E PREMTE, 13 JANAR 2023

OPED

SHQIPTARËT, KY POPULL PA LUGË E PIRUN FLORIRI NGA LEONARD VEIZI

F5

NUMËR 864

VITI IV I BOTIMIT

RAJONI

ÇMIMI 30 LEKË

ZGJEDHJET

F7

META “MBURRET” ME FORCËN E BERISHËS NË SHKODËR F4

KURTI: ASOCIACIONI MUND TË ADRESOHET NË MARRËVESHJEN FINALE

LËVIZJET

ALIBEAJ PO BIE SI KRYETAR GRUPI, SHTRËNGON FORT VULËN

Kryetarit të Grupit Parlamentar të PD-së Enkelejd Alibeaj po i rrezikohet posti, pasi edhe disa deputetë që e kanë mbështetur deri tani po i dalin kundër. Alibeaj reagoi dje duke theksuar disa herë se: “Unë jam drejtues i PD-së pas shkëputjes së Lulzim Bashës”. Në ditët në vijim pritet që Ervin Salianji të tentojë zyrtarizmin si kreu i grupit Parlamentar të PD-së, edhe me nxitjen e Berishës

► FAQE 2

ZGJEDHJET E 2014

SUPLEMENT "TREND"

KQZ NDALON QEVERINË PËR JOSHJE ELEKTORATI

KQZ po bëhet gati të hyjë në zgjedhjet e 14 majit duke mbajtur qeverinë nën kontroll me vendime dhe me aktivitet që joshin elektoratin. Po ashtu KQZ i ka kërkuar para qeverisë për të kryer votimin dhe numërimin elektronik. Nga ana tjetër kreu i saj Ilirian Celibashi la të kuptohej se zyrtarisht si drejtues të PD-së njeh përfaqësuesit e Lulzim Bashës F3

Cyan Magenta Yellow Black

A JU TREMB MARTESA? JA SI QUHET FOBIA NGA E CILA PO VUANI 7 GJËRA QË MUND TË BËJMË ÇDO NATË PËR TË JETUAR MË GJATË

F 9-12

2

E PREMTE 13 JANAR 2023

www.fjala.al

POLITIKË

LËVIZJET

N

dërsa ndodhej në Sarandë me një grup mbështetësish, kryetari i Grupit Parlamentar të PD-së, Enkelejd Alibeaj, gjeti momentin të theksonte disa herë se ishte ai drejtuesi i Partisë Demokratike, sepse ia kishte lënë Lulzim Basha pas largimit. “Jam unë përfaqësuesi i demokratëve” është shprehur nga Saranda kryetari i PD Ebkelejd Alibeaj. Ai iu dha kështu përgjigje lëvizjeve të demokratëve për ta shkarkuar atë nga kreu i grupit, duke propozuar Ervin Salianjin. “Unë jam drejtues i PD pas shkëputjes së Lulzim Bashës. Unë jam përfaqësues i gjithë atyre demokratëve që kanë vendosur të shkëputen nga periudha tridhjetë e ca vjeçare e politikës shqiptare. Unë e kuptoj fare mirë hallin e atyre që herë pas here bëjnë këto lëvizje agresioni”, është shprehur Alibeaj, duke atakuar kështu Sali Berishën si personin që ka një marrëveshje me Ramën. Ai ka anashkaluar përgjigjen se përse shkarkoi nga grupi parlamentar katër deputetët Agron Shehaj, Tritan Shehu, Belind Këlliçi dhe Oerd Bylokbashi. Ndonëse e motivoi dy ditë më parë se “nuk janë distancuar nga dhuna e 8 janarit të vitit të kaluar në zyrat e PD-së”, sërish arsyeja është më e madhe se një “autokritikë” e katër deputetëve. Qëllimi mësohet se është që të mos krijohet kourumi i nevojshëm që Salianji të mbledhe

ONLINE 24 ORË

Alibeaj po bie si kryetar grupi, shtrëngon fort vulën Kryetarit të Grupit Parlamentar të PD-së Enkelejd Alibeaj po i rrezikohet posti, pasi edhe disa deputetë që e kanë mbështetur deri tani po i dalin kundër. Alibeaj reagoi dje duke theksuar disa herë se: “Unë jam drejtues i PD-së pas shkëputjes së Lulzim Bashës”. Në ditët në vijim pritet që Ervin Salianji të tentojë zyrtarizmin si kreu i grupit Parlamentar të PD-së, edhe me nxitjen e Berishës firmat e nevojshme të deputetëve dhe të emërohet ai në krye të Grupit Parlamentar të PD-së. Ndërsa dje Alibeaj ka theksuar se Rama dhe Berisha janë bashkë në

hallin e përbashkët që ata kanë. “Eshtë hall i Sali Berishës dhe Edi Ramës. Jam mësuar tashmë me këto etiketime duke më venë në krah të Edi Ramës. Media e

ka bërë publike se kush ka qenë bashkë me Edi Ramën në vitin 1991. Ata që janë bashkë kanë arësye hallet e tyre personale”, tha Alibeaj.

NUK NJEH KANDIDATËT E PRIMAREVE Kreu i Partisë Demokratike thotë se nuk do të njohë kandidatët e dalë nga primaret, për të garuar nën siglën e Partisë Demokratike në zgjedhjet e 14 majit. “Nuk mund të ketë një kandidat të PD-së që garon me siglën e Partisë së Lirisë, kjo është jashtë çdo kuptimi. Ka vetëm një gjë, sigla, emblema, ideali, ajo që quhet Partia Demokratike”, tha Alibeaj në një prononcim për mediat nga Saranda, ku kishte marrë pjesë në një takim me anëtarët e degës. Alibeaj pranon se opozita duhet të bashkojë forcat për të mundur socialistët, por nuk e sheh me shumë optimizëm përfshirjen e Ilir Metës në koalicion. “Armiku, kundërshtari këtu është Edi Rama, e për pasojë duhen bashkuar forca. Secila prej partive të tjera politike kanë të drejtën të pozicionohen siç duan. Unë them një gjë, forca kryesore, mbështetja kryesore, shpresa kryesore është Partia Demokratike e Shqipërisë. Asaj do të duhet t’i bashkohemi, ajo është rruga e vetme”, tha Alibeaj.

PËRJASHTIMET NË PD

Sula: Veprim i nxituar, Xhaferri: Pro shkarkimit të Alibeajt i veprim të nxituar e ka cilësuar deputeti demokrat Dashnor Sula S vendimin më të fundit të marrë nga

kreu i grupit të PD-së, për përjashtimin e katër deputetëve. Ai tha se ky vendim i Enkelejd Alibeajt duhej të ishte marrë pasi të ishte mbledhur grupi parlamentar dhe të ishte diskutuar mes deputetëve. Zëvendësimin e Alibeajt me Salinjain në krye të grupit parlamentar, Dashnor Sula thotë se duhet të ishte konsultuar më parë me grupin parlamentar dhe jo të bënte të tilla lëvizje nëpër lokale e përmes telefonatave. “Nxitim, nuk është mirë. Por kanë ardhur si pasojë e rrjedhjes logjike të të gjitha ngjarjeve. Duhet të vijë si proces logjik gjëja. Duhej të ishte mbledh grupi në mënyrë emergjente dhe të debatohej. Mund të mos kemi të njëjtën qasje për Alibeajn. Besarti ku ishte me 8 janar, Dashi ishte aty. Mori shkoj bejsbolli, bombola me gaz. Ti e pranon Dashin në këtë lloj

gjendje, që ka qenë deri dje kështu. Nuk shkon kështu. Jo me kalkulime individuale. Unë nuk lëviz individualisht. Nëse vlen mandati i Dash Sulës, i demokratëve, unë e jap këtë mandat në sajë të bashkimit. Këtu

KRYEREDAKTOR: SEBI ALLA WWW.FJALA.AL

dalin lëvizje individuale. Rruga që është zgjedhur nuk është rruga e duhur. Mund të mos jemi dakord të mos e duam Alibeajn. Nuk bëhet në tavolina, lokale, telefonata, ndërhyrje. Problemi që diskutohet më këtë lloj qasje më lë shije të hidhur”, tha Sula. Ndërkohë, kreu i FRPD-së, Besart Xhaferri tha se është dakord me cilindo kandidat që do të futet dhe do ketë si qëllim bashkimin e Partisë demokratike, që sipas tij më pas do të sjellë rrëzimin e qeverisë. “Jam dakord të hyjë kushdo në bashkimin e opozitës për të mundur Ramën. S’kam paragjykime. Gabimet janë bërë nga dy palët dhe do përgjigjemi para elektoratit. Ai mban mend edhe shkopin e bejsbollit, edhe ata që e quanin kongres anti-amerikan”, tha Xhaferri. Lëvizja e Alibeajt duket sikur i ka dhënë fund një bashkimit të PD-së për zgjedhjet vendore, por Sula thotë se palët të ulen në diskutime dhe të gjejnë një zgjidhje.

ZV.KRYEREDAKTOR: LEONARD VEIZI

Nga ana tjetër, Xhaferri thotë se Alibeaj nëse do të dalë me kandidatë më vete, ka vetëm një qëllim, që t’i shkatërrojë shanset e grupit të Berishës për të fituar në këto zgjedhje. “Do ishte gjëja më e rëndësishme. Për momentin për të gjithë demokratë, por po u them një gjë. Në Elbasan bëhet fjalë për 7 bashki, nga 7 bashkitë, për dy bashki disa s’janë për kandidatët. Në 5 bashki biem dakord të gjitha palët, të pranueshëm dhe kandidatë nga primaret. Po ta shohim në këtë qasje kthjellohemi dhe e gjejmë zgjidhjen”, tha Sula. Shpresoj të mos kenë, por nëse do kenë do faktohen sa mbështetje kanë ta gëzojnë përformancën para publikut, shpresoj të mos kenë. Blof që unë ty thjesht të shkatërroj shanset, por unë vetë s’kam. Asnjë shans kanë kandidatët e Alibeajt për të marrë një bashki, por shkatërrojnë shanset për

të marrë 62 bashki,. Negociatat janë të hapura ende. Nuk është kurrë rruga e logjikshme, të ikë Berisha dhe të vijmë ne”, tha Xhaferri. Tre ditë më parë Enkelejd Alibeaj ka njoftuar se ka përjashtuar nga grupi parlamentar 4 deputetë që janë mbështetës të Sali Berishës. Më konkretisht bëhet fjalë Tritan Shehun, Oerd Bylykbashi, Belind Këlliçin dhe Agron Shehajn, për të cilën është njoftuar edhe Kuvendi. Një vendim i tillë sipas njoftimit zyrtar vjen pasi 4 deputetë nuk kanë reflektuar për aktet e dhunës ndaj selisë së PD-së në protestën e 8 janarit. Ato ishin pezulluar më herët nga Basha, e ndërsa me firmën e Alibeaj janë përjashtuar nga grupi.

GAZETARË: FERNADA CENKO, MONADA MEHMETAJ

EDITORIALISTË: ADRIAN CIVICI, LORENC VANGJELI, PLATOR NESTURI, FRROK ÇUPI, ROLAND QAFOKU, ERALD SHULLA, ERVIN BAKU ADRESA: RRUGA “RESHIT ÇOLLAKU”, ND. 36, H.3, AP.8, NJËSIA ADMINISTRATIVE NR.10, 1001, TIRANË



KONTAKT: 0682034146

Designer:

A LT I N A L I A J [email protected]

www.fjala.al

ONLINE 24 ORË

E PREMTE 13 JANAR 2023

POLITIKË

3

Zgjedhjet e 2014

KQZ ndalon qeverinë për joshje elektorati UDHËTIMET ME AVION TË RAMËS

PS e rrëzon hetimin parlamentar të kërkuar nga PD

KQZ po bëhet gati të hyjë në zgjedhjet e 14 majit duke mbajtur qeverinë nën kontroll me vendime dhe me aktivitet që joshin elektoratin. Po ashtu KQZ i ka kërkuar para qeverisë për të kryer votimin dhe numërimin elektronik. Nga ana tjetër kreu i saj Ilirian Celibashi la të kuptohej se zyrtarisht si drejtues të PD-së njeh përfaqësuesit e Lulzim Bashës

ocialistët në Kuvend rrëzuan një tjetër kërkesë të deputetëve demokratë për ngritjen e një komisioni hetimor për shpenS zimet e udhëtimeve të kryeministrit Edi Rama dhe paralajmëruan

ndryshime urgjente të ligjit që shërben si mekanizëm i opozitës për kontroll parlamentar. Socialistët rrëzuan të enjten në Konferencën e Kryetarëve një kërkesë të deputetëve të opozitës për hetim parlamentar lidhur me shpenzimet e udhëtimeve me avion çarter të kryeministrit Edi Rama, si dhe paralajmëruan ndryshime ligjore për ngritjen e komisioneve hetimore. Kryetari i grupit parlamentar socialist, Taulant Balla i cilësoi kërkesat e opozitës “të pakufijshme”, por shtoi se mazhoranca po planifikonte të bënte ndryshime urgjente në ligjin për komisionet he“Unë kam bërë timore parlamentare si padisa propozime sojë e vendimeve të Gjykatës Kushtetuese. “E vërteta është ligjore dhe njëra që kërkesat e opozitës janë prej tyre ka qenë të pakufijshme në të drejtën dhe nisma për e tyre për të propozuar, por kjo nuk do të thotë që edhe ne ndryshimin e nuk kemi të drejtë t’i shqyrLigjit për tojmë,” tha Balla. Sipas tij, Komisionet në Konferencën e Kryetarëve pati dakordësi që Kuvendi të Hetimore adresojë “në mënyrë urgjente Parlamentare. dhe të menjëhershme” vendiEksperienca ime met e Gjykatës Kushtetuese, që kanë lidhje me ligjin për dhe këshillimet organizimin e komisioneve me ekspertë hetimore. Por përfaqësuesit kanë prodhuar e opozitës duket se kanë pritshmëri të ndryshme nga një draft ligj që e mazhoranca për ndryshimet kam propozuar” e pritshme ligjore. Deputetja Jorida Tabaku e cilësoi mohim të një drejtë ligjore të deputetëve për hetim parlamentar, vendimin e Konferencës së Kryetarëve. Tabaku tha se kishte kërkuar që deputetët që kanë kërkuar një Komision Hetimor për udhëtimet e Kryeministrit Rama të kishin mundësi të kryenin prezantimin e tyre për këtë kërkesë. Një kërkesë që u hodh poshtë, megjithëse sipas vendimit të Gjykatës Kushtetuese parlamenti nuk shqyrton ngritjen e një komisioni hetimor. Vendimi i Gjykatës Kushtetuese i jep të drejtë opozitës që të ngrejë një të tillë dhe gjendet dakordësia vetëm në objektin e punës së komisionit hetimor. Sipas Tabakut në fokus ka qenë diskutimi në lidhje me ndryshimin për Ligjin e Komisioneve Hetimore. “Unë kam bërë disa propozime ligjore dhe njëra prej tyre ka qenë dhe nisma për ndryshimin e Ligjit për Komisionet Hetimore Parlamentare. Eksperienca ime dhe këshillimet me ekspertë kanë prodhuar një draft ligj që e kam propozuar”, tha ajo. Tabaku kujtoi që grupi parlamentar i PD ka propozuar një paketë të plotë të nismave ligjore që lidhen me dekomunistizimin, simbolet e komunizmit dhe lustracionin dhe pret që kjo të shqyrtohet në kuvend.

N

uk do të ketë më ansjë vendim qeverie që do të joshë elektorratin dhe as publikime për ndarje certifikatash pronësie katër muaj para fushatës elektorale. Këtë gjë e ka bërë me dije kreu i komisionit Qendror Zgjedhor që Zgjedhjeve, Ilirian Celebashi. Nga 14 janari e deri ditën e zgjedhjeve, ekzekutivi i ka duart e lidhura për të rritur pagat dhe pensionet, për të ulur taksat apo që të përdore asete publike për fushatë. “Në mënyrë kategorike ju ndalohet te promovojnë aktivitete të cilat lidhen me financimet qe nuk janë të parashikuara në programet e tyre buxhetore”, tha kreu i KQZ, Ilirian Celibashi.

KËRKESA PËR PARA PËR VOTIMIN ELEKTRONIK Krahas thirrjes për vetëpërmbajtjeje, Komisioneri Celibashi i kërkoi qeverisë të tregohet dorëlëshuar për të dhënë paratë e nevojshme për shtrirjen e votimin dhe numërimit elektronik edhe në dy Bashki te mëdha krahas Vorës. “Këtë javë, maksimumi javës tjetër marrim përgjigje nga qeveria nëse i disponon paratë për të financuar këtë

projekt do dëshironim dy bashki të mëdha dhe një bashki relativisht mesatare“, shtoi Celibashi. Të dy sistemet që do të përdoren për zgjedhjet e pranverës, si identifikimi biometrik i zgjedhësve ashtu edhe votimi dhe numërimi i pjesshëm elektronik nuk janë të lidhura me rrjete te jashtme, duke pamundësuar në këtë mënyrë ndërhyrjen nga hackerat. “Sa i takon votimit elektronin zhvillohet jo ne rrjet te hapur dhe s’ka shanse të ndërhyje njeri në këto sisteme, e njëjta gjë edhe për identifimimin elektronik”, tha Celibashi. ÇDO TË NDODH ME LOGON E PD-SË QZ do të vlerësojë legjitimitetin e personit nga Partia Demokratike që do të sjellë dokumentacionin e duhur kur vjen puna te propozimet e anëtarëve të KZAZ-ve për zgjedhjet e 14 majit. Ky ishte qëndrimi i Komisionerit Shtetëror të Zgjedhjeve Ilirjan Celibashi kur u pyet nga gazetarët se cilën nga palët e PD-së do të njohë KQZ-ja. I pyetur specifikisht se cilat janë dokumentet që vërtetojnë legjitimitetin e përfaqësuesve të PD-së, kryekomisioneri sqaroi se do të vlerësohet legjitimiteti i atyre

personave që sjellin dokumente që vërtetojnë tagrin për të propozuar anëtarë në KQZ. Po ashtu Celibashi shtoi se KQZ, dokumentacionin e merr nga Gjykata e Tiranës. Gjatë prononcimit për mediat, kryekomisioneri u pyet nga gazetarët se cilët janë përfaqësuesit e Partisë Demokratike të cilët KQZ njeh aktualisht. Ai bëri të ditur se aktualisht PD-ja përfaqësohet nga Marash Logu dhe Indrit Sefa. Megjithatë, Ilirjan Celibashi shtoi se nuk mungojnë as komunikimet me karakter profesional edhe me Ivi Kason. Kreu i KQZ-së theksoi se institucioni që ai drejton nuk vendos se cili është organi apo personi që udhëheq një parti politike. Ndërkohë, në një short të hedhur gjatë ditës së sotme në Komisionin Qendror të Zgjedhjeve, u vendos që Partia Socialiste do të zgjedhë anëtarin e shtatë të KZAZve me numër çift, ndërsa në ato me numër tek, do të zgjidhet nga Partia Demokratike. Anëtarët e KZAZ-ve që do të propozohen sipas rezultateve që partitë politike siguruan në zgjedhjet e fundit. Më konkretisht: 2 anëtarë PS, 2 PD, 1 PSD-ja e Tom Doshit dhe 1 anëtar nga Partia e Lirisë. Anëtari i shtatë u vendos gjatë ditës së sotme me short.

4

E PREMTE 13 JANAR 2023

www.fjala.al

POLITIKË

ONLINE 24 ORË

Meta i beson forcës së Berishës në Shkodër Kryetari i Partisë së Lirisë Ilir Meta e ka minimizuar problematikën e partisë së tij në Shkodër, ku deputeti i saj Agron Çela tashmë ka kaluar nga PS. Sipas Metës, kjo nuk përbën asnjë shqetësim pasi forca e Berishës në Shkodër do të bëjë që edhe në zgjedhjet e 14 majit kjo bashki të jetë sërish në duart e opozitës

I

kja e Agron Çelës tek Partia Socialsite për Ilir Metën nuk përbën asnjë shqetësim në dukje, pasi ai nuk mund të pranojë publikisht se do të ketë rrjedhje të votave të deputetit që kapërceu nga selia rozë. Meta tregon bindje se në Shkodër nuk do të fitojë PS dhe sipas tij kjo do të shihet në zgjedhjet e 14 Majit. “Në Shkodër Berisha këta i shqeu më 6 mars, edhe pse ishte i vetëm. Çfarëdo të bëjnë këta e kanë të humbur”, është shprehur Ilir Meta. Ai shkoi më tej duke parashikuar dhe rezultatin në Qarkun e Shkodrës. “Në Shkodër këta nuk marrin dot asnjë Bashki”, tha ai. Bashkëpunimin me Partinë Demokratike, Meta e sheh më të fort se kurrë, teksa brenda partisë më të madhe opozitare thotë se nuk gjen asnjë problem.

“Nuk ka probleme të brendshme mes PD-së”, nënvizoi ai. Meta shtoi se problemet e brendshme të demokratëve trumbetohen nga mazhoranca me qëllimin për të hequr vëmendjen nga skandalet e njëpasnjëshme të qeverisë. META NJEH BERISHËN SI KRYETAR Kryetari i Partisë së Lirisë, Ilir Meta në një prononcim për mediat ka komentuar situatën politike në PD dhe përjashtimin që Enkelejd Alibaj bëri ndaj 4 deputetëve demokratë. “Nuk më takon mua të komentoj zhvillime të tilla, pasi qëndrimi se kush është PD është e qartë. Vendimi është marrë në 6 mars. Unë respektoj vendimin e popullit. Lidhur me këtë çështje, me aq sa kam parë ka ndodhur një

Balla thirrje opozitës: Sill emrin për Avokatin e Popullit, jo për PD ryetari i Grupit Parlamentar të PS, Taulant Balla ka deklaruar se K opozita nuk e shfrytëzoi mundësinë

për të propozuar një emër për Avokatin e Popullit, duke theksuar se gara do të jetë e hapur dhe kushdo që plotëson kriteret mund të kandidojë. Gjatë një deklarate për mediat, Balla i bëri thirrje opozitës të negociojë për emrin duke shtuar se kjo “nuk është as paudhësi e as tradhti”. Taulant Balla tha se PD duhet të jap një emër kandidati por jo një avokat për PD, por një avokat për popullin. “Sapo të filloi sesioni me datën 16 do të ketë një komunikim nga ana e Komisionit të Çështje Ligjore në Kuvendin e

Shqipërisë për këtë proces. Duhet të jetë proces i hapur. Mendoj që sa më shpejt të jetë e mundur t’i japim Shqipërisë një realisht një avokat populli, jo një avokat i PD në zyrën e Avokatit të Popullit. Opozita pati kohë 8 muaj për ti dhënë vendit një Avokat Populli, por se shfrytëzoi. Duhet t’i japim mundësinë kujtdo që të shprehë interesin e tij. Do jetë proces i hapur. Opozita propozon avokatin por nuk e emëron, e bën Kuvendi. Gara do të jetë e hapur, kushdo që plotëson kriteret të vijë të kandidojë. I bëj thirrje opozitës të negociojë, nuk është paudhësi e tradhti”, është shprehur Taulant Balla.

paradoks. Katër deputetët që janë shembullorë, paskan bërë një super reflektim për ngjarjen e 8 janarit”, u shpreh Meta. BORXHI I QEVERISË Kreu i Partisë së Lirisë, Ilir Meta në një konferencë për mediat deklaroi se qeveria do të kërkojë sërish 500 milionë euro borxh. Ai tha se 2023-shi do të jetë një vit i vështirë. “Qeveria do të dalë për herë të gjashtë në tregjet e kapitalit për të emetuar një Eurobond dhe tashmë ka përzgjedhur edhe konsulentin ligjor që do ta udhëheqë

këtë transaksion. Qeveria do të kërkojë sërish 500 milionë euro dhe kjo shumë edhe mund të rritet. Në kushtet kur si pasojë e rritjes së çmimeve Qeveria arkëtoi 520 milionë USD, dhe ndërkohë që Shqipëria emetoi një Eurobond prej 650 milion euro në nëntor të vitit 2021, është tepër e dyshimtë huamarrja prej 500 milion euro, që e çon borxhin publik nga 107% në vlera akoma edhe më të larta”, tha Meta. Sipas tij, është shumë e qartë se fondet e grumbulluara si pasojë e inflacionit të lartë nuk do të përkthehen në më shumë shërbime për qytetarët,

por do të abuzohen nga hajdutët e “Rilindjes”. “Banka Botërore në raportin e fundit të saj parashikon një ngadalësim të rritjes ekonomike në vendet e Ballkanit Perëndimor. Ngadalësimi i rritjes ekonomike për vitin 2023 do te jete me i larte per Shqiperine krahasuar me vendet e rajonit. Rritja ekonomike per vitin 2023 do ngadalësohet nga 3.5% ne parashikimin fillestar ne 2.2%. Per vitin 2023 Shqiperia do te jete vendi me rritjen me te ulet ekonomike krahasuar me vendet e rajonit, Pra Shqipëria vazhdon të jetë vendi më pak konkurrues në rajon.”, tha Meta.

Shqipëria hap ambasadën e saj në Kiev ë 30-vjetorin e marrëdhënieve diplomatike mes Shqipërisë dhe Ukrainës, vendi N ynë do të hapë ambasadën në Kive. Lajmin

e ka bërë të ditur kryeministri Edi Rama, me anë të një postimi në rrjetet sociale. “30 vjet marrëdhënie diplomatike! Në këtë vit jubilar Shqipëria do të hapë ambasadën e saj në Kiev, Ukrainë”, shkruan Rama. Në lidhje me hapjen e ambasadës shqiptare në Ukrainë ka reaguar sot dhe Ministrja e Jashtme, Olta Xhaçka, e cila tha se dy vendet tona ndodhen në krahun e duhur të historisë. “Shqipëria dhe Ukraina i përkasin familjes së kombeve të lira dhe demokratike dhe të dyja kanë një të ardhme në familjen Euro-Atlantike. Me rastin e këtij 30-vjetori, jam e lumtur të njoftoj se Shqipëria do të rrisë nivelin e saj të përfaqësimit në Kiev duke hapur ambasadën e saj në Ukrainë. Pres me kënaqësi vijimin e bashkëpunimit me mikun dhe kolegun tim Dmytro Kuleba për të avancuar dhe forcuar bashkëpunimin tonë edhe më tej në të ardhmen”, shkruan Xhaçka.

www.fjala.al

E PREMTE 13 JANAR 2023

OP-ED

ONLINE 24 ORË

5

SHQIPTARËT, KY POPULL PA LUGË E PIRUN FLORIRI

Editorial NGA LEONARD VEIZI

J

emi qarë në vazhdimësi se jemi popull i varfër e mezi ia dalim. Herë kemi luftuar për pak më shumë bukë, e vitet e fundit për ca më shumë para. Mirëpo, sërish si mesatare popullsie jemi ku thërret qameti, krahasuar me vendet e tjera Evropiane, familja e së cilës kemi kaq kohë që pretendojmë të bëhemi. Mirëpo në këtë përpjekje mbijetese, ca e ca kanë bërë kërdinë në këtë pak vend. Kanë mbledhur aq shumë pasuri, sa perëndimi që na konsideron të varfër ka shqyer sytë me të pasurit tanë. Sepse në fillim të karrierës të gjithë e nisëm njësoj, nga një apartament modest, o me parafabrikate, o me tulla silikate kishim. Meqenëse nuk kishim trashëguar gjë prej gjëje nga të parët. Apo dhe ajo pak gjë që kishim si trashëgimi na e kishte konfiskuar Pushteti Popullor në emër të popullit për popullin. Enveri ua shtetëzoi florinjtë që mbanin të fshehur nëpër qypa shtresës borgjeze dhe tha se do i bënte lugë floriri me qëllim që tua shpërndante të varfërve. -Ore, po nga sa lugë floriri do marrim? – ngriti pyetjen Luftar Paja në rolin e partizanit në një skeç të Estradës së Fierit. -Sipas meritave, sa gjermanëve që ke vrarë. -Jo or jo, do ndahen barabar, kështu ka thënë ai i madhi! -Po pse ore unë si partizan i thjeshtë do marr barabar me kumandarin e batalionit, po kumandari i batalionit do marrë barabar me kumandarin e brigadës, po kumandari i brigadës do marrë barabar me Kumandarin e Përgjithshëm... Koha kur u tha se të gjithë do ishin të barabartë iku. Nisi sulmi i të pasuruarit. Kërkonim të kapnim kohën e humbur. Mirëpo pasuria nuk vika kollaj. Kështu që ca e ca rrezikuan me punë të pista, ca të tjerë që e dinë vetëm më të zgjuar, bënë një tjetër marifet, futën duart në paratë e popullit, ose thënë ndryshe në buxhetin e shtetit. Ky është hajdutllëk me shkollë. Dhe askujt nuk i është futur gjemb në këmbë. Burgjet janë të mbushura me vrasësa e grabitësa ordinerë, por zyrtarë nuk gjen nëpër qelira. Me përjashtim të ndonjë rasti kur tjetri ka tentuar të dalë nga rreshti. Edhe unë kam ëndërruar gjith-

monë të marr ca para qyl: të hedh një firmë e paratë të më kalojnë në numrin e llogarisë. Por hiç. Pastaj më kujtohej burgu dhe i thosha vetes: mos shih ëndrra me sy hapur vëlla, ti se mban dot as burgun. Pastaj mendoj se duhet të paktën të isha bërë pastrues a bahçevan, mbase bija në ndonjë familje pasanikësh që paratë i mbajnë poshtë dyshekut se nuk i fusin dot në bankë dhe kështu më ndihte fati e t’i thosha fukarallëkut tutje. Mirëpo më faniteshin policët me pranga gati te pragu i derës. Jo vëlla, nuk janë për ty sportet e rënda! Se e pëson si Robert Ndrenika në rolin e Zeqos, te filmi “Duke kërkuar 5-orëshin” që iu përdrodh qafa se donte të bëhej mundës i Kategorisë së Parë pa bërë asnjë ditë stërvitje. Dhe sërish e kam një dilemë të madhe. Përditë shoh në lajme e lexoj në gazeta të flitet për gjithë këto para në lojë. Miliona dollarë.

Merr këtej, hidh andej... Mua, asgjë s’më kalon... vetën rroga. Edhe atë kur jam në ndonjë bordero, se më ka rastisur që edhe të rrija në shtëpi e të shihja televizor. Deri dje qëllimi ishte të bëje para. Sot që i ke bërë nuk di ku t’i fshehësh, se dhe duhet t’i justifikosh. Si t’i çosh në bankë në emrin tënd kur i ke marrë nga depozita e buxhetit po në bankë. Këtu koklavitet problemi. Hap arkivat. Gjen një lajm me titullin: “Raporti tronditës i KLSH”. Më poshtë vijon: 122 miliardë lekë ose mbi 1.1 miliardë euro është dëmi ekonomik që qeveria i ka shkaktuar buxhetit të shtetit vetëm për 9 muaj të vitit 2022...” Jeni në vete, po ne 5 miliardë euro kemi buxhetin, si mund të abuzohet e shpërdorohen 20 përqind e shumës?! Dhe ky është muhabet i përvitshëm. Abuzim milionash me rrugët, abuzim milionash me ndërtime e rindërtime... abuzime

milionash... e ç’të të them, edhe me letrat e formatit A4 të zyrave. Po kot u qakemi ne shqiptarët. Këtu paska para për ne e për ca të tjerë. Të hamë me lugë floriri, madje dhe me pirin, e gjellën ta ndajmë me garuzhde argjendi. Mirëpo në shumicën dërmuese, shqiptarët vazhdojnë të hanë me lugë alumini nga ato të ushtrisë, se janë shtrenjtuar dhe ato të inoksit. Po çfarë mund të bëhet me kaq para? -Mund të rriten pensionet. -Mund të blihen të gjitha aparaturat dhe medikamentet që mungojnë nëpër spitale. -Mund të rregullohet sistemi arsimor dhe të ndërtoheshin të gjitha kopshtet e shkollat që mungojnë. E çfarë nuk mund të bënim me paratë që abuzohen për gjëra gjithfarësh. Sepse nëse ka të paktën një miliardë dollarë abuzime në vit,

për një dekadë bëhen 10 miliardë dollarë. E me kaq para me gjasa e kishim bërë Shqipërinë të re nga themelet. Mirëpo paratë e shqiptarëve kanë përfunduar nëpër qese plehrash, e nëpër thasë lini. Një zyrtareje të lartë i vidhen nga pastruesja aq para sa... të bie pika. Por kjo ndoshta nuk është më aq shqetësuese, se me sa duket u quajtka: dëm kolateral. Pensionistëve u jepet nga 80 mijë lekë të vjetra dhe ata bekojnë tërë ditën e ditës kryeministrin që e lëshoi dorën. Por të gjitha këto janë paratë e shqiptarëve. Sepse dalin nga një xhep e hyjnë në një xhep tjetër. Ne duhet të jemi vërtet një vend shumë i pasur, përderisa në çdo lajm që qarkullon e bën xhiron e rrjetit, flitet për miliona dollarë. Ndërsa kur flitet për shtesa rrogash, shifrat janë 15 apo 20 mijë lekë të vjetra. Më shumë se kaq jo, se dëmtohet buxheti.

6

E PREMTE 13 JANAR 2023

BOTË

PIKËPAMJA PËR DEMOKRACINË NË IZRAEL: NËN SULM NGA LART EDITORIAL I GUARDIAN

Edhe disa nga e djathta po mendojnë të dyta pasi një qeveri ekstremistësh sulmon institucionet e vendit

www.fjala.al

P

othuajse gjysma e izraelitëve tani besojnë se demokracia e vendit të tyre është në rrezik të madh. Ata kanë të drejtë. Sulmi ndaj institucioneve të saj nuk është thjesht rezultat alarmues i një qeverie të ekstremit të djathtë. Është në një masë të madhe arsyeja e ekzistencës së kësaj administrate. Benjamin Netanyahu, kryeministër edhe një herë dhe ende po lufton çështjen e ryshfetit dhe korrupsionit kundër tij, nuk është një admirues i madh i gjyqësorit. Partnerët e tij ekstremistë të koalicionit ishin një zgjedhje e përshtatshme, duke pasur parasysh dëshirën e tyre për të minuar gjykatën supreme dhe për të hequr vendimet e saj për të jashtëligjshme vendbanimet izraelite në Bregun Perëndimor të pushtuar. Zgjerimi dhe aneksimi i vendbanimeve janë në krye të axhendës së kësaj qeverie. Synimet nuk janë të reja. Por ata kurrë nuk janë shtypur

kaq lakuriq dhe në mënyrë agresive. Plani i shpallur nga ministri i drejtësisë, Yariv Levin, do të lejonte edhe shumicën më të vogël të Knesset-it të anulonte vendimet e gjykatës supreme – që do të nënkuptonte se ligjet e reja të diskutueshme mund të shtyheshin, duke synuar pakicat, shoqërinë civile dhe të drejtën për të protestuar kundër aneksimit. Politikanët do të fitonin gjithashtu më shumë pushtet për të zgjedhur anëtarët e gjykatës. Koha e njoftimit të z. Levin u vu në dukje: një ditë përpara një seance dëgjimore në gjykatën e lartë të drejtësisë nëse Aryeh Deri mund të shërbejë si ministër i Brendshëm dhe Shëndetësisë, duke pasur parasysh dënimin me kusht të vitit të kaluar për shkelje tatimore. Ndërsa frenimi në gjykatën supreme nuk do të ndikonte drejtpërdrejt në çështjen e Netanyahut, organit më parë i është dashur të vendosë për përshtatshmërinë e tij për postin pas aktakuzës. Ky veprim

ONLINE 24 ORË

do të ishte një goditje e fuqishme për sistemin gjyqësor. E djathta pretendon se publiku e kërkon këtë ndryshim. Ata nuk e bëjnë: 55% e kundërshtojnë atë. Avi Himi, kreu i Odës së Avokatëve të Izraelit, thotë se propozimet do të nënkuptonin shkatërrimin e demokracisë izraelite; ish-kryeministri Yair Lapid, tani në krye të opozitës, i përshkruan ato si "një grusht shteti të njëanshëm". Në një vend që tashmë i mungojnë kontrollet dhe balancat e mjaftueshme – me një dhomë të vetme parlamentare dhe një kushtetutë të dobët – ato janë veçanërisht të rrezikshme. Shumë do të vuajnë nga inkurajimi i autoritarizmit, por disa shumë më tepër: komuniteti LGBTQ, azilkërkuesit dhe palestinezët mbi të gjitha. Qeveria po ecën me shpejtësi. Netanyahu shpesh ka premtuar të drejtën më shumë sesa ka dhënë, por është e paqartë nëse ai mund dhe do të kontrollojë shokët e shtratit ekstremist që solli në pushtet. Një anëtar i koalicionit ka bërë thirrje për arrestimin e liderëve të opozitës për "tradhti". Policia është urdhëruar të përdorë topat e ujit në një demonstratë antiqeveritare. Itamar Ben-Gvir, dikur i dënuar për nxitje të racizmit dhe tani ministër i Sigurisë Kombëtare, bëri një vizitë provokuese në kompleksin e xhamisë al-Aksa, i njohur për hebrenjtë si Mali i Tempullit, brenda disa ditësh nga marrja e detyrës. Ai ka urdhëruar policinë të rrëzojë flamujt palestinezë dhe qeveria po i ndëshkon palestinezët duke sekuestruar fondet e Autoritetit Palestinez në hakmarrje për të duke i kërkuar gjykatës ndërkombëtare të drejtësisë në Hagë një opinion këshillues mbi okupimin e Bregut Perëndimor nga Izraeli. E gjithë kjo vjen në një sfond të intensifikimit të ofensivave të IDF dhe sulmeve

Netanyahu shpesh ka premtuar të drejtën më shumë sesa ka dhënë, por është e paqartë nëse ai mund dhe do të kontrollojë shokët e shtratit ekstremist që solli në pushtet. Një anëtar i koalicionit ka bërë thirrje për arrestimin e liderëve të opozitës për "tradhti" terroriste palestineze. Viti i kaluar ishte më i përgjakshmi në Bregun Perëndimor dhe Jerusalem që nga viti 2005; viktimat përfshinin 44 të rinj palestinezë dhe një fëmijë izraelit. Ekziston frika se po përgatitet një intifada e tretë e plotë. Disa në Izrael kanë paralajmëruar prej kohësh se pushtimi po gërryente demokracinë e tij dhe se efektet e ndjera së pari, dhe më thellë, nga palestinezët nuk do të përfundonin me ta. Fjalët e tyre rrallëherë janë dukur më të rëndësishme, apo urgjente se tani. Burimi: theguardian.com/ Përgatiti për botim: L.Veizi

www.fjala.al

ONLINE 24 ORË

K

RAJONI

E PREMTE 13 JANAR 2023

7

Kurti: Asociacioni mund të adresohet në marrëveshjen finale

ryeministri i Kosovës, Albin Kurti, tha se çështja e themelimit të Asociacionit të komunave me shumicë serbe mund të adresohet brenda një marrëveshjeje eventuale për normalizimin e plotë të raporteve midis Kosovës dhe Serbisë. Këto komente të Kurtit, të bëra më 12 janar gjatë vizitës në Austri, vijnë një ditë pasi një zyrtar i lartë amerikan tha se Asociacioni është një çështje urgjente dhe kërkoi nga Kosova që të japë propozime sa i përket themelimit të Asociacionit. Këshilltari i lartë i Departamentit amerikan të Shtetit, Derek Chollet, tha gjatë një vizite në Prishtinë, se Kosova “duhet të përmbushë të gjitha zotimet në kuadër të dialogut, përfshirë edhe formimin e Asociacionin e komunave me shumicë serbe”. Kurti, megjithatë, tha se një asociacion njëetnik është kundër frymës së Kushtetutës të Kosovës. “Jemi në një moment kur flasim dhe diskutojmë për një marrëveshje të normalizimit të plotë të raporteve mes Kosovës dhe Serbisë dhe aty edhe çështja e Asociacionit mund të adresohet. Megjithatë, Kushtetuta e Kosovës, që i ka dhënë shumë privilegje pakicës serbe dhe që është përpiluar nga zoti [Marty] Ahtisaari dhe nga zoti Albert Rohan, në frymën e saj nuk lejon asociacion njëetnik. Fjalia e parë e atij plani, e asaj zgjidhjeje që është hartuar nga nga Ahtisari dhe Rohan, thotë se Kosova duhet të jetë një shoqëri shumetnike”, tha Kurti, duke iu referuar të ashtuquajturit Plani i Ahtisaarit, që i parapriu shpalljes së pavarësisë së Kosovës më 2008. “Do të thotë, asociacionet apo institucionet monoetnike nuk janë në frymën e atij plani apo Kushtetutës sonë. Megjithatë, ne ofrojmë garanci dhe të drejtat më të mira dhe më të mëdha për të gjitha pakicat ose komunitetet joshumicë në Kosovë dhe jam shumë i angazhuar në këtë drejtim. Por, pa nënvlerësuar kushtetutshmërisë e vendit tonë”, shtoi Kurti. Kosova dhe Serbia, në kuadër të dialogut të ndërmjetësuar nga Bashkimi Evropian, kanë arritur dy marrëveshje sa i përket Asociacionit, përkatësisht më 2013 dhe 2015. ÇFARË PARASHEH ASOCIACIONI? Asociacioni i komunave me shumicë serbe parashikohet që të mbledhë rreth vetes dhjetë komuna në Kosovë të banuara me shumicë serbe: Mitrovicë e Veriut, Kllokot, Partesh, Ranillug, Graçanicë, Zveçan, Zubin Potok, Novobërdë, Leposaviq dhe Shtërpcë. Sipas marrëveshjeve, Asociacioni ka për qëllim të

përfaqësojë interesat kolektive të këtyre komunave, veçmas në fushën e arsimit, shëndetësisë, planifikimit urban dhe rural si dhe të ekonomisë. Marrëveshja e vitit 2013 për Asociacionin thekson se ai do të krijohet me statut dhe strukturat e tij, mbi bazën e statutit të Asociacionit të komunave të Kosovës. Po ashtu thuhet se Asociacioni do të ushtrojë edhe përgjegjësi të tjera shtesë, varësisht se si delegohen nga autoritetet qendrore dhe që do të ketë një rol përfaqësimi tek autoritetet qendrore. Sipas marrëveshjes së vitit 2015 për parimet për krijimin e Asociacionit, objektivat kryesorë të Asociacionit janë: ushtron vështrimin e plotë për zhvillimin e ekonomisë lokale; ushtron vështrimin e plotë në fushën e arsimit; ushtron vështrimin e plotë për përmirësimin e shëndetësisë lokale primare e sekondare dhe përkujdesjen sociale; ushtron vështrimin e plotë për koordinimin e planifikimit urban dhe rural; aprovon masa për përmirësimin e kushteve lokale të jetesës për të kthyerit në Kosovë; zhvillon, koordinon, lehtëson aktivitete hulumtuese dhe zhvillimore; promovon, shpërndan, dhe avokon për çështjet me interes të përbashkët të anëtarëve të tij dhe i përfaqëson ata përfshirë tek autoritetet qendrore; vendos marrëdhënie dhe hyn në marrëveshje bashkëpunimi me asociacionet tjera të komunave, vendore dhe ndërkombëtare, etj. Gjykata Kushtetuese e Kosovës më 2015, tha se marrëveshja e nënshkruar po atë vit për themelimin e Asociacionit, binte ndesh në disa pika të aktit më të lartë të shtetit. Shtetet e Bashkuara dhe Bashkimi Evropian vazhdimisht i kanë kërkuar Kosovës që të respektojë këtë marrëveshje dhe të themelojë Asociacionin. Madje, SHBA-ja ka paralajmëruar se nëse Qeveria e Kosovës nuk e formon, atëherë do të kërkohen “partnerë alternativë” për formimin e Asociacionit. Serbia insiston në formimin e Asociacionit, ndërkaq Kurti ka shprehur shqetësimin e tij se një Asociacion, me kompetenca ekzekutive – ashtu siç e kërkon Serbia – do të nënkuptonte “bosnjezim” të Kosovës. Por, i dërguari i SHBA-së për Ballkanin Perëndimor, Gabriel Escobar, ka thënë se Asociacioni as nuk duhet të jetë në kundërshtim me Kushtetutën e Kosovës dhe të krijojë “shtet brenda shtetit”. Kosova dhe Serbia zhvillojnë dialog me ndërmjetësimin e BE-së që nga viti 2011. Prishtina kërkon që një marrëveshje finale me Serbinë të përfshijë njohjen reciproke, ndërkaq Beorgadi dëshiron një zgjidhje kompromisi, pa treguar se për çfarë kompromisi bëhet fjalë. REL

8

E PREMTE 13 JANAR 2023

REKLAMË

Fjala është e para!

SHKARKONI

FALAS APP

Cyan Magenta Yellow Black

www.fjala.al

ONLINE 24 ORË

E PREMTE E ENJTE, PREMTE, JANAR 2023 E 1213 JANAR 2023

www.fjala.al

13 JANAR 2023

ONLINE 24 ORË

A ju

9

tremb

martesa? Ja si quhet fobia nga e cila po vuani

Si të ruani intimitetin me partnerin tuaj pas lindjes së fëmijëve? Shpesh, kur flasim për intimitetin pas fëmijës, flasim për marrëdhëniet intime. Dhe ka disa shpjegime të drejtpërdrejta, logjistike përse prindërit mund të bëjnë më pak seks pasi të kenë fëmijë.

JETËGJATËSIA

7 gjëra që mund të bëjmë çdo natë për të jetuar më gjatë

Manifestoni qëllimet tuaja të vitit 2023 duke përdorur ngjyrat e manikyrit Cyan Magenta Yellow Black

10

E PREMTE 13 JANAR 2023

TREND

5 mënyra për të ngrohur çiftin në dimër

A ju

Gjërat që burrat urrejnë tek gratë SILLET ME ARROGANCË DHE PAPËRGJEGJSHMËRI QË NGA FILLIMI I MARRËDHËNIES Shumë gra janë të mendimit se në të gjitha rrethanat burrat duhet të bëjnë lëvizjen e parë, të sakrifikojnë interesat e tyre dhe të derdhin gjithë hirin hyjnor mbi to, përndryshe nuk janë të denjë për vëmendjen e tyre. Në të njëjtën kohë, ata lënë vonesën dhe nuk mbajnë premtimet e tyre, duke besuar gabimisht se në këtë mënyrë ata bëhen një trofe edhe më i lakmuar. Por burrat që e respektojnë veten nuk do ta tolerojnë një sjellje të tillë. MANIFESTON PAVARËSI TË TEPRUAR, POTHUAJSE TË SËMURË Ne do të thotë gratë të cilët, në përpjekje për të treguar forcën dhe identitetin e tyre, duan të bëjnë gjithçka vetë, edhe në qoftë se ata bëjnë më keq. Edhe këtu mund t’i shtojmë gratë që e vënë lirinë e tyre personale mbi ndjenjat e partnerit. NXITON EVOLUCIONIN E MARRËDHËNIES Gratë beqare kanë prirjen të nxitojnë në një marrëdhënie, kryesisht për shkak të dështimeve të mëparshme që morën shumë kohë dhe përpjekje nga të cilat nuk janë shëruar. Prandaj, kur fillojnë një marrëdhënie të re, ata e kapërcejnë, shkojnë drejt e në veprim, por si gratë e pavarura, jo të gjithë burrat janë gati të ndahen kaq shpejt nga liria e tyre. Mos harro! Gjërat duhet të evoluojnë në mënyrë organike dhe harmonike. ËNDËRROJNË PËR NJË DJALË TË MIRË, POR ZGJEDHIN TË KËQINJTË Shumica e grave preferojnë djemtë e këqij, me të cilët, në fund, nuk do të jenë në gjendje të ndërtojnë një marrëdhënie afatgjatë. Nuk është faji i tyre, por ajo që dikton biologjia. Të pëlqen apo jo, ata i perceptojnë si më të fortë. Por përveç instinkteve, natyra e ka pajisur njerëzimin me intelekt, dhe një grua inteligjente e di se nuk është paturdija ajo që përcakton një burrë.

tremb

martesa?

e dini se dimri është stina më e ngrohtë e vitit për jetën e disa çifteve? Qëndrimi në shtëpi është një kënaqësi dhe situatat e intimitetit janë më A të zakonshme, si shtrirja në shtrat nën një jorgan të ngrohtë ose të kalosh

një të diel në shtëpi me partnerin. Megjithatë, për shumëkënd, këto situata kthehen në një letargji të shqisave, në vend të djepit të erosit! Dëshironi të ngrohni çiftin tuaj në mes të dimrit, por nuk dini nga të filloni? Këtu janë pesë këshilla praktike për t’u frymëzuar! Ku të prek? Së pari, përpiquni të zbuloni se cilat janë zonat erogjene të partnerit tuaj. Filloni të eksploroni, pa shqetësim. Pasi ta kuptoni me siguri do të habiteni kur të zbuloni se zona më seksi është prapa gjunjëve ose në anën e djathtë të qafës. Përkëdheljet janë të rëndësishme, por duhet të dini edhe si t’i bëni ato. Prekja erotike është një prekje e butë, e papritur, e ngadaltë dhe e pamëshirshme. Përkëdhelja sensuale është një art që nis nga vetëdija se çfarëdo pjese që përkëdhelni duhet të përqendroheni në dhënien e kënaqësisë dhe kujdesin për partnerin. Një masazh i shpinës është gjithmonë një vend i mirë për të filluar. Bëjini vetes një vaj masazhi, midis aromave të ndryshme të disponueshme zgjidhni një atë intensive, si dru sandali ose argan. Ngrohni duart dhe lëreni veten, ndoshta të shoqëruar nga ndonjë muzikë e mirë. Surprizë! Dilni nga klishetë, surprizoni tjetrin duke marrë iniciativën për të gjetur intimitetin në një moment në të cilin nuk e keni bërë kurrë më parë, ose në një vend të papritur. Surpriza shkakton emocione dhe shpesh reagime pozitive nga partneri. Asi nën mëngë. Nëse ju pëlqen të fitoni lehtë dhe të luani të sigurt, ja çfarë duhet të bëni: puthje të buta në anën e qafës dhe duar në flokë dhe skalp. Tani që i keni mjetet, gjithçka që duhet të bëni është ta vini veten në provë dhe të shkëlqeni! Nëse gjithçka shkon sipas planit, do të kaloni shumë mbrëmje në shtëpi… Burimi DonnaD

www.fjala.al

ONLINE 24 ORË

Ja si quhet fobia nga e cila po vuani

S

humë e përkufizojnë gamofobinë si frikën për të thënë frazën “Po”, por në përgjithësi është fobia irracionale e martesës. Njerëzit që vuajnë prej saj nuk kanë probleme për të jetuar një marrëdhënie të qëndrueshme ose për të rënë në dashuri, por ata i frikësohen shumë martesës.

CILAT JANË SHKAQET E MUNDSHME? Si me të gjitha fobitë, shkaqet e gamofobisë mund të jenë shumë të ndryshme nga njëra-tjetra dhe ndër më të shpeshtat gjejmë të kemi kaluar një divorc traumatik, pasi përvojat tona të së kaluarës ndikojnë shumë në procesin tonë të vendimmarrjes. Nuk është e nevojshme të jesh divorcuar në vetën e parë, ndonjëherë mjafton vetëm të kesh dëshmuar këto peripeci të dhimbshme në vetën e tretë për të zhvilluar një fobi të tillë. Një tjetër shkak shumë i zakonshëm i gamofobisë është ideja e martesës si një kufizim i lirisë personale dhe si marrja e përgjegjësive më të mëdha. Gjithashtu, keni edhe vetëbesim të ulët. A KA DALLIME MIDIS BURRAVE DHE GRAVE? Kjo fobi mund të prekë si burrat ashtu edhe gratë pa dallim, më tepër është një çështje e të kuptuarit të

roleve të ndryshme që gratë dhe burrat zënë brenda shoqërisë. Tradicionalisht, gamofobia ka pasur një incidencë më të lartë te meshkujt , ndoshta për shkak të presionit social që historikisht është ushtruar mbi burrat brenda martesës. Fillimisht, burrat kujdeseshin për mirëmbajtjen ekonomike të familjes dhe kjo përfshinte një ngarkesë të madhe përgjegjësie. Një arsye tjetër pse meshkujt priren të jenë më “gamofobikë” se femrat, gjendet tek “Sindroma e Piter Pan”, nga e cila preken shpesh dhe që është e lidhur me papjekuri më të madhe emocionale. Përsa i përket aspektit femëror, femrat më në fund po çlirohen nga varësia nga meshkujt dhe kjo shkëputje ka sjellë rritjen e rasteve të gamofobisë edhe tek gjinia femërore, të cilat tashmë e konceptojnë martesën si fundin e lirisë së tyre. TRUKET PËR TË KAPËRCYER GAMOFOBINË Janë pesë truke që mund të ndjekim për të kapërcyer këtë fobi, sipas GuidaPsicologi. E para ka të bëjë me identifikimin e problemit: kur jeni të bindur se keni këtë frikë, këshil-

Si të ruani intimitetin me partnerin tuaj pas lindjes së fëmijëve? hpesh, kur flasim për intimitetin pas fëmijës, flasim për marrëdhëniet intime. Dhe ka disa shpjegime të S drejtpërdrejta, logjistike përse prindërit mund të bëjnë

më pak seks pasi të kenë fëmijë. Jodie Rinde, këshilltare profesionale e licencuar me bazë në Konektikat, thotë se një arsye e anashkaluar shpesh është sepse ata kanë frikë se një fëmijë do të hyjë mbi ta. Rinde thotë se ajo gjithashtu dëgjon shpesh prindërit që thonë se janë shumë të lodhur ose të prekur nga të pasurit e fëmijëve gjatë gjithë ditës për të menduar edhe për të kryer marrëdhënie. Ndryshimet fizike që ndodhin pas shtatzënisë mund të bëjnë që edhe partnerët të tërhiqen. Por të kesh fëmijë mund të ndikojë gjithashtu në intimitetin emocional, i cili mund të jetë po aq i mundimshëm dhe ka ndikime të drejtpërdrejta në intimitetin fizik ose seksual. Rasti kryesor: çiftet me intimitet më të madh emocional raportojnë se kanë dëshirë më të lartë seksuale, sipas një studimi. Një zakon që bën që lidhja emocionale e çifteve të dobësohet është kur prindërit fillojnë të flasin vetëm me partnerët e tyre për logjistikën e fëmijëve dhe kurrë nuk kontrollojnë njëri-tjetrin si njerëz dhe partnerë. Një tjetër pengesë e zakonshme drejt intimitetit emocional është pakënaqësia, zakonisht nga një partner që ndihet sikur po bën më shumë punë prindërore ose shtëpie sesa tjetri, të cilin Rinde e quan një model nënfunksionues/mbifunksionues.

SI TË KRIJONI INTIMITET PAS LINDJES SË FËMIJËVE Lini mënjanë 10 minuta çdo ditë për t’u regjistruar. Krijoni një ritual check-in që funksionon për ju dhe partnerin tuaj. Qoftë në mëngjes, mesditë ose para gjumit, shkoni në një hapësirë private, largoni shpërqendrimet dhe pyesni me radhë nëse partneri juaj ka nevojë për diçka nga ju. Dëgjoni, sigurohuni që të kuptoni çdo kërkesë dhe njoftojini nëse, kur dhe si mund ta përmbushni nevojën e tyre. Dhe gjithashtu sigurohuni që po kërkoni atë që ju nevojitet – partnerët tanë nuk janë lexues të mendjes. Krijoni një “kulturë vlerësimi”. Komplimentoni partnerin tuaj. Vini re kur bëjnë diçka të menduar dhe falënderojini. Krijoni hapësirë për dashuri fizike – përqafime, puthje, përkëdhelje – pa shpresën se kjo do të çojë gjithmonë në seks. Me fjalë të tjera, veproni ashtu siç keni bërë kur jeni takuar. Mundohuni të keni takime të rregullta, nëse keni akses në kujdesin e fëmijëve. Një darkë e thjeshtë funksionon, por gjithashtu përpiquni të mendoni edhe jashtë kutisë ndonjëherë. Studimet tregojnë se çiftet në fakt ndihen më të lidhur kur janë të angazhuar në një aktivitet të ri së bashku, kështu që takimet aventureske mund t’ju japin më shumë para për sa i përket ndërtimit të intimitetit. Provoni diçka të re si një klasë gatimi ose bouldering. Nëse kujdesi për fëmijët është një problem, provoni një

www.fjala.al

ONLINE 24 ORË

E PREMTE 13 JANAR 2023

TREND

11

Manifestoni qëllimet tuaja të vitit 2023 duke përdorur ngjyrat e manikyrit ëse po kërkoni mënyra të reja për të manifestuar të ardhmen tuaj, mund të mendoni të ndryshoni ngjyrat e manikyrit tuaj. N Sipas magjisë së ngjyrave dhe magjepjes, çdo nuancë ka një kuptim të ndryshëm shpirtëror dhe për këtë arsye mund t’ju ndihmojë të vizualizoni dhe manifestoni të ardhmen tuaj nga maja e gishtave.

SI LIDHET NGJYRA NË MANIFESTIM? Sarah Potter, një lexuese e letrave tarot dhe mediumeve psikike, thotë për revistën “Glamour” se: “Çdo ngjyrë ka një energji vibruese që mund të përmirësojë qëllimet tona. Kur përdorim ngjyrën me vetëdije, ne mund të shfaqim dëshirat tona, të ndryshojmë mënyrën se si ndihemi dhe të ndryshojmë energjinë. Ne të gjithë lidhemi me ngjyrën, të gjithë e dimë se cilat ngjyra jetojmë dhe cilat i zmbrapsim. Kjo reflekton energjinë me të cilën po punojmë dhe atë që na nevojitet për t’u ndjerë të ekuilibruar.” Ka edhe një ngjyrë për çdo qëllim, shton ajo. E kuqja, për shembull, lidhet me besimin, ndërsa portokallia rrit kreativitetin dhe frymëzimin. Kështu, lyerja e thonjve me ngjyra të veçanta ju ndihmon ta shfrytëzoni atë energji, ndërkohë që t’i shihni ato ngjyra çdo ditë mund të ndikojë në këndvështrimin tuaj – pavarësisht nëse besoni apo jo në manifestim. SI MANIFESTOHENI ME MANIKYRIN E THONJVE? Lyerja e thonjve është një formë manifestimi, një degë e magjisë së ngjyrave që konsiston në veshjen e ngjyrave të ndryshme të grimit për të thirrur energji specifike. Potter thotë se: “Është një ritual i bukur i kujdesit për veten, ku duhet të ulesh dhe të jesh i pranishëm me qëllimet e tua ndërsa pikturon dhe të presësh që lustrimi të thahet. Duart tona janë të fuqishme: ne marrim dhe nxjerrim energji përmes duarve tona, bëjmë gjeste ndërsa flasim, kështu që ju shprehni qëllimet tuaja ndaj universit përmes ngjyrave të zgjedhura me vetëdije të thonjve tuaj. Ne i shohim duart tona çdo ditë gjatë gjithë ditës, kështu që thonjtë tuaj të jenë një kujtesë magjike e fuqisë suaj dhe magjisë suaj.”

Përsa i përket aspektit femëror, femrat më në fund po çlirohen nga varësia nga meshkujt dhe kjo shkëputje ka sjellë rritjen e rasteve të gamofobisë edhe tek gjinia femërore, të cilat tashmë e konceptojnë martesën si fundin e lirisë së tyre. lohet të flisni për të me partnerin tuaj në mënyrë që të krijoni lidhje më të forta besimi. Në disa raste rekomandohet terapi në çift. Një këshillë tjetër është që të ekspozoni gradualisht veten ndaj martesës, për shembull duke diskutuar me të martuarit se si ka ndryshuar jeta e tyre pas dasmës dhe cilat janë të mirat dhe të këqijat. Mundësia për t’i bërë vetes një listë të mirat dhe të këqijat ose për të pyetur veten për dallimet midis të qenit i martuar ose

jo i ndihmon shumë çiftet. Truku i katërt është arritja e marrëveshjeve në çift ku nevojat individuale, të përcaktuara më parë, vazhdojnë të respektohen edhe pasi të jetë lidhur martesa. Së fundi, është thelbësore të rishikojmë pritshmëritë tona për jetën martesore, të punojmë mbi frikën tonë nga dështimi dhe të pranojmë se martesa mund të jetë “përgjithmonë” ose vetëm derisa nevojat tona të ndryshojnë.

Të shohësh personin me të cilin ke rënë në dashuri të bëhet prind është një përvojë unike dhe e pabesueshme, në fund të fundit. Por fëmijët gjithashtu mund të ndryshojnë dinamikën e marrëdhënies suaj në disa mënyra sfiduese

takim në shtëpi kur fëmijët tuaj janë në shtrat. Përsëri, provoni diçka pak jashtë normës. KUR TË KËRKONI NDIHMË PROFESIONALE Nëse keni akses në terapi të përballueshme për çifte, nuk ka nevojë të prisni për të kërkuar ndihmë profesionale. Mbani mend: ne nuk kemi lindur duke ditur se si të kemi një marrëdhënie të shëndetshme

dhe intime, ndërkohë që manovrojmë me përgjegjësitë e prindërimit. Pra, nuk është për t’u habitur apo e turpshme nëse keni nevojë ose dëshironi ndihmë nga palët e treta për ta kuptuar atë. Dhe ndërsa hulumtimet tregojnë se shumica e çifteve presin dy deri në tre vjet përpara se të kërkojnë ndihmë, është shumë më e lehtë të ndryshosh sjelljen dhe modelet e ndërveprimit jo të shëndetshëm që nuk janë rrënjosur shumë gjatë.

CILAT JANË KUPTIMET E SECILËS NGJYRË? “Doni një rritje në punë? Lyeni thonjtë tuaj me të kuqe për t’i dhënë vetes besimin për t’i kërkuar shefit tuaj atë promovim. Ekspertja e manifestimit thotë: Ndiheni të shkëputur nga intuita juaj? Lyejini thonjtë tuaj me lejla për t’i besuar vetes dhe mençurisë suaj të brendshme. Nëse keni një intervistë pune të ardhshme, Stardust këshillon të vishni portokalli. Ajo thotë se: “Portokallia është ngjyra e krijimtarisë, prandaj në shumë punë në të cilat njerëzit përdorin aftësitë e tyre krijuese, është e rëndësishme ta veshin atë ngjyrë në intervistën e tyre.” Bojëqielli: E kuqe: Rozë: Vjollcë: Blu: E zezë: E bardha: E verdha: E gjelbër: Portokalli: Gri: Ari:

pasion dhe optimizëm. kreativiteti dhe fuqia. romancë dhe dashuri. mençuri dhe pavarësi. liria dhe imagjinata. mbrojtje dhe elegancë. mendje e hapur dhe pastërti. lumturi dhe guxim. rritja dhe rilindja. shprehje dhe gëzim. ekuilibër dhe paqe. suksesi dhe bujaria.

12

E PREMTE 13 JANAR 2023

TREND

www.fjala.al

ONLINE 24 ORË

Jetëgjatësia

7 gjëra që mund të bëjmë çdo natë për të jetuar më gjatë

HOROSKOPI

Këto 4 shenja kanë një shqisë të gjashtë që rrallë mund t’i gabojë dhe pse disa dyshojnë në këtë, shqisa e gjashtë E është diçka reale për shumë

prej nesh. Ndonëse nuk mund ta parashikojmë të ardhmen tonë, në disa raste dëgjojmë një lloj ‘zëri të brendshëm’ që na paralajmëron për diçka që do të ndodhë, e mirë ose e keqe.

DASHI Nuk është e pazakontë që dashët të ketë ndjenja të papritura se si do të dalë një situatë e caktuar dhe të veprojë sipas asaj që u thuhet. Meqenëse kanë një personalitet impulsiv, shqisa e tyre e gjashtë shpesh manifestohet nëpërmjet intuitave të papritura , të cilat i ndihmojnë ata të ridrejtojnë rrugët e tyre dhe të zgjidhin problemet e pazgjidhura brenda tyre. Dashi mund të jetë i ngadalshëm për të dëgjuar, por ata kurrë nuk do t’i injorojnë paralajmërimet që trupat e tyre i dërgojnë, kështu që është shumë e vështirë për t’u mashtruar.

S

humica e këshillave për ndërtimin e zakoneve të shëndetshme dhe për të jetuar një jetë të gjatë përqendrohen në gjërat që mund të bëjmë në rutinën tonë të mëngjesit si një mëngjesi ushqyes, disa minuta meditim, etj. Edhe pse zakonet tona të mëngjesit janë shumë të rëndësishme për jetëgjatësinë, po aq e rëndësishme është ajo që bëjmë gjatë natës, theksojnë ekspertët. Për Dr. Veronica Rivera, asistent profesor i geriatrikës në Mount Sinai Hospital System (një rrjet spitalor në Nju Jork), ka disa gjëra që mund të bëjmë çdo natë për t’u siguruar që të fikim sa më shumë qirinj në tortën tonë të ditëlindjes. NE FLEMË GJITHMONË NË TË NJËJTËN KOHË Konsistenca në orët e gjumit është një garanci e shëndetit të mirë dhe jetëgjatësisë , pasi është treguar se gjumi cilësor rrit veprimin efektiv të qelizave të bardha të gjakut. Qelizat e bardha të gjakut ose leukocitet janë qeliza të sistemit imunitar, të cilat janë të ngarkuara me rolin e mbrojtjes së organizmit nga infeksionet. Përveç kësaj, gjumi adekuat dhe cilësor siguron funksionimin e mirë të trurit, mbron kujtesën dhe rrit aftësinë për të mësuar, faktorë të nevojshëm për trurin me kalimin e moshës.

NE I KUSHTOJMË VËMENDJE HIGJIENËS SË GJUMIT Me fjalë të thjeshta, kjo do të thotë që ne e mbajmë temperaturën e dhomës afër 18 gradë Celsius dhe sigurohuni që të flemë në errësirë. Gjithashtu shmangim shikimin e televizorit apo punën në shtrat dhe jemi kujdesur që të mos pimë alkool pak para gjumit apo kafe në orët e vona të pasdites. NE HAMË USHQIM TË LEHTË PARA GJUMIT Një copë fruta, kos me pak yndyrë ose disa arra është një opsion më i

mirë për një meze të lehtë të mbrëmjes sesa një rostiçeri me sheqer, akullore ose pije me sheqer. Këto të fundit janë të pasura me karbohidrate që mund të ndikojnë në cilësinë e gjumit, thekson doktor Rivera. SHTRIRJE TË VLEFSHME Një shtesë e rëndësishme në rutinën e mbrëmjes që mund të jetë e vlefshme për procesin e plakjes është streçimi në mbrëmje. Disa minuta shtrirje para gjumit ndihmojnë në reduktimin e stresit dhe rritjen e relaksimit – dy faktorë të dobishëm për cilësinë e gjumit – por gjithashtu mund të ndihmojnë në le- htësimin e dhimbjeve që vijnë me moshën. USHTRIMI I EKUILIBRIT Mund të duket e çuditshme të qëndrosh në njërën këmbë gjatë larjes së

dhëmbëve, por ky ushtrim i thjeshtë ekuilibri ndihmon në reduktimin e rrezikut të rënies që rritet me moshën. LARJA ME FURÇË DHE PASTRIMI I DHËMBËVE ME FILL Higjiena e mirë orale çdo ditë dhe veçanërisht para se të shkoni në shtrat ndihmon në mbrojtjen e dhëmbëve dhe mishrave të dhëmbëve nga infeksionet serioze si gingiviti i avancuar ose ndryshe periodontiti. Si lidhet kjo me jetëgjatësinë? Rritja e baktereve të dëmshme të gojës dhe inflamacioni për shkak të periodontitit mund të ndikojnë në shëndetin e përgjithshëm p.sh. sëmundje kardiovaskulare, goditje në tru, endokardit dhe pneumoni sipas klinikës Mayo. ECNI PAS DARKËS Një shëtitje e shkurtër pas darkës – sa më pak se pesë minuta – ndihmon në parandalimin e rritjes së sheqerit në gjak dhe përmirësimin e metabolizmit të glukozës, sipas një meta-analize të publikuar në Sports Medicine. Ky është një këshillë e vlefshme për ata që monitorojnë sheqerin në gjak për shkak të diabetit. Prandaj, një shëtitje e shkurtër mund të bëjë mrekulli për shëndetin kardiometabolik dhe rrjedhimisht për jetëgjatësinë.

PESHKU Peshqit janë shenja më e ndjeshme e zodiakut, kështu që nuk është çudi që është në këtë listë. Me intuitë jashtëzakonisht të mprehtë, Pisces percepton lehtë çdo gjë që ndodh rreth tyre dhe mund të ndjejë ngjarjet. Shqisa e gjashtë e kësaj shenje shfaqet veçanërisht në ëndrra ose parandjenja dhe përmirësohet ndërsa zhvillohen. Nëse Peshqit ushqejnë shqisën e tyre të gjashtë, ata janë praktikisht të pagabueshëm. GAFORRJA Gaforret janë gjithashtu të ndjeshme dhe shumë intuitive, duke lejuar gjithmonë sensin e tyre të gjashtë për t’i drejtuar ata në drejtimet më të mira për suksesin e tyre. Në përfaqësuesit e kësaj shenje, është e zakonshme që çastet e intuitës të manifestohen dhe zakonisht t’u tregojnë qartë pasojat e veprimeve të tyre, si dhe qëllimet e njerëzve përreth tyre. Për këtë arsye, rrallëherë gabohen për ndonjë gjë. UJORI Ujorët kanë një energji shumë të lehtë dhe lehtësisht të sinkronizuar me energjinë e atyre që i rrethojnë. Vetëm kjo i bën ata gjithnjë të vetëdijshëm për atë që mund t’u ndodhë në të ardhmen dhe shqisa e tyre e gjashtë e intensifikon atë. Kjo ndjenjë, e cila i afron më shumë në mënyra të ndryshme, i bën gjithmonë ata një hap përpara dhe i çliron nga gabimet ose i pengon të merren në befasi.

www.fjala.al

ONLINE 24 ORË

KULTURË

E PREMTE 13 JANAR 2023

13

Futbolli është vdekjeprurës, por jo për arsyet që mendoni Ish-N.F.L. sulmuesi Uche Nwaneri, vdiq nga një atak në zemër më 30 dhjetor 2022; ai ishte 38 vjeç.

NGA CHRIS NOWINSKI

Z

. Nowinski, një ish-atlet profesionist, është një neuroshkencëtar i sjelljes dhe themelues i C.E.O. i organizatës jofitimprurëse Concussion Legacy Foundation. Kur Damar Hamlin pësoi një arrest kardiak gjatë N.F.L. Loja “Monday Night Football” ca ditë më parë, u duk sikur bota u ndal – si në fushë, ku ekipet mjekësore të urgjencës nxituan në veprim dhe lojtarët e tjerë shikonin të tronditur, dhe televizorët në miliona shtëpi, ku tifozët u përpoqën të bënin ndjenjën e asaj që sapo kishin parë në kohë reale. Vetëm pak çaste më parë, siguria e Buffalo Bills të vitit të dytë kishte bërë një goditje në Tee Higgins të Cincinnati Bengals, duke bërë që gjoksi i tij të përplasej dhunshëm me helmetën e Higgins. Kardiologët kanë spekuluar se ndikimi mund të ketë shkaktuar commotio cordis, një gjendje e rrallë që mund të ndodhë kur muri i gjoksit preket gjatë një momenti të ngushtë dhe të pambrojtur në ciklin e rrahjeve të zemrës, i cili mund ta trokasë zemrën jashtë ritmit. Hamlin ka bërë përparim të jashtëzakonshëm, por gjendja mund të jetë fatale. Episodi ka përqendruar vëmendjen ndërkombëtare në rreziqet fizike të futbollit, me shumë prindër që pyesin sërish nëse duhet t’i lejojnë fëmijët e tyre të luajnë dhe disa tifozë pyesin nëse është etike të mbështetet fare sporti. Si një ish-futbollist i kolegjit dhe neuroshkencëtar, i cili ka mbrojtur mbrojtje më të mirë për atletët për 20 vitet e fundit, jam i inkurajuar nga derdhja e mbështetjes për zotin Hamlin, një lojtar i talentuar dhe një model roli, dhe për familjen e tij. Por, sado alarmues të ishte lëndimi i tij, incidenti i tmerrshëm mbart një rrezik dytësor: po përqendrohet në një situatë të vetme, dramatike dhe jo në kushtet kronike mjekësore që përbëjnë rrezikun më të madh për lojtarët. Sipas Regjistrit Kombëtar të Commotio Cordis, ka rreth 15 deri në 20 raste në vit në mbarë vendin, zakonisht në sporte si bejsbolli ose hokej kur një predhë me lëvizje të shpejtë lidhet me një gjoks të pambrojtur. Në futboll, ku lojtarët veshin shumë mbushje, një ngjarje si kjo është kaq e rrallë në N.F.L. niveli që ndoshta nuk do të ndodhë më në jetët tona. Ndërkohë, sëmundjet kronike të zemrës dhe efektet afatgjata të dëmtimeve traumatike të trurit u kanë grabitur lojtarëve të panumërt shëndetin, lumturinë, madje edhe jetën e tyre, por nuk marrin të njëjtën vëmendje mjekësore apo kulturore, sepse ato ndodhin larg kamerave. Disa orë para ndeshjes së të hënës mbrëma, mësova se ish-N.F.L. Sulmuesi Uche Nwaneri, i cili nisi 92 ndeshje në roje dhe qendër për Jacksonville Jaguar, kishte vdekur nga një atak në zemër në moshën 38-vjeçare. Uche dhe unë kishim dërguar mesazhe në Twitter për shqetësimet tona të përbashkëta

rreth tronditjeve dhe encefalopatisë kronike traumatike (C.T.E. ). Ai kishte luftuar për të gjetur pasionin e tij të radhës pas daljes në pension, por kohët e fundit kishte fituar një ndjekës të përkushtuar në YouTube duke komentuar futbollin dhe kulturën pop, duke e quajtur veten “Observant Lineman”. Ai la pas gruan e tij Michele dhe dy vajza të vogla. Të rinjtë, kryesisht linjatorë, vdesin nga sulmet në zemër ose sëmundjet e zemrës pothuajse çdo vit. Përveç Uche, Shane Olivea vdiq në mars në moshën 40-vjeçare. Max Tuerk, 26 vjeç, vdiq në 2020. Taylor Whitley, 38 vjeç, 2018. Jeremy Nunley, 46 vjeç, 2018. Nate Hobgood-Chittick, 417, 20 vjeç. Rodrick Monroe, 40 vjeç, 2017. Ron Brace, 29 vjeç, 2016. Quentin Groves, 32, 2016. Damion Cook, 36, 2015. Sipas një studimi të vitit 2019 nga Universiteti i Harvardit, N.F.L. lojtarët kanë 2.5 herë më shumë gjasa të kenë sëmundje kardiovaskulare të listuara si shkaktar themelor ose kontribues i vdekjes sesa lojtarët e Major League Baseball. Shkencëtarët besojnë se N.F.L. lojtarët janë në rrezik më të madh të sëmundjeve të zemrës për shkak të peshës që shtojnë, edhe kur është kryesisht muskuj. Pasi lojtarët dalin në pension, është jashtëzakonisht e vështirë të humbasësh peshën e futbollit, pjesërisht për shkak të dhimbjeve kronike nga dëmtimet e pësuar duke luajtur. (Lojtarët e N.F.L. nga 25 deri në 39 vjeç kanë rreth tre herë më shumë shkallë të artritit sesa publiku i gjerë.) Vdekjet e parakohshme të këtyre burrave ishin një tragjedi për të dashurit, miqtë dhe ish-shokët e tyre të skuadrës, por publiku ishte kryesisht i pavetëdijshëm.

Çrregullimet neurologjike janë gjithashtu të pakëndshme të zakonshme në mesin e ishN.F.L. lojtarët. Uche më kishte ftuar kohët e fundit në podkastin e tij. Planifikuam të diskutonim se si lojtarët e futbollit duhet të interpretojnë të dhënat nga C.T.E e Universitetit të Bostonit. Studimi qendror tregon se rreth 90 përqind e më shumë se 300 N.F.L. lojtarët që ata kanë studiuar që nga viti 2008 kanë pasur C.T.E., një sëmundje neurodegjenerative që lidhet me zhvillimin e demencës dhe është shkaktuar pjesërisht nga dëmtimet e përsëritura traumatike të trurit. Ndërsa nuk ka gjasa që ato 300 N.F.L. lojtarët e studiuar janë përfaqësues të totalit të N.F.L. popullata, një analizë e veçantë ka sugjeruar prevalencën minimale në N.F.L. lojtarët është 10 për qind, më shumë se 10 herë sesa është në popullatën e përgjithshme. Uche donte që truri i tij të testohej për C.T.E. pas vdekjes së tij dhe familja e tij po e ndjek kërkesën e tij. Dëmet neurologjike nga traumat e përsëritura të kokës mund të qëndrojnë pas gjetjeve që N.F.L. lojtarët kanë tre herë më shumë gjasa të vdesin nga skleroza laterale amiotrofike dhe 3.5 herë më shumë gjasa të vdesin nga sëmundja e Parkinsonit sesa lojtarët e Major League Baseball. Certifikatat e vdekjes priren të nënvlerësojnë demencën, por një studim i publikuar vitin e kaluar zbuloi se N.F.L. lojtarët në të 50-tat e tyre kanë 10 herë më shumë gjasa të diagnostikohen me demencë sesa popullata e përgjithshme. Rreziqet N.F.L. lojtarët nuk kufizohen vetëm në vitet e tyre në ekipe profesionale. C.T.E. rreziku përcaktohet pjesërisht nga kohëzgjatja e karrierës së një lojtari - sa më gjatë të luani futboll, aq më shumë ndikime në kokë dhe lëndime traumatike të trurit ka të ngjarë të pësojnë,

aq më i madh është rreziku i tyre. Prandaj, ky rrezik ndahet edhe nga futbollistët e kolegjit, të shkollave të mesme dhe madje edhe lojtarët e të rinjve, të cilët të gjithë janë të ekspozuar ndaj rrezikut, shumica dërrmuese pa ndonjë avantazh financiar - dhe në rastin e fëmijëve, pa pëlqimin e informuar. Shpresoj që biseda për sigurinë e futbollit që Damar Hamlin ka frymëzuar ta bëjë lojën më të sigurt për lojtarët e rinj që e konsiderojnë atë një hero dhe duan të ndjekin gjurmët e tij. Shpresoj gjithashtu që publiku të fokusohet në atë që ne mund të ndikojmë, duke përfshirë mënyrën se si i menaxhojmë faktorët e rrezikut për sëmundjet e zemrës dhe kur i prezantojmë fëmijët tanë të merren me futbollin. Sipas një studimi nga C.D.C., lojtarët e të rinjve me goditje me kokë mesatarisht 389 goditje në sezon. Ndoshta duhet të ndalojmë së godituri fëmijët në kokë dhe të shtyjmë vetëm futbollin flamur përpara shkollës së mesme. Dhe ndoshta ata që përfitojnë nga sporti duhet të fillojnë të përmbushin përgjegjësinë e tyre. N.F.L. kërkon mesatarisht 30 profesionistë mjekësorë në çdo lojë. Por ndërkohë që rreziqet nuk mbarojnë në fushë, kujdesi mjekësor shpesh përfundon. Damar Hamlin meriton çdo grimcë të vëmendjes, mbështetjes dhe respektit tonë pasi e ka vënë veten në rrezik për argëtimin tonë. Le të vazhdojmë të flasim për të, familjen e tij, shokët e tij të skuadrës, qytetin e tij dhe tifozët që janë mbledhur pas tij, dhe të gjitha gjërat pozitive që ai ka frymëzuar dhe përfaqëson, duke përfshirë vlerën e jetës - madje edhe pjesët e saj që nuk janë kapur në kamera. *Chris Nowinski është një neuroshkencëtar i sjelljes dhe themelues i C.E.O. i organizatës jofitimprurëse Concussion Legacy Foundation. Një mbrojtës i linjës All-Ivy në Universitetin e Harvardit, ai u bashkua me WWE, por karriera e tij profesionale në mundje u ndërpre nga tronditjet.

Burimi: thenewyorktimes/ Përgatiti për botim: L.Veizi

14

E PREMTE 13 JANAR 2023

SHËNDETI

www.fjala.al

ONLINE 24 ORË

A e ndryshon Covid reagimin e trupit ndaj infeksioneve të tjera? A është e vërtetë që pas infektimit me Covid, sistemi imunitar është më reaktiv, apo më i prekshëm ndaj patogjenëve të tjerë? Për meshkujt duket se është kështu.

K Çuditërisht, burrat që u shëruan nga Covid u zbuluan se prodhonin më shumë antitrupa kundër virusit të gripit pas vaksinës së gripit sesa të gjithë subjektet e tjerë, burra dhe gra, me ose pa infeksione të mëparshme.

eni pasur grip pas Covid dhe a jeni ndjerë “ndryshe”? Përgjithësimi i pyetjes: cilat janë efektet afatgjata të një infeksioni SARS-CoV-2 në sistemin imunitar dhe në përgjigjen ndaj patogjenëve të tjerë? Pyetja është komplekse, por një pjesë e përgjigjes mund të varet nga gjinia. Tek meshkujt, Covid duket se lë një trashëgimi më të theksuar imune që ndikon në reagimin e trupit ndaj infeksioneve të mëvonshme. Një zbulim, ai i sapo publikuar në Nature, me sa duket kundërintuitiv, për ata që merren me imunologji. GJITHÇKA KRAHET SI MË PARË? Hulumtimi u krye nga një ekip shkencëtarësh nga Niaid, Instituti Kombëtar Amerikan i Alergjisë dhe Sëmundjeve Infektive, i koordinuar nga John Tsang, profesor i imunobiologjisë në Yale. Tsang ishte i bindur se pas infeksioneve virale, sistemi imunitar kthehet në nivelet e mëparshme të reagimit. Pandemia e Covid-it i dha atij mundësinë për të testuar këtë hipotezë: së bashku me Rachel Sparks, autorja e parë e studimit, ai analizoi përgjigjet imune të rreth shtatëdhjetë njerëzve ndaj vaksinës së gripit, duke krahasuar më pas reagimet e atyre që kishin pasur më parë Covid në mënyrë të butë. formë me ato të atyre që nuk ishin infektuar kurrë me SARS-CoV-2. RRITJA E ALALTIT. Çuditërisht, burrat që u shëruan nga Covid u zbuluan se prodhonin më shumë antitrupa kundër virusit të gripit pas vaksinës së gripit sesa të gjithë subjektet e tjerë, burra dhe gra, me ose pa infeksione të mëparshme. Në thelb, përgjigja bazë e sistemit të tyre imunitar

ndaj patogjenëve duket se ishte ndryshuar nga takimi me SARS-CoV-2: «Një surprizë totale - komentet Tsang gratë zakonisht tregojnë përgjigje më të forta imune ndaj patogjenëve dhe vaksinave, dhe ato janë gjithashtu më të prirur ndaj sëmundjeve autoimune. MË SHUMË SUBJEKT NDAJ SPITALEVE DHE VDEKJES. Megjithatë, zbulimi është në përputhje me atë që u vu re veçanërisht në fazat e hershme të pandemisë: burrat priren të sëmuren më shpesh me Covid të rëndë dhe janë më të nënshtruar ndaj reaksioneve imune “kaskaduese” tipike të infeksionit. Puna e re duket se konfirmon se edhe rastet e lehta të Covid stimulojnë një përgjigje më të theksuar inflamatore në trupin e mashkullit: jo çuditërisht, burrat e vaksinuar kundër gripit treguan se kishin jo vetëm më shumë antitrupa, por edhe nivele më të larta të interferoneve, proteinave të prodhuara. nga qelizat për të mbrojtur veten kundër pushtimit viral. Zakonisht, gratë e shëndetshme prodhojnë më shumë interferone sesa burrat kur sulmohen nga një patogjen, por me Covid duket se është ndryshe. PRITJE E ARDHMES? Përfundimet e studimit do të jenë të rëndësishme, duke pasur parasysh qindra miliona njerëz në mbarë botën që janë shëruar nga Covid: si do të ndikojë pandemia në reagimin e trupit tonë ndaj infeksioneve të ardhshme? Zbulimi mund të ketë implikime në kërkimin e trajtimeve kundër Covid-it të gjatë, ose të shfrytëzohet pozitivisht, për të krijuar vaksina më efektive kundër viruseve të tjera. 11 janar 2023 Elisabetta Intini

E PREMTE 13 JANAR 2023

ENCIKLOPEDI

www.fjala.al

ONLINE 24 ORË

13 Janar 1128

Papa njeh urdhrin e

Kalorësve Templarë

15

Dashi

Kokëfortësia dhe këmbëngulja juaj edhe për gjera te kota do e acaroje pafund partnerin. Mundohuni te jeni disi me te arsyeshëm sepse përndryshe keni për te pasur probleme serioze. Beqaret me shume gjase do realizojnë një takim me një person te ardhur nga jashtë dhe jeta do ju ndryshoje për mire. Buxheti nuk ka për te qene i shkëlqyer, por as shume delikat.

Demi Dite e favorshme, harmonike dhe e mbushur me qëndrueshmëri do jete kjo e sotmja për te dashuruarit. Do ndiheni mire ne çdo moment dhe nuk do keni për çfarë te qaheni. Beqaret do jene me shume fat ne dashuri dhe sot do mund te takojnë një person i cili do i beje t’iu rrahe zemra fort. Për te stabilizuar financat do ju duhet ta pranoni ndihmën qe do iu japin te afërmit.

Binjakët Do jeni shume me te hapur dhe bashkëpunues me partnerin tuaj gjate kësaj dite, prandaj çdo gjë mes jush ka për te ecur me se miri. Edhe beqaret do kalojnë një dite interesante. Ata do argëtohen pafund me personat qe do takojnë dhe mund te hedhin edhe hapa drejt një lidhjeje. Ne planin financiar duhet te bëni një pakt me veten për te mos shpenzuar kuturu.

Gaforja Sot do përballeni me partnerin tuaj dhe do mundoheni qe t’i zgjidhni njëherë e mire problemet qe keni pasur. Nuk do jete diçka e lehte, megjithatë me pak durim dhe këmbëngulje mund t’ia dilni. Beqaret do kenë fat me shumice dhe do realizojnë takimin e jetës. Financat do i mbroni gjate gjithë kohe dhe ne këtë sektor nuk do priten aspak turbullira.

Luani

Do jeni shume me te favorizuar nga yjet sot ju te dashuruarit dhe do ndiheni me te qete. Me vullnet te mire, largpamësi dhe pozitivizëm çdo gjë ka për te qene me e bukur. Beqaret do kenë një dite te ndërlikuar dhe nuk do mundin dot ta ndryshojnë statusin e tyre. Për financat do jete dite goxha e mire. Disa familjare do ju dhurojnë një shume te konsiderueshme te ardhurash.

Virgjëresha

P

apa Honorius II, firmos një dekret papnor me anë të të cilit i njeh Kalorësit Templarë si një ushtri të Perëndisë. Të udhëhequr nga francezi Hughes de Payens, organizata e Kalorësve Templarë u themelua në vitin 1118. Misioni i saj i vetë-vendosur, ishte të mbronte pelegrinët e krishterë në rrugën e tyre drejt Tokës së Shenjtë gjatë Kryqëzatave, një seri ekspeditash ushtarake që synonin mposhtjen e myslimanëve në Palestinë, dhe çlirimin e Jeruzalemi. Për një farë kohe, Templarët kishin vetëm 9 anëtarë, kryesisht për shkak të rregullave të tyre të ngurta. Përveç origjinës fisnike, kalorësve u kërkohej të ishin asketë, të bindur dhe të pastër moralisht. Në vitin 1127, përpjekjet e reja promovuese bënë që shumë fisnikë të tjerë t’i bashkoheshin këtij urdhri, duke e rritur gradualisht madhësinë dhe ndikimin e tyre. Në kohën kur kryqëzatat përfunduan pa sukses në fillim të shekullit të XIV-të, urdhri ishte bërë tejet i fuqishëm dhe i pasur, duke provokuar

xhelozinë e fuqive fetare dhe shekullare. Në vitin 1307, Mbreti Filipi IV i Francës dhe Papa Klementi V u bashkuan për të rrëzuar Kalorësit Templarë, duke arrestuar mjeshtrin e madh, Zhak de Molej, me akuzat e herezisë, sakrilegjit dhe satanizmit. Nën tortura, Molej dhe Templarët kryesorë rrëfyen mëkatet e tyre, dhe më pas u dogjën në turrën e druve. Klementi e shpërndau urdhrin në vitin 1312. Në kohët moderne, Kisha Katolike ka pranuar se persekutimi i Kalorësve Templarë ishte i pajustifikuar, duke pohuar se Papa Klementi ndodhej asokohe nën presionin e sundimtarëve laikë për të shpërndarë urdhrin. Përgjatë shekujve, mitet dhe legjendat rreth Templarë janë shtuar, duke përfshirë besimin se ata mund të kenë zbuluar reliket e shenjta në Tempullin e Malit, duke përfshirë Kupën e Shenjtë, Arkën e Besëlidhjes apo pjesë të kryqit nga kryqëzimi i Jezu Krishtit. Sekretet e imagjinuara të Templarëve, kanë frymëzuar libra dhe filma të ndryshëm, duke përfshirë romanin dhe filmin “Kodi i Da Vinçit”.

NGJARJET E DATËS 12 JANAR

1910

Ndodh transmetimi i parë publik radiofonik, një shfaqje e drejtpërdrejtë e operave “Cavalleria Rusticana dhe “Pagliacci” transmetohen direkt nga Metropolitan Opera House në Nju Jork.

1985

Një tren pasagjerësh bie në një lumë në Etiopi, duke vrarë 428 persona, në fatkeqësinë më të rëndë hekurudhore në Afrikë.

1915 Një tërmet me magnitudë 6.7 ballë godet provincën e L’Aquila në Itali, duke shkaktuar mbi 30 mijë të vdekur.

1991

Trupat e Bashkimit Sovjetik, sulmojnë mbështetësit e pavarësisë së Lituanisë në Vilnius, duke vrarë 14 vetë dhe plagosur rreth 1000 të tjerë.

1966

Robert C. Weaver bëhet anëtari i parë i afro-amerikan i qeverisë së SHBA, kur emërohet Sekretar për Strehimin dhe Zhvillimin Urban.

2012

Kroçera e madhe “Costa Concordia” mbytet në brigjet italiane, për shkak të neglizhencës dhe papërgjegjshmërisë së kapitenit. 32 njerëz humbën jetën.

Përfitoni sa me shume nga ambienti i qete qe ka mbizotëruar sot ne jetën tuaj ne çift dhe filloni te bëni plane afatgjata me partnerin tuaj. Beqaret nuk duhet ta mendojnë lidhjen si një zinxhir ne gryke qe do i pengoje te bëjnë gjerat qe kane dashur sepse ne këtë mënyrë kane për te mbetur gjithmonë vetëm. Me financat do ju ndihmoje gjithë kohës Plutoni dhe nuk do keni vështirësi.

Peshorja Asnjë planet nuk do mund ta rrezikoje jetën tuaj ne çift gjate kësaj dite nëse ju deri me sot i keni mare te gjitha masat. Dashurohuni ashtu si do e ndieni pa menduar për te ardhmen. Beqaret ka mundësi te fiksohen keq pas një kolegu zyre dhe nuk do ndalen derisa ta bëjnë për vete atë. Me financat do jeni tejet vigjilente dhe do shpenzoni shume me pak nga disa dite me pare.

Akrepi Mos ëndërroni me shume nga sa duhet gjate kësaj dite sepse me pas rezultati do ju duhet shume me i trishte. Mos kërkoni edhe qe partneri t’ua plotësojë te gjitha dëshirat sepse do jete e pamundur. Beqaret me ne fund do mund te bëhen dy dhe jeta do ju marre kuptimin e duhur. Me financat do keni goxha tronditje dhe kjo do ua prishe disi humorin sidomos ne orët e mesditës.

Shigjetari Sot nuk ka rrezik te mërziteni aspak ju te dashuruarit sepse partneri do ju beje propozime interesante për t’u argëtuar edhe me shume me njeri-tjetrin. Beqaret pa u lodhur shume do mund te fillojnë një lidhje shume te bukur dhe afatgjate. Financat here pas here do kenë edhe ndonjë tronditje te vogël, por ne tërësi gjendja nuk do jete shume problematike.

Bricjapi

Do jeni tej mase tërheqës sot ju qe keni një lidhje dhe ka mundësi qe te bëni për vete edhe persona qe do ju rrethojnë ne pune apo ne shkolle. Kujdes me çdo veprim nëse vërtet e dashuroni atë qe keni ne krah sepse mund te shkatërroni gjithçka. Beqaret nuk do ndihen ende gati për te hedhur hapa. Nëse me financat tregoheni gjithë kohës te kujdesshëm gjendja do vazhdoje te mbetet e mire.

Ujori

Për sa i përket jetës ne çift asgjë e rëndësishme nuk ka për te ndodhur. Beni thjesht atë qe do ndieni dhe nuk do jeni te plotësuar. Beqaret nuk do ndihen ende te sigurte për te hedhur hapa, kështu qe me disa persona do pranojnë thjesht te shoqërohen si shoke. buxheti do përmirësohet mjaft fale një trashëgimie te madhe nga gjyshërit tuaj.

Peshqit Do jeni shume te shqetësuar për jetën profesionale gjate kësaj dite dhe kjo do beje qe te mos i kushtoni aq shume rëndësi jetës sentimentale. Here pas here mes jush mund te lindin edhe mosmarrëveshje. Beqaret duhet te tregohen me te duruar sepse nuk do mund ta gjejnë dot sot atë qe kane ëndërruar gjithë këto kohe. Financat do kërkojnë shume me tepër përkujdes.

16

E PREMTE 13 JANAR 2023

REKLAMA

Cyan Magenta Yellow Black

www.fjala.al

ONLINE 24 ORË