10. SINIF

Kİ KA

20 DAKİKADA TARİH

DA

ÖĞRENCİ DEFTERİ

1. Dönem

Yasin KALEMCİ

DAKİKA YAY I N L A R I

SERİ: ÖĞRENCİ DEFTERLERİ Copyright  MPS Basım Yayın İth. İhr. Tic. Ltd. Şti.

Kİ KA

ISBN: 978-625-8084-61-0 Sertifika No: 50196

Dizgi - Grafik

Dakika Dizgi Servisi

Baskı

Platin Ofset Sertifika No: 49236 Halkalı / İSTANBUL

Genel Dağıtım

DA

Karekök Rasimpaşa Mah. Karakolhane Cd. No:16/2 Kadıköy / İSTANBUL Telefon: (216) 418 36 70 – 330 08 57 www.dakikayayinlari.com

Birinci Basım

Bu kitabın ve sistemin her hakkı saklıdır. Tüm hakları MPS Basım Yayın İthalat İhracat Ticaret Limited Şirketine aittir. Kısmen de olsa alıntı yapılamaz. Metin, biçim ve sorular yayımlayan şirketin izni olmaksızın elektronik, mekanik, fotokopi ya da herhangi bir kayıt sistemiyle çoğaltılamaz, yayımlanamaz.

ÖN SÖZ

Kİ KA

Değerli Öğretmenler, Sevgili Öğrenciler, Öğretim sürecinin en önemli unsurlarından biri zamanı verimli kullanmaktır. Uzun ve titiz bir çalışmanın sonucunda sizlere sunduğumuz öğrenci defteri ile bu hedefe daha kolay ulaşacağınıza inanıyoruz.

Dikkat süresi, bir insanın dikkati dağılmadan bir işe odaklandığı sürenin toplamıdır. Peki, bir iş üzerine tümüyle yoğunlaşan bir insan için dikkat süresi kaç dakikadır? Diğer bir ifadeyle bizler, çok önemsediğimiz bir işe en fazla kaç dakika odaklanabiliyoruz? Bu konuda yapılan bilimsel araştırmalar, bu sürenin ortalama 20 dakika olduğunu gösteriyor. Bu sebeple, defterimiz her bir ders için yaklaşık 20 dakikalık bir öğretim süresi düşünülerek hazırlanmıştır. Lise giriş sınavı sorularının çözülebilmesi için konuyu bilmenin yeterli olmadığı artık herkes tarafından kabul edilmektedir. Konuyu bilmenin yanı sıra, doğru ve hızlı düşünebilme, soruyu değerlendirebilme, çözüm alternatifleri arasından doğru ve kısa yöntemi seçebilme, işlemi kısa sürede ve hatasız yapabilme gibi etkenlerin de belirleyici öneme sahip olduğu açıktır.

DA

Bu defter hazırlanırken ortaokul müfredatı dikkatle incelenmiş, sınırları tespit edilmiştir. Lise giriş sınavının soruları; konu ve soru dağılımı, soru tipleri ve öğrenciden istenen yaklaşım tarzları göz önüne alınarak analiz edilmiştir. Bu tespit ve analizden sonra konuya ışık tutan değişik kaynakların desteği ve yazarın öğretmenlik birikimiyle bu defter oluşturulmuştur. Defterin rahat anlaşılabilmesini sağlamak ve sıkıcılıktan kurtarmak için mizanpaja, dizgiye, grafik çizimlerine ve baskıya azami özen gösterilmiştir. Bu kitabın yazımında desteklerini esirgemeyen yazarımız Yasin Kalemci’ye; tashihinde yardımcı olan Serpil Ocak, Mustafa Akyüz ve Saliha Gündüz K.’ye; dizgisindeki titiz çalışmalarından dolayı İlknur Sonbay’a şükranlarımı­zı bildiririz. Tüm öğretmenlerimize ve öğrencilerimize yararlı olması dileğiyle...

Dakika Yayınları

Kİ KA

İÇİNDEKİLER

1. Bölüm: YERLEŞME VE DEVLETLEŞME SÜRECİNDE SELÇUKLU TÜRKİYESİ

10

Anadolu’nun İlk Fatihleri - I

16

Anadolu’nun İlk Fatihleri - II

22

Anadolu’da Selçuklu-Bizans Mücadelesi

27

Anadolu’nun Türkleşmesi - I

33

Anadolu’nun Türkleşmesi - II

39

Haçlılar Karşısında Türkler

45

Anadolu’da Moğol İstilası

51

İkinci Beylikler Dönemi

56

DA

1072-1308 Yılları Arasındaki Başlıca Siyasi Gelişmeler ve Anadolu’ya Oğuz Göçleri

2. Bölüm: BEYLİKTEN DEVLETE OSMANLI SİYASETİ (1302-1453) Kuruluş Dönemi Gelişmeleri

62

Osmanlı-Bizans İlişkileri

68

Balkan Fetihleri

73

Türk Siyasi Birliğini Sağlama Faaliyetleri

79

Türk Devletlerinin Liderlik Mücadelesi - I

85

Türk Devletlerinin Liderlik Mücadelesi - II

91

Kİ KA

3. Bölüm: DEVLETLEŞME SÜRECİNDE SAVAŞÇILAR VE ASKERLER 98

Tımar Sistemi

104

Yeniçeriler ve Devşirme Sistemi

111

CEVAP ANAHTARI

117

DA

Beylik Dönemi’nde Osmanlı’nın Askerî Gücü

DA

Kİ KA

Bu defterde işlenilen her bir dersi 20 Dakikada 10. Sınıf Tarih Soru Bankası ile pekiştirebilirsiniz.

Her test defterdeki ilgili dersin konu içeriğiyle sınırlandırılmıştır.

Her bölümün sonunda karma sorulardan oluşan “Bölüm Testleri” yer almaktadır.

Testlerde bulunan karekod ile ilgili dersin konu anlatımı ve soruların video çözümlerine ulaşılmaktadır.

Derslerin ilk sayfalarında bulunan karekod ile ders anlatım videolarına ulaşabilirsiniz.

Kİ KA

0E9B584E

DA

dakikavideocozum.com

Karekod okutun veya karekodun altında bulunan ‘Kod Gir’ alanına girin

KAREKOD TARA veya

Kod Gir

Karekod Kodunu Giriniz...

Testlerin ilk sayfalarında bulunan karekod ile soruların video çözümlerine ulaşabilirsiniz.

Kİ KA

0EFED594

DA

dakikavideocozum.com

Karekod okutun veya karekodun altında bulunan ‘Kod Gir’ alanına girin

KAREKOD TARA veya

Kod Gir

Karekod Kodunu Giriniz...

Kİ KA

1. YERLEŞME VE DEVLETLEŞME SÜRECİNDE SELÇUKLU TÜRKİYESİ  1. Ders: 1 072-1308 Yılları Arasındaki Başlıca Siyasi Gelişmeler ve Anadolu'ya Oğuz Göçleri 2. Ders: Anadolu'nun İlk Fatihleri - I

3. Ders: Anadolu'nun İlk Fatihleri - II

4. Ders: Anadolu'da Selçuklu-Bizans Mücadelesi

DA

5. Ders: Anadolu'nun Türkleşmesi - I

6. Ders: Anadolu'nun Türkleşmesi - II 7. Ders: Haçlılar Karşısında Türkler 8. Ders: Anadolu'da Moğol İstilası 9. Ders: İkinci Beylikler Dönemi

Ders

1072-1308 YILLARI ARASINDAKİ BAŞLICA SİYASİ GELİŞMELER VE ANADOLU'YA OĞUZ GÖÇLERI

1

0E9B584E

Sevgili öğrenciler, bu dersimizde 1072-1308 yılları arasındaki gelişmeleri ve Anadolu'ya yönelik Oğuz göçlerini öğreneceğiz.

A. 1072-1308 Yılları Arasındaki Başlıca Siyasi Gelişmeler Saltuklular Beyliği’nin kurulması

1077

Türkiye Selçuklu Devleti’nin kurulması

1080

Danişmentliler Beyliği’nin kurulması

1080

Mengücekliler Beyliği’nin kurulması

1081

Çaka Beyliği’nin kurulması

1093

Çaka Beyliği’nin yıkılması

1096-1099

I. Haçlı Seferi

1102

Artuklular Beyliği’nin kurulması

1141

Katvan Muharebesi

1147-1149

II. Haçlı Seferi

1157

Büyük Selçuklu Devleti’nin yıkılması

1174

Eyyubiler Devleti’nin kurulması

1176

Miryokefalon Muharebesi

1178

Danişmentliler Beyliği’nin yıkılması

1189-1192

III. Haçlı Seferi

1196

Moğol İmparatorluğu’nun kurulması

1202

Saltuklular Beyliği’nin yıkılması

1202-1204

IV. Haçlı Seferi

1227

Moğol İmparatorluğu’nun parçalanması

1228

Mengücekliler Beyliği’nin yıkılması

1230

Yassıçemen Muharebesi

1231

Artuklular Beyliği’nin yıkılması

1240

Babaîler Ayaklanması

1243

Kösedağ Muharebesi

1250

Eyyubiler Devleti’nin yıkılması

1250

Memlûklular Devleti’nin kurulması

1260

Ayn-ı Calut Muharebesi

1270

Haçlı Seferlerinin sona ermesi

1277

Karamanoğlu Mehmet Bey’in Türkçeyi resmî dil ilan etmesi

1308

Türkiye Selçuklu Devleti’nin yıkılması

DA

Kİ KA

1072

10

20 Dakikada 10. Sınıf Tarih

Örnek - 1 1072-1240 yılları arasındaki başlıca siyasi gelişmeler aşağıda verilmiştir. I. Babaîler Ayaklanması II. Büyük Selçuklu Devleti’nin yıkılması III. I. Haçlı Seferi IV. Saltuklular Beyliği’nin kurulması

Kİ KA

V. Türkiye Selçuklu Devleti’nin kurulması

Bu gelişmeler aşağıdakilerden hangisinde kronolojik sıra ile verilmiştir? A) I - II - III - V - IV

B) I - III - II - IV - V

C) II - III - IV - V - I

D) III - IV - V - I - II

Çözüm:

E) IV - V - III - II - I

.............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. ..............................................................................................................

B. Oğuz Göçleri ve Anadolu

• Oğuz adı, boy anlamındaki ok kelimesi ile çoğul eki olan -uz’un birleşmesiyle ortaya çıkan okuz (boylar) kelimesinden gelir.

DA

• Efsaneye göre kökleri ............................’a dayanan Oğuzlar,"........................." ve "Üç-oklar" olmak üzere iki ana kola ayrılmıştır. Bu kolları ............................’ın altı oğlunun her birinin soyundan türeyen dörder boy temsil etmektedir. • Yenisey ve ................. Yazıtlarına göre Oğuzlar, Kök Türk Devleti’nin kurucu unsurlarından biri olarak bu devletin sınırları içinde yaşıyorlardı. • Kök Türklerden sonra Uygurların kuruluşunda rol oynayan Oğuzlar X. yüzyıldan itibaren Seyhun Nehri’nin kuzeyinden geçerek Hazar Denizi’nin doğusuna geldiler. • "Oğuz Bozkırı" adı verilen bu topraklarda "........................... Devleti"ni kurarak yarı göçebe bir hayat sürdüler. • Başkenti .......................... olmak üzere Huvare, Cend, Sütkent, Farab ve Barçınkent gibi şehirler kurdular.

• Oğuzların göçebelikten yerleşikliğe geçiş süreci Müslüman ............................... Devleti’yle komşu olduktan sonra hızlandı. Bu dönemde ............................... topraklarında yaşayan halkın et ihtiyacını Oğuzlar karşılıyordu. Diğer yandan Müslüman tüccarların kullandığı ticaret yolları da Oğuzların bölgesinden geçiyordu. Bu durum Oğuzların İslamiyet’le tanışıp bu dini kabul etmelerini kolaylaştırdı.

20 Dakikada 10. Sınıf Tarih

11

Kİ KA

• Müslüman Oğuzlar, Büyük Selçuklu Devleti’nin yanı sıra Türkiye Selçuklu Devleti, atabeylikler, Anadolu beylikleri, ................................., .............................. ve .................................... gibi Türk tarihindeki irili ufaklı pek çok devletin kurucu unsuru oldular. • Büyük Selçuklu Devleti’nin kurucusu Selçuk Bey Oğuzların ................ boyundan geliyordu. Selçuk Bey’in torunları Tuğrul ve Çağrı kardeşler, Oğuz Türklerine daha elverişli yerler bulabilmek için Anadolu’ya keşif seferleri düzenlemeye karar verdiler.

DA

• Anadolu’ya yapılan akınlar sırasında şehit düşen Musa Yabgu’nun oğlu Hasan’ın öcünü almak için İbrahim Yınal komutasındaki bir Selçuklu ordusu Erzurum’a kadar ilerledi ve ..................... Savaşı’nda Bizans ve Gürcü kuvvetlerini yenilgiye uğrattı (1048). Bu savaş, Selçuklu Devleti ile Bizans İmparatorluğu arasında Anadolu’da yapılan ilk savaş olması bakımından önemlidir. ..................... Savaşı ile Van ve Erciş tarafları Selçukluların hâkimiyeti altına girdi.

Oğuz Türklerinin Anadolu’ya Yönelik Akınlarında Etkili Olan Unsurlar  Anadolu’nun ............... Yolu üzerinde yer alması  Anadolu’nun Asya ile ....................’yı birbirine bağlayan bir konumda olması  Anadolu’nun verimli topraklara sahip olması  Anadolu’nun iklim ve bitki örtüsünün Türklerin yaşamasına uygun olması  ................... İmparatorluğu'nun etkinliğinin zayıflaması

12

20 Dakikada 10. Sınıf Tarih

• 1071'de yaşanan Malazgirt Meydan Muharebesi, Bizans’ın Anadolu’daki hâkimiyetinin büyük ölçüde kırıldığı önemli bir gelişme olmuştur. Bu savaştan sonra Selçuklular, Anadolu’yu yurt edinme politikasını uygulama fırsatı bulmuştur.

Oğuz Türklerinin Anadolu'ya Yönelik Akınlarını Kolaylaştıran Unsurlar  Büyük orduya ihtiyaç duyan Bizans İmparatorluğu'nun halktan ağır vergiler alması ve halkın bu vergiyi ödeyemez hâle gelmesi  Bölge halkının gemi, köprü, yol ve müstahkem mevkilerin inşası için hem malzeme ve hem de iş gücü sağlamak zorunda kalması  Bizans’ın kötü yönetilmesi ve yer yer isyanların baş göstermesi  Anadolu'nun yerli halkının Türkleri çare olarak görmeye başlaması

Kİ KA

 Ermeni ve Süryanilerin özellikle mezhep farkından dolayı Bizans tarafından büyük baskı ve işkencelere maruz kalması

• Malazgirt Zaferi’nden sonra daha rahat hareket etmeye başlayan Oğuzlar, güvenli bir şekilde Anadolu’ya yerleşmeye başlamıştır. • Bu dönemde Anadolu’da ilk Türk beyliklerinin kurulmasıyla Anadolu’nun Türkleşmesi ve İslamlaşması hızlanmıştır. • Müslüman Türklerin batıya ilerleyişini durdurmak için Bizans’ın yardım isteği karşısında Papalık ortak hareket etme kararı almıştır. Bu durum İslam dünyasına karşı ....................................... yapılmasına yol açmıştır.

Örnek - 2

DA

Malazgirt Meydan Muharebesi, Bizans’ın Anadolu’daki hâkimiyetinin büyük ölçüde kırıldığı önemli bir gelişme olmuştur. Bu savaştan sonra Selçuklular, Anadolu’yu yurt edinme politikasını uygulama fırsatı bulmuştur. Selçukluların Anadolu’yu yurt edinme politikasını uygulamasında; I. verimli topraklara sahip olması,

II. iklim ve bitki örtüsünün Türklerin yaşamasına uygun olması,

III. Bizans İmparatorluğu'nun siyasi etkinliğinin zayıflaması durumlarından hangilerinin etkili olduğu söylenebilir? A) Yalnız I 

B) I ve II 

D) II ve III

C) I ve III E) I, II ve III

Çözüm:

20 Dakikada 10. Sınıf Tarih

13

20 Dakika

1072-1308 YILLARI ARASINDAKİ BAŞLICA SİYASİ GELİŞMELER VE ANADOLU'YA OĞUZ GÖÇLERİ

1

1. Müslüman Türklerin Anadolu’ya akınlar düzenledikleri dö-

3. Ermeni ve Gürcülerle sık sık yaşanan siyasi sorunlar Bi-

nemlerde, Anadolu’nun Hristiyan halkı dinî ve sosyal bakımdan iyi bir durumda değildi. Bizans İmparatorluğu’nun gütmekte olduğu Ortodoks siyaseti öteden beri memnuniyetsizlik ve nefret uyandırıyordu. Bu yüzden Doğu Anadolu’daki Süryani ve Ermeniler, Orta Anadolu’daki küçük cemaatler, Selçuklu akınlarını önlemeye çalışan Bizans’a destek olmadılar.

zans İmparatorluğu’nu yıpratmıştı. Diğer yandan BizansSasani savaşları yüzünden Anadolu tahribata uğramış, halkın can ve mal güvenliği kalmamıştı. Ticaret yollarının güvenliği bozulmuş, tarımsal üretim iyice azalmıştı. Halk, daha güvenli gördüğü birtakım kalelere sığınmışsa da buralarda da hayat şartları her geçen gün zorlaşmıştı. Anadolu’da yaşayan Ermeniler, Süryaniler ve Rumlar ise Bizans’ın ağır vergilerinden ve baskılarından bunalmışlardı. Dolayısıyla Anadolu’da tam bir otorite boşluğu vardı.

Bu gelişmelerin aşağıdakilerden hangisini kolaylaştırdığı söylenemez?

Kİ KA



0EFED594

A) Anadolu’da Türk kültürünün yayılmasını



B) Ülke topraklarının hanedanın malı olarak görülmesini C) Türklerin Anadolu’da etkinliğinin artmasını

Buna göre Bizans İmparatorluğu ile ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Siyasi ve askerî açıdan zayıfladığı

D) Türklerin egemenlik alanlarının genişlemesini

B) Halkın devlete bağlılığının azaldığı

E) Bizans’ın sınırlarının daralmasını

C) Ekonomik durumun gerilediği

D) Ortodoks Kilisesinin ortaya çıktığı

dakika

E) Merkezî otoritesinin zayıfladığı

2. Oğuz Türkleri, Anadolu’ya yerleştikleri zaman, İslam

4. Anadolu’daki otorite boşluğundan faydalanan Türkler



Bu gelişmelerin Anadolu’da;



I. İslam inancının yayılması,





II. halkın refahının artması,



III. Türk İslam kültürünün yerleşmesi



durumlarından hangilerini sağladığı söylenebilir?

DA

âlemindeki tasavvuf cereyanı değişik bir şekil almıştı. Yine Türkler beraberinde bol miktarda hububat ve sayısız küçükbaş hayvanları getirmişlerdi. Türkler bir yandan Anadolu’da şehir ve kasabalar kurarken diğer yandan İslam geleneklerine uyarak tekke ve zaviyeler inşa ettiler. Etraftan gelen dervişler, şeyhler Anadolu çevresinde de kuvvetli bir tasavvuf cereyanı uyandırmaya muvaffak oldular. Aynı zamanda ana yollar boyunca ulaşım ve ticaret emniyetinin temini için menzillerde hanlar inşa ettiler.

A) Yalnız I 

B) Yalnız II  D) II ve III

14

20 Dakikada 10. Sınıf Tarih

E) I, II ve III

C) I ve II

kısa sürede Anadolu’ya hâkim oldular. Anadolu’nun çeşitli bölgelerinde devlet ve beylikler kurdular. Anadolu halkına yönelik adaletli bir politika izlediler. Kimsenin dinine, diline ve inancına müdahale etmediler. Tarım, hayvancılık ve ticaretin gelişmesi için tedbir aldılar. Yapmış oldukları imar faaliyetleri ile Anadolu’yu bayındır hâle getirerek Bizans’ın baskılarından bunalmış olan Anadolu halkı için umut ışığı oldular. Bu gelişmelerin Anadolu’daki sonuçları arasında aşağıdakilerden hangisi gösterilemez? A) Kervan ticaretinin başlaması B) İslam inancının yayılması C) Türkleşmenin sağlanması D) Bizans’ın askerî gücünün kırılması E) Türk siyasi teşekküllerinin kurulması

5. Türkler, Anadolu’da önce İznik sonra Konya merkez ol-

7. Türklerin Anadolu’ya geldiği XI. yüzyılda Ermeni ve Sür-

mak üzere Türkiye Selçukluları Devleti'ni kurdular. Türkmen beyliklerinden Saltuklular, Erzurum’da; Danişmentliler, Tokat ve Sivas civarında; Mengücekliler Erzincan ve Divriği’de; Artuklular Diyarbakır ve Mardin civarında hüküm sürerken Çaka Beyliği İzmir civarında siyasi hüküm sürmeye başladı.



Bu durumun aşağıdakilerden hangisini kolaylaştırması beklenebilir? A) Siyasi birliğin sağlanmasını B) Bizans İmparatorluğu’nun etkinlik alanının genişlemesini

Bu gelişmenin ortaya çıkmasında aşağıdakilerden hangisi etkili olmuştur?

C) Eğitim ve bilim faaliyetlerinin desteklenmesini

Kİ KA



yaniler özellikle mezhep farkından dolayı Bizans tarafından büyük baskı ve işkencelere maruz kalıyordu.

A) Haçlı Seferlerinin başlaması

D) Ticaret faaliyetlerinin güven içinde yürütülmesini

B) Türklerin İslam dünyasının koruyucusu olması

E) Ermeni ve Süryanilerin Türk egemenliğini kabul etmesini

C) Türklerin kitleler hâlinde İslam inancını benimsemesi D) Malazgirt Savaşı’nı Türklerin kazanması

6. Türkiye Selçukluları Dönemi’nde II. Haçlı Seferi'nde Haç-

DA

lıların büyük bir bozguna uğratılması ve 1176 Miryokefalon Savaşı'nın Türkler tarafından kazanılması sonrasında Anadolu’ya Türklerin yurdu anlamına gelen “Turchia” veya “Turkiya” denilmeye başlandı. Öyle ki dönemin Avrupalı seyyahı Marco Polo dahi anılarında Anadolu için “Türkiye” kavramını kullanmıştır. XIII. yüzyıldan itibaren Avrupalılar, Türkistan dâhil Altaylardan Tuna boylarına kadar uzayan ülkeleri “MagnaTurchia” (Büyük Türkiye) olarak isimlendirdiler. Aynı zamanda Arap kaynaklarında evvelce Anadolu “Diyar-ı Rum” veya “Bilâd-ı Rum” ülkesi olarak adlandırılırken XIII. yüzyılda ünlü Arap seyyah İbn-i Batuta, Anadolu için “Bilâdü’t Türk” kavramını kullanmıştır.



Bu anlayışın gelişmesinde aşağıdakilerden hangisi etkili olmuştur? A) Türklerin geniş bir coğrafyayı vatanlaştırması B) Türklerin ticaret yollarını kontrol altına alması C) Türklerin konargöçerlikten yerleşik yaşama geçmesi D) Bizans’ın siyasi karışıklıklar yaşaması E) IV. Haçlı Seferi'nin İstanbul’a yönelmesi

dakika

E) Bizans'ın Haçlılardan yardım istemesi

8.

I. Türkiye Selçuklu Devleti’nin kurulması



II. Karamanoğlu Mehmet Bey’in Türkçeyi resmî dil ilan etmesi



III. Birinci Haçlı Seferi



IV. Miryokefalon Muharebesi



V. Babaîler Ayaklanması



Bu gelişmelerden hangisi günümüze daha yakın bir tarihte meydana gelmiştir? A) I  

B) II 

C) III 

D) IV 

E) V

9. Türklerin Anadolu’yu fetih hareketlerine giriştiği dönemde Bizans halkı vergileri ödeyemez durumdaydı.



Bu durumda Anadolu’da yaşanan;



I. asayiş ve güvenliğin sağlanamaması,



II. mezhep kavgalarının yaşanması,



III. Moğolların Anadolu’ya yönelmesi



gelişmelerinden hangilerinin etkili olduğu söylenebilir? A) Yalnız I 

B) Yalnız II  D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

20 Dakikada 10. Sınıf Tarih

15

Ders

2

ANADOLU'NUN İLK FATİHLERİ - I

0F22055F

Sevgili öğrenciler, bu dersimizde Anadolu'daki ilk Türk fetihlerini ve ilk Türk beyliklerini öğreneceğiz.

A. Anadolu'nun İlk Fatihleri • Anadolu’yu yurt edinme politikasının temeli, Büyük Selçuklu Devleti’nin kuruluşundan sonra ................... Bey tarafından atıldı. • Sultan Alp Arslan zamanında fetih hareketlerine devam edildi ve 1064’te ............... Kalesi alındı.

Kİ KA

• 1071 ......................................, Türk tarihinde yeni bir dönemin başlangıcı oldu. Bu zaferle Anadolu’nun kapılarını Türklere açan Alp Arslan, Selçuklu beylerini ve komutanlarını Anadolu’nun fethiyle görevlendirdi. Bundan sonra Anadolu’ya giren Türkler, kısa sürede Ege ve Marmara kıyılarına ulaşarak fethettikleri yerlerde güçlü devletler kurdular. Böylece Anadolu topraklarının Avrupalılar tarafından "......................" adıyla anılmasını sağladılar. • ................................................., Anadolu’nun Türkleştirilmesini bir devlet politikası hâline getirmiş ve bunu takiben Anadolu’da kurulan ilk Türk beylikleri de kalıcı Türk yerleşmesini sağlamıştır. • Malazgirt Savaşı'ndan sonra Anadolu’da; ............................................ (SivasTokat-Kayseri), ................................... (Erzincan), ............................. (Mardin), ............................... (Erzurum), Dilmaçoğulları (Bitlis-Erzen), Ahlatşahlar-Sökmenliler (Ahlat-Erciş-Van) ve Çaka Beyliği (İzmir) gibi beylikler kurulmuştur.

K A R A D E N İ Z

Edirne

Sinop

Amasra

Ereğli

Bİ

İstanbul

İM

PA

RA

TO

RL

DENİZİ

U

Manisa İzmir

UĞ

EGE

Kütahya

Uşak

SE TÜ LÇ RK UK İYE LU LA RI

NS

Balıkesir

ÇAKA BEYLİĞİ

İznik Bursa Eskişehir

Giresun

Çankırı

DA

ZA

MARMARA DENİZİ

Samsun

Ankara

Erivan Niksar Çorum Amasya Bayburt Tokat SALTUKLULAR Yozgat Sivas MENGÜCEKLER Erzurum Erzincan Beyazıt DANİŞMENTLİLER Divriği Kemah Malazgirt Kırşehir Erciş Arapkir Ahlat

Muğla

Diyarbakır Niğde

Antalya

Mersin

A K D E N İ Z

ARTUKLULAR

Maraş

Adana

Kilis

Antakya

Urfa

20 Dakikada 10. Sınıf Tarih

Bitlis Siirt Hasankeyf (Hısnıkeyfa)

Mardin Nusaybin Sincar

Halep

XI. yüzyıl sonu ile XII. yüzyılda Anadolu’nun siyasi durumunu gösteren harita

16

Van

Muş

Malatya

Kayseri

Aydın

Konya

Trabzon

TRABZON RUM İMP.

Batum Oltu Ani Ardahan Kars

0

Musul

110

Erbil

220 km

Örnek - 1 Aşağıda XI. yüzyılın sonu ve XII. yüzyılda Anadolu'nun siyasi durumunu gösteren harita verilmiştir.

K A R A D E N İ Z Edirne

İM PA RA

Kütahya

TO RL UĞ U

Aydın

TRABZON RUM İMP. Erivan Niksar Çorum Amasya Bayburt Tokat SALTUKLULAR Yozgat Sivas MENGÜCEKLER Erzurum Erzincan Beyazıt DANİŞMENTLİLER Divriği Kemah Malazgirt Kırşehir Erciş Arapkir Ahlat

Uşak

Ankara

Diyarbakır

Niğde

Antalya

Mersin

A K D E N İ Z

ARTUKLULAR

Maraş

Adana

Kilis

Antakya

Van

Muş

Malatya

Kayseri

Konya

Muğla

Trabzon

Kİ KA

NS

Manisa İzmir

DENİZİ

Giresun

Çankırı

I

ZA

ÇAKA BEYLİĞİ

İznik Bursa Eskişehir

Batum Oltu Ani Ardahan Kars

Samsun

SE TÜ LÇ RK UK İYE LU LA R

Bİ

MARMARA DENİZİ

Balıkesir

EGE

Sinop

Amasra Ereğli

İstanbul

Urfa

Bitlis

Siirt Hasankeyf (Hısnıkeyfa)

Mardin Nusaybin

Sincar

Halep

0

Musul

110

Erbil

220 km

Bu haritadan yararlanarak aşağıdakilerden hangisine ulaşılamaz? A) Türklerin Anadolu’da siyasi teşekküller oluşturduklarına B) İpek Yolu’nun Türklerin kontrolünde olduğuna

C) Bizans’ın Anadolu’da etkinlik alanının bulunduğuna

D) Türkiye Selçuklularının Anadolu’nun iç bölgelerinde egemen olduğuna E) Çaka Beyliği’nin İzmir ve çevresinde egemenlik kurduğuna

DA

Çözüm:

B. Danişmentliler (1080-1178)

• Anadolu’daki en önemli Türkmen beyliklerinden biridir. Danişmentliler, Melikşah’ın komutanlarından Danişmentoğlu Ahmet Gazi tarafından ................. merkez olmak üzere Orta Anadolu’da kuruldu (1080). • Danişment Gazi Dönemi'nde Çukurova bölgesi (1086) ve Malatya ele geçirildi (1090). Ayrıca Türkiye Selçuklu hükümdarı I. Kılıç Arslan ile birlikte Eskişehir civarında Haçlılarla savaş yapıldı. • Danişment Gazi’nin ölümünden sonra yerine oğlu Emir Gazi geçti. Bu dönemde Danişmentliler Orta ve Kuzey Anadolu bölgesini ele geçirerek Anadolu’da en güçlü devlet hâline geldiler. • Emir Gazi’nin ölümünden sonra yerine geçen oğlu Melik Muhammed döneminde de Anadolu’da fetihlere devam edildi. Ancak onun ölümünden sonra oğulları arasında taht kavgaları başladı.

20 Dakikada 10. Sınıf Tarih

17

Not

!

• Danişmentliler, yüz yıl boyunca Anadolu’nun büyük bir kısmına egemen oldular. • Anadolu’nun Türkleşmesinde ve İslamlaşmasında önemli rol oynadılar. Birçok önemli mimari eserler yaptılar. Bu eserlerden bazıları; Kayseri’de Ulu Cami, Amasya’da Halifet Gazi Kümbeti’dir. • Anadolu’daki en eski medreselerden olan ............................................... Danişmentlilere aittir.

Kİ KA

Danişmentliler, XI. yüzyılın sonu itibarıyla başlayan Haçlı Seferleri’nde gösterdikleri başarıları, hâkimiyet alanları içerisinde Bizans ve Ermenilere karşı gösterdikleri üstünlükleri, yapmış oldukları sosyal amaçlı mimari eserleri ve kalıcı tarımsal faaliyetleriyle Türk tarihi açısından önemli bir yerdedir.

• Danişmentliler; Kayseri, Sivas ve Malatya illeri merkez olmak üzere üç kola ayrıldılar. Türkiye Selçuklu Hükümdarı ................................... bu üç kolu da ele geçirerek Danişmentlilerin hâkimiyetine son verdi.

DA

• "....................................." adlı manzum türdeki eserde, Danişment beylerinin ülkelerine yaptığı hizmetler anlatılmaktadır.

Örnek - 2

Danişmentliler, XII. yüzyılda Anadolu’nun büyük bir kısmına egemen oldular. Birçok önemli mimari eserler yaptılar. Bu eserlerden bazıları; Kayseri’de Ulu Cami, Amasya’da Halifet Gazi Kümbeti’dir. Yalnızca bu bilgiler dikkate alındığında Danişmentlilerin bu faaliyetlerinin sonuçları arasında aşağıdakilerden hangisi gösterilebilir? A) Ticari faaliyetlerin artması B) Bizans’a karşı mücadele edilmesi C) Haçlı tehdidinin engellenmesi D) Anadolu’da Türk kültürünün yayılması E) Anadolu’nun kapılarının Türklere açılması Çözüm:

18

20 Dakikada 10. Sınıf Tarih

C. Mengücekler (1080-1228) • Alp Arslan’ın komutanlarından Mengücek Gazi tarafından ........................ merkez olmak üzere Kemah, Şebinkarahisar ve Divriği bölgelerinde kuruldu. • Mengücek Gazi Dönemi'nde Gürcü ve Rumlarla savaşıldı. Mengücek Gazi’nin ölümünden sonra yerine oğlu Melik İshak geçti. Bu dönemde Danişmentlilerle yaptıkları savaşı kaybettiler.

Kİ KA

• Mengücekler bir süre sonra Divriği ve Erzincan merkezli olmak üzere iki beylik hâline geldi. Her iki beyliğe de Türkiye Selçuklu Devleti son verdi (1228).

D. Artuklular (1102-1409)

• Sultan ............................’ın komutanlarından Artuk Gazi tarafından kuruldu. Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da ............................, ........................, ........................ ve Cizre bölgesine hâkim oldu.

• Artuk Gazi Dönemi'nde Bizans’a karşı başarılı savaşlar yapıldı. Artuk Gazi, Büyük Selçuklu Hükümdarı Melikşah ile birlikte Diyarbakır Kuşatması’na katıldı. Ancak kuşatma sırasında Melikşah ile anlaşmazlığa düştü. Bu yüzden Artuk Gazi, Melikşah’ın kardeşi Suriye Meliki Tutuş’un hizmetine girdi. Kudüs’ün alınmasında aktif rol oynadı. İslam dünyasında büyük bir itibar kazandı. • 1093 yılında Kudüs’te ölen Artuk Bey’in yerine geçen oğulları İlgazi ve Sökmen, Kudüs’ü Fatimilere karşı koruyamayınca Diyarbakır’a geri döndüler. Bu bölgede Artukoğullarını kurarak üç koldan yönettiler. Bu kollar ............................, ......................ve ...................... Artuklularıdır. • Artuklular, yaşadıkları bölgeleri bayındır hâle getirdiler. Birçok medrese, cami ve köprü inşa ettiler. Bunlardan bazıları Diyarbakır Ulu Cami, Mesudiye Medresesi, Mardin Ulu Cami, Mardin Zinciriye Medresesi ve Batman Çayı üzerindeki Malabadi Köprüsü’dür.

DA

• Artuklular Dönemi’nde yaşayan, bilim ve teknoloji alanında gerçekleştirdiği olağanüstü buluşlarla tanınan ....................., elektriğin henüz kullanılmadığı dönemde sadece su ve mekanik parçalar ile çalışan makineler yaptı.

Örnek - 3

Artuklular Dönemi’nde yaşayan, teknoloji alanında gerçekleştirdiği olağanüstü buluşlarla tanınan Cezerî, elektriğin henüz kullanılmadığı dönemde sadece su ve mekanik parçalar ile çalışan makineler yaptı.

Bu özelliklerin Artuklular Dönemi’nde aşağıdaki alanlardan hangisinde gelişmeyi sağladığı söylenebilir? A) Ekonomik 

B) Siyasi  D) Bilim

C) Askerî E) Dinî

Çözüm: 20 Dakikada 10. Sınıf Tarih

19

20 Dakika

2

ANADOLU'NUN İLK FATİHLERİ - I

1. • Anadolu’da ilk medrese olan Yağıbasan Medresesi’ni

4. Büyük Selçuklu Hükümdarı Alparslan’ın 26 Ağustos

kurmuşlardır. Bu medresenin varlığı eğitim ve öğretime verdikleri önemi göstermesi açısından önemlidir.



• Niksar, Malatya, Tokat önemli kültür merkezleri hâline getirilmiştir.



Bu özellikler aşağıdaki Türk beyliklerinden hangisi ile ilişkilendirilebilir?

0FCC73F7

1071’de Bizans ordusunu Malazgirt Ovası’nda mağlup etmesiyle Anadolu toprakları Türklere açılmış oldu. Alparslan bu savaşa Bizans’ı ve Anadolu’yu iyi bilen akıncılarının yanında, Dânişment Gazi gibi Büyük Selçuklu Devleti’nin birçok emirini de getirmişti. Bu emirler Anadolu’nun farklı bölgelerinde kendi adlarını verdikleri beyliklerini kurdular.

A) Danişmentliler B) Mengücekoğulları

Bu gelişmelerin aşağıdakilerden hangisini kolaylaştırdığı söylenebilir?

Kİ KA



C) Artukoğulları D) Hamitoğulları

A) Moğolların Anadolu’ya yönelmesini

E) Saltukoğulları

B) Eski ticaret yollarının canlanmasını

C) Anadolu topraklarının Türk yurdu olmasını

D) Selçukluların İslam dünyasının koruyucusu olmasını E) Anadolu’da siyasi birliğin sağlanmasını

2. Erzincan, Kemah ve Harput’ta Türk nüfusunu artırarak



Bu özellikler aşağıdaki Türk beyliklerinden hangisi ile ilişkilendirilebilir? A) Danişmentliler B) Mengücekoğulları

dakika

İslamiyet’i yaymışlardır. Bu kentlerde pek çok Türk İslam eseri bırakmışlardır.

C) Artukoğulları D) Çaka Beyliği

DA

E) Saltukoğulları

5. Aslen fizikçi olan El-Cezeri, 1153 yılında Cizre’de doğdu.

El-Cezeri yapmış olduğu bilimsel çalışmalarla haberleşme, kontrol, denge kurma ve ayarlama ilminin kurucusu kabul edilir. El-Cezeri, dişli çarklarla çalışan makineler, güneş, su ve filli saati kendiliğinden akıp kesilen su fıskiyesi, mekanik müzik aletleri ve şifreli kilitler yaptı. Hatta onun, sibernetiğin ve bilgisayarın ilk adımlarını attığı ve ilk robotu yapıp çalıştırdığı kabul edilir.

3. Bizans İmparatorluğu’nun XI. yüzyılın başında Doğu

Anadolu’da yaptığı askerî faaliyetler bölgedeki etnik ve manevî birliği tamamen sarsmıştı. Ermeni, Süryanî gibi unsurlar Bizans ile çatışmalarında Türk tarafını tutmayı tercih etmişlerdi.



Buna göre El-Cezeri ile ilgili;

Bu durumun aşağıdakilerden hangisini kolaylaştırdığı söylenebilir?



I. teknik alanda önemli çalışmalar yaptığı,



II. Avrupa’nın yakından tanıdığı bir bilim insanı olduğu,

A) Anadolu’da merkezî otoritenin güçlenmesini



III. farklı alanlarda çalışmalar yaparak eserler ortaya çıkardığı



yargılarından hangilerine ulaşılabilir?

B) Haçlı Seferlerinin durdurulmasını C) Bizans’ın dinî gücünü kullanmasını D) Siyasi yapıların ekonomik güçlerini korumasını E) Anadolu’daki Türk etkisinin yaygınlaşmasını

20



20 Dakikada 10. Sınıf Tarih

A) Yalnız I 

B) Yalnız II  D) I ve III

E) I, II ve III

C) I ve II

6. Sultan Alp Arslan, Malazgirt Zaferinden sonra Anado-

9. • Mengücekli şehirlerinde bulunan Ermeni halkı Türklerin yönetimden gayet memnun oldukları için hiçbir zorluk çıkarmamış, Haçlıların seferlerine destek vermemişlerdir.

lu’nun doğusunu ve orta taraflarını hedef göstererek komutanlarını fetih hareketleri için yönlendirdi. Bu yönlendirme neticesinde fetihler başladı ve Doğu Anadolu’da Mengücekliler, Saltuklular, Sökmenliler ve Artuklular ile İç Anadolu’da Danişmentliler kuruldu.





• Sivas ve Malatya’yı alan Danişment Gazi buraları kendi yönetimine bağlamış, Ermeni halkını da kendi tebaası yapmıştı. Buraların Ermeni halkı Elbistan, Divriği, Kemah bölgelerindeki gibi Bizans ve Haçlılardan ziyade Türkleri desteklemişlerdir.



Ermenilerin bu tutumunda Türk beyliklerinin;

Bu beyliklerin faaliyetlerinin kalıcı olmasında aşağıdakilerden hangisinin etkili olduğu söylenemez?

Kİ KA

A) Yerli halkın Türk yönetimine ısındırılması

B) Fethedilen topraklarda Türk nüfusun iskân edilmesi C) Anadolu’da can ve mal güvenliğinin sağlanması D) Kentlerin ve yerleşim alanlarının imar edilmesi E) Beyliklerin birbirleriyle mücadele etmesi



I. dinî hoşgörü göstermeleri,



II. adaletli bir yönetim kurmaları,



III. asayiş ve güvenliği sağlamaları



özelliklerinden hangilerinin etkili olduğu söylenebilir?

A) Yalnız I 

B) Yalnız II 

7. Malazgirt Savaşı’nın sonucunda Anadolu’da Türk beylikleri kurulmuştur. Bu beylikler Anadolu'nun Türkleşmesine önayak olmuşlardır.



Aşağıdakilerden hangisinin Anadolu’nun Türkleşmesine doğrudan katkıda bulunduğu söylenebilir?

10. • Saltukluların merkezi konumunda olan Erzurum;

Akdeniz ve Suriye’den gelip İran’a ve Azerbaycan’a giden büyük kervan yollarının geçtiği bir yerdi. Dolayısıyla Erzurum birçok bölgeden gelen tüccarların ticaret merkezi konumundaydı.

A) Mengücekler B) Akşidler

DA

C) Samanoğulları D) Memlûklar E) Karahanlılar

8.

I. Mengücekler−Erzincan



II. Danişmentliler−Erzurum



III. Artuklular−Mardin



Yukarıdaki Türk beylikleri ile yönetim merkezleri yer eşleştirmelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I 



B) Yalnız II  D) I ve III

E) I, II ve III

E) I, II ve III

dakika

D) I ve III

C) I ve II



• Mengücekliler Dönemi’nde bilim ve sanat büyük gelişme gösterdi. Bilim insanları ve sanatkârlar himaye edildi. İmar faaliyetleri sayesinde şehirler mamur hâle getirildi. Mengüceklilerin önemli eserleri arasında Divriği Ulu Cami ve Sitte Melik Kümbeti yer almaktadır.



Bu bilgilerden yararlanarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Anadolu’nun imar edildiği

C) I ve II

B) Bilimsel çalışmaların yapılması için uygun ortamın bulunduğu C) Anadolu Türk birliğinin sağlandığı D) Ekonomik refahın arttığı E) İmar faaliyetlerinin görüldüğü 20 Dakikada 10. Sınıf Tarih

21

Ders

3

ANADOLU'NUN İLK FATİHLERİ - II

1E1E6A41

Sevgili öğrenciler, bu dersimizde Saltuklular, Çaka Beyliği ve I. Beylikler Dönemi'nin genel özelliklerini öğreneceğiz.

A. Saltuklular (1072-1202) • ................................... Sultanı Alp Arslan’ın komutanlarından Ebulkasım Saltuk tarafından kurulan bir Türkmen beyliğidir. • Beyliğin merkezi ........................’dur. • Saltuk Bey Dönemi'nde Haçlılarla mücadele ettiler.

Kİ KA

• Gürcü ve Ermenilere karşı savaşlar yaparak ülke topraklarını genişlettiler. • Saltuklular Dönemi’nde ........................, Akdeniz ve Suriye’den gelen, İran ve Azerbaycan’a giden büyük kervanların uğrak noktası hâline geldi. • Tarım ve hayvancılık geliştirildi. Mimari ve sanat alanında önemli eserler yapıldı. Bunlar arasında Erzurum’da ................................, Kale Cami, Ulu Cami, Üç Kümbetler ve Tercan’daki ............................... Kümbeti gösterilebilir. • Türkiye Selçuklu Devleti, 1202 tarihinde Saltukluların egemenliğine son verdi.

Üç Kümbetler

Ulu Cami

DA

Örnek - 1

• Saltuk Bey Dönemi'nde Haçlılarla mücadele ettiler. • Gürcü ve Ermenilere karşı savaşlar yaparak ülke topraklarını genişlettiler. • Saltuklular Dönemi’nde Erzurum, Akdeniz ve Suriye’den gelen, İran ve Azerbaycan’a giden büyük kervanların uğrak noktası hâline geldi.

Bu gelişmelerin sonuçlarını aşağıya yazınız. • ............................................................................................................................ • ............................................................................................................................ • ............................................................................................................................ • ............................................................................................................................

B. Çaka Beyliği (1081-1093) • İlk Türk denizcisi olarak kabul edilen Çaka Bey, Oğuzların Çavuldur koluna bağlı Türkmenlerdendir.

22

20 Dakikada 10. Sınıf Tarih

• Bizans’a yapılan Türk akınlarının birinde Bizans’a esir düşen Çaka Bey, daha sonra kaçmayı başardı ve İzmir’e gelerek burada kendi adıyla beyliğini kurdu (1081).

Kİ KA

• Kısa sürede büyük bir donanma oluşturarak ................, .............. ve Rodos adalarını fethetti. Bir süre sonra İstanbul’u kuşatmak için Balkanlarda bulunan .................... Türkleri ve Türkiye Selçuklu Devleti ile ittifak kurdu. Ancak Bizans, Türkiye Selçuklu hükümdarı ve aynı zamanda Çaka Bey’in damadı olan .............................’ı Çaka Bey’e karşı kışkırttı. Bizans’ın oyununa gelen ............................., Çaka Bey’i öldürttü. Bu karışıklıktan yararlanan Bizans, İzmir’i yeniden ele geçirerek Çaka Beyliği’ne son verdi (1093). • Çaka Bey ilk Türk denizcisi olmasının yanında, daha sonra Anadolu’da kurulacak olan Türk beylik ve devletlerine denizcilik konusunda öncülük etmiştir.

Çaka Beyliği

DA

Örnek - 2

Haritadan yararlanarak Çaka Beyliği ile ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? A) Anadolu Türk birliğini sağladığı

Not

!

Çaka Beyliği’nin kuruluş tarihi olan 1081 yılı Türk Deniz Kuvvetlerinin de kuruluş yılı olarak da kabul edilmektedir.

B) Haçlı ittifakına karşı mücadele ettiği C) Bizans’ın siyasi varlığını tehdit ettiği D) Kervansaray ticaretini ön plana çıkardığı E) Denizcilik alanında faaliyetlerde bulunduğu

Çözüm: 20 Dakikada 10. Sınıf Tarih

23

Anadolu’da kurulan diğer Türk beylikleri şunlardır: Beyliğin Adı

Kurucusu

Kurulduğu Yer

Bıraktıkları Önemli Eserler

Sökmen Bey

Van, Erçiş, Tatvan, Muş

İnançoğulları (Ladik Beyliği)

İnançoğlu Mehmet Bey

Denizli, Ladik

Server Gazi Türbesi

Dilmaçoğulları

Dilmaçoğlu Mehmet Bey

Bitlis, Erzen

Bitlis Ulu Cami

İnaloğulları

Emir İnal Bey

Diyarbakır, Ergani

Tanrıvermişoğulları

Tanrıvermiş Bey

Efes

Togan Bey

Bitlis, Erzen

Çubuk Bey

Harput

Togan Arslanoğulları Çubukoğulları

Kİ KA

Sökmenliler (Ahlatşahlılar)

C. I. Dönem Anadolu Türk Beyliklerinin Özellikleri

 Malazgirt Zaferi sonrası Anadolu’nun fethi için beylikler; kuzeyde Gürcüler, batıda Bizans ve zaman zaman ........................, güneyde ........................ ile mücadele etmiştir.

 Beyliklerin çoğu, zamanla Türkiye Selçuklularının hâkimiyetine girmiş ve kültür miraslarını Selçuklulara devretmiştir.  İlk Türk beylikleri döneminde özellikle Anadolu’nun doğusu refaha kavuşmuştur.

 Bölgelerinin Türkleşmesi amacıyla camiler, medreseler, kervansaraylar, imarethaneler, zaviyeler, hamamlar, kümbetler gibi mimari eserler inşa etmişlerdir.  Bölgelerini ........................ hâle getirmiş ve Anadolu’da kalıcılığı sağlamışlardır.

 1071 Malazgirt Zaferi’nden sonra kurulan beylikler, yaklaşık 200 yıl Anadolu’nun Türkleşmesini ve İslamlaşmasını sağlamıştır.

DA

 Büyük Selçuklu Devleti’nin etkisiyle Anadolu’da kurulan ilk Türk beyliklerinin ortak noktası kurucularının ......................... mensup olmasıdır.

Örnek - 3

1071 Malazgirt Zaferi’nden sonra kurulan beylikler, yaklaşık 200 yıl Anadolu’nun Türkleşmesini ve İslamlaşmasını sağlamıştır. Bölgelerini bayındır hâle getirmiş ve Anadolu’da kalıcılığı sağlamışlardır. Bu bilgilerden yararlanarak aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? A) Anadolu’da Türk siyasi birliğinin sağlandığı B) Anadolu’da kültürel faaliyetlerin durağanlaştığı C) Fethedilen bölgelerde güçlü Türk devletlerinin kurulduğu D) Türklerin Anadolu’yu yurt olarak benimsediği E) Konargöçerlerin yerleşik hayata geçtiği Çözüm:

24

20 Dakikada 10. Sınıf Tarih

1E65B35B

ANADOLU'NUN İLK FATİHLERİ - II

1. Malazgirt Savaşı’ndan sonra Anadolu’ya yönelik fetih

3

3. Saltuklular, özellikle Gürcü Krallığı, zaman zaman da

hareketleri hızlandı. Bunda Büyük Selçuklu Hükümdarı Alp Arslan’ın fethedilen bölgeyi fetheden komutana kılıç hakkı olarak vermesi de etkili oldu. Selçuklu komutanları kısa sürede Anadolu’nun önemli yerlerini ele geçirdi. Başlangıçta Büyük Selçuklu Devleti’ne bağlı olan komutan ve beyler, zamanla Büyük Selçuklu otoritesinin zayıflamasından faydalanarak bağımsız hareket etmeye başladılar.

Türkiye Selçukluları ile sorunlar yaşadılar. Gürcülerle yaptıkları mücadeleler sonucu elde ettikleri başarılar sayesinde topraklarını genişlettiler. Haçlı Seferleri esnasında Türkiye Selçuklu Devleti’ne destek vererek Haçlılara karşı başarılı mücadeleler sergilediler.



Bu bilgilerden yararlanarak Saltuklularla ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? A) Anadolu Türk birliğini sağladıkları

Bu gelişmelerin sonuçları arasında aşağıdakilerden hangisi gösterilemez?

Kİ KA



20 Dakika

B) Anadolu’da kervansaraylar inşa ettikleri C) Moğol tehdidini engelledikleri

A) Fethedilen yerlere Türkmenlerin yerleştirilmesi

D) Anadolu’nun savunmasında yer aldıkları

B) Anadolu’da ekonomik yaşamın durgunlaşması

E) Doğudan gelen Türk boylarını tek çatı altında topladıkları

C) Anadolu’da Türk Beylikleri Dönemi’nin başlaması D) Bizans ‑ Türk mücadelesinin artması

E) Türklerin kitleler hâlinde Anadolu’ya yönelmesi

4. Türk Deniz Kuvvetlerinin kuruluş tarihi olarak 1081 yılı kabul edilmektedir.

dakika



Bu durum aşağıdakilerden hangisi ile açıklanabilir?

A) Çaka Bey’in ilk Türk donanmasını oluşturması B) Anadolu Türk birliğinin sağlanması

C) Miryokefalon Savaşı’nı Türklerin kazanması D) Haçlı Seferlerinin başlaması

E) Moğolların Anadolu’ya yönelmesi

2. Bizans'a esir düşen Çaka Bey, bir fırsatını bularak kaç-

DA

mayı başardı ve İzmir’e gelerek burada kendi adıyla beyliğini kurdu (1081). Bölgede kısa sürede büyük bir donanma oluşturarak Midilli, Sakız ve Rodos adalarını fethetti. Bir süre sonra İstanbul’u kuşatmak için Peçenek Türkleri ve Türkiye Selçuklu Devleti ile ittifak oluşturdu. Ancak Bizans, Türkiye Selçuklu hükümdarı ve aynı zamanda Çaka Bey’in damadı olan I. Kılıç Arslan’ı Çaka Bey’e karşı kışkırttı. Bizans’ın oyununa gelen I. Kılıç Arslan, Çaka Bey’i öldürttü.



Metinde verilen bilgilerden yararlanarak Çaka Bey ile ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

5. Artuk, Tutak, Mengücek, Danişment, Saltuk gibi Türkmen beyleri ile Kutalmışoğlu Alp İlek, Devlet ve Süleyman Şah gibi şehzadeler büyük Oğuz kitleleri eşliğinde Anadolu’da fetihler yaptılar. Bu büyük hadise sonucunda bir tarafta Doğu Anadolu Türkmen beylikleri doğarken diğer tarafta batıda İznik merkezli Türkiye Selçuklu Devleti kuruldu.



Bu gelişmelerin aşağıdakilerden hangisine ortam hazırladığı söylenebilir?

A) Anadolu Türk Beylikleri Dönemi’ni sonlandırdığı

A) Kervansarayların ilk defa inşa edilmeye başlamasına

B) Anadolu’nun batısında etkin olduğu

B) İlk Türk İslam yazılı eserlerinin oluşturulmasına

C) Bizans tarafından tehdit olarak algılandığı

C) Moğolların Anadolu’yu işgal etmesine

D) Bizans’a karşı ittifak oluşturduğu

D) Anadolu’nun Türkleşme sürecinin hızlanmasına

E) Denizcilik alanında faaliyette bulunduğu

E) Haçlı Seferlerinin hedefine ulaşmasına 20 Dakikada 10. Sınıf Tarih

25

6. Malazgirt’ten sonra Anadolu’ya yapılan seferler geçici

9.

olarak yapılan göç faaliyetleri değildir. Bu göç faaliyetleri Anadolu’nun Oğuz kitleleri tarafından yurt edinilmesine ve Türkleştirilmesine yöneliktir.



Bu açıklamaya aşağıdakilerden hangisi kanıt olarak gösterilebilir?

Rumların zulmünden kaçan üç bin Haçlı, Müslüman oldu. Ah merhamet, sen hıyanetten de daha zalimsin! Çünkü Türkler Hristiyanlara yardım edip şefkat göstererek dinlerini satın alıyor, bununla beraber asla onları din değiştirmeye zorlamıyorlardı. (Bir Haçlı Kroniği) Bu kadar iyi muamele, esirlere vatanlarını unutturdu. Birçok yerin halkı onun (I. Keyhüsrev) memleketine göç etti. (Bizanslı tarihçi Niketas)

A) Ticari yaşamın gelişmesi B) Yolların güvenliğinin sağlanması

Kİ KA

C) Haçlı Seferlerinin başlaması



D) Türk beyliklerinin kurulması

E) Bizans’ın askerî gücünün zayıflaması

Bu durum Anadolu ile ilgili aşağıdakilerden hangisini gösterir? A) Haçlı tehdidinin tamamen ortadan kaldırıldığını B) Hoşgörü ortamının bulunduğunu

7. Malazgirt Savaşı’ndan sonra Anadolu’daki fetihlerde

C) Bizans’ın egemenlik alanının daraldığını

etkili olan komutanlar tarafından kendi adlarıyla anılan Türk beylikleri kurulmuştur.



D) Siyasi birliğin bozulduğunu

E) Türklerin uç bölgelerine yerleştiğini

Aşağıdakilerden hangisi bu beyliklerin özelliklerinden biri değildir?

B) Anadolu’da Türk-İslam kültürünün gelişmesine katkıda bulunmaları

dakika

A) Anadolu’da siyasi ve askerî faaliyette bulunmaları

10.

C) Devlet idaresinde Ahilerin gücünden faydalanmaları

Artuklular

D) Bulundukları coğrafyaların Türkleşmesinde rol oynamaları

Diyarbakır’da dünyanın en büyük taş kemerine sahip olan Malabadi Köprüsü bulunmaktadır.

DA

E) Anadolu’yu Haçlılar, Ermeni ve Gürcülere karşı korumaları

Saltuklular

Erzincan’ın Tercan ilçesinde bulunan Mama Hatun Külliyesi içerisinde kervansaray, hamam, mescit ve türbe bulunmaktadır.

8. Saltuklular Dönemi’nde Erzurum ve civar kentlerde Kale

Mengücekler

Cami, Tepsi Minare, Ulu Cami, Üç Kümbetler, İspir’deki Kale Cami, Artvin’deki İki Kümbet, Tercan’da Mama Hatun Kervansarayı inşa edildi.



I. mimari,



II. sanat,



III. kültür



alanlarından hangilerinde atılımlar gerçekleştirdiğini gösterir? A) Yalnız I 

B) I ve II  D) II ve III

26

Taş işlemeleri ile ünlü Sivas’taki Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası, UNESCO tarafından dünya miras listesinde yer almıştır.

Bu durum Saltukluların;



20 Dakikada 10. Sınıf Tarih

C) I ve III E) I, II ve III

Danişmentliler

Tokat Niksar’da Anadolu’daki ilk medreselerden biri olan Yağıbasan Medresesi bulunmaktadır.



Mimari eserlerle ilgili bu tablodan yararlanarak aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? A) Anadolu’da Türk İslam kültürünün kalıcı hâle geldiği B) Anadolu Türk birliğinin sağlandığı C) Ekonomik faaliyetlerin çeşitlendiği D) İpek Yolu’nun denetiminin Türklere geçtiği E) Türklerin İslam dünyasının koruyucusu olduğu

ANADOLU'DA SELÇUKLU - BİZANS MÜCADELESİ

2A156DDB

Ders

4

Sevgili öğrenciler, bu dersimizde Türkiye Selçuklu Dönemi'nde Bizans ile yapılan mücadeleleri öğreneceğiz.

Anadolu’da Selçuklu-Bizans Mücadelesi • Süleyman Şah, 1077 yılında Hristiyanlar için oldukça önemli olan ................’i ele geçirmiş ve başkent yaparak Türkiye Selçuklu Devleti’ni kurmuştur. Aşağıda Türk siyasi tarihi ile ilgili çizelge verilmiştir. MOĞOLLAR MEMLÛKLER

EYYUBİLER

Kİ KA

KARAHANLILAR

ANADOLU’DA İLK TÜRK DEVLETLERİ HARZEMŞAHLAR

İLHANLILAR

TÜRKİYE SELÇUKLU DEVLETİ

DOĞU ROMA İMPARATORLUĞU

395 400 500

600

700

800

900

1000

1100

1200

1300

1400 1453 1500

Örnek - 1

Aşağıda Türk siyasi tarihi ile ilgili çizelge verilmiştir.

MOĞOLLAR

MEMLÛKLER

EYYUBİLER

KARAHANLILAR

ANADOLU’DA İLK TÜRK DEVLETLERİ HARZEMŞAHLAR

İLHANLILAR

TÜRKİYE SELÇUKLU DEVLETİ

DOĞU ROMA İMPARATORLUĞU

395 400 500

600

700

800

900

1000

1100

1200

1300

1400 1453 1500

Bu çizelgeden yararlanarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

DA

A) Türkiye Selçuklu Devleti’nin Doğu Roma İmparatorluğu ile çağdaş olduğu B) Anadolu’daki Türk siyasi varlığının XI. yüzyılda başladığı C) Doğu Roma İmparatorluğu’nun siyasi ömrünün daha eski bir döneme dayandığı D) Eyyubilerle Memlûkların çağdaş olmadığı E) Moğolların Anadolu için tehdit oluşturduğu Çözüm:

• Süleyman Şah’ın İznik’te vekil olarak bıraktığı ..............................., onun ölümünden sonra Türkiye Selçuklu Devleti’nin devamını sağlamış ve devletin sınırlarını Marmara kıyılarına kadar genişletmiştir. • I. Kılıç Arslan’ın kayınpederi Çaka Bey, bu dönemde ....................’ı tehdit edecek kadar güçlenmiş ancak I. Kılıç Arslan’ın, Çaka Bey’i bir davet sonrasında ortadan kaldırması ....................’ı rahatlatmıştır.

20 Dakikada 10. Sınıf Tarih

27

• Türkiye Selçukluları, 1096 yılında ilk kez Haçlı tehlikesi ile karşı karşıya kalmıştır. Haçlı kuvvetleri bu ilk seferinde başarılı olmuş ve ................. başta olmak üzere Urfa, Antakya, .................... gibi önemli şehirleri ele geçirmiştir. • Bizans’ın, Haçlılara yapacağı yardımlara karşılık Haçlılar Anadolu’da ele geçireceği toprakları Bizans’a vermeyi taahhüt etmiştir. Bu sayede Bizans, başta İznik olmak üzere İzmir, Efes gibi kıyı bölgelerini ele geçirme imkânı bulmuştur. • Türkiye Selçukluları da başkenti ......................’ya taşımak zorunda kalmıştır. Böylece Anadolu'da üstünlük Bizans’a geçmiştir.

Kİ KA

• Türkiye Selçukluları, Anadolu’yu Türkleştirmek için Bizans ve Haçlılar ile mücadele etmiş ve ayrıca Türkistan’dan gelen Türkmen kitlelerini Anadolu’ya yerleştirerek Anadolu’da kalıcılık sağlamıştır. • ........................., Bizans İmparatoru Manuel Komnenos ile yaptığı savaşta Bizans’ı ağır bir yenilgiye uğratmıştır. Bu sırada III. Haçlı Seferi’nin başlaması üzerine Bizans’la bir antlaşma yaparak Antalya ve çevresini Bizans’a bırakmak zorunda kalmıştır. Yaptığı savaşlarda Haçlılara ağır darbeler vurmuştur. • Bu süreçte Bizans İmparatoru Manuel Komnen, Türkleri Anadolu’dan çıkarmak için harekete geçerek büyük bir ordu ile Miryokefalon’da Türkiye Selçuklu Devleti’ne saldırmıştır. Yapılan savaşı ..................................... kazanmıştır. Bizans imparatoru barış istemek zorunda kalmıştır.

Yapılan antlaşmaya göre Bizans;

 Türkiye Selçuklu Devleti’ne savaş tazminatı ödeyecek,

DA

 Eskişehir ve civarındaki kalelerini yıkacaktır.

28

20 Dakikada 10. Sınıf Tarih

Miryokefalon Zaferi’nin Sonuçları  ........................ kesin olarak Türk yurdu hâline geldi.  ........................için Türklerin yurdu anlamına gelen "Türkiye" ifadesi kullanıldı.  Türklerin batıya ilerleyişleri hızlandı, Batı Anadolu’da Türk nüfusu arttı.

Bizans'ın Türklerin ilerlemesini engellemek için uyguladığı politikalar şunlardır:

!

 Kılıçarslan ile Çaka Bey'in arasını açmak.

 ........................’dan geçen ticaret yollarının denetimi büyük ölçüde Türkiye Selçuklu Devleti’nin eline geçti.

 Türklere karşı Papa'dan yar-

 Bizans, Türkleri ........................’dan atamayacağını anladı. Elindeki mevcut toprakları koruyabilmek için savunmaya çekildi.

 Türk beyliklerinin arasını aç-

dım istemek,.

Kİ KA

mak.

 Avrupa’da büyük bir endişe yaratan bu zafer, .....................................’nin yapılmasının nedenlerinden biri oldu.

 Selçuklu şehzadelerini taht mücadelesine kışkırtmak.

Örnek - 2

II. Kılıç Arslan Dönemi (1155-1192)

Haçlı Seferleri’nin Anadolu’da yarattığı otorite boşluğundan faydalanan Bizans, Batı Anadolu Bölgesi’ndeki bazı toprakları ele geçirdi. Daha sonra Bizans İmparatoru Manuel Komnenos, Türkleri Anadolu’dan tamamen atmak için harekete geçti. Bizans ve Türkiye Selçuklu kuvvetleri Isparta’da Eğirdir Gölü’nün kuzeyindeki Kumdanlı mevkiinde karşı karşıya geldi.

Bu gelişmeler aşağıdaki savaşlardan hangisinin ortaya çıkmasına neden olmuştur? B) Dandanakan 

C) Miryokefalon

DA

A) Pasinler 

D) Kösedağ

E) Yassıçemen

Çözüm:

• Gıyasettin Keyhüsrev, Samsun’u ele geçirdi. Böylece Karadeniz ticaret yollarının denetimi Türkiye Selçuklularına geçti. Samsun’u aldıktan sonra Akdeniz Bölgesi’ne yönelen I. Gıyasettin Keyhüsrev 1207 yılında ........................'yı fethetti. ........................'da bir donanma kurarak denizcilik faaliyetlerine başladı. • I. İzzettin Keykavus Dönemi'nde ................. fethedilerek Karadeniz’deki ticaret yollarının güvenliği sağlandı. Anadolu’daki bazı Türkmenler ...................'a yerleştirildi. Trabzon Rum İmparatorluğu yenilgiye uğratılarak vergiye bağlandı. Çukurova bölgesine sefere çıkılarak Anadolu ve Suriye arasındaki ticaret yollarının güvenliği sağlandı.

20 Dakikada 10. Sınıf Tarih

29

TRABZON RUM İMPARATORLUĞU

TÜ RK İY E

Bulgarlar

Türkiye Selçuklu Devleti XI. yy’da hâkimiyet alanı XII. yy’da hâkimiyet alanı XIII. yy’ın ilk yarısındaki hâkimiyet alanı

SE LÇ UK LU

Hakkâri

DE VL ET İ

Kİ KA

1070’te Bizans Sınırları 1180’de Bizans Sınırları Bizans İmparatorluğu Trabzon Rum İmparatorluğu Venedikliler

Suriye Selçukluları (1069-1118) Eyyubiler (1174-1250) Memlûkler (1250-1517)

Anadolu’nun siyasi durumunu gösteren harita I. Kılıç Arslan (1092-1107)

 ................................ güçlenmesini kendi devleti açısından tehlikeli bulan I. Kılıç Arslan, ............................ öldürttü.  Malatya’yı kuşattığı sırada Haçlıların İznik’e doğru ilerlediğini duyunca kuşatmayı kaldırıp İznik’e döndü. Haçlılara karşı İznik’i savunmaya başladı. Ancak kalabalık Haçlı kuvvetleri karşısında tutunamayarak devletin merkezini İznik’ten Konya’ya taşımak zorunda kaldı. Eskişehir civarında Haçlılarla yaptığı savaşı kaybetti. I. Mesut Dönemi (1116-1155)

DA

 III. Haçlı Seferi’nin başlaması üzerine Bizans’la bir antlaşma yaparak ...................... ve çevresini Bizans’a bırakmak zorunda kaldı.  Maraş, Antep ve Sivas’ı ele geçirdi. ......................... Danişmentlilerinin varlığına son verdi. II. Kılıç Arslan Dönemi (1155-1192)

 Danişmentlilerin Sivas koluna son verdi.  .................................... Bizans’ı yenerek Anadolu’nun Türk yurdu olmasını sağladı.  Ülke topraklarını on bir çocuğu arasında paylaştırdı. Bu durum merkezî otoriteyi zayıflattı. I. Gıyasettin Keyhüsrev Dönemi (1204-1211)

 Samsun’u ele geçirdi. Böylece Karadeniz ticaret yollarının denetimi Türkiye Selçuklularına geçti.  1207 yılında ....................... 'yı fethetti. ....................... 'da bir donanma kurarak denizcilik faaliyetlerine başladı.  Venediklerle ticari antlaşmalar yaptı. Gemileri soyulan tüccarlara tazminat ödedi. I. İzzettin Keykavus Dönemi (1211-1220)

 ................'u fethederek Karadeniz’deki ticaret yollarının güvenliğini sağladı.  Anadolu’daki bazı Türkmenleri .................. 'a yerleştirdi. Trabzon Rum İmparatorluğu'nu yenilgiye uğratarak vergiye bağladı.  Çukurova bölgesine sefere çıkarak Anadolu ve Suriye arasındaki ticaret yollarının güvenliğini sağladı.  Anadolu’yu güvenli bir ticaret merkezi hâline getirdi.

30

20 Dakikada 10. Sınıf Tarih

2DFE8650

ANADOLU’DA SELÇUKLU - BİZANS MÜCADELESİ

20 Dakika

4

1. Malazgirt Savaşı’ndan sonra kazanılan Miryokefalon

4. Fethedilen bölgelere Türkmenler iskân edildi. Şehirler-



Bu gelişmeler Türkiye Selçuklularının aşağıdaki politikalardan hangisi ile doğrudan ilişkilendirilebilir?



I. toplum yaşamında refah ve huzurun egemen olması,

A) Ekonomik büyüme



II. şehir yaşamının gerilemesi,

B) Tarım üretimini artırma



III. Anadolu’nun Türkleşme ve İslamlaşma sürecinin hızlanması



durumlarından hangilerine ortam hazırladığı söylenemez?

de kısa sürede ticaret gelişti, tarımsal üretim arttı. Diğer yandan Türkiye Selçukluları Anadolu’daki Ermeniler, Rumlar, Gürcüler ve diğer gayrimüslim topluluklara karşı adil ve hoşgörülü politika izlediler.

Bu gelişmelerin;

Kİ KA

Zaferi Anadolu’nun bir Türk yurdu olduğunu ve Türklerin Anadolu’dan atılamayacağını ispatladı. Bizans Miryokefalon Savaşı sonrasında savunmaya geçti ve bir daha saldırı gücünü kendinde bulamadı.

C) Teşkilatlı yönetim kurma

D) Merkeziyetçi devlet oluşturma E) Yurt edinme politikası izleme

A) Yalnız I 

B) Yalnız II 

D) I ve III

C) I ve II

E) II ve III

2. Büyük Selçuklu Devri'nde Bizans ve Ermeni sınır bölgelerini “Uç Beyleri” yönetirdi. Uç beyleri düşman ülkelere akınlar düzenler, sultan ile sefere çıkarlardı.

Buna göre uç beylerinin faaliyetlerinin aşağıdakilerden hangisini sağlaması beklenebilir? A) I. Beylikler Dönemi’nin sona ermesini B) Anadolu Türk birliğinin sağlanmasını

C) Haçlıların Anadolu’ya seferler düzenlemesinin engellenmesini D) Anadolu’da yerleşik hayatın yaygınlaşmasını

dakika



5. I ve II. Haçlı Seferlerinden umduğunu bulamayan impa-

rator Manuel Komnen, Türkleri Anadolu’dan atmak ve Anadolu’ya tekrar egemen olmak amacıyla ordusunu Avrupa’dan gelen birliklerle güçlendirdi. Buna rağmen Selçuklular, Bizans’a karşı 1176 yılında yapılan Miryokefalon Savaşı ile büyük bir zafer kazandılar. Bizans tazminat ödemek koşuluyla barış istedi.

DA

E) Sınır güvenliğinin sağlanmasını

3. 1071 yılındaki Malazgirt Savaşı’ndan sonra, Türkiye Sel-

çuklu Devleti’nin kurucusu Süleyman Şah 5.000 çadır halkı ile Anadolu’ya geldi. İznik’i fethedip başkent yaptı. Ancak Haçlı Seferleri yüzünden Türk nüfusu Anadolu içlerine doğru çekilmek zorunda kaldı. Anadolu’nun bu çalkantılı yapısı 1176 yılına kadar sürdü.



Bu gelişmeler aşağıdakilerden hangisini gösterir?

A) Anadolu’nun Türk yurdu olduğunun kesinleştiğini B) Anadolu’da yerleşik hayatın yaygınlaştığını C) Anadolu’da karışıklıkların görüldüğünü D) Anadolu’da çok sayıda Türk siyasi organizasyonlarının kurulduğunu E) Anadolu’da feodal güçlerin ortaya çıktığını



Bu savaşın sonuçları arasında aşağıdakilerden hangisi gösterilemez? A) Bizans’ın Anadolu’yu Türklerden geri alabilme umutları sona erdi. B) Anadolu Türk birliği sağlandı. C) Anadolu kesin olarak Türk yurdu oldu ve bu tarihten sonra Anadolu’ya Türkiye denmeye başlandı. D) Türklerin batıya ilerleyişi hızlandı. Batı Anadolu’da Türk nüfusu arttı. E) Anadolu’daki ticaret yollarının denetimi büyük ölçüde Türkiye Selçuklu Devleti’ne geçti. 20 Dakikada 10. Sınıf Tarih

31

6. Bizans’ın Türklerin ilerleyişine karşılık Avrupa dünyasın-

9. I. Kılıç Arslan, batı sınırlarını güvenlik altına almak ama-

dan yardım istemesi Haçlı Seferlerinin önemli nedenlerinden biridir.



cıyla Bizans’la bir antlaşma yaptıktan sonra doğuya yöneldi ve Malatya’yı kuşattı. Ancak Haçlı ordularının Anadolu’ya doğru ilerlediği haberini aldı. Kuşatmayı kaldırmaya mecbur oldu. İznik’e gelerek şehri savunmaya başladı. Kalabalık Haçlı kuvvetleri karşısında İznik’i terk ederek devletin merkezini Konya’ya taşıdı.

Bu durum Bizans’ın Türkler karşısında; I. kültürel,



II. siyasi,



III. askerî



alanlarından hangilerinde zayıf olduğunu gösterir? A) Yalnız I 



Bu durum aşağıdakilerden hangisini gösterir? A) Anadolu Türk birliğinin bozulduğunu

Kİ KA



B) I ve II 

D) II ve III

C) I ve III

B) Haçlı Seferlerinin Türkiye Selçukluları’nın siyasi tarihi üzerinde etkili olduğunu

E) I, II ve III

C) Anadolu’nun Moğol tehdidine açık hâle geldiğini D) Bizans İmparatorluğu’nun Anadolu’daki üstünlüğü ele geçirdiğini

7. I. Kılıç Arslan, Süleyman Şah’ın vefatı ile bozulan devlet



I. Kılıç Arslan’ın Çaka Bey’e karşı bu tutumunda; I. etkinliğini korumak istemesi,



II. Çaka Bey’in güçlenmesinden çekinmesi,



III. ticaret yollarının kontrolünün sağlanmasına çalışılması



durumlarından hangilerinin etkili olduğu söylenebilir?

DA



A) Yalnız I 

B) Yalnız II 

D) II ve III

sonuçları ile ilgili şu ifadeleri kullanmıştır:



“Bizans İmparatorluğu Miryokefalon’da, Malazgirt’ten beri Haçlı yardımları ve çeşitli entrikalarla elinde tutmaya çalıştığı Anadolu’yu geri alma hayalinden hakikat duvarına çarparak uyandı. Bundan böyle Anadolu’da Türklerle birlikte yaşamak mecburiyetinde olduğu gerçekliğini anladı. Bu zaferden sonra Bizans’la Selçuklular arasındaki savaşlar devlet düzeyinde neredeyse sona erdi. Taarruz güç ve kabiliyetini bu savaşta tamamen yitiren Bizanslılar, bundan sonra sürekli geri çekilirken Türkler de o nispette ve sürekli ilerleyiş hâlinde olacaklardır.”



Bu sonuçlardan yararlanarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

E) I, II ve III

le etmiş ve Türkistan’dan gelen Türkmen kitlelerini Anadolu’ya yerleştirmiştir.

Buna göre aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?

A) Anadolu’nun Türk yurdu yapılmaya çalışıldığı B) Anadolu Türk birliğinin zarar gördüğü

32

10. Tarih araştırmacılarından biri Miryokefalon Savaşı’nın

C) I ve II

8. Türkiye Selçukluları, Bizans ve Haçlılar ile mücade-



dakika

düzenini sağladıktan sonra Bizans üzerinde baskı kurdu. Bu sırada Çaka Bey de İstanbul’u kuşatma planları yapıyordu. Bundan rahatsız olan Bizans, I. Kılıç Arslan’ı aynı zamanda kayınpederi olan Çaka Bey’e karşı kışkırttı. Çaka Bey’in etkinliğinin arttığını gören I. Kılıç Arslan, Bizans’ın oyununa gelerek Çaka Bey’i öldürttü.

E) Anadolu’da Türk ilerleyişinin kesin olarak durdurulduğunu

A) Anadolu’nun Türklerden alınacağı umudunun sonuçsuz kaldığı B) Bizans’ın Türklerin Anadolu’da kalıcı olduğu gerçeğini kabul etmek zorunda kaldığı

C) Türk ilerleyişinin durdurulduğu

C) Bizans ‑ Selçuklu askerî mücadelelerinin yeni bir aşamaya geçtiği

D) Haçlıların Anadolu’yu tahrip ettiği

D) Türklerin Anadolu’daki ilerleyişinin durdurulamadığı

E) Bizans ve Haçlıların Anadolu’da hedeflerine ulaştığı

E) Haçlı Seferlerinin sona erdiği

20 Dakikada 10. Sınıf Tarih

Ders

ANADOLU'NUN TÜRKLEŞMESİ - I

3A213337

5

Sevgili öğrenciler, bu dersimizde Türkiye Selçukluları Dönemi'ndeki toplum yapısını, devlet teşkilatını ve hukuk sistemini öğreneceğiz.

A. Toplum Yapısı • İlk Türk devletlerinde toplum; ................ (aile), urug (aileler birliği), ok (boy, kabile), bodun (boylar birliği, millet) ve ilden (el, devlet) oluşurdu.

Kİ KA

• Türkler, Orta Asya’daki ilk dönemlerinden itibaren boylar birliği şeklinde teşkilatlanmıştır. Bu teşkilatlanmada, Türk toplumunun en küçük yapısını "................" denilen aile oluşturmuştur. • Zor yaşam şartları, sosyal ve ekonomik yönden dayanışma ve güvenlik ihtiyacı aileleri bir araya getirmiş ve "urug" adı verilen sosyal yapı meydana gelmiştir.

• Başında "............." bulunan, kendi arazisi, kendi damgası ve savaş gücü olan .................. Türk toplumunu oluşturan en küçük siyasi yapıdır. Her .................. kendine ait bir yaylağı ve kışlağı vardır.

Devlet - İl

• ........................ bir teşkilat etrafında toplanmasıyla bodun meydana gelir. .................... birliğinin başında şad, ilteber, yabgu vb. unvanlar taşıyan bir başkan bulunmaktadır. Bodun başkanı olarak Türk hükümdarı bütün boy ve bodunları bir çatı altında toplamaya çalışır.

Millet - Bodun

• Bodun beylerinin, yetkilerini hakana (kağan) devrettikleri birlikteliğe "il" denmiştir. Beylerden aldıkları yetkilerle kağanlar; vergi ve asker toplama, ordunun idaresi, adaletin sağlanması, törelerin uygulanması, yenilikler yapılması gibi temel hizmet ve yetkileri meclis (kurultay) yoluyla kullanmaktadır.

Boy - Ok

Aile birliği - Urug

• Türkiye Selçukluları, Anadolu'da yaşayan gayrimüslimlere, Müslüman halka bir zarar vermedikleri sürece müsamaha ile davranmışlardır. ......................’ın baskısından bunalan Hristiyanlar Türklerin hâkimiyeti altında yaşamaktan memnun olmuştur.

DA

• Selçukluların Anadolu’da sağladığı huzur ortamı, bölgedeki farklı din ve kavimlerin uyum içinde yaşamalarını ve ortak bir kültürün ortaya çıkmasını sağlamıştır.

Aile - Oguş

Boylar birliği teşkilatlanması

Örnek - 1

Eski Türk toplumunun sosyal yapısı; oguş (aile), urug (aileler birliği), boy (ok), budun (millet) ve il (devlet) şeklinde birbirine sıkı sıkıya bağlı olan unsurlardan meydana gelmiştir. Bu bilgiye dayanarak ilk Türk devletleriyle ilgili aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılabilir? A) Güçlü bir merkezî yapı oluşturulmuştur.

B) Boylar arasında sürekli mücadeleler yaşanmıştır. C) Devlet teşkilatı toplumsal grupların birliğinden meydana gelmiştir. D) Askerlik özel bir meslek olarak kabul edilmemiştir. E) Ülke toprakları hükümdar ailesinin ortak malı olarak görülmüştür. Çözüm:

20 Dakikada 10. Sınıf Tarih

33

• Anadolu’nun Türklerin eline geçmesiyle sosyal hayatta önemli gelişmeler yaşandı. Konya, Samsun, Sinop, Antalya, Alanya, Erzurum, Kayseri ve Sivas gibi şehirler yeniden onarılarak Türk şehir kültürünün gelişmesi sağlandı. • Selçuklu sultanlarının isabetli ekonomik politikalarıyla ticaret gelişti, şehirlerde nüfus arttı. • Fethedilen yerlere hanlar, hamamlar, kervansaraylar, hastaneler, camiler, medreseler yapılarak Anadolu bayındır hâle getirildi.

Kİ KA

• Kendinden önceki Türk devletlerinde olduğu gibi Türkiye Selçuklularında da toprakların devlet malı sayılması ve özel mülkiyetin sınırlı tutulması nedeniyle toplumsal tabakalaşma oluşmamıştır.

B. Devlet Teşkilatı

• Türkler, ........................... Zaferi sonrasında Anadolu'da ilk Türk beyliklerini kurmaya başlamıştır. • Türklerin boylar hâlinde konargöçer olarak yaşamlarını sürdürmeleri, merkezî devletlerin kuruluşunu yavaşlatmış ve bu durum Türk devletlerinde çeşitli sıkıntılar ortaya çıkartmıştır. • Türkiye Selçuklu Devleti, devlet yönetimi ve diğer teşkilatlanmalarda ................. ......................... Devleti’ni örnek almıştı. • Ülke, hükümdar ailesinin ortak malı sayılırdı ve belirgin bir veraset anlayışları yoktu. Genellikle hükümdarlar ölmeden önce ülkeyi erkek çocukları arasında paylaştırırdı. • Hükümdarın çocuklarına "..................." denirdi. ......................... devlet tecrübesi kazanmaları amacıyla ......................... eşliğinde sancaklara vali olarak gönderilirdi.

DA

• Türkiye Selçuklularında veliahtlık müessesesi devam etmiş ve sultan, büyük veya küçük ayırt etmeksizin oğullarından birini veliaht seçmiştir. • Moğol istilasının yaşandığı dönemde zaman zaman şehzadeler, taht mücadelelerinde birbirlerine üstünlük sağlayamamıştır. Bu durum karşısında tecrübeli devlet adamlarının uzlaşmayı sağlamasıyla şehzadeler, eş hükümdarlar şeklinde devleti yönetmiştir. • Hükümdarların sosyal devlet anlayışı ile halkın huzurunu sağlamak, .............. ............................................................, ............................................................... yapmak gibi görevleri bulunurdu. • ..................................., para bastırmak başlıca hükümdarlık sembolleriydi.

Örnek - 2

Türkiye Selçuklularında hükümdarların görevlerini aşağıya yazınız. • ............................................................................................................................. • ............................................................................................................................. • ............................................................................................................................. • .............................................................................................................................

34

20 Dakikada 10. Sınıf Tarih

• .............................................................................................................................

• Türkiye Selçuklularında devletin yönetim merkezi olan ve dergâh veya bargâh olarak da anılan saray, hem devletin idare merkezi hem de hükümdarın şahsî ikametgâhı olmuştur. • Saray teşkilatında en önemli görevliye hâcip denmiş ve hâciplerin reislerine "......................................" denmiştir. Konya’daki Alâeddin Köşkü, Kayseri’de .................................... Sarayı, Beyşehir’deki Kubâdâbâd Sarayı, Alanya’daki ................... Sarayı Türkiye Selçukluları Dönemi’ne ait önemli saraylardandır.

!

Selçuklularda “melik” adı verilen şehzadeler küçük yaşlarda eyaletlere vali olarak gönderiliyordu. Kendilerini yetiştirmek ve işlerini idare etmek üzere onlara birer atabey tayin ediliyordu. Melikler büyüdükten sonra da onların veziri ve kumandanı olarak kalan bu atabeyler, onların devlet adamı olarak yetişmelerinde faydalı oluyordu. Ancak atabeylerin, melikleri sultanlığa kışkırtmak ve o sayede kendi mevkilerini yükseltmek maksadıyla sebep oldukları sarsıntılar devlete büyük zarar vermiştir. Atabeyler iç karışıklıkların yaşandığı zamanlarda bulundukları yerlerde bağımsız olmuşlardır.

Kİ KA

• Türkiye Selçuklularında sultanın mutlak vekili olarak vezir görev yapmış ve sultan adına devleti idare etmiştir.

Atabey

• Türkiye Selçuklularında, devlet işleri "...................................." denilen büyük divanda görüşülmüştür. Her türlü devlet işlerinin görüşüldüğü divanın başkanı vezirdir. Zaman zaman görüşmelere sultan da katılmıştır. Büyük divana bağlı olarak çeşitli işlere bakan dört divan daha vardır.

• Nâib-i Saltanat veya Niyâbet-i Saltanat, ilk defa Türkiye Selçuklularında görülmüştür. Başkentte hükümdara vekâlet eden nâipler, hükümdarın devlet merkezinde bulunmadığı zamanlarda devlet işlerini yürütmüştür.

BÜYÜK DİVÂN (VEZİR) DİVÂN-I ÂLA DİVÂN-I SALTANAT

DİVÂN-I İSTİFA (Müstevfi)

Mali işlerden sorumludur.

DİVÂN-I ARZ (Emir-i Arz)

DA

Ordunun her türlü ihtiyaçlarını karşılar. Hassa askerlerinin maaşlarını verir.

DİVÂN-I İŞRAF (Müşrif)

Devletin idari işlerinden sorumludur.

Askerî ve hukuki kurumlar hariç devletin tüm kurumlarını teftiş eder. DİVÂN-I İNŞA (İnşaî-Tuğrai)

Devletin iç ve dış yazışmalarını düzenler.

• Türkiye Selçuklularında arazi işlerinden sorumlu olan ve bunlarla ilgili işleri düzenleyip menşur ve beratları hazırlayan görevliye pervane denmiştir. Pervane Divânı adıyla ayrı bir divanı olan Pervaneler, üst düzey bir memur olmamasına rağmen ..............................nın üyelerinden kabul edilmiştir.

20 Dakikada 10. Sınıf Tarih

35

Örnek - 3 Selçuklularda, Büyük Divan’a bağlı dört divan daha vardı. Bu divanlar arasında aşağıdakilerden hangisi gösterilemez? A) Divân-ı Hümâyun 

B) Divân-ı Arz 

D) Divân-ı İstifa

C) Divân-ı İşraf E) Divân-ı İnşa

C. Hukuk

Kİ KA

Çözüm:

• Türkiye Selçuklu Devleti’nde, diğer Türk İslam devletlerinde olduğu gibi adli teşkilat; şeri ve örfi yargı olmak üzere ikiye ayrılırdı. Şeri yargı; aile, miras, ölüm ve ticari anlaşmazlıklar gibi dinî hukuk konularıyla ilgilenirdi. • Şeri davalara kadılar bakardı.

• Örfi hukuk, askerî ve mali hukuku ilgilendiren konularla ilgilenirdi. Örfi mahkemelerin başında .......................... bulunurdu. Örfi mahkemelerin ağır siyasi suçlar için verdiği kararlar, sultanın başkanlık ettiği özel mahkemelerde karara bağlanırdı. Ordu mensuplarının davalarına kazasker bakardı. Devlet, kadılara, görevleri ve aldıkları kararlar konusunda herhangi bir baskı yapmazdı. • Örfi hukuk kuralları günün şartlarına göre değişebilirken İslam hukukunun yansıması olan şeri hukuk kuralları kesindi. Bunların yanında hükümdarların başkanlık ettiği "..........................................." denilen yüksek bir mahkeme bulunurdu. Hükümdar, haftanın belirli günlerinde halkın şikâyetlerini dinler, sorunlarını çözmeye çalışırdı.

DA

Örnek - 4

Türkiye Selçuklu Devleti

Şer’i hukuk

Örfi hukuk

– Divân-ı Mezalime hükümdar başkanlık ederdi. – Hükümdar halkın şikâyetlerini dinler ve sorunları çözerdi. –Ş  er’i yargı aile, miras, ölüm ve ticari anlaşmazlıklar gibi konularla ilgilenirdi. –Ş  er’i davalara kadılar bakardı. –Ö  rfi hukuk askerî ve mali konularla ilgilenirdi. –Ö  rfi mahkemelerin başında emiridâd bulunurdu.

Bu tablodan yaralanarak Türkiye Selçukluları ile ilgili; I. Hukuk alanında birlik bulunmamaktadır.

II. Din, hukuk kuralları üzerinde etkili olmuştur.

III. Din ve devlet işleri birbirinden ayrılmıştır. yorumlarından hangileri yapılabilir? A) Yalnız I  Çözüm:

36

20 Dakikada 10. Sınıf Tarih

B) Yalnız II 

C) I ve II 

D) II ve III 

E) I, II ve III

1. Türkiye Selçuklularında devlet, hükümdar ailesinin ortak

5

4. Türkiye Selçuklu Devleti’nde ülke, hükümdar ailesinin ortak malı olarak kabul edilmiştir.

malı olarak kabul edilir ve şehzadeler arasında paylaştırılırdı. II. Kılıç Arslan eski Türk devlet anlayışına göre ülkeyi on bir oğlu arasında paylaştırdı. Bu karar onun sağlığında taht kavgalarının başlamasına neden oldu.



20 Dakika

ANADOLU'NUN TÜRKLEŞMESİ - I

3B99667F



Selçuklulardaki bu özelliğin aşağıdakilerden hangisine ortam hazırladığı söylenebilir? A) Taht kavgalarının görülmesine

Bu durum aşağıdaki genellemelerden hangisini doğrular?

B) Toprak bütünlüğünün sağlanmasına C) Yönetici sayısının artırılmasına

A) Avrupa’nın Türklere karşı birleşmesi önlenmiştir.

D) İkta sisteminin yaygınlaşmasına

Kİ KA

B) Anadolu’da siyasi birlik sağlanmıştır.

E) Hükümdar eşlerinin devlet yönetiminde söz sahibi olmasına

C) Yerleşik hayatın yaygınlaştırılmasına çalışılmıştır. D) Güçlü merkeziyetçi yapı kurulamamıştır. E) Dış ilişkiler artırılmıştır.

5. Selçuklularda hükümdarın çocukları olan melikler, küçük

yaşlarda vilayetlere gönderilirdi. Meliklerin yanına “atabey” denilen tecrübeli devlet adamları verilirdi. Hükümdar tarafından veliaht ilan edilen melik ya merkezde durur ya da merkeze yakın bir vilayete gönderilirdi.

nat”ta (Büyük Divân) görüşülürdü. Her türlü konu divanda değerlendirilerek karara bağlanırdı.



Türkiye Selçuklu Devleti’ndeki bu uygulamayla;



I. idare,



II. zanaat,



III. ticaret



alanlarından hangilerinde düzenin sağlanmasına öncelik verildiği söylenebilir?



Aşağıdakilerden hangisi bu durumun sonuçlarından biridir? A) Anadolu’nun kapılarının Türklere açılması

DA

B) Anadolu’da Türk nüfusunun artması

A) Yalnız I 

B) Yalnız II 

D) I ve III

C) I ve II

E) II ve III

3. Selçuklular Devri'nde Anadolu’nun Türklerin eline geçmesiyle şehir kültüründe önemli gelişmeler yaşandı ve tahrip edilen şehirler onarıldı.



dakika

2. Türkiye Selçuklu Devleti’nde devlet işleri “Divân-ı Salta-

Bu şehirler arasında aşağıdakilerden hangisi gösterilemez?

A) Konya 

B) Sinop  D) Alanya

C) Antalya E) Trabzon

C) İkta sisteminin uygulanması

D) Avrupa devletlerinin Türklere karşı birleşmesinin önlenmesi E) Meliklerin devlet tecrübesi kazanmalarının sağlanması

6. Türkiye Selçuklu Devleti’nde hanedan üyelerine si-

yasi görüşme yapma, savaş açma, para bastırma gibi yetkilerin verilmeme nedeni olarak aşağıdakilerden hangisi gösterilebilir? A) Ülke bütünlüğünü koruma B) Meliklere yönetim deneyimi kazandırma C) Fetihleri hızlandırma D) Büyük Selçuklu tahtında hak iddia etme E) Veraset sistemini uygulama 20 Dakikada 10. Sınıf Tarih

37

7. Eski Türklerde aileler urugları, uruglar boyları meydana

10.

getirirdi. Boy beyinin görevi, boydaki iç dayanışmayı korumak, hak ve hukuku sağlamak, gerektiğinde boyunun çıkarlarını savunmaktı. Her boy topluluğunun belirli bir toprağı ve askerî gücü bulunurdu. Her boyun kendine ait kışlağı, yaylağı ve kendisine özgü bir damgası (tamga) vardı.

DİVÂN-I İSTİFA (Müstevfi) Mali işlerden sorumludur.

DİVÂN-I ARZ (Emir-i Arz)

Buna göre boy teşkilatı ile ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

Ordunun her türlü ihtiyaçlarını karşılar. Hassa askerlerinin maaşlarını verir.

Kİ KA



BÜYÜK DİVÂN (VEZİR)

A) İç yapısının organize edildiği

B) Budunların iradesi altında toplandığı

DİVÂN-I İŞRAF (Müşrif)

C) Siyasi niteliğinin bulunduğu

Devletin idari işlerinden sorumludur.

D) Boy beyinin idaresinde bir yapının oluştuğu

Devletin idari ve mali kurumlarını teftiş eder.

E) Konargöçer bir yaşam sisteminin benimsendiği

DİVÂN-I İNŞA (Tuğrai)

Devletin iç ve dış yazışmalarını düzenler.



daha vardı. Bunlar devletin iç ve dış yazışmalarını yapan Divân-ı İnşa (tuğra), bütün mali işlerinden sorumlu olan Divân-ı İstifa, mali ve idari işleri teftiş eden Divân-ı İşraf ve devletin askerî işleriyle ilgilenen Divân-ı Arz’dı.



Bu durum Türkiye Selçuklularıyla ilgili aşağıdakilerden hangisini gösterir?

dakika

8. Büyük Selçuklularda, Büyük Divâna bağlı dört divân

Bu tabloya göre Türkiye Selçukluları ile ilgili;



I. bürokrasinin kurumsallaştığı,



II. askerî alanda organizasyonun yapıldığı,



III. halktan alınan vergilerin düşürüldüğü



yargılarından hangilerine ulaşılabilir?

A) Yalnız I 

B) Yalnız II 

D) I ve III

A) Halkın yönetime katıldığını

C) I ve II

E) II ve III

DA

B) Veraset sisteminde değişime gidildiğini

C) Ülke yönetiminin kolaylaştırılmaya çalışıldığını

D) Adalet sisteminin devlet denetiminin dışında olduğunu E) Hükümdarın yetkilerinin kısıtlandığını

11. Türkiye Selçuklu Devleti’nde merkezî yönetimin dışında

ülke idari yönden eyaletlere ayrılmıştı. Eyaletlerin başında “emir” denilen askerî vali bulunurdu. Önemli eyaletlere şehzadeler “melik” unvanıyla atanırlardı. Şehirlerin güvenliğinden “subaşılar” sorumluydu.

9. Türkiye Selçuklu Devleti, öncelikle merkezî otorite-

sini güçlü tutabilmek için aşağıdakilerden hangisini yapmıştır?

38



Türkiye Selçuklu Devleti’ndeki bu uygulamaların amacı olarak aşağıdakilerden hangisi gösterilebilir?

A) Niyâbet-i Saltanat kurumunun oluşturulması

A) Ülkenin yönetiminde kurumsallaşmayı sağlamak

B) Donanmanın inşa edilmesi

B) Ticari yaşamı geliştirmek

C) Kervansarayların inşa edilmesi

C) Anadolu’da nüfusun artmasını sağlamak

D) Eski Türk veraset sisteminin uygulanması

D) İslam dünyası üzerindeki Bizans baskısını azaltmak

E) Başka devletlerle ittifak yapılması

E) Bizans’ın Anadolu’daki üstünlüğünü canlandırmak

20 Dakikada 10. Sınıf Tarih

ANADOLU'NUN TÜRKLEŞMESİ - II

3E02D768

Ders

6

Sevgili öğrenciler, bu dersimizde Türkiye Selçuklularının toprak yönetimini, ordu sistemini ve ekonomik yapısını öğreneceğiz.

A. Toprak Yönetimi • Türkiye Selçuklularında ülke toprakları büyük oranda ......................... malıydı. • Çiftçiler, toprakları ekip biçtikleri sürece kullanırlardı. Devlet tarımı geliştirmek için çeşitli tedbirler alırdı. Topraksız köylüye toprak dağıtır, sulama kanalları açar, çiftçiye tohum ve gübre temin ederdi.

Kİ KA

• Mülkiyeti devlete ait olan topraklara "mirî topraklar” denirdi. Mirî topraklar dörde ayrılırdı. MİRÎ TOPRAKLAR

Has

Geliri hükümdara ait olan topraklardır.

İkta

Görev karşılığı melik ve komutanlara verilirdi. İkta sahipleri gelirinin bir kısmıyla asker beslerlerdi.

Mülk

Başarılı devlet adamlarına verilirdi. Toprağın her türlü tasarrufuna sahiplerdi.

Vakıf

Geliri sosyal hizmet veren cami, medrese, darüşşifa gibi yerlere ayrılırdı.

Örnek - 1

Türkiye Selçuklularında toprak sistemiyle ilgili aşağıdaki soruların cevaplarını altlarına yazınız.  Gelirleri ile asker beslenen topraklar hangisidir?  .........................................................................

DA

 Sosyal hizmetler veren kurumların ihtiyaçlarını karşılamak için ayrılan topraklar hangisidir?  .........................................................................  Mülkiyeti kişilere ait topraklar hangisidir?

 .........................................................................

 Gelirleri hükümdarın hizmetlerine ayrılan topraklar hangisidir?  .........................................................................

• İkta sistemi, bir kısım asker ve devlet görevlilerine hizmetlerine karşılık herhangi bir bölgenin vergi gelirlerinin maaş olarak verilmesine denir. Bu görevliler elde ettikleri gelirlerden maaşları dışındaki kısmı ile atlı asker yetiştirirdi. İlk Türk İslam devletlerinde oluşturulan bu birliklere “ikta askerleri” veya “sipahiyan” denirdi. • Toprağa dayalı askerî teşkilat olan ikta sistemi ...................................... ve Türkiye Selçuklu Devleti’nde ordunun büyük bir bölümünü oluşturmaktadır. Türkiye Selçuklu Devleti’nde devam eden bu sistemin gelişmiş şeklini

..................................... "tımar sistemi" adıyla uygulamıştır.

• Arazi iyi işletildiği sürece verilen kişide kalırdı. .................. işletmeyenin elinden tarlası alınırdı. İkta sahipleri kendilerine verilen araziler üzerinde asker beslemekten ve bu askerlerin eğitiminden sorumluydu.

20 Dakikada 10. Sınıf Tarih

39

• İkta sahibi, savaş zamanı bu askerlerle birlikte savaşa katılırdı. Bunun yanında .................................... ve bulunduğu bölgenin güvenliğini sağlamakla da sorumluydular. • İkta sahiplerinin çok zengin olmalarını ve bulundukları bölgelerde kale yaparak güçlenmelerini önlemek amacıyla iki yılda bir yerleri değiştirilirdi.

Örnek - 2

Kİ KA

Selçuklularda ikta sistemiyle tarım arazilerinin sürekli işlenmesi sağlandı. Toprak gelirleriyle memur maaşları karşılandı. Vergiler düzenli toplandı. Buna göre ikta sistemiyle ilgili;

I. üretime süreklilik kazandırıldığı,

II. vergilerin elde edilen ürüne göre düzenlendiği,

III. hazinenin giderlerinin azaltıldığı

yargılarından hangilerine ulaşılabilir? A) Yalnız I 

B) Yalnız II 

D) I ve III

C) I ve II

E) II ve III

Çözüm:

B. Türkiye Selçuklularında Ordu

DA

Türkiye Selçuklu Devleti’nin askerî teşkilatı ............................................. ile hemen hemen aynıdır.

Hassa Ordusu

Ordunun savaşçı kısmını oluşturur. Türklerden seçilir. Maaş yerine ikta geliri alırlar.

40

20 Dakikada 10. Sınıf Tarih

ORDU TEŞKİLATI

İkta Askerleri

Türkmenler

İkta verilen melik veya valinin beslemek zorunda olduğu askerlerdir. Doğrudan savaşa katılırlar.

Oğuz Türkmenlerinden oluşur. Daha çok sınır boylarında oturan akıncı birliklerdir.

Bağlı Devletlerin Askerleri (Vassallar) Bağlı devletlerin gerek görüldüğünde gönderdiği askerlerdir.

Donanma Antalya Selçuklu donanma üssü oldu. Denizcilik faaliyetleri gelişti.