortodokslar arasındaki ayrılıklar artmıştır.

dular.  Bu durum karşısında, Bizans imparatorluk ailesinin bir kısmı İznik’e giderek

Rum

İmparatorluğu’nu kurarken diğer bir kol

Siyasi Sonuçlar:  Seferlere katılan derebeyi ve şövalyelerin bir kısmının ölmesi, bir kısmının da ülkelerine döndüklerinde borçla-

Rum İmparatorluğu’nu kurmuştur.

rı yüzünden mal varlıklarını satmaları feodalite rejiminin

 İznik Rum İmparatorluğu 1261 yılında İstanbul’u Latin-

neden olmuştur.

lerden geri almıştır.  Trabzon Rum İmparatorluğu’na Fatih Sultan Mehmet 1461 yılında son vermiştir.  Bir

çatışmasına dönen IV.

Haçlı Seferi’nden sonra dört büyük Haçlı Seferi daha düzenlenmiştir.

krallıklar güç kazanmaya başlamıştır.



 Batı Anadolu’nun Bizans’ın eline geçmesi Anadolu’nun

sürecini geciktirmiştir.

 Türklerin batıya doğru ilerleyişleri bir süre için durmuştur.

Yerleşme ve Devletleşme Sürecinde Selçuklu Türkiyesi

1. Fasikül

25

Çözüm 17191

Ekonomik Sonuçlar:

Örnek 9

 Doğu ile Batı ülkeleri arasındaki ticari ilişkiler artmıştır. limanları önem kazanmıştır.



 Papa ve Avrupalı kralların, Haçlı Seferleri sırasında İtalyan bankerlerden borç para almaları derebeylerin

topraklarını

satın

alan

sınıfı, ticaretin de gelişmesiyle zen-

Teknolojik ve Kültürel Sonuçlar:  Avrupalılar, seferler sırasında Türk ve İslam dünyasından öğrendikleri;  cam imalatı,



 deri işleme,



 dokuma sanayisi,



 barut,



 pusula,



 kâğıt,



 matbaa



• Doğu-Batı ticareti gelişerek Avrupa zenginleşmiştir.



• Doğu ile Batı arasında kültür alışverişi olmuştur.



I. ekonomik hareketliliğin artması,

II. farklı medeniyet ve insanların tanınması, III. gemicilik tekniklerinin geliştirilmesi

ginleşmiştir.





Buna göre Haçlı Seferlerinin;

gelişmesine neden olmuştur.  Avrupa’da

Haçlı Seferlerinin sonucunda,

sonuçlarından hangilerine doğrudan katkı sağladığı söylenemez? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III E) II ve III

Çözüm

gibi gelişme ve buluşları ülkelerine götürerek kullanmışlardır.

Bunu da Bilelim

 Bu durum Avrupa’da hayatın canlanmasına katkıda bulunmuştur.  Avrupalılar İslam kültürü sayesinde Eski Yunan eserlerini tanıdılar ve bu da hareketlerine yol açtı.  Avrupalılar, Türk ve İslam mimarisinde gördükleri üslupları kendi mimari eserlerinde de kullanmaya başlamışlardır.

Çocukların Haçlı Seferleri Dördüncü Haçlı Seferi'nden sonra vaizler halkı yeni bir Haçlı seferine davet ediyordu. Çocuklar bile bu çağrılardan etkilendiler. 1212'de Fransa ve Almanya'dan binlerce çocuk kutsal toprakları kurtarmak üzere yollara dökülüp yaya olarak Fransa ve İtalya'daki limanlara kadar ulaştılar. Bunların bir kısmının limanlarda bindikleri gemiler ya battı veya kayboldu. Çocukların bir kısmı ise gemi sahipleri tarafından köle olarak satıldı.

Haçlı Seferleri sonrasında Avrupalılarca öğrenilen;  barut, derebeyliklerin yıkılarak

yapının değişmesinde,

 pusula,

başlamasında,

 kâğıt ve matbaa ise

hareketlerinin başlamasında etkili olmuştur.

Yerleşme ve Devletleşme Sürecinde Selçuklu Türkiyesi

1. Fasikül

26

Çocukların Haçlı Seferi'ni tasvir eden bir gravür

6

Çözüm

BÖLÜM

Anadolu'da Moğol İstilası ve Selçuklu Devleti'nin Sonu

17192

I. Gıyaseddin Keyhüsrev Dönemi (1192-1196 / 1205-1211) Anahtar Bilgi II. Kılıç Arslan yaşlılığında ülke topraklarını Türk devlet anlayışı gereği on bir oğlu arasında paylaştırmıştı. Bu durum şehzadeler arasında taht mücadelelerine neden olmuştur.  II. Kılıç Arslan’dan sonra Türkiye Selçuklularının başına I. Gıyaseddin Keyhüsrev geçti (1192 - 1196).  Gıyaseddin Keyhüsrev Trabzon Rum İmparatorluğu üzerine sefer düzenleyerek Samsun’u aldı, Karadeniz ticaret yolunun güvenliğini sağladı.  Daha sonra güneye yönelerek 

aldı.

İzzettin Keykavus Adına Sinop Kalesi'ne Yazılmış Farsça ve Yunanca Kitabe

ticaretini canlandırmak için çalışmalar

yapıldı.  Ayrıca bu amaca yönelik olarak Venediklilerle ticaret anlaşması yapıldı.  Bu dönemde donanma kurularak, ilk defa alanında çalışmalara başlandı.  Doğu'da Eyyubilere karşı önlemler aldıktan sonra, İznik Rum  Devleti  üzerine yöneldi.  Alaşehir'de yapılan savaşta şehit oldu (1211).

I. İzzeddin Keykavus Dönemi (1211-1220)  I. Gıyaseddin Keyhüsrev’den sonra tahta I. İzzeddin Keykavus geçti.  Bu dönemde Sinop şehri fethedildi. Böylece Türkiye Selçukluları Karadeniz'e ulaşırken şehir, ithalat ve ihracat limanı hâline getirildi.  Kıbrıs Krallığı ve Venedik ile ticaret antlaşmaları imzalandı.  Karadeniz ticaret yolunun güvenliğini sağlamak amacıyla Trabzon Rum İmparatorluğu vergiye bağlandı.  İzzeddin Keykavus, 1220 yılında Eyyubiler üzerine sefere çıktığı sırada Urfa-Viranşehir'de vefat etti.

I. Alaeddin Keykubat Dönemi (1220-1237) istilasının başladığı bir zamanda

 hükümdar oldu.

 Onlara karşı koyabilmek için Konya, Kayseri ve Sivas gibi şehirlere

yaptırdı.

 Moğollara sonra tedbirlerini artırarak anlaştı, Moğollarla iyi ilişkiler kurmaya çalıştı.  Bu önlemlerden sonra fetihlere başlayarak Alaiye (Alanya) adını verdiği liman kentini aldı.  Kuzeyde ise Karadeniz'i geçerek Kırım'ın önemli bir limanı olan Suğdak’ı ele geçirdi.  Suğdak'ın alınması Selçuklu Devleti'nin de üstün hâle geldiğinin göstergesi olmuştur.  Trabzon Rum İmparatorluğu’na son vermek için

kuşattı fakat başarılı olamadı.

 Güney'de İçel'i aldıktan sonra kendisine karşı ittifak hâlinde bulunan Artuklular ve Eyyubi kuvvetlerini yendi.  Moğol saldırılarının artması üzerine Kafkaslar'daki

ittifak teklif etti.

 Ancak ittifak teklifinin aksine Harzemşahlar Doğu Anadolu şehirlerine saldırdı.

 Yerine kardeşi Alâeddin Keykubat geçti.

Yerleşme ve Devletleşme Sürecinde Selçuklu Türkiyesi

1. Fasikül

27

Çözüm 17193

Yassıçemen Savaşı 

saldırıları nedeniyle parçalanan Harzemşahlar, daha batıya göç ederek Doğu Anadolu’ya kadar geldiler.

 Harzemşahların Selçuklulara bağlı sanat, bilim ve kültür merkezi olan Ahlat’ı işgal ederek ilişkilerin bozulmasına neden oldu.  İki devlet arasında Erzincan yakınlarında Yassıçemen Savaşı yapıldı (1230).  Bu savaşta mağlup olan bir daha toparlanamadılar. Celaleddin Harzemşah’ın ölümüyle bu devlet tarihe karıştı (1231).

Harzemşahlar (Harezmşahmlar)  Aral Gölü'nün güneyinde Muhammet Kutbettin tarafından kurulan bir Türk devletidir.  Parlak zamanlarda sınırları, Maveraünnehir’den Basra Körfezi'ne kadar genişlemiştir. saldırısı sonucunda sarsılan devlet,



Celaleddin Harzemşah'ın Yassıçemen Savaşı'nda (1230) Türkiye Selçuklu Devleti'ne yenilmesiyle tamamen yıkılmıştır.  Moğolların

önünden

kaçan

Harezmli

Türkler,

Anadolu'ya yerleşmişlerdir.

 Bu savaş, Türkiye Selçuklularıyla Moğollar arasındaki

ortadan kalkmasına neden oldu.

 Selçukluların doğuda kazanmış olduğu başarılar Eyyûbileri harekete geçirdi.  Harput Artukluları da Eyyûbilerle birleşti.

Semerkant Türkiye Selçukluları

 Bu ittifaka karşı yapılan savaşı kazanan Selçuklular, Harput’u ele geçirdiler (1234).

Tebriz

Buhara Kabil Rey HARZEMŞAHLAR İsfahan

 Bu savaştan sonra da iki ülke arasında hâkimiyeti için mücadele devam etti.  Alaeddin Keykubat, Eyyubilere kesin darbeyi vurmak için hazırlandığı bir sırada, zehirlenerek 1237'de öldürülmüştür.

Örnek 10 Türkiye Selçukluları ile Harzemşahlar arasında yapılan Yassıçemen Savaşı’na aşağıdakilerden hangisi yol açmıştır? A) Anadolu’da siyasi birliğin oluşturulmak istenmesi B) Selçukluların ekonomik etkinliğini artırmaya çalışması C) İslam inancının yayılmak istenmesi D) Harzemşahların Selçuklu topraklarını işgal etmesi E) Abbasi halifesinin otoritesinin zayıflaması

Çözüm

Alaeddin Keykubat Anıtı, Alanya Yerleşme ve Devletleşme Sürecinde Selçuklu Türkiyesi

1. Fasikül

28

Çözüm 17194

Örnek 11

Cengiz Han ve Moğol İmparatorluğu (1196 - 1227)

Türkiye Selçuklu Sultanı Alaeddin Keykubat başa geçtikten sonra bir çok bilgini Konya’ya davet etmiş, onları desteklemiş ve korumuştur.

 Asıl adı Temuçin olan

Alaeddin Keykubat bu uygulamasıyla aşağıdakilerden hangisini gerçekleştirmeye çalışmıştır?

 Cengiz Han 1216 yılında Pekin’i ele geçirerek

Moğol kabilelerini itaat altına alarak Moğol Devleti'ni kurmuştur. egemenliği altına almış, 1219 yılında da Harezm Seferi’ne çıkarak Maveraünnehir bölgesini

A) Ülkedeki ticaret hayatını canlandırmayı

ele geçirmiştir.

B) Konya’yı kültür ve bilim merkezi hâline getirmeyi C) Çeşitli etnik grupların birarada yaşamalarını sağlamayı

 Bu dönemde Moğol Devleti’nin sınırları; doğuda Büyük Okyanus’tan batıda Anadolu’ya, kuzeyde

D) Tarım gelirlerinde sürekliliği sağlamayı

Sibirya’dan güneyde Himalaya Dağları’na kadar uzanmıştır.

E) Merkezî yönetimi güçlendirmeyi

Çözüm

Anahtar Bilgi İlhanlılar

, bütün

 Cengiz’in ölümü sonrasında Moğol topraklarında dört büyük devlet kurulmuştur. Bunlardan; Altın Orda Devleti Hazar Denizi’nin kuzeyinde,



•



• İlhanlı Devleti



•

Çağatay Hanlığı Türkistan’da,



•

Kubilay Hanlığı Çin’de



hâkimiyet sürmüştür.

,

 Cengiz Han'ın torunu Hülagü Han tarafından kurulan İlhanlı Devleti; İran, Suriye Kafkasya ve Anadolu'ya hâkim olmuştur.

Cengiz Han'ın torunu Hülagu Han tarafından Tebriz merkezli olarak kurulmuştur. Alamut Kalesi'ni ele geçirerek Batınilere darbe vuran İlhanlılar, 1258'de Bağdat'ı işgal ederek Abbasilere son vermişlerdir. Sonraki dönemde Anadolu'ya yönelerek Türkiye Selçuklularını egemenlik altına almışlardır. Bunu da Bilelim Alaeddin Keykubat, Türkiye Selçuklu sultanları arasında çok mümtaz bir mevkiye sahiptir. Döneminde Anadolu ileri bir medeniyet seviyesine ulaşmıştır. Cami, medrese, kervansaray ve hastane gibi çok sayıda eserler yaptırmıştır. Bu sebeple de halk arasında "Uluğ Keykubat" adıyla anılmıştır.

Cengiz Han Pekin'e Girişimini Tasvir Eden Minyatür

Yerleşme ve Devletleşme Sürecinde Selçuklu Türkiyesi

1. Fasikül

29

Çözüm 17195

Kösedağ Savaşı’nın Sonuçları

II. Gıyaseddin Keyhüsrev (1237 – 1246)  II. Gıyaseddin Keyhüsrev Dönemi'nde hükümdar üzerinde etkinlik kuran vezir Saadettin Köpek; kendine rakip gördüğü ileri gelen komutanları ve devlet adamlarını öldürtmüş, bu durum devletin zayıflamasına sebep

 Türkiye Selçukluları

ve



sürecine girmiştir.  Anadolu,

hâkimiyetine girmiş ve

Türkiye Selçukluları Moğollara bağlı hâle gelmiştir.

olmuştur.  Buna rağmen fetihler devam ederek Diyarbakır ve Tarsus gibi önemli şehirler ele geçirildi.  Anadolu’da çıkan Babaî İsyanı'na kadar Moğollar cesaret edememişlerdi.  Ancak Babaî Ayaklanması’nın gereğinden uzun sür-

Örnek 12 Moğolların Anadolu’ya saldırılarıyla başlayan Kösedağ Savaşı, Türkiye Selçuklularının yenilgisiyle sonuçlanmış ve Anadolu’nun en bunalımlı dönemi başlamıştır.

mesi ve Keyhüsrev’in isyanı sona erdirememesi devle-

Aşağıdakilerden hangisi Kösedağ yenilgisinin sonuçlarından biri değildir?

tin güçsüzlüğünü ortaya çıkardı.

A) Anadolu Türk birliğinin bozulması

 Bu durum da Moğolları Anadolu'ya saldırmak için cesaretlendirdi.

B) Balkanlar'da Türk ilerleyişinin durması

Baba İshak (Babailer) İsyanı (1240)

D) Türkiye Selçuklu Devleti’nin yıkılma sürecine girmesi

 İsyan, Türkmen şeyhi Baba İlyas ve müridi Baba İshak'ın yönlendirmesiyle başladığı için Babaî İsyanı olarak adlandırılmıştır.  Moğol baskısından kaçıp Anadolu'ya göç eden Türkmenlerin yaşadıkları ekonomik ve sosyal sorunlar yanında Selçuklu idarecilerini baskısına maruz kalmaları isyanın temel nedenleridir.

C) Anadolu'nun tahrip edilmesi

E) Moğolların önünden kaçan Türkmenlerin batıdaki bölgelere yerleşmesi

Çözüm

 İsyancılar Türkmenleri bu baskından kurtarmak üzere Selçuklu idaresini devirmeyi planlanmışlardı.  Türkmenlerin yoğun olduğu Orta ve Güneydoğu Anadolu'da yayılan isyan, Baba İlyas'ın Amasya'da idam edilmesi ve Baba İshak'ın da Kırşehir yakınlarında mağlup edilmesiyle son buldu (1240).

Türkiye Selçuklu Devleti’nin Yıkılış Dönemi  Kösedağ Savaşı’ndan sonra Moğollar (İlhanlılar),

Kösedağ Savaşı (1243)  1242 yılında Baycu Noyan komutasında Anadolu’ya giren bir Moğol (İlhanlı) ordusu; önce Erzurum’u, ardından Sivas’ı işgal ederek Kayseri’ye kadar ilerledi.  80 bin kişilik Türkiye Selçuklu ordusu, Moğolları Sivas önlerinde Kösedağ'da karşıladı.  Yapılan savaşta Türkiye Selçuklu ordusu yenildi.

Anadolu’nun büyük bir bölümünü işgal ettikleri gibi, Anadolu’ya gönderdikleri

 II. Gıyaseddin Keyhüsrev’den sonra devletin başına geçen II. İzzeddin Keykavus Moğolların müdahalesiyle ülkeyi kardeşleri arasında paylaştırmak zorunda kaldı.  Bu karışıklıklar devam ederken Memlük Sultanı Baybars, Moğolları Anadolu'dan atmak için Anadolu'ya doğru hareket etti.

Yerleşme ve Devletleşme Sürecinde Selçuklu Türkiyesi

1. Fasikül

30

aracılığıyla

Türkiye Selçuklu Devleti'ni idare ettiler.

Çözüm 17196

 Baybars, Moğolları Elbistan'da 1277'de ağır bir yenilgiye uğrattı; ancak Anadolu’daki beylerden gerekli yardım ve ilgiyi göremeyince sonuç alamadan geri dönmek zorunda kaldı.  Moğollar (İlhanlılar), yenilgisi sonrasında Anadolu’da büyük bir zulüm yaptı.  Bu sırada Moğol-Baybars çatışmasındaki karışıklıktan istifade etmek isteyen Türkmenler Karamanoğlu Mehmed Bey önderliğinde kısa bir süre hâkim oldularsa da Moğollar, Mehmed Bey ve oğlunu öldürdüler.  Moğollar, 1308 yılında II. Mesut öldükten sonra yerine herhangi birini sultan ilan etmediler.  Böylece Türkiye Selçukluları Devleti son buldu.  Selçuklu

egemenliğinin

zayıfladığı

bu

dönemde

Anadolu’nun batı kısımlarında bağımsız Türk beylikleri kuruldu.  Böylece Anadolu’da kurulan bozuldu.  Anadolu’daki önemli bilim, sanat ve ticaret merkezleri tahribata uğrayıp, kültürel gelişmeler durdu.  Moğol baskısı halkın batıya göçüne yol açmış, Türk nüfusu yoğunlaşmıştır. Türkiye Selçuklu Devleti’nin Türk Tarihindeki Rolü ve Önemi  Malazgirt Savaşı'ndan sonra Anadolu’ya gelen dağınık Türk boylarını birleştirerek Anadolu Türk birliğini kurdular.  Türk geleneklerini İslami değerlerle birleştirerek Anadolu’nun sağladılar.

olmasını

 Bizans ve Haçlılara karşı yaptıkları mücadeleler ile hem Anadolu’nun Türk yurdu olarak kalmasını sağladılar hem de Haçlıların vermesini önlediler.

zarar

Konya İnce Minareli Medrese

Anahtar Bilgi Avrupa'da Orta Çağ (bazı Avrupalı yazarlara göre Karanlık Çağ) yaşanırken Türkiye Selçuklularının egemen olduğu dönemde Anadolu'da insani değerlerin üst düzeyde olduğu, ilim ve alime duyulan hürmetin had safhaya ulaştığı ve bunun sayesinde de güçlü bir Türk - İslam uygarlığının ortaya çıktığı görülmektedir. Selçukluların ordudan vakıf sistemine kadar oluşturduğu müesseseler ve medeniyet, sonraki dönemlerde Osmanlıların ve Türkiye Cumhuriyeti'nin temellerini oluşturacak bir cevher olmuştur.

Örnek 13 Kösedağ Savaşı’ndan sonra Anadolu Moğolların hâkimiyeti altına girmiş ve Moğollar Selçuklu soyundan istedikleri kişileri tahta çıkarmışlardır. Bu bilgiye dayanarak Anadolu’yla ilgili, I. Siyasi istikrar bozulmuştur. II. Selçuklu otoritesi zayıflamıştır. III. Moğol baskısı artmıştır. yargılarından hangilerine ulaşılabilir? A) Yalnız II

B) Yalnız III

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

Çözüm

 Bizans ve Haçlıların zarar verdiği şehirleri yeniden inşa ederek Anadolu'nun imarını sağladılar.  Türk kültürünün gelişmesine ve yayılmasına öncülük ettiler.

Yerleşme ve Devletleşme Sürecinde Selçuklu Türkiyesi

1. Fasikül

31

Sınıfta ➥ Uygulama Evde ➥ Ödev

Kazanım Testi - 5

1.

I. İhşidiler

4.



II. Eyyubiler





III. Türkiye Selçuklu



Yukarıdaki devletlerden hangilerinin Seferlerine karşı mücadelesi olmamıştır? A) Yalnız I

• Harzemşahların yıkılış sürecine girmesi • Moğolların Kafkasya’yı ele geçirerek Anadolu üzerindeki baskısını artırması

B) Yalnız II

D) I ve III

Haçlı



Bu gelişmeler aşağıdaki savaşlardan hangisine bağlı olarak ortaya çıkmıştır? A) Kösedağ Savaşı'na

C) I ve II

B) Yassıçemen Savaşı'na

E) II ve III

C) Malazgirt Savaşı'na D) Pasinler Savaşı'na E) Miryokefalon Savaşı'na

2. Orta Çağ’da Kilise ve Papa, halk üzerinde büyük bir nüfuza sahiptiler. Papa krallara taç giydirmiş, Kilise ise geniş topraklara sahip olmuştur.

Bu bilgiden aşağıdakilerden hangisine ulaşılamaz?

5. Moğolların 1243'te Türkiye Selçuklu Devleti ile yaptığı Kösedağ Savaşı sonucunda, Selçuklular dağılma sürecine girmiş ve birçok beylik kurulmuştur.

Aşağıdakilerden hangisi bu savaşın bir sonucu olamaz?

A) Papa, kralların etkisinde kalmıştır.

A) Bizans İmparatorluğu üzerindeki Selçuklu baskısının azalması

B) Papa, siyasi bir otorite gibi hareket etmiştir.

B) Anadolu'da siyasi otoritenin zayıflaması

C) Papa, ekonomik açıdan güçlüdür. D) Kilise sınıf ayrıcalıklarını devam ettirmiştir.

C) Anadolu'da mimari ve kültürel eserlerin tahrip edilmesi

E) Avrupa'da dinin büyük etkisi vardır.

D) Anadolu'da ticari hayatın zarar görmesi E) Kudüs’ün Müslümanların elinden çıkması

6. Aşağıdaki Türk-İslam siyasi yapılarının hangisinde resmî yazı dili olarak Türkçe kullanılmıştır? A) Karamanoğulları B) Türkiye Selçuklu Devleti

3. Haçlı Seferleri sırasında Avrupalılar, Türk İslam şehirlerinde kullanılan köprü, kemer ve kervansaray yapım teknikleriyle dokuma, cam ve deri işleme sanatını öğrenmişlerdir.

32

C) Büyük Selçuklu Devleti D) Gazneliler E) Tolunoğulları

Avrupalıların Türk İslam kültüründen;

7. Aşağıdakilerden hangisi Türkiye Selçuklu Dev-



I. bayındırlık,



II. sanat,

leti’nin yıkılışıyla ilgili bir gelişme değildir?



III. yönetim

A) Baba İshak İsyanı



alanlarından hangilerinden etkilendikleri söylenemez?

B) Moğolların Anadolu’ya girişi

A) Yalnız I

D) Anadolu Türk siyasi birliğinin bozulması



B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

C) Kösedağ Savaşı E) Anadolu’da ilk Türk beyliklerinin kurulması

7

Çözüm

BÖLÜM

Türkiye Selçuklularından Sonra İkinci Beylikler Dönemi

17198

İkinci Beylikler Dönemi

 Selçukluların yıkılmasından sonra Karamanoğulları beyleri, kendilerini Selçukluların devamı saydıkların-

1. Osmanoğulları (1299-1922)

dan Osmanlılara rekabet hâlinde olmuşlardır.

boyundan olan Osmanlılar, I.



 Hatta amaçlarına ulaşmak için zaman zaman Hristi-

Alaeddin Keykubat tarafından Ankara’nın batısında

yanlar ve diğer devletlerle

Karacadağ’a yerleştirildi. Daha sonra ise Söğüt ve

mışlardır. Nihayet 1487 yılında kesin olarak Osmanlı

Domaniç’e yerleştiler.

topraklarına katılmışlardır. 3. Germiyanoğulları (1299-1429)

2. Karamanoğulları (1256-1487)  Oğuzların Afşar boyundan olan Karamanoğulları, Keri-

 13. yüzyılda Germiyanoğulları, Türkiye Selçuklularına bağlı olarak Malatya’ya yerleştiler. Daha sonra Denizli

müddin Karaman tarafından 1256’da kurulmuşlardı.  Karamanoğulları, Selçukluların zayıf olduğu dönemlerde onlarla sürekli iktidar mücadelesi içinde olmuşlardı. Hatta Baybars’ın Anadolu’ya gelerek Moğolları yenmesinden cesaretlenerek, kısa bir süre de olsa, Sultan Mehmed Bey, oğlu Gıyaseddin Siyavuş’u hükümdar ilan etti.  İlk icraatı da

yap-

civarına geldiler.  Yakup Bey,

Germiyanoğulları Beyliği’ni kurdu.  Karamanoğullarından sonra en güçlü beylik hâline geldi.  Karamanoğulları Beyliği’ne karşılık, Osmanlıları tercih ederek onlarla akrabalık ilişkileri kurdu.

resmi dil yapmak oldu

(1277). Ancak Moğolların Konya’ya girmesiyle onlara karşı yaptığı savaşı kaybederek öldürüldü.

merkez olacak şekilde

olarak da toprakların bir kısmını



Osmanlı Beyliği'ne verdiler.  Yıldırım Bayezid, 1390’da, Germiyanoğulları Beyliği’ni tamamen ortadan kaldırdı.

Bi

İm

Karadeniz

za

ra

ns uğu rl to

pa

Trabzon Rum İmparatorluğu Candaroğulları

ro

ı

ğu

ar

Ramazanoğulları

di

ull

Akkoyunlular

lka

oğ

Du

an

Hamitoğulları

m lla rı

Ege Denizi

Karakoyunlular

ra

Menteşe Oğulları

Eretna Devleti

Ka

Osman Karesi Oğulları Oğulları Saruhan Oğulları Germiyanoğulları Aydın Oğulları

Akdeniz

Memlük Devleti

Kösedağ Savaşı'ndan sonra Anadolu'da Kurulan Beylikler Yerleşme ve Devletleşme Sürecinde Selçuklu Türkiyesi

1. Fasikül

33

Çözüm 17199

4. Karesioğulları

8. Taceddinoğulları

 Karesi ve Kalem Bey, Bizans’tan

’i

 Canik bölgesinde Taceddin Bey tarafından kurulmuş-

alıp burayı kendilerine merkez yaparak beyliği geniş-

tur. 1428’de mücadele içinde bulundukları Osmanlı

lettiler.

topraklarına katılmıştır. ileri düzeye ulaştılar.



 Orhan Bey Dönemi'nde Osmanlı topraklarına katıldılar.

9. Sahip Ataoğulları  Afyon çevresinde Sahip Ata Fahrettin Ali Bey tarafından kurulmuştur. Kısa süren hâkimiyetlerine 1342’de

5. Hamitoğulları

Germiyanoğulları tarafından son verilmiştir.

 Türkiye Selçukluları tarafından yöresine yerleştirilen Hamid Bey yönetimindeki Türkmenler, Selçukluların zayıflamasıyla Dündar Bey önderliğinde bağımsızlıklarını kazandılar.

10. Aydınoğulları  Aydınoğlu Mehmed Bey tarafından Birgi yöresinde kurulmuştur. Gazi Umur zamanında Yunanistan ve adala-

 Daha sonra Aydınoğulları’nı, Saruhanoğulları’nı ve

ra seferler düzenlediler. Trakya kıyıları ve Alaşehir’i ele

Menteşeoğulları’nı yenerek sınırlarını genişlettiler. Bir

geçirdiler. Umur Bey bir savaş sırasında şehit olunca

ara Hamitoğulları Beyliği, Moğollar tarafından yıkıldıysa da, daha sonra oğulları tarafından tekrar kurularak siyasi varlığına devam etmiştir.

beylik zayıfladı.  1390’da ise Osmanlılara bağlandılar. Ankara Savaşı'ndan sonra tekrar kurulduysa da bu kez II. Murad

 Topraklarının bir kısmını Osmanlı Devleti'ne parayla sattılar.  Bu beyliği önce Yıldırım Bayezid, Ankara Savaşı’ndan sonra Osmanlı Devleti'nin tekrar kurulmasıyla da II. Mu-

tarafından 1426’da Osmanlı topraklarına katıldılar. 11. Candaroğulları (İsfendiyaroğulları)  Yaman Candar tarafından Kastomonu ve Sinop çevresinde kurulmuştur. Bir ara Moğollara bağlandılar, daha

rad, 1425’te Osmanlı topraklarına katmıştır. 6. Eşrefoğulları

sonra ise ikiye ayrıldılar.  Ankara

 Seyfeddin Süleyman tarafından

Savaşı’ndan

önce

Yıldırım

merkezli olarak kurulmuştur. Süleyman Bey zamanınzayıfladı.  1326’da da Moğol Valisi Timurtaş tarafından ortadan kaldırılmıştır.

Osmanlı Devleti’ne katıldılar. 12. Pervaneoğulları  Bu beylik Mehmed Bey tarafından merkezli olarak kurulmuştur. Samsun’u ele geçirdiler.

7. Menteşeoğulları

Kırım’a sefer düzenleyerek Cenevizlileri yendiler. Son

 Bu beylik Menteşe, teşe Bey tarafından kuruldu.

ya’yı ele geçirdiler. Ayrıca Rodos’un bir kısmını fethettiler.  Osmanlılara karşı Karamanoğullarıyla ittifak yaptıklarında Yıldırım Bayezid tarafından Osmanlı topraklarına katıldılar. Savaşı’ndan sonra tekrar kuruldu. Bu kez II. Murad tarafından 1424 yılında tamamen ortadan

Yerleşme ve Devletleşme Sürecinde Selçuklu Türkiyesi

1. Fasikül

34

olarak 1322’de Candaroğulları tarafından yıkıldılar.

ve çevresinde Men-

 Bizanslılara karşı mücadele ederek, 1261’de Antal-

kaldırıldı.

ta-

tarafından 1461’de

da sınırlarını genişletti. Onun ölümünden sonra beylik



Bayezid

rafından 1392’de, Ankara Savaşı’ndan sonra da

13. Saruhanoğulları merkez olarak Saruhan Bey tarafından



kuruldu. 1410 yılında Çelebi Mehmed tarafından son verildi. 14. Beyliklerin Türk Tarihindeki Rolü ve Önemi  Anadolu Beylikleri, Anadolu’nun sağlamışlardır.  Türk kültürünün yaygınlaşmasını ve kökleşmesini, Türk nüfusunu koruyarak ve lerine uygun hâle getirirerek temin etmişlerdir.

göç-

Çözüm 17200

Etkinlik Aşağıda verilen cümlelerin karşısına doğru ise D, yanlış ise Y harflerini yazınız.

Etkinlik Aşağıda, Türkiye Selçuklu Devleti'yle ilgili çeşitli kavram-

1. Türkiye Tarihi Malazgirt Savaşı'yla başlar.

ların açıklamaları verilmiştir.

2. Danişmentliler Anadolu’da ilk kurulan beyliklerdendir.

Bu açıklamalardan yararlanarak harfleri karışık veri-

3. Çaka Beyliği Van Gölü civarında kurul muştur.

1. Türkiye Selçuklularının kurucusu.

len kavramları belirleyiniz. Ş

4. Alaeddin Keykubat Dönemi, Türkiye Selçuklularının en parlak dönemidir.

S

A

A

M

E

Y

H

L

N

Ü

2. Anadolu'da çıkan isyan. İ



5. Haçlı Seferleri Türkiye Selçuklularının zayıflaması ve yıkılmasında etkili olmuştur.

K

H

A

S

A

A

B

B

3. Türkiye Selçuklu tarihini yazan tarihçi.

6. Pasinler Savaşı Anadolu’yu yurt edinme aşamalarındandır.

N



İ

B

B

İ

İ

B

İ

I

S

M

Y

İ

E

4. Harzemşahlarla yapılan savaş.

7. Yassıçemen Savaşı,Türkiye Selçukluları ile Eyyubiler arasında yapılmıştır.

E



8. Anadolu’da ilk kervansaray II. Kılıçarslan tarafından inşa edilmiştir.

S

Y

E

N

Ç

A

5. Haçlılardan Kudüs'ü alan devlet.

9. Dorileon Savaşı Türkiye Selçukluları ile Haçlı ordusu arasında yapılmıştır.



Y

L

U

B

R

E

10. Türkiye Selçuklu Devleti’nin kurucusu Selçuk Bey’dir. Etkinlik

1.

Emir-i dâd

a.

Sivas merkezli beylik

2.

Danişmentliler

b.

1176’da Bizans ile Selçuklular arasında yapılan savaş

3.

Saltuklular

c.

İzmir merkezli beylik

4.

Mengücekliler

d.

Eyyubilerin Kudüs’ü Haçlılardan aldığı savaş

5.

Artuklular

e.

I. Haçlı Seferinde Selçuklularla Haçlılar arasındaki savaş

6.

Çaka Beyliği

f.

Erzincan merkezli beylik

7.

Hıttin Savaşı

g.

Erzurum merkezli beylik

8.

Miryokefalon Savaşı

h.

Örfi yargının başı

9.

Dorileon Savaşı

ı.

Mardin merkezli beylik

10.

Pervaneci

i.

Ülke topraklarının kayıt defterlerini tutan görevli

Açıklamalar

Kavramlar

Aşağıdaki kavram ve açıklamaları eşleştiriniz.

Yerleşme ve Devletleşme Sürecinde Selçuklu Türkiyesi

1. Fasikül

35

Fasikül Bitirme Testi - 1 1. Selçuklular

Anadolu'da, Osmanlı Devleti ise Balkanlar'da fethettikleri bölgelere Türkmen boylarını yerleştirmiştir.



Selçuklu ve Osmanlıların izledikleri bu politika, aşağıdakilerden hangisinin göstergesidir? A) Komşu devletlerle siyasi ilişkiler kurulduğunun B) Ticari hayatın canlandırılmak istendiğinin C) Diğer dinî mensuplar ile ilişki kurulmak istendiğinin

4. Selçuklularda kendilerine bir bölgenin yönetimi verilen hanedan üyelerine melik deniyordu.

I. para bastırma,



II. savaş açma,



III. kendi askerî gücü olma



yetkilerinden hangilerinin verilmesinin, merkezi otoritenin zayıflamasına neden olduğu savunulabilir?

D) İskân siyasetiyle fetihlerin tamamlanmak istendiğinin

A) Yalnız I

E) İklim şartlarının zorlamasıyla hareket edildiğinin

2. Türkler, Malazgirt ve Miryokefalon Savaşlarında büyük başarı elde ederken, Doğu’dan gelen Moğollara karşı başarılı olamamışlardır.

Bu durumun temel nedeni aşağıdakilerden hangisidir?

Meliklere;



B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

5. Türkiye Selçuklu Devleti'nde, bazı askerî faaliyetlerin devletin ekonomik kazanımlarını artırmak amacıyla düzenlendiği görülmüştür.

A) Moğolların Batı'daki düşmanlara göre daha zayıf olmaları

Buna göre, aşağıdakilerden hangisi bu yargıyı destekleyen bir gelişme değildir? A) Başkentin İznik'ten Konya'ya alınması

B) Türklerin iç çekişmeler sonucunda zayıflamış olması

B) Alanya'nın alınması

C) Anadolu Selçuklularının Moğolları küçümsemeleri

D) Sinop’un fethi

D) Haçlı Seferleri'nin devam etmesi

E) Antalya’nın fethi

C) Suğdak Limanı’na sefer düzenlenmesi

E) Moğolların düşmanlarından yeterince istifade edilmemesi

6. Kendilerini Türkiye Selçuklularının mirasçısı olarak kabul eden Karamanoğulları, Osmanlı Beyliği ile sürekli mücadele hâlinde olmuştur.

3. I. Alâeddin Keykubat döneminde,

• Alanya Kalesi fethedilmiştir. • Alanya'da tersane kurdurulmuştur. • Kırım'daki Suğdak limanı ele geçirilmiştir. Bu bilgilere göre, I. Alâeddin Keykubat'ın aşağıdaki politikalardan hangisini benimsediği savunulabilir?



I. Anadoluda Türk beylikleri arasında egemenlik mücadelesi yaşanmıştır.



II. Karamanoğulları Anadolu’da siyasi birlik sağlamaya çalışmıştır.



III. Karamanoğulları Osmanlıların siyasi etkinliklerini artırmalarını engellemek istemiştir.



yargılarından hangilerine ulaşılabilir?

A) Komşu ülkelerle ilişkileri artırma B) Denizlerde üstünlük sağlama

36

Bu bilgilere dayanılarak,

C) Toprak bütünlüğünü sağlama

A) Yalnız I

D) Tarımsal üretimi artırma



E) Anadolu Türk siyasi birliğini sağlama

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III E) I, II ve III

7. Moğollar, Kösedağ Savaşı'ndan sonra Anadolu halkına ağır vergiler koymuşlardır.

Moğolların bu tutumunun Anadolu'da;



I. Bizans’ın Anadolu ticaretine egemen olması,



II. etnik yapının değişmesi,



III. ekonomik işleyişin zayıflaması



gelişmelerinden hangilerine ortam hazırladığı söylenebilir? A) Yalnız I

8.

B) Yalnız III

D) I ve III

10. Türkiye Selçuklularının;

I. kervansarayların yapılması,



II. yolların güvenliğinin sağlanması,



III. yabancı tüccarlara düşük gümrük tarifesi uygulanması



faaliyetlerinden hangileri ticarete önem verdiklerinin göstergesidir? A) Yalnız I

C) I ve II

D) I ve II

C) Yalnız III E) I, II ve III

E) I, II ve III

• Osmanlı egemenliğine giren ilk Türk beyliğidir. • Denizcilikle ilgilenmiş ve Ankara Savaşı sonrasın-

11. Türkiye Selçuklu Devleti'nde askerî, idari mali ve hukuki işlerin karara bağlandığı en yüksek yönetim organına Divan-ı Saltanat denilmiştir.

da yeniden bağımsız olmamıştır.



B) Yalnız II

Bu özellikler aşağıdaki Türk beyliklerinden hangisiyle ilgilidir? A) Germiyanoğulları B) Candaroğulları C) Karesioğulları D) Hamitoğulları E) Menteşeoğulları



Aşağıdakilerden hangisi Divan-ı Saltanata bağlı alt divanlar arasında yer almaz? A) Niyabet-i Saltanat Divanı B) Divan-ı İstifa C) Divan-ı Arz D) Divan-ı İnşa E) Divan-ı Hümayun

9. Moğol akınları karşısında zayıf düşen Türkiye Selçuklu Devleti, Türkmen boylarının sık sık ayaklanmasıyla tümden güçsüz hâle gelmiş, bu durum karşısında Selçuklu sultanları halktan koparak kendi dertlerine düşmüştür.

Bu durumun aşağıdakilerden hangisine neden olduğu savunulabilir? A) Anadolu’da Türk nüfusunun azalmasına B) Anadolu’da toplumsal ve siyasi çalkantılar yaşanmasına

12. Türkiye Selçukluları Dönemi'nde Anadolu'da ticaretin gelişmesinin nedenleri arasında aşağıdakilerden hangisi gösterilemez? A) Ticari amaçlı fetihlerin yapılması B) Zarar gören tüccarların zararının ödenmesi C) Yabancı tüccarlara düşük gümrük tarifesi uygulanması

C) Bizans’ın Anadolu’ya egemen olmasına

D) Ticari önemi olan merkezlere Türk ve Müslüman tüccarların yerleştirilmesi

D) Moğolların Anadolu’yu terk etmesine

E) Baharat Yolu'na yeniden canlılık kazandırılması

E) Haçlı Seferleri'nin başlamasına

37

Fasikül Bitirme Testi - 2 1. Haçlı Seferleri sırasında birçok soylunun ölmesi Avrupa’daki toprakların sahipsiz kalmasına neden olmuştur. Hristiyanlarca kutsal kabul edilen yerler Türklerin mücadeleleri sayesinde Müslümanların egemenliğinde kalmıştır.

Buna göre Haçlı Seferlerinin sonuçlarının;



I. Türklerin İslam dünyasındaki saygınlıklarının artması,



II. feodal düzenin zayıflaması,



III. ruhban sınıfının halk üzerindeki inandırıcılığının artması



gelişmelerinden hangileri üzerinde etkili olduğu savunulabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

4. Anadolu’da Türk egemenliğinin sağlanmasında;

I. Moğol istilasından kaçan Türkmenlerin Anadolu’da iskân edilmesi,



II. Türk beyliklerinin Bizans, Gürcü ve Haçlılarla mücadele etmesi,



III. hâkimiyet altına alınan bölgelerde halka hoşgörüyle yaklaşılması



gelişmelerden hangilerinin etkili olduğu savunulabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III E) I, II ve III

C) Yalnız III E) I, II ve III

5. Kösedağ Savaşı’nda Moğollara yenilen Anadolu Selçuklu Devleti, Moğolların baskısı ve çıkan iç karışıklıklar sonucunda yıkılmıştır. Moğolların önünden kaçan Türkmenlerin Batı Anadolu bölgesine göç etmeleri, sınır boylarındaki Türk nüfusunun artmasına ve bazı beylerin bağımsız hareket etmesine neden olmuştur.

2. Malazgirt Savaşı’ndan sonra merkezi Erzincan olmak üzere Kemah, Divriği ve Şebinkarahisar civarında hüküm süren, Selçuklu devlet yapısını iki asra yakın bu bölgede yaşatan, daha sonra Erzincan ve Divriği olmak üzere iki kola ayrılan Türk beyliği aşağıdakilerden hangisidir? A) Mengücekliler

B) Danişmentliler

C) Saltuklular

D) Artuklular



E) Dilmaçoğulları



Buna göre Anadolu ile ilgili;



I. merkezî devlet yapısının devam ettiği,



II. yatay hareketlilik yaşandığı,



III. etnik birliğin sağlandığı



çıkarımlarından hangilerine ulaşılabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III E) I, II ve III

3. Ahilik Teşkilatı’nın temel amacı, zengin ile fakir, üretici ile tüketici, emek ile sermaye, halk ile devlet arasında iyi ve sağlam ilişkiler kurarak “sosyal adaleti” gerçekleştirmektir.

38

Buna göre, aşağıdakilerden hangisinin Ahilik Teşkilatı’nın görevleri arasında olduğu savunulamaz?

6. Türkiye Selçuklu Devleti’nde Divan-ı Saltanat'a bağlı olarak çalışan divanlardan biri olan Divan-ı Pervane’nin görevi aşağıdakilerden hangisidir? A) Devletin mali işleriyle ilgilenmek

A) Yaşanabilecek haksız rekabeti önleme

B) Ülke topraklarının kayıtlarını tutarak has ve iktalara ait kararları düzenlemek

B) Devletin mali işleri ile ilgilenme

C) Devletin iç ve dış yazışmalarını yapmak

C) Çalışanların haklarını koruma

D) Ordunun her türlü ihtiyacını karşılamak

D) Ürünlerin fiyat denetimi yapma

E) Hukuk ve askerlik dışında devlete dair tüm işleri teftiş etmek

E) Tüketici haklarını koruma

7. Anadolu Selçuklu Devleti’nin en parlak dönemi ola-

10. Haçlı Seferlerinin, aşağıdaki sonuçlarından hangi-

rak kabul edilen I. Alaeddin Keykubat Dönemi’yle ilgili aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?

sinin Avrupa’nın düşünce hayatının gelişmesine katkı yaptığı söylenebilir?

A) Yassıçemen Savaşı’nda Harzemşahlar mağlup edilmiştir.

A) Monarşiye dayalı yönetimlerin etkinliğinin artması B) Ruhban sınıfının halk üzerindeki inandırıcılığının azalması

B) Moğol tehdidi karşısında Konya, Kayseri, Sivas gibi şehirlerin sur ve kaleleri güçlendirilmiştir.

C) Türklerin İslam dünyasındaki saygınlıklarının artması

C) Sinop fethedilerek burada bir tersane kurulmuştur. D) Alanya fethedilerek burada bir tersane kurulmuştur.

D) Feodal düzenin zayıflaması E) Bankacılık sisteminin gelişmesi

E) Kırım’ın önemli bir limanı olan Suğdak fethedilmiştir.

11. Arda, tarih dersinde Haçlı Seferleri sonucunda Doğu ve Batı medeniyetleri arasında yaşanan etkileşimlerle ilgili performans ödevi çalışması yapmıştır.

8. Türkiye Selçuklu Sultanı II. Kılıç Arslan, hayatının son dönemlerinde ülkesini on bir oğlu arasında paylaştırmıştır.



Bu çalışması sırasında Arda'nın aşağıdaki sonuçlardan hangisini tespit etmesi beklenemez? A) Konuşma dilinde benzer tabirler kullanılmıştır.

Bu durum II. Kılıç Arslan’ın;

B) Savaş aletleri ve kuşatma düzenekleri taklit edilmiştir.



I. kut anlayışı,



II. Türk siyasi geleneği,



III. devletin hanedanın ortak malı olması

C) Haçlılar İstanbul'da yaklaşık yarım asır sürecek olan Latin Krallığı kurmuştur.



anlayışlarından hangilerine uygun olarak hareket ettiğinin göstergesidir?

D) Ev tasarım biçimlerinde ve yemeklerde benzerlikler görülmüştür.

A) Yalnız I

E) Bankacılık, senet ve kefil gibi uygulamalar Müslüman tüccarlar tarafından öğrenilmiştir.



B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III E) I, II ve III

12. Türkiye Selçuklu Devleti’nde, toprağın mülkiyeti devlete ait olup, bu toprakların önemli bir bölümünün kullanım hakkı köylülere bırakılırken yine bu toprakların vergi gelirleri, görev karşılığı olarak asker-sivil memurlara bırakılmıştır.

9. Baba İshak İsyanı’nın güçlükle bastırılması Türkiye Selçuklu Devleti’nin eski gücünde olmadığını ortaya koymuştur.

Bu durumun aşağıdakilerden hangisine ortam hazırladığı savunulabilir?



I. merkezî otoritenin güçlü tutulması,

A) Harzemşahların Ahlat’ı kuşatmalarına



II. hazinenin askerî harcamalarının artması,

B) Moğolların Anadolu’yu istila etmelerine



III. gümrük gelirlerinin artması

C) Haçlı Seferlerinin düzenlenmesine



durumlarından hangileri üzerinde etkili olduğu savunulabilir?

D) Devletin başkentinin İznik’ten Konya’ya çekilmesine E) Moğollara karşı Eyyubilerle ittifak kurulmasına

Bu uygulamanın;

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III E) I, II ve III

39

Benim Sayfam

CEVAP ANAHTARLARI Sayfa No

Sayfa No

Kazanım Testleri

1-C 2-B 3-D 4-E 5-B 6-D 7-B

22

1-C 2-A 3-D 4-D 5-E

20

1-E 2-A 3-D 4-E 5-D 6-A

32

1-A 2-A 3-C 4-B 5-E 6-A 7-E

21

1-E 2-D 3-B 4-E 5-C

Sayfa No

40

Kazanım Testleri

19

Fasikül Bitirme Testleri

36-37

1-D 2-B 3-B 4-E 5-A 6-E 7-B 8-C 9-B 10-E 11-E 12-E

38-39

1-D 2-A 3-B 4-E 5-B 6-B 7-C 8-E 9-B 10-B 11-C 12-A