ДАСГАЛ АЖЛЫН ДЭВТЭР гууëийí II àíгийí суðàгчдàд зîðи Еðөíõий áîëîвсðîëыí суð уëàв.

Óëààíáààòàð õîò 2021 îí

ДАСГАЛ АЖЛЫН ДЭВТЭР Ерөнхий боловсролын сургуулийн II ангийн сурагчдад зориулав. Нэг дэх хэвлэл

ХУДАЛДАЖ, БОРЛУУЛАХЫГ ХОРИГЛОНО.

Óëààíáààòàð õîò 2021 îí

ННА-74.1 ДАА-372 Д-389

БШУЯ-ны захиалгаар, НҮБ-ын Хүүхдийн Сангийн санхүүжилтээр бүтээв. Зохиогчдын баг: Ахлагч:

Ц.Дэлгэрсайхан

Гишүүд: А.Оюунтунгалаг Д.Энхцэцэг Г.Бямбацэрэн Т.Энхтуяа А.Гантуул Б.Баярчимэг Д.Хишигжаргал А.Амардалай ЕБС-ийн багш: О.Нарантуяа Д.Үерцэцэг Туршилтыг зохион байгуулсан: Ц.Баясгалан Д.Ганчимэг Л.Уртнасан Редактор: О.Пүрэв Б.Эрдэнэчимэг Г.Бямбацэрэн Эхийг бэлтгэсэн:

З.Ганхуяг

Зураач: Т.Баярмагнай

“Бест Колор Интернэшнл” ХХК-д эхийг бэлтгэж, хэвлэв. ISBN: 978-9919-503-32-1

ӨМНӨХ ҮГ Монгол Улсын Засгийн газар, Боловсрол, шинжлэх ухааны яам (БШУЯ)-аас цар тахлын үеийн онцгой нөхцөлтэй уялдуулан ЕБС-ийн хичээл сургалтыг зайны (теле) болон цахим хэлбэрт шилжүүлсэн билээ. Энэ цаг үед багш, сурагч, эцэг эхчүүдийн суралцахуйн хамтын ажиллагааг дэмжих, тэгш, хүртээмжтэй боловсролын үйлчилгээг хүүхэд бүрд хүргэхэд төрийн болон мэргэжлийн байгууллага, хамт олны дэмжлэг зайлшгүй чухал байна. Энэ цаг үед БШУЯ-ны захиалгаар НҮБ-ын Хүүхдийн Сангийн санхүүжилтээр МУБИС-ийн Багшийн сургуулийн багш, эрдэмтэн судлаачид энэхүү “Дасгал ажлын дэвтэр”-ийг боловсруулан, Та бүхэнд хүргэж байна. Уг дасгал ажлын дэвтэр нь монгол хэл, иргэний ёс зүйн боловсрол, хүн ба орчин, математик хичээл тус бүрээр агуулгыг бататгах, хоцрогдлыг арилгах зорилго бүхий дасгал, даалгавартай. Мөн дасгал ажлын дэвтрийн онцлог нь хүүхэд дасгал, даалгавраа гэр бүлийн гишүүдийн оролцоо, дэмжлэгтэй гүйцэтгэх тул тэдэнд зориулсан зөвлөмжтэй. Хүүхдийнхээ унших, бичих, бодох, суралцахуйг дэмжих, эерэг хандлага төлөвшүүлэхэд эцэг эх, гэр бүлийн гишүүдийн үүрэг чухал гэдгийг сайтар санаж, хамтран ажиллаарай. Таны хүүхдийн өнөөдрийн эзэмшсэн мэдлэг, чадвар, төлөвшил нь ирээдүйн бүтээлч сэтгэлгээтэй, оюунлаг, энэрэнгүй иргэн болохын үндэс юм. Гэр бүлийнхэн, хүү, охинтойгоо хамт дасгал ажлын дэвтрийг ажиллах явцдаа хүүхдийнхээ ангийн багшаас тусламж, дэмжлэг аваарай. Дасгал ажлын дэвтрийг боловсруулахад Улаанбаатар хот болон орон нутгийн сурагч, эцэг эх, багш нараас санал асуулга, судалгаа авч, туршилтыг богино хугацаанд, амжилттай зохион байгуулж, хамтран ажилласан Боловсролын хүрээлэн, Багшийн мэргэжил дээшлүүлэх институт, Нийслэлийн боловсролын газрын мэргэжилтнүүдэд талархал илэрхийлье. Дасгал ажлын дэвтрийг богино хугацаанд боловсруулсан тул цаашид сайжруулахад та бүхний баримт нотолгоонд тулгуурласан санал үнэ цэнтэй байх болно. Иймд санал, хүсэлтээ МУБИС-ийн Багшийн сургуульд ирүүлбэл бид талархан хүлээн авна. Эрдэм номын цагаан буян дэлгэрэх болтугай. Зохиогчид

5

ЗӨВЛӨМЖ Таны II ангийн хүү, охины тань суралцахуйг дэмжих “Дасгал ажлын дэвтэр” бэлэн боллоо. Цаг үеийн нөхцөл байдлаас шалтгаалж, таны хүү, охин өдөр тутам багшийн заавар чиглүүлгээр хичээллэж чадахгүй байгаа тул дасгал ажлын дэвтрийг гүйцэтгэхэд нь гэр бүлийнхэн нь тусалж, тайлбарлаж, хамтдаа хичээллээрэй. II ангийн хүүхдүүд цагаан толгойн үсгийнхээ нэлээд хэсгийг танхимын сургалтаар бус теле болон зайны хэлбэрээр үзсэн тул бие дааж унших, бичих чадвар харилцан адилгүй байна. Гэр бүлийн гишүүд Та бүхэн юуны түрүүнд дасгал ажлын дэвтрийн хуудасны доод хэсэг дэх зөвлөмжийг сайтар уншиж танилцаад дасгал, даалгавруудын зааврыг хүүхэдтэйгээ ярилцаж хийгээрэй. Дасгал ажлын дэвтрийг сурах бичиг, теле хичээл, ангийн багшийн даалгавартай уялдуулж, аль болох ачаалал өгөхгүйгээр хичээлийн агуулгыг бататгах, нөхөх, хоцрогдлыг арилгах зорилгоор хүүхдээ дэмжиж ажиллаарай. Хүү, охин тань тань шууд дэвтэртээ дасгал, даалгавраа тэмдэглэн хийж болохыг сануулаарай. “Иргэний ёс зүйн боловсрол” хичээл нь бусад хичээлээс нэлээд онцлогтой. Ёс зүй нь гэр бүл, хүмүүсийн өдөр тутмын харилцаа, үйл ажиллагааны явцад төлөвшдөг. Та бүхэн хүү, охиндоо үг, үйлдлээрээ үлгэрлэж, асуулт тавих, санаа бодлоо хэлэх, бие даан шийдвэр гаргаж сурах зэрэг боломжийг олгоорой. Дасгал ажлын дэвтрийн 75-76 дугаар хуудасны даалгаврыг уг дэвтрийн нийт агуулгын 50 хувиас багагүйг, 77-78 дугаар хуудасны даалгаврыг дэвтрээ бүрэн ажиллаж дууссаны дараа зөвхөн хүүхдээрээ бие даан хийлгээд, шугамын дагуу тасалж, ангийн багшид нь илгээнэ. Гэр бүлийнхэн багшаас хүүхдийнхээ дүн нэхэхээс илүүтэй хүү, охиноо ямар даалгаврыг чадаж байна, аль хэсэгт нь дэмжлэг хэрэгтэй байгааг асууж, ярилцан хамтарч ажилласнаар тэднийхээ суралцахуйг дэмжиж, тусалж чадна. Дасгал ажлын дэвтрийг хийх явцад хүү, охин тань өөрийгөө үнэлэхдээ бие даан хийж чадаж байгаа бол , бие дааж хийхэд зарим дасгал бэрхшээлтэй байгаа бол , дасгалуудын ихэнх нь зайлшгүй дэмжлэг хэрэгтэй байгаа бол дугуйлах гэх мэтээр өөрөөр нь тэмдэглүүлж, чадахгүй байгаа хэсэгт нь туслаарай. Энхрий бяцхан хүүхдүүд та нар минь өдөр бүр энэхүү дэвтрээсээ суралцаарай. Эцэг эх, асран хамгаалагч та бүхэн хүүхдэдээ идэвхтэй, урамтай, эрч хүчтэй хичээллэхэд нь туслаарай. Амжилт хүсье.

6

ÃÀÐ×ÈÃ

Монгол хэл

7

Иргэний ёс зүйн боловсрол

34

Хүн ба орчин

42

Математик 50

ÒÀÍÈÕ ÒÝÌÄÝÃ АЖИГЛААРАЙ

БОДООРОЙ

СОНСООРОЙ

ХОЛБООРОЙ

ЯРИЛЦААРАЙ

БУДААРАЙ

УНШААРАЙ

ТОГЛООРОЙ

БИЧЭЭРЭЙ

ТУРШААРАЙ

ХАМТРААРАЙ

БҮТЭЭГЭЭРЭЙ

7

Миний танилцуулга Та хүү, охиноо өөрийнхөө тухай, гэр бүлийнхээ тухай бусдад танилцуулж бичихэд нь туслаарай.

8

Эгшиг, гийгүүлэгчээ ангилж чадна

AБВ

Арг лын утаа боргилс н Малчны г рт төрс н б Атар хээр н тгаа Өлгий минь гэж санадаг аа...

э Ч.Чимэд

у и

2. Нөхсөн эгшгээ бичээрэй. Ямар эгшиг дутуу байна вэ? байхгүй эгшиг. ... 3. Би монгол хүн өгүүлбэрийг бичээрэй. Ямар ямар эгшигт гийгүүлэгч байна вэ? Бичээрэй.

4. Зурлагыг ашиглан үсэг, дараа нь үг бүтээгээрэй.

5. Бүтээсэн үсгүүд ямар гийгүүлэгч вэ?  эгшигт гийгүүлэгч

заримдаг гийгүүлэгч

6. Үсэгт байшин бүтээгээд, үсгээ тооцоолоорой. Ц

Үсэгт байшин

Ж Я

Й М Ъ

. К

А

7 . + . ТЭ + 7 ЭГ+9 . + 2ТҮ + . ОГ = 35

Ү

Та хүүхэдтэйгээ хамтарч үндсэн эгшиг, туслах эгшиг, тэмдэг үсэг, эгшигт, заримдаг, онцгой гийгүүлэгч гэж 35 үсгээ ангилж, үсэгт байшин бүтээгээрэй.

9

МОНГОЛ ХЭЛ

1. Шүлгийг гүйлгэн уншаарай. Ямар эгшиг нөхөж унших вэ?

AБВ

Эр, эм үгийг ялгана

1. Эхийг уншаад, эм үгийн доогуур зураарай. Зураг зурлаа Зургийн хичээл орлоо. Би Цэнхэр ишгээ бас

-г зурлаа. Бас

-ыг зурах гэтэл

ногоон өнгийн будаг байсангүй. Багш: Хөх, шар хоёр өнгийн будаг холиод үзээрэй гэлээ. Би Кроныг зурж чадлаа. 2. Үг бүтээн, ангилж бичээрэй. У

Ү

Т

Г

Ц

Э Н

З

......................

З

С

Х Р

Г

С

А

А

К

О

М

Х

Б Н

Р

Н

Ө

М

А

......................

эр үг а, о, у ......................

Ө

Г Э

Д

Т

эм үг э, ө, ү ......................

3. Ишиг гэсэн үг бүтээн (н) ууд, (н) үүд аль тохирохыг залгаарай. И

Х

Ч

ишиг ямар үг вэ? 

Г

эр үг Ш

И

У

Э

эм үг

Учир нь: Ишигнүүд гэхэд .................................................. ............................................................................................ ............................................................................................

Залгаврыг зөв залгаж сурснаар эр, эм эгшиг орсон үгийг ангилж чаддаг болно. Хүүхдээ дүрэмчилж цээжлүүлэх бус нүдэлж тогтоон, зөв бичихэд нь анхаараарай.

10

Үгийг эр, эм үгээр бүлэглэж үеэлж чадна

AБВ

1. Тохирох үгийг хайчилж, түргэн хэллэгийг бүтээж, наагаарай. Зургаан настай

бурхи

Зурманд зүүдэг Зуун модны Зүүн чихний 2. Түргэн хэллэгийн үгийг ангилж бичээрэй.

..............

зургаан

эм үг э, ө, ү ..............

..............

..............

эр үг а, о, у

..............

..............

..............

..............

..............

..............

..............

3. Өгүүлбэрийг тодруулан бичээрэй.

4. Өгүүлбэрээс загварт тохирох үгийг сонгоорой. о ю у н а а

5. Эхийг уншихдаа дараах дарааллаар уншаарай. а. бүхэлд нь унших б. асуултын дагуу сонгон унших

в. төлөөлөн унших

Хоёр илжиг Зэлүүд хээр амьдардаг | зэрлэг илжиг | гэрийн тэжээмэл илжгийг хараад | ойртон ирж, | бие нь гялгар цэвэрхэн, | бас амттай хоол иддэгийг нь хараад | түүний амьдралыг гайхан атаархдаг болжээ. | Нэгэн өдөр эзэн нь илжгэнд ачаа аччихсан, бас араас нь ташуурдан хөөж явахыг хараад зэрлэг илжиг: - Энэ амьдрал чинь атаархах амьдрал биш юм байна. Ингэж зовоод яах вэ? Харин би хээр талдаа өөрийн дураар дуртай зүйлээ хийгээд хүссэн үедээ амардаг. Энэ бол миний жаргалтай сайхан амьдрал гэж боджээ. 6. Асуултын дагуу гэрийнхэнтэйгээ ярилцаарай. • Зэрлэг илжгэнд тэжээмэл илжигний юу нь таалагдсан бэ? • Зэрлэг илжиг юугаараа тэжээмэл илжигнээс илүү байсан бэ? • Тэжээмэл илжигний ямар зан чамд таалагдсан бэ? Яагаад? • Чи үлгэрээс ямар сургамж авсан бэ? 11

бурхи

урхи

гархи

горхи

AБВ

Үйл явдлыг дэс дарааллаар ярьж чадна

1. Зөв, хурдан уншаарай. жаргалан ш

оргоо хожим хазжээ өвдөж ан лж мөчир нисэж зууж чин

2. Зургийг ажиглаад, өгүүлбэр зохиогоорой. I

II

Шоргоолж ус уухаар гол руу ирэв.

...............................................

III

IV

...............................................

...............................................

3. Үлгэрт гарчиг өгч, гэрийнхэнтэйгээ ярилцаарай. 4. Үгийн сүлжээг ажиглаад, нөхөөрэй. Ямар гийгүүлэгч нөхсөн бэ?  Ш

О . Т А . Т А А О О . Ж

ЭГ ЗГ 5. Дутуу эгшигт гийгүүлэгчийг нөхөөрэй. Р Г Л .

.

.

.

6. Заримдаг гийгүүлэгчийн түлхүүр үгийг санаарай. Ц

. 12

AБВ

Болсон явдал, үлгэрийг үйл явдлын дэс дарааллаар нь ярина 7. Үлгэрийг зөв дараалалд оруулан дугаарлаарай.

Аяг

ы хариу өд өртөө

у жилдээ Аяганы хариу өдөртө Агтны хари

э

ан

хариу жилдэ ы н гт өА

Шоргоолж мөчир дээр гарч амь аврагдав.

Шоргоолж анчны хөлийг хазав.

Нэгэн өдөр тагтаа анчны торонд оров.

Анчин тороо алдаж, тагтаа нисэн одов.

8. Үлгэрийн үйл явдлын дарааллаар өнгө ялган будаарай. Гол руу ирсэн. Тороо алдсан. Мөчир дээр гарсан. Усанд урссан. Мөчир шидсэн. Тагтаа харсан.

Та хүүхэдтэйгээ өнгөрсөн болон ирээдүйд болох үйл явдлын тухай ярилцаарай.

Торонд орсон. Хөлийг нь хазсан.

13

AБВ

Танилцуулга бичиж чадна

1. Ямар танилцуулга бичсэнээ эргэн санаарай. Хэнд? • ангийнхандаа, багшдаа, найздаа ... Хэний? (юуны?) тухай • гэр бүлийнхээ, найзынхаа, өөрийнхөө, ... 2. Танилцуулга хэрхэн бичихээ төлөвлөөрэй . Хэнд зориулан бичих c найздаа c ангийнхандаа c номын санчид c .................

Хэний (юуны) тухай бичих c дүүгийнхээ тухай c ах, эгчийнхээ тухай c нохойнхоо тухай c номын тухай c ........................

Хэрхэн бичих 1. .............................................. 2. .............................................. 3. .............................................. 4. ..............................................

3. Загварыг уншин, сонгож танилцуулгаа хийгээрэй. А. Найзынхаа тухай танилцуулаарай.

Миний найз бол ................................ Найз маань ................................ сургуулийн ............. ангид сурдаг.

A үсэг

Миний найзын сонирхол ................................ Тэр .............................. ........................................ чадна. Би найзынхаа ......................................... ..................бахархдаг. Би найзтайгаа хамтран ........................................ ........................................

Б. Үсгийн танилцуулга:

Алтан номын үсэг А үсгээс эхэлнэ Аав, ах гэхэд ордог А үсэг

. үсэг ..................................................... ..................................................... .....................................................

. үсэг ..................................................... ..................................................... .....................................................

4. Бяцхан ном хийж танилцуулгадаа ашиглаарай. 1

2

3

4

14

5

Үгийг асуултаар ангилж чадна

AБВ

1. Шүлгийг цээжлээрэй. 2. Тодруулсан үгийг нүдлэн тогтоож бичээрэй. Уур үүл

Уур үүл Тэнгэрт хэвийнэ Удах ч үгүй Дэлхийг шавшина Нүүсэн үүл Усаар тургина Буусан газраа Тосоор ундаална... (Т.Жамьянсүрэн)

Уур үүл Тэнгэрт .............. Удах ч үгүй Дэлхийг ............. Нүүсэн үүл Усаар .............. Буусан газраа Тосоор .................

3. Цээжээр бичихдээ яана? гэсэн асуултад хариулагдах үгнүүдийг нүдэлж бичээрэй. 4. Доорх асуултаар шүлгээс үгийг ялгаж бичээрэй. юу? юугаар? юуг?

....................... ....................... .......................

.......................

.......................

5. Дэлгэрүүлж бичээрэй.

усаар

.......................

үүл юу?

Ямар? шинж төрхийг асуухдаа, яав? үйл хөдлөлийг, юу? юм, үзэгдлийг асуухдаа хэрэглэнэ.

ямар?

......... үүл ямар?

яав?

.............. үүл ............... ямар?

юуг?

................ үүл ......... ямар?

юуг?

яав?

.............

юугаар?

яав?

.............. үүл ......... ............... .............. 6. Үгийг хайчлан зөв байрлуулж, зүйр үг бүтээгээрэй. эрдэм юуг? ............ далай ............. ............

............ ............

Та хүүхдэдээ, үгнүүдийг хайчлан зүйр үгийг гүйцээхэд нь туслаарай. Зүйр үг цээжлэн бичихэд яана? гэсэн асуултад хариулах үгийг нүдлэн тогтоож цээжлүүлээрэй.

15

Дуслыг Дуулсныг хураавал

хураавал

AБВ

ж, ч, ш-ээр төгссөн эр үгэнд -ийг, -ийн залгаврыг залгаж бичнэ

1. Үгийг уншаарай, -ийг залгаж бичдэг ямар эр үг байна вэ? Бичээрэй.

ботго

анааш

бамбарууш

шоргоолж

аалз

2. Бодлогыг бодоорой. Анаашийг хэмжье Анаашны биеийн өндөр 5м, харин хөлийн урт нь 185см, их биеийн өндөр 95см. Толгой хүзүүний урт нь хэд вэ? 3.

-ийг

-ыг аль үгэнд залгаж бичих вэ? Ялган будаарай.

шоргоолж

загас

шавж

бамбарууш

хавч

халим

анааш

тахь

4. Дүрмийг гүйцээн бичээрэй. ..............

.............. ..............

эр үг – ж, ч, ш ......

.............. .............. ..............

6. Үгийг зөв байрлуулаарай. бамбаруушийг

хооллоно.

шанаган

хорхойгоор загасаар

хооллоно.

Баавгайн

Хавчийг

Үгнүүдийг ажиглан дүрэм зохиоход нь туслаарай. Та хүүхэдтэйгээ ж, ч, ш, г, и, ь -ээр төгссөн эр үгэнд эм үгийн -ийг, -ийн залгаврыг залган бичдэг тухай ярилцаарай. 16

Хэлний г, ь- ээр төгссөн эр үгэнд -ийг залгана

AБВ

1. Үлгэрийг уншихдаа утгат хэсгээр нь харж, хурдан уншихыг хичээгээрэй. Уншсан хугацаагаа тэмдэглээрэй. Арслан, зээр хоёр Нэгэн өдөр | арслан маш их өлсөв. | Хоол хайж яваад | идээшилж байгаа зээрийг олж харжээ. | Тэгээд сэмхэн гэтсээр | дэргэд нь очоод | яг үсрэх гэтэл, | зээр гэнэт эргэн хараад: | - Сайн байна уу? Хайрт найз минь. | гэж эелдгээр мэндэлжээ. | Үүнийг сонсоод, арслан | ихэд ичиж, ой руугаа явав. | Тэр цагаас хойш | олон жил өнгөрчээ. Миний уншсан хугацаа: 2. Асуулт зохиож ярилцаарай. - - - -

...................................... ...................................... ...................................... Монголын тал хээрт арслан байгаа болов уу?

– Говьд болсон үйл явдал. Зээр тал хээрийн амьтан – Зээр эелдгээр мэндлэв. – Арслан ихэд ичив. – ...................................

3. Үг нөхөж, өгүүлбэрийг гүйцээгээрэй. жил 365 ....................... 12 Нэг ....................... 31 60 .......................

хоногтой ................ ................ ................

4. жил, сар, хоног, цаг, минут, секунд үгийн алинд нь -ийг залгаврыг залгах вэ? секундийг ....................... .......................

-ийг

....................... .......................

5. Ямар учраас -ийг бичсэнийг тайлбарлаарай. жилийг ............................................................................................ ...................... ............................................................................................ ...................... ............................................................................................ секундийг секундийг гэдэг үгийн у-г ү-тэй адилтган эм үгийн –ийг бичнэ. ...................... ............................................................................................ 6. Зөгийг зөв бичлэгтэй замаар явахад нь туслаарай. , сарыг, жилийг, өдрийг, секундыг огийн н о х арыг, цагыг, өдрий г, секундийг гийн, с о н хо йг, сарыг, цагийг, өдри йг, секундий оги г хон

Хүүхэд асуултад хариулж ярих төдийгүй, асуулт зохиож түүндээ хариулт авах дуртай байдгийг санаарай. Эх, үлгэр унших бүрд нь асуулт тавих, зохиолгох зэргээр харилцан ярилцаарай. 17

AБВ

Үеэр зааглаж чадна

1. тахь, гөлөг, сурвалжлагч, тоть, морь, гараг, угж, багш, сурагч, багаж үгэнд -ийг залгаж, үеэр зааглан бичээрэй. тахийг

...............

...............

..............

..............

-ийг

...............

...............

..............

2. Бичсэн үгээ үелээд, тоог нь бичин жишээрэй. < > = 1 үетэй

2 үетэй

3 үетэй

3. Бүтээсэн үгээ бүлэглээд, өгүүлбэр зохиогоорой. м

ө

р

ө

н

д

т

а

а

г

г

н

у

а

г

т

ө

н

ө

р

р

х

ө

ө

р

з

с

а

а

р

юу?

ямар?

4. Дээрх үгээс тохирох үеийн бүтцийг сонгоорой . г э г г э

э э г э г

г э г э г

г э г э э

5. Үлгэрийг уншихдаа гарчгаас эхлэн, өнгө ялгасан хэсэг тус бүрд зогсолт хийн, асуулт тавьж, таамаглан уншаарай. Бариул Ямаа ишгэндээ шинэ байшин барив. Ишиг ирж үзээд “Болох байлгүй дээ” гэснээр барилгын ажил дуусав. .................................................................................................................................... Эргэн тойронд нь дахин дахин явж үзэхэд нь ишгэнд нэг л зүйл огт таалагдсангүй. .................................................................................................................................... “Энэ жаахан хаалганд ямар ч том муухай бариул бэ? Үзэмжгүй юм аа” гэсэн бодол төрөв.Тэгээд хаалганы бариулаа аваад хаячихжээ. .................................................................................................................................... Яг тэр үед нь ойгоос чоно гарч ирэв. .................................................................................................................................... Ишиг байрандаа орох гэсэн боловч онгойлгож чадсангүй. (Д.Давааням) 6. ойгоос, чоно гэсэн үгтэй адил үеийн бүтэцтэй үгийг эхээс ялган бичээрэй.

Үгэнд хэдэн эгшиг байна түүний тоогоор үе байна, үе гийгүүлэгчээр зааглагдана гэдгийг ойлгуулаарай. Үлгэрийг таамаглаж ярихад яагаад? гэж асууж ярилцаарай. 18

Үгийг үеэр тасалж, шинэ мөрд шилжүүлнэ

AБВ

1. Уншаад, үеэр зааглаарай. Шар тосыг шарж болдоггүй Хар усыг өрөмтүүлж болдоггүй Хайр элсийг нүхэлж болдоггүй 2. Ертөнцийн гурав дахь үгнүүдийн үеийг тодорхойлоорой. 4 1 үетэй

. 2 үетэй

. 3 үетэй

3. Гурван үетэй үгийг мөрд зөв шилжүүлэх хэлбэрийг олоорой . ө

рөмтүүлж

өрөмт

үүлж

өрөм

түүлж ж

өрөмтүүл

5. Үе ашиглан үг бүтээгээрэй.

4. Түргэн хэллэгийг цээжлээрэй. Алаггүй гэсэн үгийг хэдэн янзаар шинэ мөрд шилжүүлэх вэ? Ярилцаарай.

6. Түргэн хэллэгээс ганцхан хэлбэрээр мөрд шилжүүлэх үгийг бичээрэй.

1

2

3

эр

-нэг

-гыг

ү

-вар

-хэй

зул

-вээ

-ний

га

-за

-хан

7. Загварыг ашиглан, өгүүлбэр бүтээгээрэй.

1

2

3

үр төлийг ..................... гэнэ.

Та хүүхдэдээ мөрд багтахгүй бол дараагийн мөр лүү шилжүүлэн бичнэ гэдгийг ойлгуулаарай. Шилжүүлэхдээ үеэр таслан шилжүүлнэ. Үеийн зааг дахь гийгүүлэгчийн өмнүүр үелдэг. А мар 2 үе болох ч, мөрд шилжүүлэхгүй. Дан эгшгийг мөрийн төгсгөлд үлдээхгүй гэдгийг сануулаарай.

19

AБВ

Унших хурдаа нэмж, хэлний г, хоолойн г-г ялган уншиж чадна

д аа

га даа г д аа

г даага дааг даага

даага д

д аа дааг г а а ааг дааг даага д

га

1. Өнгө ялгасан утгат хэсгээр харж, хурдаа нэмж уншаарай. ДААГ

ДААГА

Алаг бяруу нь нэмнээгээ дааг Ардаг даага нь эмээлээ дааг Атан тэмээ нь ачаагаа дааг Алдрай үрс нь үг дааг

Араар дүүрэн адуунд Алаг даага алга байна Булаг чиглээд алаг даага Бусгаж тоглоод бултаж давхижээ

2. Үгийн утгыг таамаглан ярилцаарай. Ярилцахдаа толь бичиг ашиглана уу. Тайлбарлах үгнүүд

Миний тайлбар

Толь бичгийн тайлбар

нэмнээ

..........................................

..........................................

ардаг

муухай ааштай

эмнэг, зөрүүд, эрхэлдэг

атан тэмээ

..........................................

..........................................

3. Харьцуулан уншаарай.

ала

га алаг алга бус г са лга алаг ал га аг алга а алга алаг ботго даага алга алаг бу г л у б г а бул

4. Нөхөж бичээрэй. а . . . даага

Д . . . . ны уралдаан үзэв.

борхон б . . . .

Борхон б . . . . буйлна.

ихэр х . . . .

Ишиг х . . . . хоёр бог малын төл.

ТҮРГЭН ХЭЛЛЭГ Алга байсан Алаг бяруу Араг мөргөн Тэрэг шөргөөнө

Толь бичгийг ашиглаж сурах нь эх сурвалжтай ажиллаж сурахын эхлэл болно. Нэг нэг үгээр биш багцлан харж уншихад туслаарай. Бүлэг үгнүүдийг зөв дуудан уншиж сурахад нь дэмжээрэй.

20

Хурдаа нэмж, унших аргад сурна

AБВ

1. Үеэр тасалж уншаарай.

дав/хиж

сай/хан

а/вар/лаа

ба/риг/дах

2.а. Мөр дэх үгийн тоог нэмэгдүүлж, хурдан уншаарай. БУГА (үлгэр)

Нэг буга ус уугаад зогсож байхдаа усанд дүрсээ хараад, эвэр минь үнэхээр сайхан хөл минь арай л биш гэж бодон байтал, гэнэт арслан ирлээ. Буга дэгдэн давхиж ойд ортол, эвэр нь модонд тээглээд баригдах шахав. Буга магтсан эвэр минь гай болохыг шахлаа. Муухай гэж голж байсан хөл минь аварлаа хэмээн сая л ойлгожээ. 2.б. Та хүүхдийнхээ уншиж дууссан хугацаагаа будаарай

буга

10

20

30 40 1 мин

50

60

10

20

30 40 2 мин

50

60

10

20

30

40

ргаль нугас иг а ш и га тарва ингэ булг лөг ботго тугал унага хурга дорго а азарга зоргол гө

3. Хоолойн г-тай үгийг уншсан үгнүүдээс ялган бичээрэй. ............... ............... ...............

............... ............... ...............

............... га, го, гу, гы

............... ...............

............... ............... ...............

4. Үгийг ялган бичээрэй. Ажил хийхэд ........................ хэрэгтэй. Аргал түүхэд ........................ хэрэгтэй.

?

? ? араг - арга

Хоолойн г ардаа а, о, у, ы эгшигтэй байх ба дуудахдаа хэлний гүн угаар дуудна. Харин хоолойн г -ийн ард а, о гэсэн 2 ялгах эгшиг байна. Тиймээс арга - араг гэх мэтээр харьцуулан ялган уншихад нь туслаарай. Мөр ахих тутам мөр дэх үгийн тоо нэмэгдэж байгааг ажиглуулаарай. Энэ нь хүүхдэд нүдний дасгал болдог. 21

AБВ

Утга ялгасан үгийг зөв уншиж, бичнэ

1. Үгийг уншаад, өгүүлбэрийг гүйцээж бичээрэй. ут|га у|таг о|лон ол|но хөв|нө хө|вөн бу|дан буд|на

Өвлийн өвгөн цан хүүрэг татуулан ирнэ. Номын ............ тэнгэр мэт Арцаар у............ агуу, далай мэт гүн. Цана чаргаар гулгана.

Эрлийг сургаар ............

............ үг хүндгүй

Нууранд завь ............

........................................................

........................................... Манан будан татсан хангайн уулс. 2. н (……………), г (….) ямар эгшгүүд байгааг тэмдэглээрэй. эрдэнэ хайрха н сонг анган бударгана хөнгөн хар ино оготно хурдан хулгана г гана

3. Зургийг ажиглаад, зөв үгийг сонгож уншаарай. Тэр үгээ хуулан бичээд, өгүүлбэр зохиогоорой. углуурга

тооно

тоон

унь

углуураг

уна

туураг

хан

туурга

хана

хошлон

багана

хошлоно

баган

Хэлний угийн н-ээс хэлний үзүүрийн н-ийг ялгаж, ард нь а, э, о, ө гэсэн ялгах эгшиг бичнэ. Ялгах эгшиг нэгдүгээр үеэс хойш орно. Дуудахдаа арын ялгах эгшгийг нь дуудахгүй, шууд хэлний үзүүрийн н дуудна. он-оно, о ялгах эгшгийг дуудахгүй. Үүнийг нь та анхаараарай.

22

Шүлгийг тод, хурдан уншиж чадна

AБВ

1. Уншаад, үеийг зааглан зурж, эр эм үг аль нь болохыг холбоорой. на ча/цар/га/на

эм үг

но сонгино

эр үг

нэ гүзээлзгэнэ

эр үг

нө бөөрөлзгөнө

эм үг

2. Жимснээс өөр төрлийн ургамлын нэрийг ялган нүдэлж бичээрэй.

3. Шүлгийг мөр мөрөөр харж, хурдаа нэмж уншаарай. Удаах бадгийг шад шадаар буюу хоёр мөрөөр нь харж уншина уу. ГҮЗЭЭЛЗГЭНЭ Бумбайсан бундгар Бумбайсан ягаан Алим шиг бондгор Анхилуун үнэртэй

Ногоохон навчинд Нуугданхан байдаг

Гүзээлзгэнэ жимс амттайхан даа

Номинхон ойдоо Бултгананхан ургадаг

Гүзээлзгэнэ жимс амттайхан даа

4. Уншаад, зууш хийх зөв дараалалд оруулаарай. Орц: 2 алим, 1 гүзээлзгэнэ, 1 жүрж, 1 нэрс, 100 грамм тараг Хийх дараалал Савандаа хэрчсэн жимсээ хийнэ. Жимсээ хальсална. Бүх жимсээ шоо дөрвөлжин хэлбэртэй хэрчинэ.

1

Таргаа жимсэн дээрээ хийж хутгана. Бүлээн усаар жимсээ угаана.

5. Үйл хөдлөлийг нэрлэсэн үгийг дарааллаар нь бичээрэй.

2 дугаар ангид үгийг зөв бичихдээ нүдэлж тогтоох аргыг түлхүү ашигладаг. Тиймээс хэлний үзүүрийн н-тэй нэр болоод үйл үгээр төрөлжүүлэн нүдэлж тогтоолгоорой. Тогтоосноо цээжээр зөв бичихэд нь туслаарай. 23

ха|р

AБВ

Давтан уншихдаа хэсэгчлэн харж, хурдаа нэмж уншина уу|л г|ж и р | а ан|да |нууд хи зо э|нэ гоём|сог ү|зү |чээ|лээ|сээ зээр|г үр|лэгч

ан

1. Эхийг уншихдаа утгат хэсгээр нь зааглаж уншаарай. НОГООН ХАРАНДАА Зураач жаалхүүд | эгч нь өнгийн харандаа бэлэглэв. | Харин жаалхүүг хичээлдээ явсан хойгуур | ийм яриа болжээ. | Хар өнгийн харандаа, үзүүрлэгч хоёр: - Өнгийн харандаануудад баяр хүргэе. Та нар их азтай юм зоргодос аа. Жаалхүү их гоё зурдаг. Тэр хананд байгаа зургуудыг хар. Тэр байгаль дэлхийгээ зурах дуртай гэлээ. Гоёмсог цэнхэр харандаа: - Тэгвэл биднийг үзүүрлэ л дээ. Би цэнхэр тэнгэр, бас цэцгийн дэлбээ болмоор байна гэв. Шар харандаа: - Би ч бас алтан нар болмоор байна. Намайг үзүүрлээрэй гэлээ. Бусад харандаанууд зөвшөөрлөө. Гэтэл хамгийн сүүлд ногоон харандаа айж бэргэсээр гарч ирлээ. Үзүүрлэгч зоригжуулан: Тагт ургасан арц ногоон Тайгад ургасан хуш ногоон Талд ургасан зээргэнэ ногоон гээд ертөнцийн гурвыг шүлэглэн хэллээ. Тэгтэл ногоон харандаа: - Намайг орхи, чамаас бусад харандааны зоргодос үнэртэж байна. Би үзүүрлүүлэхгүй гэж онгиров. Үзүүрлэгч хүчилсэнгүй орхилоо. Жаалхүү ирж, өнгийн харандаагаараа сайхан зураг зурлаа. Харандаанууд хөөрч баясан .... би алтан нар,.... би цэнхэр тэнгэр.... хэмээн хөөрцөглөнө. Харин ногоон харандаа ичээд нуугджээ. (О.Сундуй) 2. Үйл явдлын дарааллыг олж, жаалхүүгийн дүрийг төсөөлөн зураг зурна уу. ... ... 1. ... ...

Би алтан нар болмоор байна.

...

Харандаануудын зоргодос үнэртэж байна. Жаалхүү байгаль дэлхийгээ зурах дуртай. Цэцгийн дэлбээ болмоор байна. Чи бүгдийг нь үзүүрлээрэй.

24

Жаалхүү зурлаа.

Давтан уншихдаа хэсэгчлэн харж, хурдаа нэмж чадна

AБВ

3. Би бусдад ярихдаа ийм дарааллаар ярина. 1. Харандааг хэн бэлэглэсэн тухай 2. Хар харандаа үзүүрлэгч хоёр юу ярьсан тухай 3. ...................................................... 4. ......................................................

5. ...................................................... 6. Үзүүрлэгч яагаад ертөнцийн 3 хэлсэн тухай 7. ...................................................... 8. ......................................................

4. Эхийн төгсгөл хэсгийг өөрчлөн ярилцаарай. 5. Хичээнгүй бичээрэй. Тагт ургасан арц нэг ногоон Тайгад ургасан хуш нэг ногоон Талд ургасан зээргэнэ нэг ногоон

таг - Уулын оройн хэсэг.

6. Зохиолын баатрыг төлөөлөн бичээрэй. Ямар баатрын өмнөөс бичих вэ?

Хэнд (юунд) хандаж бичих вэ?

Юу гэж бичих вэ?

........................................ ........................................

........................................ ........................................

........................................ ........................................

........................................ ........................................

........................................ ........................................

........................................ ........................................

Хүүхэд нэг уншаад ойлгодоггүй учраас дахин уншихдаа ойлгож, хурдан уншихын тулд утгат хэсгээр нь хайрцаглан, нэг хайрцагт байгаа үгсийг багцаар нь харж уншихад дэмжлэг үзүүлээрэй. Үйл явдлын дэс дарааллаар ярихдаа ярих зүйлийг нь төлөвлүүлж, төлөвлөгөөнийх нь дагуу ярилцаарай. Шаардлагатай хэсэгт дөхүүлэх асуултаар чиглүүлж, дэмжээрэй. 25

AБВ

Ертөнцийн гурвыг ойлгон уншина, зохионо

1. Үгнүүдийг хайчлаад нааж, ертөнцийн гурав бүтээгээрэй. Барьж тавьж байвч

хоосон

Тэнгэр

баян

Барайж торойж байвч

хоосон

Далай

баян

Бархирч хашхирч байвч

хоосон

Газар

баян

2. Дээрх ертөнцийн гуравт ямар эсрэг утгатай үг ашигласан бэ?

3. Тулгуур үгийг ашиглаад, ертөнцийн гурав зохиогоорой. ................

толгой

................

сав

................

нөхөрлөл

хоосон

(ёроолгүй, эрдэмгүй, эв эегүй)

................

дээд

................

дунд

................

доод

баян

(эд хөрөнгө, эрдэм ном, үр хүүхэд)

4. Эсрэг утгатай үгнүүдээр ертөнцийн гурав зохиогоорой. ..................................... хоосон

..................................... баян

..................................... хоосон

..................................... баян

..................................... хоосон

..................................... баян

5. Ямар өнгөөр ертөнцийн гурав зохиож чадах вэ? Бичээрэй. Алхам 1: 3 ижил өнгөтэй зүйлийг олно Алхам 2: Юуны юу ямар өнгөтэй байж болох вэ? Алхам 3: Эхний мөрийн бүтцийг гаргах Алхам 4: Гурван мөрөөр бичнэ.

зүүд

үндсээр

усаар

зэрэглээ

цуурай

одоор

Ертөнцийн гурав зохиохдоо хийсвэрлэх, учир зүйн холбоо дутуу гаргадаг гэдгийг хүлээн зөвшөөрч, харин хэлбэрийг дуурайн бичихэд нь дэмжиж, агуулгыг нь дөхүүлж өгөөрэй.

26

Цэг, тэмдгийг зөв хэрэглэнэ

AБВ

1. Эхийг уншихдаа -ний оронд цэг, тэмдгийг зөв хэрэглээрэй. Туяа охин нэг удаа: - Эмээ ээ, би хоёр нүдтэй хоёр чихтэй хоёр гартай бас хоёр хөлтэй Яагаад ганцхан амтай ганцхан хамартай байгаа юм бэ гэхэд: - Эмээ: Чамайг ихийг үзэг гэж хоёр нүд бас их юм сонсог гэж хоёр чих аав ээж багшдаа их юмыг хийж өгөг гэж хоёр гар олон газраар явж их юм сураг гэж хоёр хөлтэй болгосон гэдэг Бага ярьж, ихийг бодог гэж нэг амтай болгосон юм гэв 2. Ямар цэг, тэмдгийг хэрхэн хэрэглэсэн бэ? Цэг тэмдгээ хэрэглээд, аялгын ялгаа гарган уншаарай. цэг (.)

............................................................................................

асуултын тэмдэг (?)

............................................................................................

таслал (,) Ийм, тийм, ингэсэн, тэгсэн гэсэн тоочсон үг, өгүүлбэрт таслал (,) хэрэглэсэн. 3. Өгүүлбэрийг хувирган бичээрэй. - Туяа хэнээс асуулт асуусан бэ? ....................................................... - Яагаад нэг амтай болсон бэ? .......................................................

.......................................................... Их юм үзэг гэж 2 нүдтэй болгосон. ..........................................................

Туяа юмны учрыг ухаарч таньсан сайн охин болжээ. 4. Эхний баганад байгаа өгүүлбэрт ямар цэг тэмдэг хэрэглэсэн бэ? Яагаад? Асуусан утгатай өгүүлбэр

Хүүрнэн хариулж, өгүүлсэн өгүүлбэр

5. Шүлгийг уншихдаа цэг тэмдгийг нөхөөрэй. Цээжлээд, цэг тэмдэгтэй газар аялгаа илэрхийлж уншаарай. Өдөр шөнө хоёр - Чамайг хэн гэдэг вэ гэж шөнөөс өдөр асуулаа. - Намайг “шөнө” гэдэг Харин чамайг хэн гэж дуудах вэ - Өдөр Чамайг маргааш бас л шөнө гэх үү - Тийм ээ шөнө - Өчигдөр бас “шөнө” гэж нэрлэж байсан уу - Бас шөнө л гэсэн - Тэгвэл би олон нэртэй Өнөөдрийн миний нэр мягмар, маргааш лхагва гээд өдөр бүр өөр нэрээр дуудна шүү дээ 6. Гаргийн нэрийг дараалуулж бичээрэй. даваа, мягмар, ....................................................................................................... Асуусан утгатай өгүүлбэрт асуултын тэмдэг, хүүрнэн өгүүлсэн, баталсан, үгүйсгэсэн утгатай өгүүлбэрт цэг хэрэглэх, аялгаар тохируулан уншдагийг ойлгуулаарай. Хүүхэдтэйгээ хамт унших дасгал хийгээрэй. 27

AБВ

Эсрэг утгатай үгийг хэрэглэж чадна

1. Эсрэг утгатай үгийг холбоорой. сэрүүн өндөр хүйтэн

намхан халуун дулаан

2. Үсгийг зөв дараалалд оруулж, жижиг хэмээх үгийг эсрэг үгийг бичээрэй. МТО

УГУА

РҮСЭН

ХИ

ЛҮСРЭГ

3. Эсрэг утгатай үгээр холбоо үг бүтээгээрэй. исгэлэн

.............

амт

.............

салхи

үнэр

..............

чихэрлэг

............. бөмбөг

..............

..............

4. Үгийг зөв байрлуулж, зүйр үг бүтээгээрэй. с

явсан

Цуглаж

а барса

вж

Цу

суусан

шаазгай

5. Эсрэг утгатай үгийг олж, үгийн сүлжээг бөглөөрэй. 1

м а

2

3

5

7

8

10

э г ц 11

14

х р

х

16

17

а 9

т

12

и 4

15

у 6

у

13

Хөндлөнгөөр: 1. жижиг, 3. бага, 4. хол, 5. бүдэг, 6. ор, 7. богино, 9. ойр, 10. эгц, 12. өг, 13. цагаан, 14. уруу, 17. нэм Босоогоор: 2. махир, 5. цэцэн, 7. хурдан, 8. хор, 11. бохир, 14. уруудах, 15. зөөлөн, 16. хөгшин, 17. үнэн 28

Үйл явдлыг таамаглан ярина

AБВ

1. Уншихдаа эр үг + -ийн загварт тохирох үгийг олоорой. Харамч сэтгэл Эрт цагт | нэгэн харамч хүн | алтан өндөг гаргадаг | тахиатай байжээ. | Өдөр бүр өндөглөж, | өндгийг нь зарж | нэлээд баян болжээ. Нэг өдөр харамч эр | гэдэс дотор нь лав цул алт байх гэж боджээ. | Харамч эрд цагийн дотор баяжих | хүсэл төрж, тахиагаа төхөөрч орхижээ. | Харин гэдэс дотор нь алт биш | ялгадас байв. 2. Давтан уншихдаа загварт тохирох үгийг олж тэмдэглээрэй. 3. Асуулт зохиож бичээрэй. - ............................................................ - Алтан өндөг гаргадаг тахиатай. - ............................................................ - Харамч эр нэг өдөр тахиагаа төхөөрчээ. - ............................................................ - Алтан өндөг гаргадаг тахиа байдаггүй ажээ. 4. Зохиолын төгсгөлийг таамаглан яриарай. Ингэхдээ хэрвээ гэсэн холбох үгийг ашиглаарай. 5. Ярихын тулд үйл явдлын дэс дарааллыг санаарай. Харамч эр эхлээд ямар байсан бэ? ........................................................... Дараа нь ямар болохын хүссэн бэ? ........................................................... Эцэст нь харамч эр яасан бэ? ...........................................................

6. Асуултад хариулж, хурааж бичээрэй. Хэн ямар юутай байсан бэ? ................................................................. Хэн юугаа яасан ? ................................................................ Хэн яав? .................................................................

7. Үлгэрийг мэддэг үлгэртэйгээ харьцуулж уншаарай. Ямар ялгаа байна вэ? Гэр бүлийнхэндээ үлгэрийн баатрын зан чанар, үйл явдлыг харьцуулж ярина уу. Эмгэн, тахиа хоёр Эмгэний тахиа өдөр бүр нэг өндөг гаргадаг байв. Эзэн нь өдөрт хоёр өндөг гаргадаг бол сайхан аа гэж шунах болов. Тэгээд өгдөг тэ/жээ/лийн/хээ хэмжээг хоёр дахин нэмж гэнэ. Гэтэл тахиа нь таргалж, нэг ч өндөг гаргахаа больжээ. Асуултын дагуу таамаглан ярилцаарай. • Тахиа яагаад өндөглөхөө больсон бэ? • Эмгэн тахиаг яах бол? 7 настай хүүхэд 5-7 хүртэлх зүйлийг харьцуулж, ялгаатай талыг олж чадах тул, эх уншингаа таамаглах, учир шалтгааны холбоо хамаарлыг эргэцүүлж сурахад нь туслаарай. 29

AБВ

Зааврын дагуу толь бичиг ашиглаж чадна

1. Зөвийг тэмдэглээрэй  МАЗААЛАЙНЫ

МАЗАЙЛАЙН

МАЗААЛАЙН

Мазаалай бол хүрэн баавгайны нэг төрөл зүйл. Зөвхөн монголын говьд амьдардаг, говийн баавгай юм. Мазаалайны нутаг Алтайн өвөр говь. Мазаалай ургамлаар голлон хооллоно. 2. Толь бичиг ашиглах заавар уншаад, үгээ зөв бичиж сураарай. Толь бичиг ашиглах заавар 1. Цагаан толгойн үсгийн дарааллаар үгээ хайна.

2. Хэрхэн бичдэг, ямар утгатай үг болохыг мэднэ.

3. Залгавар залгавал яаж бичдэгийг харгалзах тоон код (1.15.1)-оор нь хайна. 4. Өөр толь бичиг ашиглан (Сурагчийн монгол хэлний тайлбар толь) дэлгэрүүлж уншаарай. (хуудас 104 дүгээр тал, бага анги)

Хүүхэд тань нэгэнт гар утсаар тоглож чадаж байгаа бол хэрэглээнд нь сургахыг зориорой. Нийтээр мөрдөх 2 толь бичгийг санал болголоо. Гар утсандаа журамласан толийг татаж, хамтдаа ашиглаарай.

30

Зааврын дагуу толь бичиг ашиглаж чадна

AБВ

3. Хэвлэмэл толь бичгээс гадна гар утсандаа тоглоом татдаг шиг толь бичиг татаж хэрэглээрэй. Заавраа уншиж ойлгоод зааврын дагуу татаж, ашиглаарай. Цахим толь бичиг татаж ашиглах заавар 1. Программ татах сан (App store)/ (play store) 2. Хайлт цонхон (search) дээр Журамласан толь гэж бичнэ. 1

Журамласан толь

3

2

4

3. Толь бичгээ татсан бол утсанд чинь эвхмэл монгол бичгээр монгол хэл гэсэн бичгийн дор журамласан толь гэсэн нэртэй программ татагдсан байна. 4. Журамласан толь цэс рүү орж, хайлт ( ) дээр лавлах үгээ бичнэ. Гар утасны цонхон дээр хэрхэн бичих, ямар утгатай болохыг тайлбарласан байна.

4. Мазаалайн танилцуулгыг дахин уншаад, засаж бичээрэй. Мазаалай бол хүрэн баавгайн нэг төрөл зүйл. Говьд амьдардаг, говийн баавгай юм. Мазаалайн нутаг Алтайн өвөр говь. Мазаалай ургамлаар голлон хооллоно. Заримдаа шавжаар хооллодог. Дархан цаазтай, устах аюулд орсон амьтан. Мазаалайн тухай хүүхдийн зохиолч Ж.Дашдондогийн өгүүллэгийг уншаарай. хойд мөсөн далайн цагаан баавгай ойн хүрэн баавгай

Баавгай

хулсан ойн хулсны баавгай (панда)

говийн мазаалай 5. Хүснэгтэн мэдээллийг уншаад, жишээгээр баяжуулж бичээрэй. × мазайлайн  мазаалайн × мазаалайны

Хос эгшгээр төгссөн үгэнд -ы, -ын залгахгүй, -н залган бичнэ. Жишээ нь: арвайн

31

.........................., ..................., ............................., ......................................

AБВ

Ертөнцийн гурвыг ойлгон уншиж, зохиож чадна 1. Юу юу гоё, хөөрхөн, амттай, гашуун байж болох вэ? Төсөөлөн бичээрэй.

Үлгэр хэлэлцэх гоё

........................................................

ямар?

........................................... .......................................

3 гоё 3 хөөрхөн 3 амттай

........................................................ ........................................................

........................................................ ........................................................ ........................................................ 2. Ертөнцийн гурав зохиогоорой.  амттай хөөрхөн гашуун цэнхэр

Хувааж идвэл

.................

Амталж идвэл

.................

Арвилж идвэл

.................

амттай

3. Зургийг ажиглаад, үйл явдлыг ярилцаарай. Яагаад шүд нь өвдсөн бэ?

4. Ертөнцийн гурав зохиогоорой. гоё хөөрхөн гашуун

Зэрэгцүүлэх 3 зүйл

Миний зохиосон ертөнцийн гурван ..............................

....................................

.......................................................

....................................

.......................................................

....................................

.......................................................

Та хүүхдэдээ өдөр тутмын амьдралдаа хэрэглэж болох зүйлээр ертөнцийн гурав зохиож бичихэд нь туслаарай.

32

Талархал хэрхэн бичихээ төлөвлөж, бичиж чадна

AБВ

Одоо би хэнд талархлаа илэрхийлж хэлэх вэ, хэнд талархлын хуудас илгээх вэ? • ээждээ • найздаа • тогоочдоо • номондоо

Сурах бичгээсээ талархлын үг хэллэг хэрэглэж байгааг уншсан.

1. Тоншуул найздаа талархал бичих болсон тухай уншаарай. 2. Давтан уншаад, гэр бүлийнхэндээ шувуудын тухай ярина уу. НАЙЗЫН ТУС Тоншуулыг хөх бух шувуу дандаа дагаж явна. Тоншуул түүнийг хэзээ ч хөөж байгаагүй, бас талархлаа илэрхийлж амжаагүй гэнэ. Тоншуул модыг тоншин эмчлэх үедээ анзаарах сөхөөгүй ажилладаг. Энэ үед ард нь юу болж байгааг хөх бух мэдээд дохио өгнө. Хэрвээ хөх бух байхгүй бол харцага тоншуулын хүзүүг тонших аж. Хөх бухын дохиогоор тоншуул амиа аварна. Найзын тус ийм сайхан. Хоёр найзын нөхөрлөл ой модыг эрүүл байлгадаг гэнэ. Тиймээс тоншуул хөх бухад хандан талархал бичжээ.

3. Талархлын хуудсыг чимэглэн бүтээж найздаа илгээгээрэй.

НАЙЗЫН ТАЛАРХАЛ /Хэнд (юунд) бичих бэ?/ ......................................................................................... /талархал бичиж байгаагийн учир/ ......................................................................................... ......................................................................................... ......................................................................................... /Талархал бичсэн: ............................................/ ...... он ......сар ......өдөр

33

AБВ

Талархал хэрхэн бичихээ төлөвлөж, бичиж чадна НАЙЗДАА ТАЛАРХАЛ БИЧНЭ

Найздаа талархал бичих шалтгаан юу вэ? эргэцүүлээрэй. Танин мэдэхүйн мэдээлэл өгсөн.

Алдаагаа засахад тусалсан.

Тасалгаанд энхэлгэнийг тарихдаа: 1. Жижиг саванд 6 аяга хар шороо, 4 аяга элс хийж холино. 2. Бэлтгэсэн хөрсөө усална. 3. Үрээ цацна. 4. 1 см хэртэй хольсон шороогоороо үрээ хучна.

-ийг, - ыг залгаврыг зөв залгаад бичээрэй. Хүүхэд ... нь шинжье гэвэл Найз ....нь шинж Нутаг ... нь шинжье гэвэл Ус.... нь шинж ............................................. ............................................. .............................................

1

2

Хамтарч цаасан чимэглэл хийсэн. 8 дэлбээтэй энхэлгэнэ цэцгээр хайчилбар хийе. 1. Ам дөрвөлжин цаасаар тэгш хэмтэй 2 нугалаарай. 2. Нэг тал дээр 2 дэлбээ зураад хайчлахад энхэлгэнэ цэцэг үүснэ. 3. Том, жижиг цэцгээрээ талархлын хуудсаа чимэглээрэй.

Тасалгааны дулаан +18+22 хэм байна. Энхэлгэнэ цэцгийн үрийг ил талбайд 5 сарын дунд үеэс суулгаж тарина.

3

4

5

6

7

8

Суралцагч өөрөө чимэглээд, талархлын хуудас хийхэд нь дэмжээрэй. Хийсэн дарааллаар яриулах, бичсэн шалтгааныг тодруулж хүүхэдтэйгээ ярилцаарай. Найздаа талархлаа илэрхийлж бичээд, энхэлгэнэ цэцгээр чимэглээрэй.

Эрхэм дотны найз

......................................

...........................................

....................................................... ............................................................. ....................................................... ......................................

34

Зөв, хурдан уншиж чадна

AБВ

Үлгэрийг уншаад, ярилцаарай.

Бодол (ёгт үлгэр) Хулгана амбаар дотор хэсүүчилж явлаа. Гэнэт түүний дээрээс занга болгож тавьсан түмпэн хөмрөв. Тас харанхуй дотор аймшигтайгаас гадна гарах үүд эрээд олоогүй ажээ. Түмпэнг хэчнээн мэрж үзээд ашиг байсангүй цөхрөв. Хэсэг зуур чимээгүйхэн сууснаа: - Муужгайнаас айлтгүй харин ч зүгээр юм уу даа гэж боджээ. (Д.Давааням) Нэг минутад уншсан үгийн тоо: Үлгэр

Үгийн тоо

Хулгана амбаар дотор хэсүүчилж явлаа.

5

Хулгана хаана юу хийж явсан бэ? (Хулгана амбаар дотор сэлгүүцэж явсан.)

Гэнэт түүний дээрээс занга болгож тавьсан түмпэн хөмрөв.

13

Хулгана ямар занганд орсон бэ? (Доош харуулж тавьсан түмпэн дотор орсон.)

Тас харанхуй дотор аймшигтайгаас гадна гарах үүд эрээд олоогүй ажээ.

23

Хулгана яагаад занган дотроосоо гарч чадаагүй вэ? (Харанхуй бас хаалгагүй түмпэн байсан учраас гарч чадаагүй.)

Түмпэнг хэчнээн мэрж үзээд ашиг байсангүй цөхрөв. Хэсэг зуур чимээгүйхэн сууснаа.

34

Түмпэн дотроос гарах гэж оролдсон уу? (Түмпэнгээс гарах гэж мэрж үзсэн.)

44

Яагаад айх зүйлгүй гэж бодоход хүрсэн бэ? Хулгана гарч чадах болов уу? (Муужгай хулганыг тэнд орсон гэж бодохгүй учраас олохгүй. Хэн нэгэн нь занга тавьсан, тэр хүн зангаа шалгах гэж ирэх үед гарч чадна...)

Муужгайнаас айлтгүй харин ч зүгээр юм уу даа гэж боджээ.

Асуулт, хариулт

Зөв

Буруу

Хариулаагүй

Зөндөө их чихэр (ёгт үлгэр) Нэгэн өдөр баавгай томоо гэгчийн мөсөн чихэр олоод, амсаж үзсэнээ дахин олдож юу магад. Амьтан хүнээс өрсөөд олоод авъя гээд цааш нь эрж гарчээ. Бүрий болтол гүйгээд юу ч олсонгүй бүр ядарч хоцроод, газар шагайн урамгүй буцаж явтал эв дүй муутай гар нь барьж явсан чихрээ чулуун дээр алдчихжээ. Харин баавгай учиргүй баярлан: - Юутай их аз вэ? Зөндөө их чихэртэй боллоо! гэж ой тайгыг нижигнэтэл хүрхэрч, нөгөө бяцарч унасан чихрээ түүж аван, цааш одов гэнэ. (Д.Давааням) Таны хүүхэд II ангидаа зөв, хурдан уншиж сурах нь чухал. Гэхдээ эх, үлгэрийг дуустал уншуулж, юуны тухай, ямар үйл явдал, гол баатар нь хэн хэн, юу юу байсан, ямар сургамж авсан гэх мэтээр асуулт тавьж ярилцаж, ойлгож унших, ойлгосноо ярих чадварыг нь хөгжүүлэхэд анхаараарай. Таны асуултад яагаад? ямар учраас? гэсэн 2-3 асуулт байвал хүүхэд тань бүтээлчээр уншдаг болно гэдгийг санаарай. Танд хүүхэдтэйгээ хамтарч унших үлгэр илгээж байна. 2 дахь үлгэрийг эхний үлгэрийн адил загвар ашиглан уншуулаарай.

35

ИРГЭНИЙ ЁС ЗҮЙН БОЛОВСРОЛ

Бусдын ач, тус дэмд талархаж чадна 1. Дагаад тоглоорой. Нэгдүгээр тоглогч нүд, хамар, ам, чих, гар гэж хэлнэ. Хоёрдугаар тоглогч хэлсний дагуу нүд, хамар, ам, чих, гараа барина. “Нүд, хамар, ам, чих, гар”

2. Баярлаж, талархсанаа хэрхэн илэрхийлэх вэ? Харилцан яриаг уншиж ярилцаарай. Талархлын үгнүүдийг олж, доогуур нь зураарай. Ээж ээ би тандаа хайртай, ачийг тань хариулна аа.

Баярлалаа, сайн хүн болбол ач хариулж буй нь тэр шүү дээ.

Өндөөр болоорой, аав, ээждээ ачлалтай хүү байгаарай.

Өвөө сайхан үлгэр ярьж өгдөгт тань гялайлаа. Багш аа уншиж, бичүүлж сургасан ачийг тань мартахгүй ээ.

Маш их баярлалаа, эрдэм номтой, сайн хүн болоорой.

Ахдаа хайртай.

Дүү минь хичээлд минь саад болдоггүйд ёстой баярладаг шүү.

Хүмүүс бие биедээ тус дэм болж амьдардаг. Хүний тус дэмийг ач, тусалдаг хүнийг ачтай хүн гэнэ. Хүний ач тусын хариуд чин сэтгэлээсээ үг, үйлдэл, сэтгэлээрээ талархлаа илэрхийлж сураарай! 3. Талархлаа хэрхэн илэрхийлж байна вэ? Өөрөөр хэрхэн илэрхийлж болох вэ? Гэрийнхэндээ биеэр үзүүлээрэй.

Мэхийнэ

Толгой дохино

Инээмсэглэнэ

36

Гар барина

Цар тахлын үеийн талархал

Бусдын ач, тус дэмд талархаж чадна 4. Бусдаас ямар, ямар талархлын үг сонсож байсан бэ? Бичээрэй.

5. Талархлын үг сонсохоор чамд ямар санагддаг вэ? Чамд аль нь илүү их тохиолддог вэ? Түүний өмнө  тэмдэглээрэй. Хүнд дахин тусалмаар болдог

Тэр хүн дотно санагддаг

Инээмсэглэдэг

Найздаа хэлмээр санагддаг

Өөртөө итгэлтэй болдог

Сэтгэл сайхан болдог

6. Гэрийнхээ хэн, хэнд талархаж явдаг вэ? Ямар учраас талархдагаа зүрхэн хэлбэртэй цаасанд бичээд, уншиж өгөөрэй. ТАЛАРХЛАА БИЧЬЕ

Талархал нь хүний ёс суртахууны үнэт зүйлийн нэг. Хүүхдийг багаас нь аливаад байнга гомдоллох, чамлах, голох, илүү ихийг хүсэн хүлээх зан үйлд сургахгүйгээр байгаадаа талархаж амьдрахад дагуулж сургаарай. Энэ нь аливааг эерэг талаас нь харах дадал, зуршилтай болгох, бусдын ач тусыг санаж хариулах, ач тустай үйл хийхэд дагуулна гэсэн үг. Тиймээс та хүүхэдтэйгээ хамтран ажиллаж, ач тус гэж юу болох, ачтай хүнд талархах, бусдад ач тустай хүн болохын чухлыг ойлгуулаарай.

37

Бусадтай эелдэг харилцана 1. Зургийг ажиглаад, тохирох үгсийг олж холбоорой.

Бусдыг санамсаргүй гомдоосон бол

Би чамд тусалъя.

Чи муухай хүүхэд.

Баярлалаа. Унахад чинь татаж босгосон найздаа

Уучлаарай.

Чи мундаг юм аа.

Чи чадахгүй байна. Цуг тоглож байгаа найздаа

2. Чиний холбосноос бусад үгийг хэлбэл юу болох вэ? Бодоод ярилцаарай. 3. Уншаарай. Аль бөмбөлөгт байгаа үгнүүдийг хэлмээр, сонсмоор байна вэ? Сонгосон бөмбөлөгтэй үгийг бусдад хэлж байгаарай.

тала рх ерө ах най өх зл магт ах өрө ах в сайш дөх а зөвл ах өх

ох гомд х о шогл х э зэмл х а хара эх үйц дург ах загн эх лд хэрэ 38

Бусадтай эелдэг харилцана 4. Зургийг ажиглаад, таагүй үйлдлийг хэрхэн зогсоох талаар ярилцаарай. Ямар үг хэлэх вэ? Ямар үйлдэл хийх вэ?

Хэлээ гаргах

Найздаа уурлах

Бусдыг шоолох

5. Гэрийнхэнтэйгээ хамтран шүлгийн мөрийг зөв харгалзуулж, гүйцээн уншаарай. МУУХАЙ ШҮҮ Худал хэлэх муухай шүү ..........................................................

Дээдлэх цаг чинь үрэгдэнэ шүү

Хов зөөх ч муухай шүү

Хоёр найзыг салгана шүү

............................................................. Ширүүн үг муухай шүү

Хавийн хүмүүсийг гомдооно шүү

............................................................. Дэмий чалчих муухай шүү

Ширээний найз чинь цочно шүү

.............................................................

Ц.Одонтуяа

6. Шүлэгт юуны тухай өгүүлж буйг гэрийнхэнтэйгээ ярилцаарай. Шүлгийг цээжлээд, уран тод уншаарай.

1 ба 2. Дасгалыг ярилцан эхлүүлж, хүүхдээ өөрөөр нь үргэлжлүүлэн хийлгээрэй. 3 ба 4. Дасгалыг хийхэд таны тусламж зайлшгүй хэрэгтэй, туслаарай. 5 ба 6. Шүлгийг уншиж ойлгох, цээжлэхэд нь туслаарай. Шүлгээ уншихад нь баяр хүргэж, урамшуулж, магтаарай. Та хүүхдэдээ хүнтэй зөв сайхан үгээр, эелдэг харилцаж байхыг зааж сургаарай.

39

Уламжлалт ёс заншлаас суралцана 1. Цагаан сартай холбоотой мэддэг үгнүүдээ бичээрэй. Золгох

2. Эхийг уншаарай.

Хэвийн боов

Цагаан сар.

Цагаан сар бол монголчуудын хамгийн их эрхэмлэн дээдэлдэг баяр. Цагаан сарын ёслол нь битүүлэх, шинэлэх хэсэгтэй. Битүүлэх ёс нь хуучин оныг үдэх, шинэлэх ёс нь шинэ оныг угтах ёслол юм. Монголчууд өвлийн адаг сарын сүүлийн өдрийг битүүн гэнэ. Битүүнээр гэр орон, хашаа хороогоо цэмцийтэл сайхан цэвэрлэдэг. Энэ нь шинэ оноо хир буртаггүй, өнгөтэй сайхан угтаж буй хэрэг юм. Битүүлэхдээ битүү гаргах ёс үйлддэг. Битүүлэгний зоогоо идэж, тоглоом наадгай тоглоно. Өнгөрч буй жилийн ажлаа дүгнэн ярилцана. Цагаан сар нь монгол түмний шинэ жилийн баяр. Өвлийг өнтэй давж, урин хавартай золгож, нэг нас нэмсэн баяр. Тиймээс шинэ жилдээ сайн сайхан байхыг ерөөж шинэлдэг. Элбэг дэлбэг идээ цагаалга бэлтгэнэ. Шинийн нэгний өглөө бүгд нар мандахаас өмнө эртлэн босно. Гэрийн эзэгтэй цайгаа чанана. Өрхийн тэргүүн зүгээ гаргана. Хүмүүс гоё сайхан дээл хувцсаа өмсөөд, өвөө эмээ, аав ээж, ахмад хүмүүстэй хадаг барин золгоно. Дараа нь хөрш саахалтын ахмадуудтай золгоно. Ингээд цагаалга эхэлж, зочдоо хүндлэн дайлж, гарын бэлэг өгдөг. 3. Гэрийнхэнтэйгээ ярилцаарай. Яагаад битүүн гэж нэрлэдэг вэ? Цагаан сар гэж ямар баярыг хэлдэг вэ? Цагаан сарын ямар ёс заншил байдаг вэ? 4. Битүүнээр болон цагаан сараар хийдэг ажил үйлийг үгнүүдээс ялгаж, хүснэгтэд бичээрэй. гэрээ цэвэрлэх мөр гаргах зочноо дайлах

ууц чанах золгох ерөөл хэлэх

Битүүний өдөр хийдэг ажил үйл

тотгон дээр мөс тавих бэлэг өгөх, авах хөөрөг зөрүүлэх Цагаан сараар хийдэг ажил үйл

40

Уламжлалт ёс заншлаас суралцана 5. Цагаан сараар бэлгэтэй үг хэлэлцдэг учрыг гэрийнхэнтэйгээ ярилцаарай. Бэлгэтэй үг хэлж заншаарай. Зуу насалж Зургаадай таяг тулаарай 6. Өөрийн бичээрэй.

мэддэг

бэлгэтэй

үгнүүдийг

Амны бэлгээс Ашдын бэлгэ Буурал жил морилж Буянтай жил ирж Өвгөн жил морилж Өлзийтэй жил ирсэн Баясгалантай шинэлсний Баярыг айлтгая

7. Шүлгийг уншаад, аав ээж хоёр золгодоггүйн учрыг гэрийнхнээсээ асуугаарай. Мэдэж авлаа Цагаан сарын шинийн нэгний өглөө Цайгаа чанаж, гоёлоо өмсөөд Тооноор нар тусахын үед Томчууд хүүхдүүд өвөөгийнд цуглаад Гэр дүүрэн хүмүүс хоорондоо Гар зөрүүлэн бүгдээрээ золгов. Ажаад байсан чинь Аав ээжтэй золгосонгүй Ах бэргэн эгчтэй золгосонгүй Авгай нөхөр хоёр хоорондоо золгодоггүй Ардын ёс байдгийг мэдлээ. Д.Санжжав Та хүүхдэдээ уламжлалт ёс заншлаас тайлбарлаж хэлээрэй. Хүүхдэдээ битүүн болон цагаан сарын ёс заншил, хэрхэн золгодог, бэлгэтэй үг хэлэлцдэг учрыг ойлгуулаарай. Бэлгэтэй үг, ерөөл зааж өгөөрэй.

41

Таван хошуу малыг насаар нь ялган нэрлэж чадна 1. “Таван эрдэнэ” зургийг ажиглаарай. Зурагт дутуу байгаа төл малын нэрийг олж бичээрэй. унага

ботго

тугал

хурга

Таван

ишиг

2. Хоёр настай малыг нэрлэж тоглоё. Нэгдүгээр тоглогч малын нэр хэлэхэд хоёрдугаар тоглогч хоёр настай малыг нэрлэнэ. Дахин тоглохдоо тоглогчид байраа сольж тоглоно. Нэгдүгээр тоглогч: адуу Хоёрдугаар тоглогч: даага Нэгдүгээр тоглогч: үхэр Хоёрдугаар тоглогч: ..... Нэгдүгээр тоглогч: тэмээ Хоёрдугаар тоглогч: ..... Нэгдүгээр тоглогч: хонь Хоёрдугаар тоглогч: ..... Нэгдүгээр тоглогч: ямаа Хоёрдугаар тоглогч: .... 3. Гурван настай мал (эр, эм) -ын нэрийг гэрийнхнээсээ асууж бичээрэй. 3 настай адуу

хязаалан

унага

хязаалан эм ямаа

3 настай үхэр

ишиг

3 настай тэмээ 3 настай хонь

дөнжин тэмээ

3 настай ямаа

4. Таван хошуу малын тухай, малчдын тухай ямар дуу мэдэх вэ? Гэрийнхэнтэйгээ хамт дуулаарай.

42

ботго

Таван хошуу малыг насаар нь ялган нэрлэж чадна 5. Зурагт 4 настай эх малын нэрийг бичжээ. Цээжлээрэй. Адил нэрийг ижил өнгөөр будаад, давтан хэлээрэй.

эрдэнэ

6. Хүснэгтэд 5 настай малын нэрийг бичсэн байна. Хавсралтад буй наадаг зургаас тохирохыг олж наагаарай. соёолон адуу

дөнж

соёолон үхэр

ат, ингэ ... хязаалан эм хонь

соёолон ирэг, соёолон эм хонь

...

соёолон ямаа

“Таван эрдэнэ” зургийг сайн ажиглуулаарай. Зурагт эх болон төл малын нэрийг бичсэн. Зурагт дутуу нэрийг бичүүлээрэй. Дасгалыг ажилласнаар таван хошуу малыг насаар нь ялган нэрлэж сурна. Зааврыг хүүхдэдээ сайн тайлбарлаж хамтраарай. Шаардлагатай бол сурах бичгийг ашиглаарай.

43

ХҮН БА ОРЧИН

Биеийн бүтцийн хэсгүүдийг нэрлэж, үүрэг, хамгаалах аргуудыг тайлбарлаж чадна 1. Хүний биеийн бүтцийн нүдэнд харагдах хэсгүүдийг зураг дээр заагаад нэрлэж, холбоорой. хөмсөг үс

зовхи сормуус

нуруу

нүд цээж

хамар ам

гар

хэвлий

хөл

чих хүзүү

2. Биеийн бүтцийн хэсгүүдийн үүргийг тайлбарлаарай.

өний

лгө хөдө

биеий

мэдрэх

н тулг

уурын

харах сонсох үнэрлэх амтлах хүрэлцэх

гаалах нүдийг хам 3. Биеийнхээ бүтцийн хэсгүүдийг хамгаалах аргуудын жишээ хэлээрэй. 4. Хүний үс, нүд, арьсны өнгөний талаар гэрийнхэнтэйгээ ярилцаж, эргэцүүлээрэй. Гэр бүлийнхээ гишүүдийн гарын алгыг цаасан дээр тавиад түүнийг тойруулан зурж, нэрлэнэ. Мөн хөлийн тавхайг тойруулан зурж, харьцуулаарай.

Хүүхдээ бие эрхтэн, эрүүл мэндээ хамгаалах дадал хэвшилд сургаарай. Тухайлбал, амны хөндийн болон гарын ариун цэвэр сахих, амны хаалт зүүх, нүдээ амраах дасгал хийх, хамгаалалтын шил зүүх, хамгаалалтын хувцас, хэрэглэл өмсөх, бээлий өмсөх, нуруу болон биеэ эгц цэх авч явах, цэх суух, бэртэж гэмтэхээс урьдчилан сэргийлэх гэх мэт.

44

Үндсэн ба завсрын зүг чигээ мэддэг тул гэр, байрнаасаа сургууль хүрэх замаа зааж чадна 1. Гэрээсээ сургууль хүрэх замыг найзууддаа зааж өгөөрэй. Заавар: Гэрээсээ гараад .................................................................................... .............................................................................................................................. ............................................................................................... сургуульдаа очно. Баруун хойд

Хойд

Зүүн хойд БХ

Х

ЗХ

Ө

ЗӨ

Б БӨ

З

Баруун

Зүүн

Баруун өмнө

Зүүн өмнө

Өмнөд

2. Хавсралт хэсгээс зургууд сонгож, гэрийнхээ эргэн тойрон дахь орчныг дүрслээрэй. Манай гэрээс сургууль хүрэх замд юу юу байдгийг нэрлэж чадна.

Баруун хойно

Хойд

Зүүн хойно

Баруун

Миний гэр

Зүүн

Баруун өмнө

Өмнөд

Зүүн өмнө

Хүүхдэдээ ганцаараа замын хөдөлгөөнд оролцох аюултай болохыг тайлбарлаж ойлгуулаарай. Сургууль хүртэлх зам орчны талаар хүүхэдтэйгээ ярилцаарай.

45

Сургуулийн гадаад орчны дуу чимээ эрүүл мэндэд нөлөөлдгийг мэднэ 1. Танай сургуулийн хашааны өмнө, хойно, баруун, зүүн талд ямар дуу чимээ сонсогдож байна вэ? Дуу үүсгэгч биеүдийг хавсралтаас сонгож наагаарай. Дуу үүсгэгч бие

Дуу үүсгэгч бие

Дуу үүсгэгч бие

Дуу үүсгэгч бие

2. Өөрийн хариултаа будаж бөглөөрэй. Хаана?

Дуу чимээ бага Дуу чимээтэй Дуу чимээ их

Сургуулийн зүүн талд Сургуулийн баруун талд Сургуулийн хойд талд Сургуулийн өмнө талд 3. Сургуулийн дотоод, гадаад орчны дуу чимээ багш, ажилчид, сурагчдын эрүүл мэндэд ямар нөлөө үзүүлэх вэ? Ангийн найз болон гэрийнхэнтэйгээ хэлэлцээрэй. Дуу үүсгэгч, түүний дууны хэмжээ

Хүний эрүүл мэндэд үзүүлэх нөлөө эерэг сөрөг

“Бүжиглэгч будаа” туршилт: Хэрэглэх зүйл: Шилэн сав, хүнсний скоч, будаа, төмөр таваг, төмөр халбага Туршилт хийх дараалал: • Шилэн савны амсрыг хүнсний скочоор бүрээд, түүний дээр будаа байрлуулна. • Дараа нь төмөр тавгаа түүний ойролцоо босоо байдалтай барьж, халбагаар цохино. Будааг ажиглана. Туршилтын үед хүүхдэдээ хэт чанга цохиж болохгүй гэдгийг анхааруулаарай. Туршилтын үр дүнд үндэслэн дуу үүсгэгч бие орчиндоо хэрхэн нөлөөлж байгаа талаар ярилцаарай.

46

Тасалгааны ургамал олон төрөл болохыг тодорхойлж, ангилж чадна 1. Ургамлын бүтцийн хэсгүүдийн талаар өмнөх ангид үзсэн. Ургамал ямар эрхтнээрээ гоёсон байна вэ? Зургийг ажиглаад, ургамлын эрхтнийг бичээрэй. Гоёмсог -тэй ................................................ ургамал цахирмаа

нил цэцэг

Гоёмсог -тай ................................................ ургамал судалтод

тансаг гажнай

айргана

Гоёмсог -тэй ................................................ ургамал авиргана

арш (кактус)

2. Гэр бүлээрээ аяллаар явахдаа дараах ургамлын усалгааны аргуудаас алийг сонгох вэ? Гэрийнхэнтэйгээ ярилцаад, тэмдэглэгээ хийгээрэй. Ургамлын онцлогт тохирсон зааварчилгаа үлдээх

Ус шингээсэн хивсэнцэр, алчуур дээр байрлуулах

Нүхэлсэн тагтай саванд ус хийж, хөрсөнд нь хатгах байдлаар байрлуулах

Өрөөний дулааныг тохируулах

Чийгтэй орчин бүрдүүлэх (устай сав ойрхон тавих)

Устай савыг утсаар холбож үлдээх

Тасалгааны ургамлыг цэцгээрээ, навчаараа (шүүслэг, шүүслэг бус), ишээрээ (шүүслэг, унждаг буюу ороонго) гоёдог ургамал хэмээн ангилж болдгийг тайлбарлаарай.

47

Ургамал, амьтны орчиндоо дасан зохилддог болохыг жишээгээр тайлбарлаж чадна 1. Амьтдыг амьдрах орчинтой нь зөв харгалзуулаарай.

тэмээ

ой

тарвага

хэрэм

хээр

гүрвэл

зээр

говь

баавгай

2. Дараах зургаас эхлээд баавгайг олоод, дараа нь зааврын дагуу гүйцэтгээрэй. Хэрэглэх зүйл: Цагаан, шар, хүрэн өнгийн цаас, лаа, харандаа эсвэл аягатай буцалгасан бүлээн ус, хүнсний сода, хөвөн, чүдэнзний мод (чихний ухуур), бийр, усан үзмийн шүүс Үйл ажиллагаа: а. Та өнгийн цаасан дээр лаагаар баавгай зурна. Дараа нь хүүхдээ дуудаж, харандаагаар будуулаарай. б. Буцалсан бүлээн усанд хүнсний сода уусгаад, түүнд нэг талдаа хөвөнтэй модыг дүрнэ. Түүгээр цагаан, шар, хүрэн өнгийн цаасан дээр баавгай зураад, цаасыг сэвж хатаана. Хүүхдийг дуудаж, усан үзмийн шүүсэнд дүрсэн бийрээр тэрхүү цаасуудыг будуулна. Юу ажиглагдсан бэ? Хүүхдэд сонирхолтой байсан уу? Мазаалай баавгай говьд, хүрэн баавгай ойд, цагаан баавгай мөсөн туйлд биеийн өнгөөрөө мөн бүтцээрээ зохицож амьдардаг талаар ярилцаарай. Гэрийнхэнтэйгээ нуугдаж тоглоорой. Тоглоомон амьтад сонгож, тэдгээрийн өнгөтэй ижил газруудыг олж, тэнд тавина. Бусад нь нуусан тоглоомыг хайж, олно. Нуугдсан зүйлийг олоход яагаад амархан эсвэл хэцүү байсан талаар тэдгээрийн өнгөтэй холбон ярилцаарай.

Ургамал, амьтны амьдрах орчны ялгаатай байдлыг манай орны уулархаг, элсэрхэг говь, хээр тал бүхий нутагт амьтад биеийн өнгө, бүтцээрээ дасан зохицдог болохыг ярилцаарай. 48

Нутгийнхаа томоохон уул, ус, байгалийн дурсгалт газрыг нэрлэж, танилцуулж чадна 1. Байгалийн дурсгалт газруудын нэрийг уншиж, давтан хэлээрэй. Ээж хайрхан

Хангал нуур

2. Нутагтаа байдаг зүйлийг ярилцаарай.

ой

Хүйсийн найман нуур

Мөнгөт цахир

гэж тэмдэглээд, түүний тухай гэр бүлийнхэнтэйгээ

хээр

говь

3. Нутгийнхаа байгалийн үзэсгэлэнт газруудыг нэрлэж бичээрэй. Хот/аймаг:

Дүүрэг/сум:

“Уул ба ус” туршилт. Хэрэглэх зүйл: Ногоон өнгийн цаас, савтай ус, пипетка (дусаагуур), цэнхэр өнгийн будаг, бийр, хавтгай сав Туршилт хийх дараалал: Ногоон өнгийн цаасаа дундуур нь 2 удаа нугалаад, түүний битүү талыг нэг гартаа атгаад, нөгөө гараар дөрвөн өнцөг орчмыг нухалж үрчийлгэнэ. Цаасаа хавтгай саван дээр бага зэрэг дэлгэж тавина. Цэнхэр будгаар өнгө оруулсан усыг дусаагуурт соруулна. Цаасны төв хэсгийг уул хэмээн төсөөлж, тэр хэсэгт дусаагуураар усыг аажим гоожуулна. Ус хэрхэн урсаж байгааг ажиглаарай. Хонхор хэсэгт тогтсон усыг нуур, урсаж буй усыг гол горхи хэмээн төсөөлж, туршилтаа дахин үргэлжлүүлж болно. Мөн уул, тал газрыг төсөөлж, эргэцүүлэн бодоорой.

Манай орны тусгай хамгаалалттай газар нутаг (www.mpa.gov.mn/)-т дархан цаазат газар 32, байгалийн цогцолборт газар 18, байгалийн нөөц газар 32, байгалийн дурсгалт газар 24 байдаг гэдгийг тайлбарлаж ярилцаарай. Уул ус, ургамал амьтнаа хамгаалах уламжлалт аргуудаас жишээ дурдаарай.

49

Байгалийн юмс үзэгдэл улирал, хоног, гэрэлтэй ба сүүдэртэй газрын ялгааг мэднэ 1. Зуны ба өвлийн улирлын өдөр ба шөнийн үргэлжлэх хугацааг харгалзуулаарай. Зуны өдөр

Өвлийн шөнө

өдөр

урт

богино

шөнө

2. Ургамал, амьтад хоногийн аль үед идэвхтэй амьдралтай вэ? Зөв холбож, өгүүлбэр бүтээж уншаарай. Эргэлзэж байгаа зүйлээ судлаарай. Өдрийн идэвхтэй ургамал

Шөнийн идэвхтэй ургамал

амьтан

амьтан

3. Гэрэлтэй, сүүдэртэй, дулаан, сэрүүн гэсэн эсрэг утгатай үгийг зөв байрлуулж, өгүүлбэр бүтээж уншаад, тайлбарлаарай. Нартай өдрийн ................. газар

................. газар

Та байгалийн юмс үзэгдэл улирал, хоногийн ялгаанаас хамаарч өөрчлөгддөгийг нэг жишээн дээр ярилцаарай. Ямар үед дулаан, сэрүүн болдог, ямар газар дулаан, сэрүүн байдаг талаарх хүүхдийн өмнөх мэдлэг, туршлагыг сонирхон асууж, ярилцаарай.

50

Цаг агаарын мэдээг сонсож, тэмдэглэл хөтөлж, амьдралд хэрэглэж чадна 1. Цаг агаарын 7 хоногийн мэдээг мэдээллийн хэрэгслээс сонсож, дүрс, тэмдэгтийг холбоорой. Гараг Даваа Мягмар Лхагва Пүрэв Баасан Бямба Ням Дүрс тэмдэгт 2. Цаг агаараас хамаарч хувцсаа сонгож өмсдөг үү? Учрыг ярилцаарай.

“ХӨВӨН БӨМБӨЛӨГ БА УСАН ДУСАЛ”

туршилт хийгээрэй. Бэлтгэх зүйл: шилэн сав, хуванцар аяга 2ш, бичгийн хадаас, ус, хөвөн, өнгийн будаг

1

2

Нэг аяганд ус хийж, туршилтын үйл явцыг тод харуулахын тулд цэнхэр өнгийн будаг нэмж хутгана.

Нөгөө хуванцар аяганы ёроол болон ханыг бичгийн хадаасаар хэд хэдэн удаа нүхэлнэ.

3 Хуйлж бэлдсэн хөвөнгүүдээ түүний дотор байрлуулна.

6 5 4 Бэлдсэн хөвөнтэй аягаа шилэн савны амсар дээр байрлуулна.

Усаа хийсний дараа хэсэг ажиглаарай. Туршилтын үед ажигласан зүйлээ бороо орох үзэгдэлтэй холбож эргэцүүлэн ярилцаарай.

Дээрээс нь бэлтгэсэн усаа аажим гоожуулж ажиглана.

51

7 Савны амсрыг гарын алгаар дарж мөн ажиглана.

МАТЕМАТИК

Зуу дотор аравт хэтрүүлэн нэмж чадна 2. Нийт хэдэн лего байгааг тоолж, илэрхийллийн утгыг олоорой.

25 25+36=61 20

5

30

36 25+38=

43

38 36+38=

6

50+11

3. Нийлбэрийг олоорой. а

н

а

6а 7н + 2а 5н = 6 2 5а 7н + 2а 8н =

н

а

н

а

4а 6н + 4а 7н = 5а 7н + 3а 5н =

н

а

н

а

н

3а 7н + 4а 8н = 4а 5н + 4а 9н =

4. Будаарай. 47+27

49+19

39+35

37+48

100 36

28+72 69+16

85 68

47+38 69+16

59+26

74

Аравтуудыг цээжээр нэмэх, аравтаар тоймлох чадварт суурилан тоймлон нэмэх чадварыг нь дэмжээрэй.

52

Зуу дотор аравт задлан хасаж чадна 1. Эгчид 34 савх байв. Дүүдээ 15 савхыг өгсөн бол хэдэн савх үлдсэн бэ? Хоёр аргаар олсныг ажиглаарай. 30 4 30 4

3 4 - 1 5 =

2. Илэрхийлэл бичээд утгыг олоорой.

35-17= 4. Хүснэгтэд ялгавар илэрхийлэл зохиож, утгыг олоорой.

3. Тохирох бодлого зохиож бодоорой. 67

61 71 81 91

?

28

62 72 82 92

63 73 83 93

64 74 84 94

65 75 85 95

66 76 86 96

67 77 87 97

68 78 88 98

69 79 89 99

70 80 90 100

5. Илэрхийллийн утгыг олоорой. 75 + 18 =

88 + 7 =

48 + 27 =

67 + 27 =

38 + 58 + 8 =

45 + 12 + 45 =

35 + 48 =

45 + 39 + 5 =

68 + 17 + 12 =

Та хүүхдийхээ аравтуудыг цээжээр хасах, чадварыг бататгаж, 1000 дотор нэмэх, хасах чадварыг нь хөгжүүлээрэй.

53

Уртыг хэмжиж чадна 1. Уртыг сөөм, төө, тохой, дэлэм, алд, алхмаараа тус тус хэмжээрэй.

сөөм

төө

тохой

дэлэм

алд

алхам

цонх ширээ самбар шүүгээ 2. а.

б. Шар тууз ямар урттай вэ? 27см 8см

мм

мм

мм

см

3. Өгсөн цэгүүдийг холбож, хэрчим зураарай. Хэрчим бүрийн хэмжээг шугамаар хэмжээд, хэмжээг хүснэгтэд бичээрэй. А

Б

Г

В

хэрчим

урт

АБ

см

мм

БВ

см

мм

ВГ

см

мм

АГ

см

мм

4. Хоосон нүдэнд тохирох тоо ба тэмдгийг бичээрэй. 25 мм = 69 дм = 85 см =

см м дм

мм дм см

×10 1мм

×10 1см

1дм

×10 1м

Та хүүхдээрээ юмсын уртыг сөөм, төө, тохой, дэлэм, алд, алхмаар хэмжүүлээрэй. Шугамаар мм, см, дм, м гэсэн нэгжээр хэмжиж илэрхийлж сурахад туслаарай.

54

Юмсыг багцалж, тоолж чадна 1. Ах дүү гурав төл малаа тоолжээ. Том хүү хурга, дунд хүү ишиг, отгон хүү тугалаа тоолж зэрэг дуусав. Төл малын тоо ялгаатай байхад тэд яагаад зэрэг тоолж дууссаныг ярилцаарай.

1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10

5, 10, 15, 20, 25, 30, 35, 40, 45, 50

2. Асуултад хариулж,

-д тохирох тоог бичээрэй.

2, 4, 6, 8, 10, 12, 14, 16, 18, 20

Хэдэн багц жүрж байна вэ? Нэг багцад хэдэн жүрж байна вэ? Нийт хэдэн жүрж байна вэ? 3.

-д тохирох тоог бичээрэй.

Багцын тоо 4.

Нэг багц дахь чихрийн тоо

Нийт чихрийн тоо

-д тохирох тоог бичээрэй.

Багцын тоо

Нэг багц дахь бөмбөлгийн тоо

Нийт бөмбөлгийн тоо

Та хүүхэдтэйгээ нэгдүгээр дасгал дээр 3 хүүхэд хэрхэн тоолж байгааг дараах асуултын дагуу ярилцаарай. Хэн хамгийн хялбар тоолж байна вэ? Яагаад вэ? Хэрвээ чи тоолвол хэд хэдээр багцалж тоолох вэ?

55

Тоог 2, 5, 10-аар үржүүлж чадна 1. Асуултад хариулж,

-д тохирох тоог бичээрэй.

Хэдэн багц жимс байна вэ? Нэг багцад хэдэн жимс байна вэ? Нийт хэдэн жимс байна вэ? Нийт жимсний тоог нэмэх үйлдлээр 2 + 2 + 2 + 2 + 2 = 10 гэж бичнэ.

Үржүүлэх үйлдлээр 5 × 2 = 10 гэж бичнэ. Хоёрын хүрдийг гүйцээж бичээрэй. 1×2=2

6×2=

2 × 2 = 4

7×2=

3 × 2 = 6

8×2=

4 × 2 = 8

9×2=

5 × 2 = 10

10 × 2 =

2. Тавын хүрдийг гүйцээж бичээрэй. 1 × 5 = 5

4 × 5 = 2 × 5 =

5 × 5 = 3 × 5 =

7 × 5 =

8 × 5 =

6 × 5 =

9 × 5 =

1 0 × 5 =

3. Харгалзуулаарай. 2×10

1×10

10

3×10

20

30

6×10

40

4×10

5×10

50

60

10×10

70

7×10

80

9×10

90

8×10

100

Үржүүлэх чадварыг багцлах үйл дээр тулгуурлаж байгаа тул та хүүхдэдээ тоолох хэрэгслийг 2, 5, 10-аар багцлуулж, багцын тоо, нэг багц дахь юмсын тоо, нийт юмсын тоог нэрлүүлэн 2, 5, 10-ын хүрдийг давтуулаарай. 56

Тоог 2, 5, 10-д хувааж чадна 1. 20 сурагчтай “Оч” баг 3 төрлөөр тэмцээн зохиов.

a. Буухиа тэмцээнд 2, 2-оор баг болсон бол тэмцээнд хэдэн баг оролцсон бэ? Нийт сурагчдын тоо Нэг багц дахь сурагчийн тоо Багцын тоо

20

2

10 (Буухиа тэмцээнд оролцсон багийн тоо)

б. Сагсны тэмцээнд 5, 5-аар баг болсон бол тэмцээнд хэдэн баг оролцсон бэ? Нийт сурагчдын тоо Нэг багц дахь сурагчийн тоо Багцын тоо

20

5

(Сагсны тэмцээнд оролцсон багийн тоо)

в. Олс таталтын тэмцээнд 10, 10-аар баг болсон бол тэмцээнд хэдэн баг оролцсон бэ? Нийт сурагчдын тоо Нэг багц дахь сурагчийн тоо Багцын тоо 20

10

(Олс таталтын тэмцээнд оролцсон багийн тоо)

2. Хуваах үйлдлийг гүйцэтгээрэй. Цэцгийг хоёроор багцлаарай.

10

Дүрсийг таваар багцлаарай.

=

=

20 50 70 30 90 40

Та хүүхдэдээ юмсыг 2, 5, 10-аар багцлан илэрхийлэл бичиж, зөв гүйцэтгэсэн эсэхээ үржүүлэх үйлдлээр шалгадаг болохыг анхааруулаарай.

57

Цаг хугацааг тооцоолж чадна 1. Хэдэн цаг болж байна вэ? Бичээрэй.

:

:

:

:

:

3 : 55

2 : 30

2. Цаг хэд болж байгааг зурж үзүүлээрэй.

2 : 05

9 : 20

3 : 25

3. Цаг хугацааг тооцоолон бичээрэй.

1 цаг = 60 мин 1 хоног = 24 цаг

1 сар = 30 хоног 1 жил = 12 сар

а. 3 цаг хэдэн минуттай тэнцэх вэ?

б. 2 хоногт нийт хэдэн цаг байх вэ?

в. 3 жилд хэдэн сар байх вэ?

г. Өнөөдөр Пүрэв гараг. 5 өдрийн дараа ямар гараг байх вэ?

4. Бодлогоо анхааралтай уншаад бодоорой. а. Туяа хичээлийн дараа 20 минут тоглоод гэртээ ордог. Хичээл 3:30д тарсан бол Туяа хэдэн цаг хэдэн минутад гэртээ орсон бэ? б. Болдын өдрийн хоол 12:40-д бэлэн болно. Одоо цаг 12:30 болж байгаа бол Болд хэдэн минут хүлээх вэ? в. Одоо 4:30 болж байна. 25 минутын дараа кино эхлэх бол хэдэн цагт кино эхлэх вэ? г. Аав нь хүүгээ цаг асуухад “7 хагас” гэж хариулав. Энэ нь дижитал цаг дээр яаж харагдах вэ? Бичээрэй. д. Одоо 7:30. Батын дуртай нэвтрүүлэг 8:00-д эхэлнэ. Бат хэдэн минут хүлээх вэ? е. Гүүг 2 цаг тутамд саадаг. Гүүг 11:00-д саасан бол дараагийн саалийн цаг хэзээ вэ? Цаг хугацааг уншихдаа аналоги цагийг хэрэглэн 30 минут, 5 минутын нарийвчлалтайгаар уншиж чадаж байгаа эсэхэд анхаарч туслаарай. 58

Дүрсийн хагасыг бутархайгаар тэмдэглэж чадна 1. Тэгш хэмтэй нугалсан дүрсийг олоорой.

2. Тэгш хэмтэй хувааж, хагасыг будаж, будаагүй хэсгийг 1 гэж бичээрэй. 2

3. Дүрсийн хагасын хагасыг будаарай.

4. Будсан хэсгийг бутархайгаар бичээрэй. хэсэг гэж тэмдэглэнэ. хэсэг гэж тэмдэглэнэ. 5. Тохирох тоог цээжээр тооцоолон хүснэгтэд бичээрэй. хагас 12 40 4 20 8

6

хагасын хагас 3

хагасын хагас 7 10 20 30 25

хагас 14

28

6. Дэлгүүрт 80 ширхэг дэвтэр, түүний хагасын хагастай тэнцүү тооны харандаа ширхэг. худалдсан бол хэдэн ширхэг харандаа худалдсан бэ? Хариу:

Та хүүхдэдээ хагасыг хоёрны нэг, хагасын хагасыг дөрөвний нэг гэж тэмдэглэдэг болохыг ойлгуулж, утгыг тайлбарлуулаарай.

59

Тоог 4, 8-аар үржүүлж, хувааж чадна 1. Дөрвөн жимсийг

1 4=4 2 4=8 3 4= 1 8=8

-өөр тооцоорой.

4 4=

4=

2 8=

4=

4=

8=

4=

4=

4=

8=

8=

Хамгийн олон, хамгийн цөөн жимсний зөрөө хэд вэ? Жүрж тарвасаас хэдээр цөөн байна вэ? 2. Илэрхийллийн утгыг олоорой. 2 4 + 13 =

27 + 2 8 =



74 – 6 4 =

3 8 – 17 =

3. Багцалж зураад, хуваах үйлдлийг гүйцэтгээрэй.

12

4=

8=

4=

4. Хамтдаа тоглоорой.

А-Е, 1-6 дугаартай бэлтгэсэн 2 шоог зэрэг орхино. Илэрхийлэл дээр 5 3×4 8×4 3×8 буувал гарсан утгыг, од дээр буувал 4 7×4 24÷4 16÷8 48÷8 72÷8 10 оноог, дүрс дээр буувал талын тоог 3 7×8 56÷8 хүснэгтэд бүртгэж, хамгийн их оноог цуглуулсан нь хожно. 2 12÷4 36÷4 9×8 32÷4 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1 6×4 40÷4 6×8 I тоглогч А Б В Г Д Е II тоглогч 6 48÷8

5×8 32÷8

Тоолох хэрэгсэл /шүр, савх, харандаа/-ийг 4, 8-аар багцлуулж, дараа нь тоог 4, 8-аар үржүүлэх, хуваах үйлдлийг бататгаарай. Дасгал 4-ийн нэг шоо нь А, Б, В, Г, Д, Е үсгүүдээр, нөгөө нь 1-ээс 6 хүртэл тоогоор тэмдэглэсэн байхаар бэлтгээрэй. 60

Тоог 3, 6, 9-өөр үржүүлж чадна 1. Гурвын хүрдийг гүйцээгээрэй. 1×3=3 2×3=

3×3=

7×3=

4×3= 5×3=

8×3= 9×3=

6×3=

10 × 3 =

2. Дэлгүүрт зургаагаар багцалсан өндөгнөөс хүүхдүүд худалдаж авав. Анар 1 багц өндөг, Хулан түүнээс нэг багцаар илүү өндөг авав. Нарангийн худалдаж авсан өндөгний тоо Анар, Хулангийн авсантай тэнцүү. Болд Хулангаас хоёр багцаар олон өндөг авсан бол хүүхэд тус бүрийн худалдан авсан өндөгний тоог олоорой. Анар 1 багц

1×6=6

ширхэг өндөг

Хулан

багц

×6=

ширхэг өндөг

Наран

багц

×6=

ширхэг өндөг

Болд

багц

×6=

ширхэг өндөг

0

6

12

18

24

30

3. Үржүүлэх үйлдлийг гүйцэтгээрэй. 5 15

9

10

8

3

×3

1 4

1

10

7 8

5 30

3

6

2

×6

7 2

6 4

9

1

9

6

3

2

×9 7

45 5

10 8

4

4. Илэрхийлэл зохиож бодоорой. а. Дөрвийг гурав дахин ихэсгэж, хоёроор багасгаарай. б. Наймыг зургаа дахин ихэсгэж, арван гурваар нэмэгдүүлээрэй.

Тоолох хэрэгсэл /шүр, савх, харандаа/-ийг 3, 6, 9-өөр багцлуулж, 3, 6, 9-өөр үржүүлэх үйлдлийг бататгаарай.

61

Тоог 3, 6, 9-д хувааж чадна 1. Хуваах үйлдлийг гүйцэтгээрэй.

Нэг багцад 3 гадил, ийм 6 багцад хэдэн гадил байх вэ?

18 гадилыг 3 хүүхдэд тэнцүү хувааж өгвөл нэг хүүхдэд хэд ногдох вэ?

18 гадилыг гурав гурваар нь хүүхдүүдэд өгсөн бол хэдэн хүүхдэд өгөх вэ?

× 2. Тооцоолоорой.

а. Гурваар багцалж, хуваах үйлдлээр гүйцэтгээрэй. б. Зургаагаар багцалж, хуваах үйлдлээр гүйцэтгээрэй. в. Есөөр багцалж, хуваах үйлдлээр гүйцэтгээрэй. 3. Үйлдлийг гүйцэтгээрэй. 5 × 3 ‒ 9 =

7 × 9 + 25 =

81 ‒ 6 x 3 =

46 + 4 × 6 =

27 ÷ 3 + 37 =

72 ÷ 9 ‒ 7 =

61 ‒ 42 ÷ 6 =

28 + 18 ÷ 9 =

4. Хуваах үйлдлийг гүйцэтгээрэй. 30 15

4

18

54

5

÷3

9 12

24 27

45

24

60

6

36

÷6

48

54

21

36

42

63

÷9 18

72

81 27

Тоолох хэрэгсэл ашиглан юмсыг 3, 6, 9-өөр багцалж, 3, 6, 9-д хуваах үйлдлийг бататгаарай.

62

Цацраг, өнцөг, тэгш өнцөгт, олон өнцөгтийг нэрлэж чадна 1. Зааврын дагуу зураарай. а. Мөрийн эхэнд цэг тавиарай. б. Цэгээс баруун тийш 3 см урттай хэрчим зураарай. в. Цэгээс доош 1см урттай хэрчим зураарай. 2. Зургаан ширхэг савхаар дүрс бүтээж зураад, асуултад хариулаарай. а. Талын тоо .......................................... б. Оройн тоо .......................................... в. Дүрсийн нэр ....................................... 3. Өгөгдсөн дүрсүүдээс өнцөгтэй дүрсийг олж нэрлээд, тэгш өнцгийг будаарай.

4. Харгалзуулаарай.

хэрчим

цацраг

таван өнцөгт

тэгш өнцөгт

квадрат

5. Илэрхийллийн утгыг ижил дүрсэд тавьж, ижил өнгөөр будаарай. 30 ÷ 5

7×8

64 ÷ 8

5×4

9×3

Та хүүхдэдээ цацраг, өнцөг, тэгш өнцөгт, олон өнцөгтийг ялган нэрлэж, зурж сурахад чиглүүлээрэй.

63

1000 хүртэлх тоог уншиж, бичиж, жишиж, эрэмбэлж чадна 1. Эдгээр тоонуудыг уншаад, багаас их рүү нь эрэмбэлэн бичээрэй. .....,

.....,

.....,

.....,

.....,

.....,

.....,

.....,

.....,

1 65127 98 30343 921 2 7 815 475 510 501

.....,

2. Дараах тоонуудын зуут, аравт, нэгжийг орны нэмэгдэхүүний нийлбэр хэлбэрээр бичиж, нэрлээрэй. 198 = 1 0 0 + 9 0 + 8 = 1 зуут 9 аравт 8 нэгж 343 =

+

+

=

зуут

аравт

нэгж

730 =

+

+

=

зуут

аравт

нэгж

3. Нийт дүнг зуут, аравт, нэгтийн мөнгөн дэвсгэртүүдээр задалж бичээрэй. 614₮ 545₮ 405₮ 354₮ 5.

6

1

нэг зуун ерэн найм

4 а. 396, 525, 465 тоонуудын аль нь 500-д ойр вэ?

4

б. 139, 352, 271, 148 тоонуудаас тэгш тоонуудыг нэрлэж бичээрэй.

нүдэнд тохирох тоонуудыг бичээрэй. 620

650

650

652

660

690

653

657

659

660

6. 235 тоог хавтангаар дүрслээрэй. зуут

аравт

нэгж

зуут

348

аравт

нэгж

235

1000 хүртэлх тооны орны утгыг нэрлэх, тоог унших бичих, тоон шулуун дээр цэгээр тэмдэглэх, эрэмбэлэхэд чиглүүлээрэй. 64

1000 хүртэлх тоог тоймлож чадна 1. Дугуйг тоолж, тохирох үгтэй холбоорой.

20 шахам

20 гаруй

2. Хорьд ойр орших тоог дугуйлж, гучид ойр орших тоог цэглэж тэмдэглээрэй. 20

21

22

23

24

25

26

27

28

30

29

3. Тоог ойр орших аравттай холбож, тоймлоорой. 29

29 нь

30

43 нь

18

31

43

28

35

шахам

18 нь

...........

31 нь

...........

гаруй

28 нь

...........

35 нь

...........

4. 430-аар тоймлох тоонуудыг дугуйлаарай. 420

421

422

423

424

425

426

427

428

429

430

210

220

230

240

250

5. Хоёр зуу орчим тоонуудыг дугуйлаарай. 150

160

170

180

190

200

6. Цэгээр тэмдэглэсэн тоог уншаад, тоймлох зуут руу сумаар холбоорой. 200

300

400

500

600

7. Тоймлох тоог олж, ижил өнгөөр будаарай. 46 63

671

450

25 348

30 1000

935

60 700

500 300

50

Та хүүхдэдээ шахам, гаруй, орчим зэрэг үгсийн утгыг ойлгуулж, аравт ба зуутаар тоймлож сурахад туслаарай.

65

Мөнгөн дэвсгэртийг задалж, хариултыг тооцож чадна 1. Худалдагчид 1000 төгрөг өгч, нэг бал аваад 400 төгрөгийг хариултад авав. Бал ямар үнэтэй байсан бэ? балны үнэ 2 а. 100 төгрөгийг хэдэн ширхэг мөнгөн дэвсгэртээр задалж болох вэ?

ширхэг

ширхэг

3. Хүүхэд бүр 1000 төгрөгийг сайн үйлсийн аянд зориулахаар болов. Хаягдал цаас цуглуулж, хуримтлуулсан мөнгийг хүснэгтэд үзүүлээрэй.

ширхэг

1000 900 800 700 600 500 400 300 200 100

б. 1000 төгрөгийг хэдэн ширхэг мөнгөн дэвсгэртээр задалж болох вэ?

ширхэг

төгрөг

ширхэг

Амар Ариун Баяр Жаргал Цэцэг Энхээ 600төг 900 төг 500төг 700төг 800төг 400 төг

б. Нийлбэр нь 1000 байх хоёр тоог холбоорой.

4. а. Нийлбэр нь 100 байх хоёр тоог холбоорой. 10

40

80

70

900

700

200

600

30

20

90

60

800

400

100

300

5. Нийлбэрийн утгыг олоорой. 50+ 30 + 20 =

600 + 400 =

700+ 100 + 200 =

40+ 20 + 30 =

800 + 200 =

200+ 500 + 200 =

6. Нийлбэр нь 1000 байх нүдүүдийг холбож, барианд уралдаж ороорой. Гараа

100 200 100

300 200 300

100 200 100

400 200 100

100 300 400

200 100 200

200 100 100

Бариа

Хүүхэд 1000 доторх тооны үйлдлийг бичгээр гүйцэтгэх ба 1000 төгрөгний хариултыг 100 төгрөгөөр тооцох чадварыг цээжээр гүйцэтгэж сурсан байна. Хүүхэдтэйгээ худалдагч болж, хариултыг тооцож тоглоорой.

66

Тоог орны нэмэгдэхүүний нийлбэрт задлан нэмж чадна 1. Дүрслэлийг ажиглаад, нийлбэрийн утгыг олоорой.

+

2. Гурван оронтой тоог бичиж, нийлбэрийг олоорой.

З 2

А Н 4 7

З

А Н

З

А Н

З

А Н

=

З

А Н

З

А Н

3. Тооны утгын хүснэгтэд 132, 458, 970, 609, 567, 888 тоог үүсгээрэй. 100 10 1

200 20 2

300 30 3

400 40 4

500 50 5

600 60 6

700 70 7

800 80 8

900 90 9

4. Нийлбэрийг хүснэгт хэрэглэн хялбар аргаар олоорой. 132 + 457 = ? 100 10 1

200 20 2

300 30 3

400 40 4

500 50 5

600 60 6

Хоёр шоог зэрэг орхиж, 2 оронтой тоо үүсгээрэй. Хүн бүр 3 удаа орхиж, 3 тоог хүснэгтэд тэмдэглэж нийлбэрийг олоорой. Хэний нийлбэр хамгийн их болсон нь хожно.

700 70 7 1

2

3

нийт

Бат Болд

1000 дотор нэмэх үйлдлийг гүйцэтгэхдээ эхэлж зуутуудыг, дараа нь аравтуудыг, эцэст нь нэгжүүдийг харгалзан нэмэх аргад тулгуурлаарай.

67

Тоог орны нэмэгдэхүүний нийлбэрт задлан хасаж чадна 1. Зуут, аравт, нэгжийг тоолоод, хасах үйлдлийг гүйцэтгээрэй. З

А

Н

З

А

Н

2

3

1

1

5

3

1

3

2

2

1

2

1

0

З

А

Н

З

А

Н

4

2

2

1

1

1

5

4

2. Аравт, зуут, нэгжийг тоолоод, хасах үйлдлийг хүснэгтэд гүйцэтгээрэй. З А Н З А Н З А Н З А Н З А Н

2 1 1

4 2 2

7 3 4

3

4 2

4

3

1

5

7

2

4

4

5

8

3. Дараах 520 төгрөгний хариултыг тооцоорой.

Хариулт: .......... төгрөг

320₮

4. Хүснэгтэд үйлдлийг гүйцэтгээрэй. хасагдагч хасагч ялгаврын утга

687 453

374 123

563 432

984 534

1000 доторх аравт задлахгүй хасах үйлдлийг нэмэх үйлдлээр шалгах аргаар хамтад нь уялдаа холбоотой ажиллуулаарай.

68

Хүндийг хэмжиж, хүснэгтэд бичээрэй 1. Гурван алим 1 кг болсон бол 2 кг алим авахад хэдэн алим болохыг зураарай. 1кг

1кг 1кг

2. Байцай, луувангийн хүндийн хэмжээг олоорой.

3 кг

кг

2 кг

кг

3. Ах эгчийн хураасан жимсний хэмжээг хүснэгтэд бүртгээрэй. Жимс

Бүртгэл

14

Хэмжээ

12 нэрс

7 кг

аньс

5 кг

10 8 6 4

мойл хад

2 4 кг

нэрс

аньс

мойл

хад

4. Дэлгүүрт байгаа хүнсний ногооны хэмжээг дугуй дүрсээр бүртгээрэй. төмс

450 кг

лууван

300 кг

байцай

250 кг

сонгино 950 кг Таны хүүхэд хүндийг хэмжих нэгжээс зөвхөн килограмм гэсэн нэгжтэй танилцаж байгаа тул даалгаврыг хүндрүүлэхгүй байхад анхаараарай.

69

Тоон илэрхийллийн утгыг олж чадна 1. Үйлдлийн дараалал тогтоож, тоон илэрхийллийн утгыг олоорой. 54 ÷ 6 + 5 × 7 =

821 ‒ 42 ÷ 7 =

60 ÷ 10 + 6 × 7 =

6 × 7 + 48 ÷ 6 =

635 + 70 ÷ 10 =

6 × 9 + 63 ÷ 7 =

(372 + 217) ‒ 235 =

(768 ‒ 426) + 152 =

999 ‒ (90 + 9) =

2. Сурагч Болд номын дэлгүүрээс 500 төгрөгөөр ном, 250 төгрөгөөр дэвтэр, 100 төгрөгөөр бал тус бүр худалдан авав. Хэрэв 1000 төгрөгтэй байсан бол хэдэн төгрөгний хариулт авах вэ? 2 аргаар бодоорой. Бодолт 1 Бодолт 2 3. Байр солих , бүлэглэх чанар хэрэглэн хялбар аргаар бодоорой. Жишээ: 46 + 28 + 54 + 72 = 46 + 54 + 28 + 72 = (46 + 54) + (28 + 72) = 100 + 100 = 200 151 + 152 + 148 + 153 + 146 + 151= 91 + 92 + 98 + 69 = 43 + 46 + 47 + 51 + 49= 94 + 91 + 96 = 57 + 36 + 43 + 94 = 4. Тоон илэрхийллийн утгыг олохгүйгээр жишээрэй. 6 × 7 + 48 ÷ 6

6 ÷ 7 ‒ 48 ÷ 6

635 + 70 ÷ 10

635 + 70 ÷ 7

(372 + 217) ‒ 235

(372 + 217) ‒ 235

(695 ‒ 263) + 114

798 ‒ (26 + 752)

5. Тоон илэрхийллийн утга үнэн байх хаалт тавиарай. 15 ‒ 6 × 2 = 18

12 + 24 ÷ 4 = 9

3 × 6 ‒ 2 = 12

14 ‒ 5 × 2 = 18

Та хүүхдээ тоон илэрхийллийн үйлдлийн дараалал тогтоож, утгыг олох, утгыг олохгүйгээр жиших, байр солих бүлэглэх аргад сурахад чиглүүлээрэй.

70

Нийлбэр, ялгаврыг тоогоор үржүүлж чадна 4

2

1. Цэцгийн мандалд улаан ба хөх цэцгүүд ургаж байв. Зургийг ажиглаад а, б бодолтуудыг гүйцээж бодоорой.

3 6

a. Нийт хэдэн цэцэг байна вэ?

б. Улаан цэцэг нь хөх цэцэгнээс хэдээр олон байна вэ?

1-р арга (4 + 2) × 3 = 6 × 3 = 2-р арга 4 × 3 + 2 × 3 = 12 + 6 =

1-р арга (4 ‒ 2) × 3 = 2 × 3 = 2-р арга 4 × 3 ‒ 2 × 3 = 12 ‒ 6 =

(

+

)×

=

×

+

×

(

-

)×

=

×

-

×

2. Ээж 3, эгч 2 дээл урлав. Хэрэв дээл бүрд 4м торго орсон бол а. Нийт хэдэн метр торго орсон бэ? б. Эгчийн дээл хийсэн торго нь ээжийнхээс хэдэн метрээр богино вэ? a. б.

3. Тоон илэрхийллийн утгыг олоорой. а. (2 + 8) × 3 =



б. (7 ‒ 4) × 2=



в. 5 × 4 – 3 × 4 =

г. (12 ‒ 4) × 3=



д. (3 + 4) × 9=



е. 9 × 3 – 8 × 2 =

4. Тоон илэрхийллийг жишээрэй. a. (3 + 5) × 4 б. 8 × 3 ‒ 6 × 3 в. (7 + 3) × 2

5. Хүснэгтийг нөхөөрэй. 3×(

3×4+6×4 (8 ‒ 7) × 3 (7 ‒ 3) × 2

7

2

6

4

+

57

) 4×(

–

)

28

Та хүүхдэдээ нийлбэр, ялгаварыг тоогоор үржүүлэхдээ үйлдлийн гишүүн бүрийг уг тоогоор үржүүлээд нэмж, хасаж болохыг ойлгуулж чиглүүлээрэй.

71

Мэдэгдэхгүй байгаа гишүүнийг олж чадна 1. а. Тохирох тоог олоорой. + 739 = 935 364 + = 512

б. Хүснэгтийг нөхөөрэй.

Нэмэх үйлдэл

+

=

= =

‒ ‒

нэмэгдэхүүн

487

нэмэгдэхүүн

296 326 175

нийлбэрийн утга 739 836 446 906 2. а. Тохирох тоог олоорой.

‒ 65 = 51



150 ‒

б. Хүснэгтийг нөхөөрэй.

Хасах үйлдэл

= 67

‒

=

= =

+ ‒

хасагдагч

393

хасагч

167

ялгаврын утга 3. а. Тохирох тоог олоорой.

Үржүүлэх үйлдэл

× 8 = 56



9×

= 63

×

=

= =

÷ ÷



56 ÷

=7

÷

=

= =

× ÷

214 417 509 205

үржигдэхүүн

5

2

үржигдэхүүн

7 45

56

9 64

81

б. Хүснэгтийг нөхөөрэй.

Хуваах үйлдэл

÷6=8

208

б. Хүснэгтийг нөхөөрэй.

үржвэрийн утга 4. а. Тохирох тоог олоорой.

788

хуваагдагч

72

хуваагч

42 6

ногдворын утга

9

4

9 7

4

5. Тоон бичвэрийг үнэн байлгах +, ‒, ×, ÷ тэмдгийг бичээрэй. + 100 = 307 ‒ 69

254 ‒

= 48 ÷ 8

2× ÷

=7×9 ‒ 197 = 72 ÷ 9

= 101 ‒ 93

6×

= 210 ‒ 156

6.

+ 31 45 76

+ 12 64 71

- 32 10 68

- 31 05 08

- 2 69 84

Та хүүхдээрээ тоон карт, хүснэгт хэрэглүүлэн нэмэх, хасах, үржүүлэх, хуваах үйлдлийн аль нэг гишүүнийг бусдаар илэрхийлэх дасгал ажиллуулаарай.

72

Тоог нийлбэр, ялгавраар үржүүлж, хувааж чадна 1. Хоёр ба тавын хүрдийг гүйцээж, долоогийн хүрд зохиогоорой. × 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

2 2 4 6 8 10

5 5 10 15 20 25

7 7

1 × (2 + 5) = 2 + 5 = 7

1 × 7 = 7

2 × (2 + 5) = 4 + 1 0 = 1 4

2 × 7 = 1 4

3 × (2 + 5) = 6 + 1 5 = 2 1

3 × 7 = 2 1

2. Илэрхийллийг утгыг олоорой. 3 × (1 + 6) =

8 × (9 – 2) =

6 × (1 3 – 3) =

4 × (5 + 3) =

9 × (1 + 8) =

5 × (2 8 – 1 9) =

3 5 ÷ (2 + 5) =

4 2 ÷ (1 9 – 1 2) =

6 3 ÷ (2 + 5) =

3. Харандааг 2, 3, 4-өөр багцлаарай.

1 1 ÷ 2 = 5 (үлд 1)

1 1 ÷ 3 = 3 (үлд )

1 1 ÷ 4 =

(үлд )

4. Хуваах үйлдлийг гүйцэтгээрэй. a. ÷ 3 =

(үлд )

÷ 4 =

(үлд )

÷ 5 =

(үлд )

б. 2 8 ÷ 5 =

(үлд )

4 3 ÷ 7 =

(үлд )

3 9 ÷ 9 =

(үлд )

Та хүүхдэдээ тоог 2, 3, 4, 5, . . . , 10-д хуваахад үлдэгдэл гарч болно гэдгийг тоолох хэрэгсэл ашиглан туршиж үзүүлээрэй. Үлдэгдэл нь хувааж байгаа тооноос бага тоо гарна гэдгийг анхааруулаарай.

73

Савны багтаамжийг тооцоолж чадна 1. a. Нэг литртэй харьцуулаарай.

а. их б. бага

а. их б. бага

а. их б. бага

а. их б. бага

а. их б. бага

б. Хүснэгтийг нөхөөрэй.

1л

3л

2л

2л

__л

__л

хагас литр

__л

4

2. Хүү, охин хоёр голоос ус зөөв. Охин 3 литрийн багтаамжтай 2 саваар, хүү түүнээс 2 дахин их ус зөөсөн бол тэд нийт хэдэн литр ус зөөсөн бэ? 3л 3.

?

15÷3

9×4 37+25 4-өөр

3-аар

16÷2

85-16

Гараа

49+18 өнж 40÷4 53-29

12÷3

25+28

64÷8

48+19

81÷9

28+17

4х2

өнж 71-35 20÷2 2-оор

Хоёр тоглогч шоог ээлжлэн орхиж буусан нүдний тоогоор гараанаас эхэлж тоглоно. -д буувал нүдэн дэх тоогоор хойш, -д буувал нүдэн дэх тоогоор урагш нүүнэ. -д буувал шоог орхихгүй нэг өнжинө. Түрүүлж барианд хүрсэн нь хожно. 27÷3

Та хүүхдэдээ савны багтаамжийг нэг литрийн хэмжээтэй савтай харьцуулан нэг литрээс бага, их, тэнцүү зэргээр жиших үйлийг хийлгээрэй. 1б дасгалыг нэг литрийн хэмжээтэй саванд 2 аяга ус орох бол ийм хоёр саванд хэд орохыг тооцуулж, дараагийн савнуудын багтаамжийг тооцоолоход нь дэмжлэг үзүүлээрэй.

74

Юмсыг өнгө, хэмжээ, хэлбэрээр нь ангилж чадна 1. Зураг дээр өгөгдсөн дүрсүүдийг а, б, в хүснэгтэд ангилж наагаарай. а. том дүрс

б.

гурвалжин

гурвалжин биш

в.

улаан өнгөтэй

хөх өнгөтэй

улаан биш өнгөтэй

хөх биш өнгөтэй

дугуй

жижиг дүрс

дугуй биш

2. Зураг дээр өгөгдсөн тоглоомуудыг а, б хүснэгтэд ангилж наагаарай.

а.

машин

машин биш

б.

хөх өнгөтэй

шар өнгөтэй тоглоом

хөх өнгөтэй биш

шар өнгөтэй биш

бөмбөг

бөмбөг биш

Та хүүхдээрээ гэр доторх юмс, хичээлийн хэрэглэлийг өнгө, хэлбэр, хэмжээ зэргээр ангилуулж, ярилцаарай. 75

Бататгаарай 1. Зургийг гүйцээж зураарай.

2. Хүрээний уртыг олоорой. 4с м

6м 7 дм

3. Нуугдсан тоонуудыг олоорой. ×

2

4

8

3

5

×

16

5 6

4

15

25

4+5

8

9

10

24

11 – 8

24

12

7

81

63

24 ÷ 6

30

32

40

4. Илэрхийллийн утгыг олоорой. 231 + 152 =

235 ‒ 157 =

748 + 122 =

267 + 183 =

438 + 258 ‒ 148 =

458 ‒ 127 ‒ 111 =

5. Төөлүүр хорхой 3м замыг 2 минутад туулдаг бол 16 минутад хэдэн метр зам туулах вэ? 6. Илэрхийллийн утга нь 12 байх тохирох тоонуудыг 12 = 10 + 2

12 = 8 + 4

-д бичээрэй. 12 =

+

12 =

‒



12 =

+

+



12 =

‒

‒

12 =

×



12 =

×

+



12 =

×

‒

Дасгал 4-ийн дүрсийн хүрээний уртыг нэмэх болон үржүүлэх үйлдлээр тооцоолж болно. Дасгал 6 нь нээлттэй буюу олон аргаар тооцоолох бодлого тул та хүүхдээрээ нэг илэрхийллийг хэд хэдэн аргаар бодуулж, тайлбарлуулаарай. 76

Би чадна 1.

1 Үндсэн 7 эгшгийн эхний эгшиг

2 8 дэлбээтэй цэцгийн нэрэнд 2 давтагдсан эгшигт гийгүүлэгч

4

3

Шоргоолжинд тусалдаг амьтны нэрийн урт эгшиг

Загас гэсэн үгийн эгшигт гийгүүлэгч

5 Толь бичиг ашиглан бичиж сурсан говийн баавгайн нэрний урт эгшиг

Цаг хугацааг хэмжих утгатай эр үг атлаа эм үгийг –ий залгаж бичдэг үгийн эхний заримдаг гийгүүлэгч

6 Зөв хийсэн бол шувууны үр төлийн нэр бүтнэ.

7. Аль нь баярласан, талархсанаа илэрхийлэх хэлбэр вэ? Дугаарыг дугуйлаарай. 1. Гар барина.

3. Баярласнаа хэлнэ.

2. Инээмсэглэнэ.

4. Ачийг хариулна.

8. Найзуудтайгаа эелдэг, эвтэй найртай харилцахад хэрэгтэй үгнүүдийг олж будаарай. найзлах

шоглох

нөхөрлөх

загнах

талархах

хайрлах

туслах

ерөөх

муудалцах

77

Би чадна 1. 437 - г орны нэмэгдэхүүний нийлбэрт зөв задалсан хэсгийг дугуйлаарай. а. 4 + 3 + 7



б. 400 + 30 + 7

в. 430 + 7



г. 40 + 30 + 7

2. 437 тооны 3 цифр нь ................... орны утгыг илэрхийлж байна. 3. Дөрвөн зуун гучин долоог тоон шулуун дээр тэмдэглээрэй. 300

400

500

4. 3 × 4 = 12 илэрхийллийг зөв багцалсан хэсгийг дугуйлаарай.

5. Хагасын хагас нь 8-тай тэнцэх тоог дугуйлаарай. а. 4

б. 16

в. 2

г. 32

6. Зөв харгалзуулаарай. 1. 548 + 4 × 8 2. Таван зуун найм 3. 18 ÷ 9 + 56 4. 50 гаруй 5. 46 ‒ 56 ÷ 8 + 29

а. 54 б. 580 в. 508 г. 58 д. 68

7. Биеийн бүтцийн хэсгүүд (нүдэнд харагдах)-ийг зөв холбоорой. Хүний бие Ургамал 8. а. Зөв холбоорой. Тал Уул Нуур Гол 8. б.

Ой Тал Говь

цэцэг, иш, навч, үндэс толгой хүзүү, их бие мөчид (дээд, доод) эргэн тойрны газраасаа өндөр ерөнхийдөө тэгшивтэр газар хотгор газраар налууг дагаж урсаж байгаа ус хуурай газрын томоохон хонхорт тогтсон их ус аргаль, гүрвэл буга, хэрэм чоно, зээр 78

Би чадна 1.

эр үг,

эм үгийг ялган будаарай.

Өндөр

хангайд

нутагтай

Өвгөн

сагсгар

эцэгтэй

Ясан

хүрэн

ээжтэй

Явуу

цагаан

хүүхэдтэй

(Тэр юу вэ?)

2. Зөв залгаад бичээрэй. Ямар үг илүү байна вэ? хун

самар

хонь

.....

........

- ийг

сүүдэр

.............

..........

- ыг

...

3. Ертөнцийн гурав зохиож бичээрэй.

4. Зөв бичсэн үгийн урд байгаа үсгийг дугуйлбал ямар үгийн эсрэг утгатай үг үүсэх вэ?. х. шоргоолжийг н. шоргоолжыг а. арга ухаан о. араг ухаан

ү. хоногыг у. хоногийг м. баавгайны н. баавгайн

р. ишгийг л. ишигийг

д.даага унах т. дааг унах н

н

5. Цагаан сар гэж ямар баярыг хэлдэг вэ? Аль нь зөв бэ?  Хуучин оныг үдэх баяр

Шинэ оныг угтах баяр

6. Үгнүүдээс төл малын нэрийг олж будаарай. хонь унага

ишиг тугал

адуу ингэ 79

ботго

үнээ

хязаалан хурга

Би чадна 1. А цэгээс баруун тийш 4 см зайтай Б цэг тэмдэглээрэй. Б цэгээс доош 3 см зайтай В цэг тэмдэглээрэй. Цэг бүрийг холбоход үүсэх дүрсийн хүрээний уртыг олоорой. см А

2. Эгч 24 кг өргөст хэмх, өргөст хэмхээс 3 дахин бага хулуу, хулуунаас 15 кг-аар их улаан лооль хурааж авав. Эгч нийт хэдэн килограмм ногоо хурааж авсан бэ? А. 42 кг



Б. 84 кг



В. 55 кг



Г. 47 кг

3. Тулгаа хүү 7:35 минутаас өглөөний цайгаа 20 минут ууж, сургууль руугаа 15 минут алхаж очив. Хүү хэдэн цагт сургууль дээрээ очсон бэ? А. 7:10



Б. 8:00



В. 7:50



Г. 8:10

4. Зүй тогтлыг олоод бичээрэй.

5. Тохирох үгийг бичээрэй. (урт, богино) Зуны өдөр

6. Үндсэн ба завсрын зүгийг нэрлэж бичээрэй. .........................., ..........................,

Өвлийн

шөнө

өдөр

шөнө

.........................., .........................., .........................., .........................., .........................., ...........................

БХ

Х

Б БӨ

ЗХ З

Ө

ЗӨ

7. Тэмүүжин 7 хоногийн цаг агаарын байдлын тэмдэглэл хөтөлжээ. Хэдэн өдөр нартай, үүлтэй, цастай байсан бэ? Хэдэн өдөр хүйтэн сэрүүн, дулаан байсан бэ? 3 сарын 8 нартай дулаан нартай -

3 сарын 9 үүлтэй сэрүүн үүлтэй -

3 сарын 10 3 сарын 11 3 сарын 12 3 сарын 13 3 сарын 14 үүлтэй цастай үүлтэй нартай цастай хүйтэн сэрүүн хүйтэн дулаан сэрүүн цастай -

хүйтэн -

80

сэрүүн -

дулаан -

Тэмдэглэл

81

Тэмдэглэл

82

А

Б

В

Г

Д

Е

Ё

Ж

З

И

й

К

Л

М

Н

О

Ө

П

Р

С

Т

У

Ү

Ф

Х

Ц

Ч

Ш

Щ

ъ

ы

ь

Э

Ю

Я

×

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

1

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

2

2

4

6

8

10 12 14 16 18 20

3

3

6

9

12 15 18 21 24 27 30

4

4

8

12 16 20 24 28 32 36 40

5

5

10 15 20 25 30 35 40 45 50

6

6

12 18 24 30 36 42 48 54 60

7

7

14 21 28 35 42 49 56 63 70

8

8

16 24 32 40 48 56 64 72 80

9

9

18 27 36 45 54 63 72 81 90

10 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100