1 nr. Or. A䶧H$a H$cm d dm{UÁ¶ Am{U Ama. ~r. Hw$cH$Uu {dkmZ H${ZîR> ‘hm{dÚmc¶, aËZm{Jar 2022-23 H${ZîR> ‘hm{dÚmc¶ aËZm{Jar && ghdr¶ª H$admdh¡ &&

2022 23 ImZmocH$a gB© A^¶ 12dr dm{UÁ¶ àW‘ 97.17% OmoJioH$a H$ënOm à^mH$a 12dr H$cm àW‘ 94.83% ^mQ>H$a éMr gwYra 12dr {dkmZ àW‘ 93.00% MìhmU aËZmH$a lrH$m§V 12dr E‘².gr.ìhr.gr. àW‘ 91.33% Im‘H$a crZm {dZmoX 12dr dm{UÁ¶ V¥Vr¶ 95.67% cmodcoH$a éÐm§e C‘oe 12dr dm{UÁ¶ {ÛVr¶ 96.17% H$mio ‘ram AaqdX 12dr H$cm {ÛVr¶ 91.00% OmYd A§{H$Vm A{dZme 12dr H$cm V¥Vr¶ 90.67%  amUo ¶eamO gwhmg 12dr {dkmZ {ÛVr¶ 92.33% Hw$cH$Uu AZwn‘m amO|Ð 12dr {dkmZ V¥Vr¶ 91.50% H$i§~Q>o VÝdr amO|Ð 12dr E‘².gr.ìhr.gr. {ÛVr¶ 86.50% H$mcH$a d¡îUdr g§O¶ 12dr E‘².gr.ìhr.gr. V¥Vr¶ 85.67% dm{UÁ¶ H$cm {dkmZ E‘²grìhrgr ‘mM© 2022 - CÀM ‘mܶ{‘H$ narjoVrc JwUd§V && hm{X©H$ A{^Z§XZ &&

2022 23 a. E. gmogm`Q>rMo nr. Or. Aä`§H$a H$bm, dm{UÁ` Am{U Ama. ~r. Hw$bH$Uu {dkmZ H${Zð> ‘hm{dÚmb`, aËZm{Jar g§nmXH$ ‘§S>i gXñ` à^mar àmMm`© S>m°. à’w$ëcXÎm Hw$cH$Uu g§`moOH$ d àH$meH$ CnàmMm¶© àm. qMVm‘Ur Xm‘co g„mJma - g§nmXH$ ‘§S>i àm. ‘H$a§X Xm‘bo g§nmXH$ àm. Obrb hþí`o àm. gm¡. ‘mZgr JmZy àm. S>m°. gm¡. ñdamcr qeXo àm. A{^OrV {^S>o

2022 23 && ‘hm{dÚmb` JrV && kmZ‘§{XamV Am{U A§VamV n[a‘iVmo & AnamÝVr kmZJ§Y {hadirda XadiVmo &&Y¥&& gmZWmoa d¥j BWo & kmZmoËgwH$ JmVr JrVo & VéN>m`m XoV BWo na§nam OmJ{dVmo && 1 && aå` BWo Z§XZdZ & emóm§Mo kmZgXZ & ^mfm§Mm kmZHw§$^ qM~qM~ {^O{dVmo && 2 && H$bma§J BWo X§J & AW©nyU© XoVr a§J & ñdU©^y‘r ‘¡XmZr ÜdO S>m¡bo ’$S>’$S>Vmo && 3 && Vmam§{H$V, ‘mZm§{H$V & `e BWbo ew^g§{MV && kmZmU©d km{Z`mg {ZË` BWo IwU{dVmo && 4 && && N>§XmoËgd JrV && `m ‘wR>rV KoD$ Am^mimbm H$iy Úm & `m OrdZmVë`m AmZ§Xmbm {^Sy> Úm && Y¥ && ho bmB©’$ Pmb§ {XbmoOmZ go ß`ma§ & ho OJU§ AdK§ ^UmUbob§ @@@ dma§ & `m Am`wî`mMr J§‘V Ý`mar & Amåhmbm hr ~Kw Úm && 1 && N>§Xm§Mm CËgd hm OJÊ`mg Omo‘ XoB© & N>§Xm§Mm CËgd hm Ñï>r ZdrZ XoB© & Vr Ñï>r KoD$Z AdH$membm ^é Úm && 2 && aMZm S>m°. lrH¥$îU Omoer ‘mOr CnàmMm¶©, A䶧H$a Hw$cH$Uu H${ZîR> ‘hm{dÚmc¶, aËZm{Jar

2022 23 1 AmR>dUrVrb ~mbnU nyOm H$m{ZQ>H$a AH$amdr H$bm 38 ‘m` ‘amR>r h{f©Vm ‘m§XwñH$a AH$amdr H$bm 35 H$moH$U EH$ ñdJ© V{ZîH$m gwd} AH$amdr dm{UÁ` 34 bnbobr H$bm A{OV OmoJio AH$amdr dm{UÁ` 33 bmJbo Oar J«hU ‘Obm Am|H$ma AmR>dbo ~mamdr H$bm 32 eoVH$ar àVrH$ aoJo ~mamdr {dkmZ 31 H$eoir ñdam§Jr Om`Xo AH$amdr H$bm 31 AZw^d Am`wî`mVbm EH$ a§J gmjr YZmdS>o ~mamdr dm{UÁ` 30 dgVrJ¥h {Zem OmYd AH$amdr {dkmZ 29 ‘mP§ ñdßZ EH$ ì`Wm g§JrVm ^S>oH$a ~mamdr {dkmZ 28 AZw^dmVrb Am`wî` nm`b cmoJS>o ~mamdr dm{UÁ` 28 amï´>^º$s hmM Iam Y‘© {Xem bm§OoH$a ~mamdr H$bm 27 VwPr AmR>dU Amo‘ Omoer ~mamdr {dkmZ 27 ~mnboH$ gm{ZH$m Pmoao ~mamdr {dkmZ 26 ^maVr` g§ñH¥$Vr `e gmodZr AH$amdr H$bm 24 Am`wî` A§Vam ^moio ~mamdr dm{UÁ` 23 Jwé V{ZîH$m gwd} AH$amdr dm{UÁ` 23 ‘amR>r {d^mJ H¥$Vk ‘r àm. E. ~r. CéUH$a. H¥$VmW© ‘r àm. ~r. EM. Xrn§H$a.> godm{Zd¥Îmr AmXemªMr àm. {dñ‘¶m Hw$cH$Uu 13 ’o$g~wH$ ‘¡Ìr emn H$s daXmZ lmdUr gmZo ~mamdr dm{UÁ` 39 ‘mZmM§ nmZ 12 àmMm`© ‘ZmoJV à. àm. S>m°. à’w$„XÎm Hw$bH$Uu 11 CnàmMm`© ‘ZmoJV àm. lr. qMVm‘Ur Xm‘co 9 JwUd§V {dÚmWu 8 g§nmXH$s` àm. ‘H$a§X Xm‘bo 7 H$bm lmdUr nmaH$a ~mamdr {dkmZ 40 {ZgJ© ‘wñH$mZ ‘w„m AH$amdr H$bm 44 àm‘m{UH$nUm {gÕr gmIiH$a AH$amdr H$bm 43 J§Jm‘mB© AjVm Jmoao AH$amdr H$bm 41 M§Ð lmdUr ‘hmH$mi ~mamdr dm{UÁ` 40

2022 23 2 CR> Ðm¡nXr CR> lwVr gmidr ~mamdr {dkmZ 63 gImH$f©U Y«wd nmÜ`o ~mamdr dm{UÁ` 74 ìhmQ²gAn ‘§S>ir àm. Am{XVr KmUoH$a 82 n`©Q>ZmMr Zdr g§H$ënZm àm. S>m°. amOoe H$m§~io 79 Jßnm Wmoam§er lo¶e agmi ~mamdr {dkmZ 75 ‘mPr AmB© {gÕr gmIiH$a AH$amdr {dkmZ 73 PmS>o ‘oKZm Jwad AH$amdr {dkmZ 73 VmoM {df` VrM H${dVm g‘¥Õr ‘wio AH$amdr H$bm 73 AH©$ Am`wî`mMm ‘oKZm Jwad AH$amdr {dkmZ 72 Am‘Mm gS>m Am‘Mr lr‘§Vr nydm© OmYd AH$amdr dm{UÁ` 72 Agm {à` Xoe ‘mPm nydm© OmYd AH$amdr dm{UÁ` 71 em§V ìhm`M§` ‘Zmbm ñdam§Jr n|S>go ~mamdr H$bm 71 AOyZhr doi Jobobr Zmhr VoOg ndma AH$amdr dm{UÁ` 68 ‘r ^maVr` g¡{ZH$ ~mobVmo` OmÝhdr Omoer ~mamdr H$bm 67 joÌ^oQ> Jm¡ar Hw$îQ>o ~mamdr E‘grìhrgr 65 H$ir nyd©lr OmdS>oH$a AH$amdr H$bm 63 dJ© àm. gm¡. {dñ‘`m Hw$bH$Uu 63 AmB© B©œar {eog¡H$a AH$amdr {dkmZ 62 gh^mJ Xrjm ‘Q>H$a ~mamdr dm{UÁ` 60 H$ï>H$ar ~mn AjVm Pmoao ~mamdr dm{UÁ` 60 emoY Mm§Jë`m ‘mUgm§Mm {gÕr ‘mB©Z ~mamdr {dkmZ 59 H$[a`a {ZnwU bm§OoH$a AH$amdr {dkmZ 58 AmR>dU nydm© Im{S>cH$a ~mamdr H$cm 57 ‘mJ© Ü`o`mMm {Xem ha‘bo ~mamdr {dkmZ 55 {dZm`H$ Xm‘moXa gmdaH$a XwJm© Xm‘bo ~mamdr {dkmZ 55 {dœ `wÕ VrZ `eamO ~Zo ~mamdr dm{UÁ` 52 n`m©daU g§VwbZ Am{U ‘mZdmMr ^y{‘H$m {dœOrV H$mQ>o ~mamdr {dkmZ 51 AmOMr {nT>r œoVm H$m§~io ~mamdr dm{UÁ` 50 AmB© ‘m¶oMr... àm. gm¡. Apñ‘Vm Hw$cH$Uu 49 gwÅ>rVrb AmR>dUr MméXÎm ^S>gmdio AH$amdr dm{UÁ` 49 Amnbr ‘mUg§ ‘Ywlr dPo AH$amdr H$bm 47 ‘¡Ìr g‘¥Õr hairH$a AH$amdr E‘grìhrgr 46 ‘¡Ì ñZohm Jwad AH$amdr {dkmZ 46 Q>mQ>m àUmoVr Mm§XmoaH$a AH$amdr H$bm 44

2022 23 3 em`ar [aVoe Vm§~o ~mamdr H$cm 105 OrdZ H$m ‘§Ì XwJm© Xm‘bo ~mamdr {dkmZ 105 nwñVH$ H$s AmË‘H$Wm ‘wñH$mZ ‘w„m AH$amdr H$bm 104 H$mo{eeo ‘oKZm Jwad AH$amdr {dkmZ 104 ‘oao gnZo ‘oKZm Jwad AH$amdr {dkmZ 103 qhXr gmW©H$ gmd§V AH$amdr H$bm 103 ‘wgm{’$a pñ‘Vb qeXo AH$amdr {dkmZ 101 gmoh~V ñdam§Jr Om`Xo AH$amdr H$bm 101 dh ~MnZ H$s `mX| A{Z{‘f Jmogmdr AH$amdr H$bm 100 hm¡gbm g§{MVm qbJm`V AH$amdr H$bm 100 ‘{hbm ge{º$H$aU àUmoVr Mm§XmoaH$a AH$amdr H$bm 99 Xmonha dralr gwd} ~mamdr H$bm 99 ~MnZ nyOm H$m{ZQ>H$a AH$amdr H$bm 98 ‘m± ~mn àH$me nQ>ob ~mamdr H$bm 98 qhXwñVmZ H$s emZ gm{ZH$m nmdgH$a AH$amdr H$bm 98 dmo amV VoOg OmYd ~mamdr H$bm 97 Ob h¡ Vmo H$b h¡ {Xem bm§OoH$a ~mamdr H$bm 96 {Z^©`m ZyVZ H$m§~io AH$amdr H$bm 94 [aíVo d¡îUdr emZ^mJ ~mamdr H$bm 94 ~oQ>r lw{VH$m ‘m§S>dH$a AH$amdr H$bm 94 H$b go H$b VH$ lmdUr XmVo ~mamdr H$bm 93 {nVm A§Ocr Mm¡hmZ AH$amdr H$bm 93 ~MnZ {ÛamO {edJU ~mamdr H$bm 92 ‘mgr AmEem Om§^maH$a ~mamdr H$bm 92 qOXJr ~XbZo dmbr Jwé H$s {ejm Am{’$`m ~mbdra ~mamdr H$bm 92 qOXJr Vw~m ‘wH$mX‘ ~mamdr H$bm 91 Zmar {~ým Wmnm AH$amdr H$bm 91 {nVm Ho$ JwU Za{Jg H$mgw ~mamdr H$bm 91 ~MnZ H$m Xm¡a gwhmZm dñVm ~mamdr H$bm 90 ‘ohZV Am{’$`m ~maJra ~mamdr H$bm 90 AmO H$m {dÚmWu OmB© qeXo ~mamdr H$bm 89 qhXr {d^mJ AHo$bmnZ àmMr AmJ«o ~mamdr dm{UÁ` 89 XmoñVr H$m ‘yë` {g{Õ gmIiH$a AH$amdr H$bm 95

2022 23 4 ^JVqgh… ‘wº$m e|~oH$a AH$amdr H$bm 110 ~mb J§JmYa {VbH$… g‘¥Õr Jwad AH$amdr H$bm 109 gw^mfM§Ð ~mog: {ZpIb VmåhZH$a ~mamdr dm{UÁ` 109 g§ñH¥$V {d^mJ… ñdmV§Í`dra gmdaH$a… `e gmodZr AH$amdr H$bm 111 H$m{bXmg… nyd©lr OmdS>oH$a AH$amdr H$bm 112 g§ñH¥$V‘² Jm¡am§J Zm‘Omoer AH$amdr H$bm 112 English Section The Shot Omkar Narvekar XII Science 115 My Journey Towards Commerce Tazkiya Haque XII Commerce 118 Be Formal To Formals Mufleha Gani XI Science 119 Shock Absorber Pranoti Chandorkar XI Arts 120 NSS - An Epitome of Teamwork Maitrey Bhatkar XII Science 120 My Universe Safa Sakharkar XI Science 121 Hampi - The Sage Of Enchanting City Vaishnavi Mungekar XI Arts 122 Are You Alright ? Nidhi Bade XI Science 123 Eclipse Shruti Kubal XII Science 124 Mystery... As Always Arya Kelkar XI Science 124 Life Diksha Tetambe XII Science 125 Humanity Siddhi Sakhalkar XI Arts 125 You Have A Special Place Muskan Mulla XI Arts 126 Arrival Of Rain Munaz Tandel XI Science 126 Time Is Flickering Khushi Surve XII Arts 127 The World Between Pages Arya Thul XII Commerce 127 Play Of Words Shravanee Date XII Arts 128 Let The Music Speak Megha Pendse XII Arts 128 Bloom With Grace Veda Shetye XII Commerce 129 Nature - The Soul Of The Earth Tanishka Surve XI Commerce 130 Time Ketaki Ranade XII Arts 131 The Change In Life Arya Gaikwad XI Science 131 But Don't Forget... Shravani Parkar XII Science 131 My Dream Car Atfaan Mirkar XII Science 132 Younger Avaneesh Phadke XI Science 133 The Farewell Day Mehak Mukadam XII Science 133 Obstacles Firdous Kadri XII Commerce 134 Maharana Pratap - The Legend Ayush Satose XI Science 134 Health Rashi Sonawane XI Science 136 Keep going..... Shravani Parkar XII Science 138 Struggle For Self Existence Mrunmai Joshi XII Commerce 138 Speaking Sensitively Shravani Kelkar XII Arts 139 The Way It Is Ruchi Sarang XI Science 140 Changing Landscape of India @ 75 Yashraj Bane XII Commerce 140 Hope - The Beauty Of Nature Rashi Sonawane XI Science 141

2022 23 5 aoIm{MÌH$ma ‘hm{dÚmc¶ JrV N>§XmoËgd JrV JrVo EoH$ʶmgmR>r Imcrc H$moS> ñH°$Z H$am [aÕr OmYd {Xì`m§H$ Vm§~o g¥ï>r ~Zo àUmoVr gwd} ñdam ‘midXo àU` ‘R>H$a H$m{V©H$ bmoQ>UH$a lmdUr nmaH$a gm{ZH$m H$moaJmdH$a Ho$VH$s amZS>o gmjr Jwad A{^foH$ Mm¡Jwbo lo`m ndma gB© gmd§V éÐ q^JmS}> Am|H$ma ~maJwS>o {n`wem ZbmdS>o gmoh‘ gmohmoZr H$í‘ram ZadUH$a H$í‘ram nwgmiH$a [a`m IoS>oH$a œoVm qZ~ao F${VH$m Ambr‘ A{ZHo$V gmJdoH$a {‘Zc ~moagwVH$a gmo{Z`m OmYd F$VwOm `mXd {gÕoe ’$UgoH$a {’$aXmog H$mXar YZlr nmQ>rc AWd© e|S>ço AjaOwiUr, ‘wIn¥îR> Am{U B©-àH$meZ V§Ì AmH¥$Vr {S>PmB©Ýg² lr. lrH¥$îU n§{S>V, Ao/105, H$mo{hZya Z§XZ, PmS>Jm§d ZmH$m, aËZm{Jar. g§nH©$ … 9420054040 / 8668329202 B©‘oc … [email protected] Such Is Life Obaid Dawe XII Science 142 You Are The Architect Of Your Life Rashi Sonawane XI Science 142 Does Gender Equality Exist ? Meghna Gurav XI Science 143 Shall I Whisper ? Avaneesh Phadke XI Science 144 The Value Munazza Tandel XI Science 144 CXþ© {d^mJ B©³~mc H$m ’$b-g’$E B©ÝH$bm~ bm¶~m ‘w„m ~mamdr {dkmZ 157 H$m‘`m~ qµOXJr Ho$ AZ‘mob ‘moVr hþ‘oam gmB© ~mamdr {dkmZ 155 qµOXm ‘m¡V / g‘§Xa gr ‘mohã~V ‘wâcrhm JZr AH$amdr {dkmZ 154 CXy© µOw~mZ H$s Ah{‘`V bm¶~m ‘w„m ~mamdr {dkmZ 153 BñVc-hmVo B©ë‘|-CéP VP‘rZ JS>H$ar ~mamdr {dkmZ 152 Zm-H$m{~bo ’$am‘moe båhmV bm¶~m ‘w„m ~mamdr {dkmZ 149 àmo. gÎmma gm{ha H$s Zga {ZJmar Am’$arZ ~moaH$a ~mamdr {dkmZ 151 µOéar VìÁOo Vb~ VP‘rZ JS>H$ar ~mamdr {dkmZ 148 CXy© gam` go ZH$b hþ‘oam gmB© ~mamdr {dkmZ 147 H$m¶© AhdmcH$m 160 Vo 186

2022 23 6 द ांक तांबे : बारावी व ान द ांक तांबे : बारावी व ान

2022 23 7 नम कार, आपणा सवा ना भारतीय जास ाका या मनःपूव क शुभे ा. अ यंत आनंददाई वषा तील आप या अ यंकर कुलकण क न महा व ालयाचा त ब ब हणता येईल असा, आपला ‘सहकार’ वा ष क अंक ऑनलाइन प तीने आप यासमोर ठेवताना मला अ तशय आनंद होत आहे. ध यवाद ! आपण सव जण अ तशय बारकाईने सहकार वाचत असता याहीवष आपण वाचाल यात पुढ या वष साठ काही सुधारणा असतील तर न क सुचवाल, अशी अपे ा त करतो. हा अंक पीडीएफ आ ण इ बुक पांम ये तयार क न देणारे आ ण यावष या मुखपृ ाची संक पना "जी २०" चे भारताला मळालेले अ य पद ही उ मपणे साकार करणारे, आकृती डझाई सचे, ी. ीकृ ण पं डत यांना मनापासून ध यवाद ! २०२२-२३ हे वष उजाडलं ते आपणा सवा साठ च आनंदाचा करण घेऊन. कारण मागील दोन वषा त कोर ना संकटमुळेसव च े ात संकट उभ राही ेहोते, पण यावष आपण सव जण यातून बाहेर पडून न ा उमेद ने आ ण उ साहाने काय वण बनलो आहोत. शै णक कामात पु हा न ा उ साहाने सहभागी झालो आहोत. या सग याचा प रणाम आप या सहकार वर सु ा झाला होता. अ ा प र तीम ये गे या ७२ वषा ची परंपरा असलेला आपला सहकार वा ष क अंक यावष सु ा ऑनलाइन प तीने काढावा असे ठरले आ ण ऑ टोबर म ह यापासून या क पनेनं मूत प घेत संपूण पणे तं ानाचा वापर क न हा सहकार ऑनलाइन प तीने आपण आज का शत करीत आहोत. व ाथ जे हा समोर वगा त असतात यावेळ यां याकडून वेगवेग या वषयांवर वेगवेग या कारचं लखाण क न घेणे, यां या वचारांना त कर याची संधी देणे हे तसं सहज श य असतं. परंतु या वष सु ा व ाथ समोर असूनही केवळ हाट्सअ ॅप आ ण ई-मेल ारे, यां याकडून वेगवेग या कारचं लखाण क न घेत ेगे े. मला सांगायला अ भमान वाटतो क सव भाषांमधील मळून १०० पे ा जा त लेख आ ण ७० पे ा जा त च ा त झाली. गे या वष माणेच सव व ा या नी आपले लेख टंक ल खत क न आ हाला हाट्सअ ॅप आ ण ई-मेल ारे पाठवले. यामुळे यंदाचाही सहकार पेपरलेस कर याचा संपादक हणून मी य न केला आहे. या सव येत आमचे भारी ाचाय मा. डॉ. ी. कुलकण सर,उप ाचाय ी. दामले सर, आ ण संपादक मंडळातील माझे सहकारी या सवा चे मी मनापासून आभार मानतो. àm. ‘H$a§X Xm‘co g§nmXH$

2022 23 8 99.14 dm{UÁ¶ 91.02 {dkmZ 92.56 H$cm 100.00 E‘²grìhrgr ‘mM© 2022 CÀM‘mܶ{‘H$ narjoVrc Am‘Mo ‘hm{dÚmc¶mMm df© 2021-2022 Mm CÀM ‘mܶ{‘H$ narjoMm {d^mJdma {ZH$mc Zm§d JwU Q>³Ho$ {dkmZ {d^mJ (àW‘ VrZ H«$‘m§H$) H$cm {d^mJ (àW‘ VrZ H«$‘m§H$) E‘².gr.ìhr.gr. {d^mJ (àW‘ VrZ H«$‘m§H$) dm{UÁ¶ {d^mJ (àW‘ VrZ H«$‘m§H$) MìhmU aËZmH$a lrH$m§V 548 91.33% H$mcH$a d¡îUdr g§O¶ 514 85.67% H$i§~Q>o VÝdr amO|Ð 519 86.50% Hw$cH$Uu AZwn‘m amO|Ð 549 91.50% amUo ¶eamO gwhmg 554 92.33% ^mQ>H$a éMr gwYra 558 93.00% cmodcoH$a éÐm§e C‘oe 577 96.17% Im‘H$a crZm {dZmoX 574 95.67% ImZmocH$a gB© A^¶ 583 97.17% OmYd A§{H$Vm A{dZme 544 90.67% H$mio ‘ram AaqdX 546 91.00% OmoJioH$a H$ënOm à^mH$a 569 94.83%

2022 23 9 नम कार, शै णक वष २०२२-२३ चा सहकार वा ष क अंक आप या हाती देत असताना मा या मनात सं म भावना उमट या आहेत. को वड-१९ महामारी या दोन वषा या कठ ण कालखंडानंतर पु हा एकदा पूव सारखे सव उप म जोमाने सु झाले आहेत. याचा क न महा व ा याचा उप ाचाय हणून मला खूप आनंद होत आहे. वषा ची सु वात बारावी या अ यापनाने झाली आ ण जोरदार अ यापनाची सु वात कर याची ताकद मळाली ती याआधी जाहीर झाले या शै णक वष २०२१-२२ या १२ वी बोड परी े या नकालाने. हा नकाल वशेष मह वाचा होता कारण दोन वषा नंतर थमच व ा या या लेखी परी ा पार पड या हो या. आनंदाची गो ही क जवळजवळ ८० ट के अ यापन ऑनलाईन प तीने झाले असूनही नकाल ९४.४०% इतका लागला. यासाठ सव श कांचे आ ण व ा या चे मनःपूव क अ भनंदन. दरवष माणे व वध स म यांची कामे जून म ह यापासून जोरात सु झाली. संपूण वष भराम ये सुकाणू, काय म आ ण समारंभ, वा य मंडळ, रा ीय सेवा योजना, पो टर ेझ टे न, जमखाना व ापन, परी ा आ ण व ाथ मू यमापन, व ाथ सहायता नधी, सां कृ तक मंडळ, म हला वकास क , इ तहास शोध बोध, पया वरण जाणीव जागृती, छंदो सव, दन वशेष, परी ा मू यमापन व तां क सहा यक आ ण सात यपूण मू यमापन अशा सव स म यांनी यांची कामे जून पासून जोमाने सु केली. यावष महा व ालयातील अ यासेतर उप मांम ये व ा या नी आप या काय कतृ वाचा ठसा उमटवून व वध े ांम ये ऐ तहा सक यश संपादन केले आहे हे सांग यास अ भमान वाटतो. थमच सु आले या महारा रा य मनी ऑ ल पक ध म ये कु. नपुण लांजेकर आ ण कु. तनया मलके या व ा या नी मॉडन प टॅथ ॉन मधील ायथ ेया डा कारात अनु मे कां य आ ण रौ य पदक पटकावले आ ण महा व ालया या शरपेचात मानाचा तुरा खोवला. तसेच या धा साठ ा. मन वी लांजेकर यांची ऑ फ शयल हणून तर ा. राकेश मालप यांची अथॅ ले टक रे हणून नवड झाली. यांचे वशेष अ भनंदन. प. पू. वामी व पानंद आंतररा य तरीय व तृ व ध त कु. गाय ी दामले या बारावी वा ण य शाखेतील व ा थ नीने तृतीय मांक ा त केला. कै. मृणाल हेगशे े ज हा तरीय व तृ व ध म ये कु. जा हवी जोशी हने तीय मांक ा त केला. वा ण य शाखेचा व ाथ कु. ुव पा ये याने ही ध म ये भाग घेतला होता या दोघां या सहभागामुळे अ यंकर कुलकण क न महा व ालय सां घक चषक मळाला. आप या महा व ा याती २०१७-१८ या शै णक वषा म ये एमसी हीसी वभागात श ण घेणारी कु. अनुया कोळंबेकर या व ा थ नीची मुंबई मे ो ेन पायलट हणून यावष नवड झाली. हे सव यश कौतुका द आहे. यावष महा व ालयाचे नेहसंमेलन हणजे छंदो सव खूप उ साहाने आ ण आनंद वातावरणात पार पडला. व ा या या कलागुणांना यो य ासपीठ मळा यामुळे यां या तम व वकासास न तच हातभार लागला. व मान वष दनांक २३ स ट बर २०२२ रोजी सकाळ १० ते रा ी ९ वाजपे य त महा व ालयाची वा ष क पथकतपासणी संप झाली. तपासणी या नकालात महा व ालयाने उ म यश संपादन केले. या यशाचे ेय अथा तच र ना गरी ए युकेशन सोसायट , भारी ाचाय यांचे माग दश न आ ण सव श कांची मेहनत याला जाते. अशा कारे अ यंकर कुलकण क न महा व ालया या गतीम ये र ना गरी ए युकेशन सोसायट , भारी ाचाय ,सव व ाथ वग , अ यापक वृंद, आ ण सव श केतर कम चारी यांचा मोलाचा वाटा आहे.. याब ल या सवा ना ध यवाद! सवा ना भारतीय जा ाक दना या हा द क ुभे ा. ा. च तामणी दाम े उप ाचाय CnàmMm¶©

2022 23 10 1. Place of Publication 2. Periodicity of Publication 3. Composer's Name Nationality Address 4. Publisher's Name Nationality Address Phone 5. Editor's Name Nationality Address Phone 6. Name & Address of individuals who own the magazine or shareholders holding more than one percent of the total capital Place : Ratnagiri. Dated : 26 January, 2023 Statement about ownership and other particulars about Magazine 'SAHAKAAR' to be published in the first issue every year before the last day of January : Abhyankar Kulkarni Junior College, Ratnagiri. : Annual : Mr. Shrikrishna Pralhad Pandit : Indian : A/105, "Kohinoor Nandan", : Zadgaon Naka, Ratnagiri 415612 : I/c Principal Dr. Prafulladatta Prabhakar Kulkarni Indian "Arghya", Near Power House, Nachane Road, Ratnagiri 415639 Phone:(02352) 221311 Shri. Makarand Prabhakar Damle Indian 103, "Omkar Sanjivani Apartment", Joshi Paland, Subhash Road, Ratnagiri - 415612. Cell: 9421143343, 7744814454 I/c Principal Dr. Prafulladatta Prabhakar Kulkarni Abhyankar Kulkarni Junior College Ratnagiri - 415612. Form No. IV (Rule No. 8) Central Rule 1956) Sd/- Principal Abhyankar Kulkarni Junior College Ratnagiri - 415612.

2022 23 11 १५ जून २०२२ पासून अ यंकर कुलकण क न महा व ालयाचे अ यापन अ यंत सुयो य प तीने आ ण नयोजनब प तीने वेळाप क तयार क न सु झाले. यावष कोरोना महामारीनंतर पु हा ऑफलाइन मोडवर येऊन आम या महा व ालयातील श कांनी केलेली काम गरी, ही महा व ालया या आजपय त या लौ ककास साजेशी अशीच आहे, हे आवजू न नमूद करावेसे वाटते. महा व ालयाचे उप ाचाय , पय वे क, सव वभाग मुख, श क, श केतर कम चारी, पालक या सवा या अ व ांत प र मातून आ ण नयोजनब काया तून हे श य झाले आहे. माच २०२२ म ये झाले या उ मा य मक परी ेचा नकाल उ साहवध क आ ण महा व ालयाचे नाव उंचावणारा आहे. सं या मक आ ण गुणा मक अशा दो ही तरांवरील नकालाची मीमांसा केली तर तो न तच अ भमाना द आहे. यावष आम या सव वभागांचा नकाल पूव माणेच उ वल आहे, ही कौतुकाची बाब आहे. दरवष महा व ालयाम ये व ा या या सवा गीण वकासासाठ अनेक अ यासानुवत आ ण अ यासेतर उप मांचे आयोजन केले जाते. मला नमूद करायला आनंद होतो ही लोकमा य टळक पु य तथी न म घेत या गेले या व वध धा चे केलेले नयोजन, महा व ा यात राबवलेली व ता मोहीम, इ तहास वभागाने आयो जत केलेली पुणे येथील अ यास सहल, गु पौ ण मेचा वशेष काय म, मह ष ास त ान मुंबई या सहकाया ने झालेली अमरकोष पठण धा , हे सव मा या महा व ालयातील उप मशील श कां या मनोवृ ीचे नदश क आहे. मला या सवा चा गौरवाने उ लेख करावासा वाटतो. आप या महा व ालयातील काही व ाथ डा े ात चमकले यांचे अ भनंदन, या शै णक वषा त महा व ालयातील उ णकर सर, सोहनी सर, द पंकर सर आ ण सावंत मॅडम आप या नयत वयोमानानुसार सेवा नवृ होत आहेत, यांना पुढ ल आयु यासाठ शुभे ा ! क न महा व ालयाचे श ण चालू राह यासाठ , र ना गरी ए युकेशन सोसायट या काया य ा ीमती श पाताई पटवध न, काय वाह ी. सतीशजी शेवडे, शालेय स मती अ य ी. आनंद देसाई आ ण सव पदा धकारी या सवा चे आ हाला मोलाचे सहकाय मळाले, याब ल मी यांचे आभार मानतो. या वष चा आपला सहकार मागील काही वषा माणे ई पात आपण का शत करीत आहोत. यासाठ संपादक हणून सव जबाबदारी पार पाडणारे ा. मकरंद दामले, तसेच संपूण अंक डझाईन क न ई पात तयार करणारे आम याच महा व ा याचे माजी व ाथ अस े े आकृती डझाई सचे ी. ीकृ ण पं डत यां या अथक प र मातून साकारलेला, सहकार तुम या हाती देताना मला ाचाय हणून अ तशय आनंद होतो आहे. सवा ना ध यवाद आ ण भारतीय जास ाक दना या हा द क शुभे ा ! à. àmMm`© S>m°. à«’w$ëcXÎm Hw$cH$Uu àmMm¶©

2022 23 12 ा. ीकांत दगीकर र. ए. सोसायट या सहकाय वाहपद नवड. ले टनंट कमांडर ा. दलीप सरदेसाई न ेह एन.सी.सी. याल े टनटं कमाडं रपद नय ुती ा.सौ श पा तारगावकर ए .ए .बी.परी ा थम णे ीतउ ीण. ा. डॉ. वराली श दे अनेक ठकाणी त ा या या मळून उप ती ा. सुनील भोईर ८ जानेवारी २०२३ रोजी कराड येथे झा े या रा य तरीय अथ ा प रषदेम ये ोध नबंधाचे सादरीकरण. ा. सौ. मन वी लांजेकर पुणे येथे झाले या मॉडन प टॅथलॉन ध साठ ऑ फ शयल हणून नवड. ा. राके मा प पुणे येथे झाले या महारा रा य मनी ऑ क ध साठ टे नक ऑ फ शयल हणून नवड. कु. सु ुत करंद कर बारावी वा ण य यावषा चा महा व ालयाचा आदश व ाथ कु. पूवा दामले बारावी व ान यावष ची महा व ालयाची आदश व ा थ नी कु. जा हवी जोशी बारावी क ा यावष ची महा व ालयातील अ पैलू व ा थ नी कार आठवले यावष चा एन.एस.एस.चा सव कृ वयंसेवक गौरवी ओळकर एन.एस.एस. को हापूर वभागीय नेतृ व गुण वकास श बरात सहभाग नेहाशीष नलावडे एन.एस.एस. को हापूर वभागीय नेतृ व गुण वकास श बरात सहभाग तनया मलके बालेवाडी येथे झाले या महारा रा य मनी ऑ ल पक ध त 'मॉडन प टॅथलॉन' मधील ायथले या डा कारात म स रलेम ये रौ य पदक. नपुण लांजेकर बालेवाडी येथे झाले या महारा रा य मनी ऑ ल पक ध त मॉडन प टॅथलॉन 'मे स रले ध त का य पदक. ेया सनगरे उ मानाबाद येथे झाले या ५५ ा रा ीय अ ज यपद खो-खो ध त सुवण पदक. पायल पवार वेसबेरीया प म बंगाल येथे झाले या ४१ वी रा ीय खो- खो ध म ये सुवण पदक. खेलो इं डया ध साठ महारा संघात नवड. हष मोरे चं पुर येथे झाले या रा य तरीय ध साठ मुंबई झोन संघाम ये त न ध व करत का य पदक ा त. वेद हरचकर रा य तरीय शालेय योगा ध साठ नवड सई सावंत को हापुर वभागीय शालेय ताय वांदो ध म ये सुवण पदक आ ण जळगाव येथे होणा या रा य तरीय ध साठ नवड. ‘mZmM§ nmZ

2022 23 13 आप या क न महा व ालयातील ी. उ णकर सर हे नयत वयोमानानुसार ३१ जून २०२२ रोजी सेवा नवृ झाले. ग णत वषयाचे मुख हणून यांनी उ म काम गरी केली. याचबरोबर पय वे क आ ण उप ाचाय पदाची जबाबदारी यांनी न ेने पार पाडली. याचबरोबर बोड परी ेची संबं धत पेपर सेटर, नयामक, परी ा नयं क, मु य नयामक अशी व वध कामे पूण मतेने केली. ज ात या व वध महा व ालयांम ये रसोस पस न हणून जाऊन ग णता वषयी मुलां या मनाम ये आवड नमा ण केली. श क संघटनेचे स चव हणून यांनी अ तशय जबाबदारीने काम केले आहे. व वध पदे भूष वताना श क आ ण व ाथ यां यामधील वा हणून ते कायमच सहकाया या भावनेने सवा शी वागत आले. श क क ाम ये वावरताना ते नेहमी सवा शी आपुलक ने आ ण ेमाने संवाद साधत असंत. संघटने या मा यमातून श कांचे सोडव यासाठ ते सतत त पर असायचे. ये श क हणून ते नेहमीच न ाने लागले या श कांना यामुळे जवळचे वाटायचे. याच माणे आप या क न महा व ालयातील कला शाखेतील ये श का ीम. सुषमा सावंत तसेच एम.सी. ही.सी. वभागातील ये श क ी. सुहास सोहोनी हे फे ुवारी म ये आ ण ी. बळवंत द पंकर हे मे म ह याम ये आप या नयत वयोमानानुसार नवृ होणार आहेत. आप या महा व ालयात सन २००० म ये नोकरीला लाग यापासून या चौघांचा मला खूप चांगला सहवास लाभला. या चौघांचा एकंदरीत शै णक काया तील सहभाग हा न क च वाखण याजोगा आहे. ा. सुषमा सावंत या आम या म हला ा या पकांमधील सवा त कणखर तम व आहे, असे मी हणेन. मॅडम अ यंकर कुलकण क न महा व ालया या आ ण गोगटे जोगळेकर महा व ालया या व ा थ नी आहेत. मराठ आ ण ह द या दो ही भाषांमधून एम. ए. केलेलं अस यामुळे या दो ही भाषांवरती यांचे उ म भु व आहे. आपण महा व ालयाम ये राबवत असले या भाषा वषयक उप मांम ये यांचे मोलाचे godm{Zd¥Îmr AmXemªMr

2022 23 14 वगा म ये शार व ा या बरोबरच ब यापैक उप मू य असणारे व ाथ ही असतात. या व ा या ना हॅ डल कर याचं मॅडमचं तं आ हा सग यांना मा हत आहे. या व ा या शी या मै ीपूण आ ण सौहादा चे संबंध नमा ण क न वग नेहमीच उ म कारे नयं णात आणतात. या व ा या ची मान सकता ओळखून यां याशी संवाद साधताना सग या भा षक कौश यांचा वापर क न यांना यो य मागा वर आण याचा नेहमीच य न करतात. पण टाफ म म ये या व ा या वषयी त ारीचा सूर मी ऐकलेला नाही. मुलां या भावना ओळखून या माणे यांना वागणूक द यावर ती श कांचा स मान करतात हे यांनी आप या वाग यातून आ हाला खपूदा दाखवून दल आहे . मॅडमचं जग यावर चंड ेम आहे. आ ण हे यांनी यां या राहणीमानातून, खा या प या या आवडी नवडीतून आ ण समोर आले या येक प र तीला सकारा मकतेने दाद देऊन यांनी वेळोवेळ त के े आहे. कोणताही नवीन बदल अ तशय आनंदाने आ ण लव चकतेने वकार याची यांची मान सकता आहे. टाफ म म ये राजकारण, च पट, सा ह य इ याद वषयांवर अ तशय अ धकारवाणीने या नेहमीच बोलतात कारण कोण याही वषयाकडे समी े या अंगाने पाह याची यां याम ये उपजत कला आहे. तसेच येक वषय हा आप या दैनं दन आयु याशी यो य कारे यांना जोडता येतो. काळ सुसंगत वतःम ये बदल करत नवीन तं ान आ मसात करत यांनी वतःला अपडेट के े आहे. यामुळे टाफ म म ये आ हाला यांचा नेहमीच खूप चांगला आधार वाटतो. द पंकर सर हे कला शाखेतील भूगोल वषयाचे ा यापक. चेह यावर सतत हा य ठेवून वावरणारे हे सर यां या मतहा याने आ ण मधुर बोल याने येकाला पटकन आपलंसं क न जातात. सर वभावाने अ तशय मृ पण श त य आ ण आनंद वभावाचे आहेत. टाफ म मधील अगद नवीन श कांशीही ते अ तशय आपुलक ने बोलून या या मनात वतः वषयी एक छोटासा कोपरा आपला वभावामुळे न त क न जातात. भूगोल वषय सोपा क न शकवणे हा यांचा हातखंडा तसेच हा वषय व ान वभागातील व ा या ना इं जी मा यमातून गेली क येक वष ते शकवत आहेत. वभावाने अ तशय लव चक अस यामुळेअगद सहजपणे ते येक बदल वीकारताना मी पा हलेला आहे. सरांचं अ र योगदान आहे. यांनी वा य मंडळाचा भ कम पाया रोवला. आ ण याला एक वेगळ उंची ा त क न दली. सहकार स मतीम ये असताना या वा ष क अंका या ह द वभागाचं सव काम यांनी अ तशय चोखपणे केलं आहे. एन. एस. एस. या सह काय मा धकारी ची जबाबदारी यांनी अ तशय जबाबदारीने पार पाडली. परी ा वभागातील काम देखील यांनी अगद चोखपणे बजावले आहे. श का हणून तथे करा ा लागणा या सग या कामांम ये यांनी आपलं योगदान उ म कारे दलेल आहे. या त ववाद आ ण व या अस यामुळे आपला मु ा स याला पटेल अशा प तीने मांड याचा यांचा नेहमीच य न असतो. स यां या मतांचा आदर करत आपली भू मका या नेहमीच आज पय त पणे यो य श दात मांडत आले या आहेत. आपला वचारांशी अ तशय ठाम राहत आपली भू मका वेळ आ यास परखड श दांम ये मांडायला सु ा या नेहमी तयार असतात. मा येक वषयाकडेचौकसपणे पा न चौफेर वचार क नच या आपली मतं तयार करतात आ ण मग ती त करतात. यामुळेती पट यासारखी असतात.

2022 23 15 हणजे मो याचा दाणा. यामुळे फलक ०लेखनासंबंधी कोणतही काम ते नेहमी आनंदाने करतात. परी ा क मट तील सव काम ते अ तशय सहकाया या भावनेने करत अस यामुळे श कांना आप या अडचणी यां याकडे सांगणं नेहमीच सोपं जातं. श क पेशाला आव यक असा खणखणीत आवाज यांना लाभला आहे. आ ण हा आवाज क येक वेळा टाफ म म ये देखील घुमतो. आ ण सर तथे अस याचा पुरावा मळतो. टाफ म म ये होणा या सव पाल म टरी वषयांवरील चचा म ये सर नेहमी सहभागी होतात आ ण येक गो ीत सारासार वचार कर या या यां या वृ ीच े आपोआपच इथे दश न घडत.े चांग या कामाचं खूप मो ा मनाने नेहमी कौतुक करत असतात. सरांनी रा ीय सेवा योजनेम ये आपलं मोलाचे योगदान दलेलं आहे. सह काय मा धकारी हणून आ ण मु य काय मा धकारी हणून यांनी सलग सहा वष एनएसएस म ये काम केलं. श बराथ व ा या शी यांचा नेहमीच सुसंवाद असे. श बर ठकाण या गावक यांशी ते नेहमी सलो याचे संबंध नमा ण करत. यामुळे या गावातील एनएसएस शबीर यश वीपणे पार पडत असे. या श बरातून कॉलेज साठ आव यक असलेले पुढ ल काय मा धकारी तयार कर याचं मह वाचं काम सरांनी के े आहे. एन. एस. एस. काय मा धकारी हणून यांनी वतःची एक वेगळ ओळख आप या कामातून नमा ण केली. आप या कॉलेज या एमसी हीसी वभागातले ये श क ी. सुहास सोहनी हणजे एक अ पैलू तम व. सरांचा अकाउंट सी हा वषय शकव यात एकदम हातखंडा आहे. सर शकवताना व ा या शी एकदम समरस होऊन जातात. दैनं दन जीवनातील उदाहरण देऊन वषय सोपा कर याचं कौश य यां याम ये उपजत आहे. बोड पेपर से ट गच े काम तसेच यांनी अकरावी बारावीचे अकाउंट सी या वषयाचे पु तक लेखनाचे कामही केले आहे. एम.सी. ही.सी. वभागाचा बारावीचा रझ ट दरवष शंभर ट के लागतो हे ेय खरंतर या वभागात काम करणा या सग या श कांच ेआहे. पण आ हा सग या इं लश शकवणाया श कांचा असा अनुभव आहे क रझ ट लाग यावर सोहनी सर हे नेहमी इं लश वषय या वभागात शकवणा या श काचं त ड भ न कौतुक करतात. मुलां या यशा या ेयाचा वाटा ते आ हालाही देतात. हा सरां या मनाचा मोठेपणा. आ हा सग यांना मा क ववय व दा करंद कर यांची एक ओळ आठवते " ेय याचे यास ाव,े एवढेल ात ठेवा". सर नेहमी सां कृ तक ा अ भ ची संप जीवन जगताना मी पा हलेलं आहे. र ना गरीचे सां कृ तक पटलावर यांनी वतः या कतृ वाने आपलं नाव कोरलं आहे.संगीत, वादन, संगीत नाटक, खेळ या सग या े ांची यांना चांगली जाण अस यामुळे या े ाशी संबं धत काय मांम ये यांचा नेहमीच सहभाग असतो. सर उ म केट खेळतात. वशेषतः गोलंदाजी म ये यांनी ा व य मळवल आहे. यांना शेती कर याची ही वशेष आवड आहे. सवा शी मोकळेपणाने बोलून संवाद साध यांम ये यांचा हातखंड आहे. या चारही श कांकडून वारसा ह काने आम यापय त पोहोचलेली कौश य इतर गो ी आ ही आम या म ये जवून पुढ ल पढ कडेसुपूद क . या सवा ना भावी आयु यासाठ हा द क ुभे ा. ा. सौ. व मया कु कण .

2022 23 16 स ा या प म घाटा या पूव उतारावर अणु खोरा घाटा या पूव पाय यापासून को हापूर या दशेने जाणारया रोडवर,प हाळा तालु यात ड गर रांगां या कुशीम ये वसलेले "काटेभोगांव" हे माझे ज मगाव, माझे पूव ाथ मक श ण येथे पूण झाले, यानतर "कळे" येथे मा य मक श ण पूण के यानंतर मी को हापूरातील "गोपाळकृ ण गोखले महा व ालय," म ये कला शाखेचे पदवी पय तचे श ण पूण केले. आ ण माझे पुढ ल पद ु र श ण" शवाजी व ापीठ" को हापूर, येथे पूण क नमी र ना गरी येथे ते हाचे 'गोगटे जोगळेकर क न महा व ालय',म ये सव सोप कार पूण क न भूगोल वषयाचा "अ यापक" हणून २० जून १९९० ला जू झालो. हा माझा अ यापनाचा प हला दवस ते हापासून आज पय त मी.या क न महा व ालयात "भूगोल अ यापक" हणून काय रत आहे. गेली ३३ वष मी या महा व ालया या प रसरात वावरतो आहे. कोण याही कारची शै णक सं ा हट यानंतर तचे मुख चार आधार तंभ येतात. याम ये सं ा, श क , व ाथ आ ण शाळा/ महा व ालयाची इमारत सोबत यामधील असणाया उपल सु वधा होय,यामधील सवा त मह वाचा घटक हणजे सं ेचा व ाथ वग . महा व ालयाम ये वेश घेणारा व ाथ हा गुणव ेने वर या ट केवारीचा असतोच, शवाय तो इतर कलागुणांनी ही संप असतो. या महा व ालयातील व ाथ हा संयमी, शांत, अ यासू, अ यापनाला दाद देणारा आ ण वषय श कां या अ यापनात ना व य शोधणारा असा व ाथ वग मी या महा व ालयात अनुभवलेला आहे. यामुळे आ हा श कांची वगा तील अ यासपूण अ यापन कर याची जबाबदारी आपोआपच वाढते.मला आठवते मा या संपूण अ यापना या काळाम ये मी कधीही व ा या शी वसंवाद केला नाही. व ाथ हेच आपले अ यापनातील ' दैवत' हे सू मी शेवटपय त जोपासले. अ यापक हणून या क न महा व ालयात सुरवातीला जू हो या या काळात मला माझे क न महा व ालयात काय रत असणारेअनेक ा यापक यां या वषयात ा व य असणारे अनुभवाने बुजुग , संयमी व पर र सहकार वृती जोपासणारे मी अनुभवलेले आहेत. तो काळ असा होता क या श कांना यां या वषयातील त हणूनच इतर श क यां याकडे पाहत असे. अशा अनुभव संप असणा या ा यापकां या सहवासात माझा सु वातीचा पंधरा वषा चा काय काळ गे यामुळे अनेक श कांकडून मला आपसूक अ यापनातील चांग या गो ी शकता आ या. एकमेकाब ल सहकारी श का वषयी जा भाव न ठेवणे, आप या वषय ानात अपडेट/पारंगत राहणे आ ण शासनाने दलेले काम न कुरकुर करता पार पाडणे इ. गो ी मी ते हा या सहकारी ा यापक कडून शकलो आहे. आज ही मला क येक वषा नंतर क न ाने व र महा व ालयीन

2022 23 17 ा यापकां या म ये याच भावना खोलवर ज या अस याचे आढळून येते. अ यंकर कुलकण क न महा व ालयातील भूगोल वभाग हा कला शाखा व शा शाखेतील व ा या या अ यापनासाठ काय रत आहे. व र महा व ालयातील माजी वभाग मुख ा. ीधर श डे सर, ा. वाघमारेसर यां याबरोबरच डॉ.ठाकूरदेसाई सर यासवा नी अ यापनासाठ लागणारे इतर सा ह य उपल क न देणे इ. बाबतीत मोलाचे सहकाय केलेले आहे. क न महा व ालयातील 'भूगोल वभाग' हा द त सर आ ण मी आ ही दोघांनी मळून गेले ३३ वष या भागाची अ यापनातील यश वीपणे धुरा सांभाळलेली आहे. अ यंकर कुलकण क न महा व ालय आ ण गोगटे जोगळेकर महा व ालयातील एन.एस.एस. वभाग हा सदैव काय रत आ ण अ यंत कत द असणारा वभाग हणून र ना गरी - स धु ग ज ामधील महा व ालयातून ओळखला जातो. अशी ओळख असणा या क न महा व ालया या या एन.एस.एस. वभागात मला ही 'काय मा धकारी' हणून सेवा कर याची संधी मळाली हे मी माझी भा य समजतो. ब तांश व ा या या अंगी कला व कौश य जलेले असतात. व ा या या या कलागुणांना ापक ासपीठ ा त क न दे या या हेतूने आकारलेला व ा या चा व तारलेला वा ष क डा व सां कृ तक काय म महो सव हणजेच आजचा "छंदो सव" होय. फलक लेखन व ले स स मती" ही यापैक च नयोजनात असणारी एक स मती होय. छंदो सवा या सु वातीपासूनच मी या स मतीचा "सम वयक" हणून काम करत आलेलो आहे. नयत वयोमानानुसार यावष माझी सेवा नवृ ी अस याने छंदो सव अंतग त असणा या स मतीवर काम कर याचे हे माझे शेवटचे वष आहे. यामुळेमहा व ालयाने ही माझा शाल, ीफळ व मान च ह देऊन स कार केला आहे. या रंगमंचावर झालेला माझा स कार मी के हाच वस शकत नाही 'ट लब' या नावाने आमचा ते हाचा 'ट लब' स होता. या ट लबचा उ लेख करणे मला ज री वाटते. मी या ट लबचा एक वष से ेटरी हणून काम पा हलेले आहे ते हांचा आनंद आज ही मा या आठवणीत ताजा आहे. मा या संपूण अ यापना या काय काळात मला कला, व ान, वा ण य व एमसी हीसी वभागातील सव श कांचे य -अ य सहकाया लाभलेले आहे. अशा सदैव काय रत असणा या श कां या सहवासात आ ण आनंददायी परीसरात मा या सेवेचा दघ काळ हा आनंदाने गेलेला आहे. असा अनुभव घेऊन मी सेवा नवृ होत आहे. या संपूण आनंददायी आठवणी या पुढ ल आयु याम ये कायम व पी मरणात असतील. सवा ना ध यवाद! ा. बी. एच. द पंकर.

2022 23 18 र ना गरीत नोकरी या न म ाने येऊन सेवेची कधी ३२ वष पूण झा हे कळ ेच नाही. ा ेय जीवनात इय ा ७ वी म ये असताना ाळेची सह र ना गरी ा जाणार होती मी ही सह ा जा यास इ ुक होतो, पण घरची प र ती गरीब अस यामुळे म ा तकडे जाय ा जम े नाही. पण न बाने अ ी संधी द क , नोकरी या न म ाने र ना गरीतच राह याचे ठर व ेआहे. व आता तरी र ना गरीवासीय झा ो आहे. येथे आ यानंतर णा वाय अनेक े ाम ये काम कर याची संधी मळा . याम ये सामा जक, धा म क व राज कय े ातसु दा काम कर याची संधी मळा . सं ा व सं ाचा क यांनी या कामासाठ सु दा ो सा हत के े तसेच व ा या ना चांग े क वणे, यो य प दतीने माग द न करणे, ान देऊन संतृ त करणे यासाठ सं ा मुखांचे वेळोवेळ माग द न मळा े. नोकरी या सु वाती ाच यावेळचे सं ेचे से ेटरी ी.मुळये सर, का नटकर सर, े े सर यांचे माग द न मळा े व यांनीच आ हां ा घ व याचा य न के ा. तसेच ाचाय देव सर, जडेसर ते आजचे ाचाय पी. पी.कु कण सर यांचे खूप चांग े सहकाय मळा ेव यां या व ा या संदभा त असणा या अपे ांम ये उतर याचा य न के ा. तसेच स ाचे काया य ीम. पाताई पटवध न व स चव ी. सती जी ेवडे साहेब यांनी म ा कापासून ते सुपरवायझर व ेवट उप ाचाय पदापय त नेऊन पोहोचव े. यांनी माझा यो य तो स मान के ा याब यांना ध यवाद ावेत तेवढे कमीच. आज या ण े ाम ये सवा त मह वाचा घटक हणजे व ाथ . मी या सव व ा या ना यो य ते माग द न के े. व ा या ना जा तीत जा त मा हती देणे, यांना समजे अ ा प दतीने क वणे हे तं अव ं ब े. यांना समजून घेत े व न कंटाळता क व े. मूळातच माझा वषय ग णत अस यामुळे तो सव सामा य मु ांना उगाचच अवघड वाटणारा वषय असायचा. परंतु तो कती सोपा आहे हे मी व ा या ना यां या वहारी जीवना ी सांगड घा त कव ा. अ यंकर कु कण यु नअर कॉ ेज हे र ना गरी ज हयाती तसेच कोकणाती आद कॉ ेज हणून ओळख े जाते. यामुळे कोकणाती षार व बु द मान व ा या ची ओढ या कॉ ेजकडेअसायची. या मु ांचा क मे डक इं ज नअरकडे असायचा याचे आ हां ा भान होते. यांना यां या इ त येयापय त पोहोचवणे हे आप े कत आहे याची जाणीव ठेवून क व याचा य न करीत होतो.नोकरीत आ यापासून म ा अनेक सहकारी कांची साथ ाभ . यात माझे दोन जे सहकारी क दे मुख सर व ी.एस.आर.कु कण सर यांचे म ा खूप माग द न मळा े. स याचे माझे सव ग णत बंधु आ ण भगी न नी चांग च साथ द . या सवा या सहकाया मुळे मे र ना गरी ज हा क संघटनेचा ज हा से ेटरी हणून काम कर याची संधी मळा . तसेच का ाईब संघटनेचा ज हा अ य हणून काम पा ह े. अ ख भारतीय व ाथ प रषदेचे ज हा मुख हणून काम कर याची संधी मळा .

2022 23 19 या सव कामाची न द घेवून फनो े स ॲकॅडमीने म ा आद क हणून पुर कृत के े. राजक य आघाडीवरही रप कन पाट ऑफ इं डयाचे ज हा य हणून काम कर याची संधी मळा . तसेच महा मा फु ेमागासवग य मंडळाचा ज हा त नधी हणूनही काम कर याची संधी मळा . अ ा प दतीने म ा ै णक बरोबर सामा जक व राजक य काम कर याची संधी मळा . बोडा या अनेक कामाम ये भाग घेत ा. पेपर तपासणी, पेपर मॉडरेटर व चफ मॉडरेटर हणून काम के े. तसेच बोडा चा ग णताचा पेपर सेट कर याचीही संधी मळा . नोकरी या सु वाती अनेक ये कांचे माग द न मळा े. द. १८ जु ै १९९० या दव ी महा व ा यात वे के ा यावेळ ा. सौ. े े मॅडम क न महा व ा या या मुख हो या. या त य व खूप ेमळ हो या. यां या तीतच आम या नोकरीची सु वात झा यामुळेआमची तयारी चांग झा . काम करत असताना कधीही कामात चुका होत नसत. प र ा हट े क , केळकर मॅडम परी ा मुख असत. यांची ेमाने व गोड बो ून काम कर याची प दत आ हा ा आवडायची ा. बी. एच. दपंकर व मी यावेळेस न वन क होतो. यामुळे कामाची हौस दांडगी होती. मॅडमनी काम सांगेपय त अवका आ ही दोघे धावत जाऊन प र ेची कामे पय वे णाची कामे करीत असू. कै.तारे सर, कै.दे पांडेसर हे ये क असूनही आम यात सहभागी होत असत व यो य माग द न करीत असत. दे मुख सर व एस.आर.कु कण सर यांनी म ा चांग या प दतीने क व या या ट स् द या व तयारी क न घेत . पुढे मा याकडे कॉ ेज या व ापनाची जबाबदारी हणून सुपरवायझर या पदाचा भार आ ा. यावेळेस व ान वभागाचे मुख हणून च तामणी दाम ेसरांनी खूप चांग ेसहकाय के े. तसेच वा ण य वभाग मुख वाघधरे सर व यानंतर तारगांवकर मॅडम यांनीही म ा सहकाय के े. क ा वभागाचे ा यापक वैभव का नटकर सर व मी व ाथ हता या ीने वचार करत असू. क ा वभागाचे व ाथ आ थ क ीने गरीब असणा या व ा या ची सं या जा त असायची यांना आ थ क या मदत कर यासाठ आ ही या यावर माग काढत असू. कमवा व का, व ाथ सहा यता योजनेतून सहकाय क कर याचा य न करीत असू. एम.सी. ही.सी. वभाग मुख पा कर सर, दगीकर सर यांचे आ हां ा खूप सहकाय मळत असे. कोरोना काळात अ ययन अ यापन एक अवघड काम मा या सहकारी कांकडून करवून घे याचा एक वेगळाच अनुभव मळा ा. मु े समोर नसतानाही ऑन ाईन प दतीने क वणे हा एक न वन अनुभव मा या सव सहका यांसोबत मळा ा. मा या सव सहका यां ी माझे संबंध चांग े व ज हाळयाचे होते. न वन सव क व जुने सव सहकारी यां या सहकाया मुळे, आपु क व ेमामुळेमी माझा ३२ वषा चा सेवा का ात महा व ा यात व वध आघाडयांवर काम क क ो यामुळेमी नेहमीच या सवा चा ऋणी राहीन. मा या सेवाका ात मी अनेक आघाडयांवर काम के यामुळे या कामाचा भाग हणून कोण खाव ा अस यास यांनी कृपया राग मानू नये, मो ा मनाने म ा माफ करावे. ा. ए. बी. उ णकर.

2022 23 20 अ भषेक चौगु े : बारावी क ा का त क ोटणकर : अकरावी वा ण य

2022 23 21 {d^mJ

2022 23 22 ावणी पारकर : बारावी व ान सा नका कोरगांकर : अकरावी व ान

2022 23 23 त न का सुव अकरावी वा ण य गु हणजे ा, गु हणजेच व णु, गु हणजे सा ात महे र, पर परमे र ।।१।। गु हणजे अखंड अंधःकाराचा नाश करणारा व लत द प, गु हणजे अ ानाचा नाश करणारे अमया दत ान ।।२।। गु हणजेच ेम सरोवर, गु हणजेच ान सरोवर।।३।। गु हणजे आ यांमधला महा मा, गु हणजे ई रांमधला परमे र।।४।। गु हणजे या जगात जीवा या भेट ला आलेला परमे र, तोच असतो ई रांचाही ई र।।५।। गु लढायला शक वतो, रडायला नाही।।६।। गु येक गो ीचा अथ शक वतो, वाथ नाही।।७।। गु चरणी असलेले सुख, वग मळणे श य नाही।।८।। अंतरा भोळे बारावी वा ण य आयु य आहे तर सुख ःखाचे दवस येणारच आयु या या येक णातून अनुभव मळणारच येक वळणावर कोणीतरी साथ देणार तर कोणीतरी साथ सोडणारच आयु य जगायचे हटले तर सुख ःखाचे काटे सोसावे लागणारच आयु य आहे तर यश अपयश येणारच येक माणूस खचून न जाता ज ने पु हा उभा राहणारच आयु य हटल तर मनात अ ू क डून ठेवावे लागणारच हसता नाही आल तरी हसाव लागणारच आयु य आहे तर याची सुरवात करावी लागणारच कुठतरी जाऊन ते थांबाव लागणारच र जाधव : बारावी व ान

2022 23 24 यश सोवनी अकरावी कला सं कृती या श दाम ये सम् हा उपसग आ ण कृ हा सं कृत धातू आहे. सं कृती ाचा अथ सवा ना सामावून घेणारी कृती असा होतो. भारतीय सं कृती ही वल ण अ ा इ तहासामुळेतसेच भौगो लक प रसर आ ण भारतातील लोकांमधील वै व यता या मुळे आकाराला आली. भारतावर अनेक आ मण झाली. यात मुघली आ मण तसेच द डशे वष भारतावर इं जांच रा य ा सग या गो ी पचवून देखील वतःच े परंपरागत ाचीन व टकवून ठेवलं आहे. भारतात जागोजागी व वध लोक, धम , वातावरण, चालीरीती, परंपरा यात वै व यता असली तरी यात आढाळणारे सा य हे वै श आहे. भारतीय सं कृतीला वतं अशी वेगळ वै श े आ ण परंपरा लाभली आहे. भारतीय सं कृती ही अ त ाचीन सं कृती आहे. वै दक सा ह य हे भारतीय सं कृतीच े मूळ आहे भारतीय सं कृती समजून घेताना या सा ह याचा उपयोग होतो. ामु याने वेदांचा उप नषदांचा उपयोग होतो आ ण यात सु ा आर यक ंथाचा मु य समावेश होतो. भारतीय सं कृतीचा पाया 'वेद' हा मानला जातो. वेदा वर बांधलेली सं कृती हणजे वै दक सं कृती. भारत हा ह , बौ , जैन, शीख या धमा चं ज म ान आहे. भारतात जवळ जवळ सात धमा चे लोक एको याने राहतात. पण आता अ ा या सुंदर ऐ तहा सक वार याला आ ण सं कृतीला आपण वसरत चाललो आहोत आज आपला ऐ तहा सक वारसा जपणे याचे संवध न करणे गरजेचे आहे. मूळ भारतीय सं कृतीचा हास होत आहे हे ल ात घेऊन, आपण भारतीय सं कृतीला जपणे हे आपले कत आहे. आप या देशाच ेनाव "भारत". 'भा' हणजे तेज आ ण 'रत' हणजे तेजाने रममाण झालेला तो "भारत" भारतीय सं कृती कमा ला ाधा य देते. या कमा त ज हाळा नमा ण हावा, हणून भ तीचा आधार देते आ ण कमा त उ साहाचा झरा सतत वाहता रहावा हणून कलेलाही मा यता देते. भारतीय सं कृतीत चा र याला वशेष पाने मह व दले गेले आहे. यासाठ संत-महंत, ऋषी-मुनी, त व ानी, वाथ यागी आ ण चा र यवान त चा स मान करते आ ण यो य संगी यांचे मरण ही करायला सांगते. भारतात ाचीन काळ वक सत झालेले आयु याब लचे ान व या या उपयोगाने आरो यपूण द घा यु य ा त होऊ शकणारे शा हणजे आयुव द. ाथ मक व पाचा आयुव द ं थत व पात अथव वेदात थम दसतो. मानवी शरीर, सृ ी व यां यातील या- त या यांसंबंधी आ ण आरो यपूण जीवनासंबंधी मौ लक त व च तन हा याचा पाया आहे. चरकसं हता, सु ुतसं हता आ ण का यपसं हता या ंथांम ये याला शा ीय व प ा त झाले. नंतर यात रसतं ाची मह वाची भर पडली. आयुव दाम ये सां गतले या संपूण आरो याची संक पना पुढ ल माणे आहे : जो शारी रक व मान सक रोगांपासून मु त आहे; जो शारी रक सुखे भोगू शकतो, इ े माणे वागू शकतो, मनाने समाधानी आहे; याचे शरीर व मन यांवर नयं ण आहे; जो साम य शाली, बु मान, कलाकार इ. g§ñH¥$Vr

2022 23 25 सवा गांनी वक सत तम वाने यु त आहे; जो वत:चे, इतरांचे व सव ा णमा ांचे हत करणारा आहे; जो चारही पु षाथा चे यो य पालन करणारा आहे; याला समाजात ान व मान आहे, जो आ या मक गतीसाठ य न करीत आहे, तो संपूण आरो यसंप आहे. या संक पनेनुसार, आरो यसंप तीचे आरो य राखणे व रोगी ती या रोगांचे नमू लन करणे हे आयुव दाचे येय आहे. श ण प तीत व ा या स श का या घरी, या कुटुंबाचा एक भाग बनून श ण यावे लागे. श कास 'गु ' तर व ा या स ' श य' हे संबोधन वापरले जात असे. वया या सात ा क वा आठ ा वष गु ंकडेपाठ व याचा घात होता. हे श ण १२ वष चाले. या श ण प तीत अनेक व ांचा समावेश होता. व ा यास, श ा यास, योगा यास अशा अनेक कार या श णाचा समावेश असे. गु ं या घरी शकत असताना श यास घरातील अनेक कामात मदत करावी लागे. कपडेधुणे, भांडी धुणे, जेवण करणे अशा सव कार या कामांचा समावेश असे. ही प त पूण भारतात चलीत होती. नंतर ही प त धा म क अ यासांपूत मया दत रा हली. या परंपरेत गु श याकडून कोणतेही मू य घेत नसे. श ण पूण झा यावर श य गु ंना वन तेने गु द णा अप ण करीत असत. गु द णेत कृत तेचा भाव जा त असे. आप या सं कृतीत गु गृही शक यास जा त ाधा य दले जायचे. आप या भारतात ३६ रा य आहेत. या येक रा याची वेगळ भाषा आहे. तथ या वेगवेग या चाली ढ परंपरा आहेत. उदा. महारा ाची भाषा ामु याने मराठ आहे, गुजरातची गुजराती आहे, केरळची केरळ आहे. अशी भाषेत व वधता आढळते तसच या या देशातील नृ य आहे जस केरळचे कथकली आहे, ता मळनाडूच े भरतना म आहे, महारा च लावणी आहे. नृ य कारात व वधता आढळून येते तसेच आप या भारताला संतांची भूमी हणून संबोधले जाते. येक रा याला वेगळा इ तहास आहे. महारा ाला क यांचा वारसा आहे. आप या भारताला नैस ग क वारसा सु ा आहे. आप या भारत देशात तीन नैस ग क वारसे आहेत. उ रेकडील हमालय पव त, प मेकडील पठार, द णेकडील नसग आ ण पूव ला अनेक ाचीन मं दरे. जसे कोणाक , जग ाथ पुरी इ याद . अ ा आप या आग या वेग या भारतीय सं कृतीचा आप याला अ भमान असायला हवा. आपणच आप या सं कृतीला टकवू शकतो आ ण वाढवूपण शकतो. ते हा अ ा सं कृतीचे संवध न क या. ध यवाद ! द ांक तांबे : बारावी व ान

2022 23 26 सा नका झोरे बारावी व ान आई बाबा ही कुटुंब पी रथाची दोन चाके असतात. आई हणजे वा स याची मायेची मूत तर बाबा हणजे जग यास शकवणारी ेरणा. दोघेही ततकेच मह वाचे. पण आजवर क वता, लेख, भाषण, नबंध, पु तकांमधून क णे या पातील आई आप याला वाचायला मळते. पण याच रथाचे सरे चाक हणजे बाबा, जे आजवर फारसे कोणा या लही या वाच यात नाही. थोडेमोजके ब घतले, तर बाबांवर लहणारे असतात. असे हणतात, क आईचे मुल याशी आ ण बाबांचे आप या लेक शी चांगले पटते.पण कणखर, रागीट, अशा वाटणा या बाबा या, या कणखरते मागचे ेम कोणाला कळतच नाही. तरीही लेक चे आप या बाबांवर खूप ेम असते. लेक इतकेबाबाला, या जगात तरी कोणीच समजनु घऊे शकत नाही. तीलहानपणापासनू याला आपला म समजत अस याने, अगद सहज आप या मनातील छो ातील छोट गो ही याला सांगत असते. बाबाची मा म व बाबा अ ी दोन नाती सांभाळत जणू याची कसरतच चालू असते. बाप - लेक चे नाते इतके मजबूत असते क , लेक ला ठेच लागताच या या डो यात अचानक पाणी येते. तचा आजरपणात रा भर त या उशाला बसून काळजी घेत असतो तो हणजे बाबा. त या आनंदासाठ याची काहीही कर याची तयारी असते, वेळ पड यास अ या नयेशी भांडेल पण लेक ची साथ आयु यभर सोडणार नाही. तला तो जगातील सव सुख दे यासाठ र ताच पाणी करेल, पैसा पैसा जमवेल, वेळ पड यास वतः उपाशी रा न लेक ला आनंदात ठेव यासाठ कायम य न करत राहील. लेक ने बनवलेला प हला पदाथ कसाही असो, तो मा आवडीनेच खातो, जणू तो जगातील सव म पदाथ च आहे. लेक या परी े या वेळ उ हात उभा रा न देवाकडे त यासाठ ाथ ना करत असतो, यापुढे याला उ हाचे चटके जाणवतच नाहीत. हा बाप लेक ला णासाठ सु ा बाहेर पाठवायला तयार होत नाही. केवळ लेक या ह ामुळे तयार होतो, तो त या आठवणीत मा कायम ढसा ढसा रडत असतो. येक सुख ःखात या या डो यांसमोर प हला चेहरा येतो तो या या लेक चा. या या या आयु यभरा या क ाचे चीज असते याची लेक, ती कोणतेही काम कर याआधी वचार करते तो त या बापाचा. याला सुखात पाह यासाठ तही ततकेच य न करत असते. याला ास दे याचा वचार ती व ातही वचार क शकत नाही. अशा या ेमामुळेच बाप लेक चे नाते हे नरागस नद माणे कायम वाहतच राहते. या अतूट ना याला मनापासून णाम. ध यवाद! सृ ी बने : बारावी वा ण य

2022 23 27 ओम जोशी बारावी व ान रम झम रम झम पावसात ओढ तुझी मला सतवते पावसाचा प हला सुगंध आठवण तुझी क न देते. पावसा या वादळासारखं मनातही वादळ चालु आहे मन तु या आठवणीत गुंतलय पण दय मा तु या नावानं भरलय वजांचा कडकडाट पा न तु या रागाची मला आठवण येते आ ण पावसाची ती येक सर तु या शा ची जाणीव क न देते का कुणास ठाऊक आठवण तुझी आ यावर मन माझे हरवनू जाते इं धनु याचे ते स तरंग. आप या सात ज मांची झलक दाखवनू देते आ ण पावसाची ती येक सर तुझी आठवण क न देते. द ा ांजेकर बारावी कला या गो ीचे मह व तगत वाथा पे ा आप याला अ धक जाणवते अशा गो ी ती आपण आपली भ ती त करत असतो. देव असो वा देश असो, भ ती हा आप या देशवासीयांसाठ एक जीवनाचा माग ठरलेला आहे. यामुळेखरी देशभ ती ही संपूण देशाचा आ ण येथील नाग रकांचा वकास घडवून आणू शकते. एक व श अ या मक, सां कृ तक आ ण भौगो लक आधारावर उभा असलेला आपला भारत देश आ ण याब ल आप याला वाटणारा कमालीचा आदर आ ण अशा सां कृ तक मू यां या वृ साठ देशा ती केली जाणारी कृती हणजेच येक नाग रकांसाठ देशभ ती आहे. कोण याही जाती- धम आ ण पंथा या नावाखाली देश वभागला जात असतो.या बाबी तगत तरावर सांभाळून देशा या वकासात बाधा ठ नयेत यासाठ ठोस कायदे- नयम सवा साठ सारखेच लागू असावेत. अशा काही गो ी सामा जक तरावर व त राबव यास देशभ तीसाठ पाया तयार होऊ शकतो. या देशात वीर शवाजी महाराज, महाराणा ताप, लोकमा य टळक असे अनेक रा ेमी होऊन गेले . यांनी मनापासून देशाची सेवा केली, यांचा स मान जपून रा ा या वकासासाठ काम करायचे आहे.खरा देशभ त देशाची सव कारे सेवा करतो. खरा रा ेमी रा ावर ेम करतो, तेथील चालीरीत वर ेम करतो, रा ा या जीवनशैलीवर ेम करतो आ ण देशात बनले या येक गो ीवर ही ेम करतो. याचं मातृभाषेवरही खूप ेम आहे. आपण आप या देशाचा उ लेख आपली मातृभूमी हणून करतो, हे सांगते क आपले आप या देशावर जेवढे ेम आहे तेवढेच ेम आप या आईवर असले पा हजे, शेवट आपला देश सु ा आई पे ा कमी नाही. आपला देश सु ा आपले पालन-पोषण करतो आ ण आपला वकास हो यास मदत करतो. देश चांगला असेल तर तो देशातील नाग रकांचे राहणीमान देखील वाढवतो. हे लोकांना देशा या सामू हक हतासाठ काम कर यास भाग पाडते. जे हा येक जण देशा या भ यासाठ काम करतो ते हा amï´>^³Vr hmM Iam Y‘©

2022 23 28 कोणताही सरा देश या देशाब ल वाईट वचार क शकत नाही. यानंतर देशभ तीतून शांतता आ ण एकोपा कायम राहील. नाग रकांम ये बंधूभावाची भावना नमा ण झाली क ते एकमेकांना आधार देतील यामुळे देश अ धक सामंज यपूण होईल.थोड यात, देशा या वकासात देशभ तीला खूप मह व आहे .हे कोणतेही वाथ आ ण हा नकारक हेतू काढून टाकते, यामुळेदेश ाचारमु त होईल आ ण ते हाच देशाचा वकास वेगाने होईल. शेवट आप या देशात असे अनेक देशभ त आहेत जे फ त देशासाठ जगले आ ण यासाठ यांचे जीवन सम प त कर यापूव यांनी अ जबात संकोच केला नाही, हणजेच आप या देशाचे सै नक आ ण अशा सव देशभ तांची नेहमीच आठवण काढली पा हजे आ ण यां या परा माचा इ तहास असाच पुढे आप या पढ ला सांगून जागृत ठेवला पा हजे. आपण ही आप या परीने आप या देशासाठ जे काही करता येईल ते सव केलं पा हजे आ ण नेहमी देशावर ेम करत रा हले पा हजे. पाय ोगडे बारावी व ण य चकु ता चकु ता काय चकु ल,ं हेकळून चकु ल,ं बघता बघता बरोबर,हे समजून गेलं चुक च कुणीच नसतं, हे ना यां या दो ही बाजू बघून समजत अनुभव काय असतो, अनुभव घेत यावरच समजतो हार-जीत होतच असते, पण सतत य न करणे, हे आप या हातात असते आयु य कती वष जगलो, यापे ा आयु य कशा कारे जगलो हे मह वाचं असतं आयु य ते हाच समजतं जे हा आयु याम ये काहीतरी येय असतं. सं जत भडेकर बारावी व ान देवा तू वतः येऊन पहावं.. या ग रबाचं घराणं .. झोपडीत मा या सामान पुराणं.. हे ऐक माझं गा हाणं.......१ देवा माझं व होतं मोठं, पण,पुढयात खायलाही न हतं नीटं, उचलून वटा झजली बोटं, ओझी वा न खत होती पाठं, अशी होती अडचणीची वाटं....२ देवा माझं व होतं मोठं यात संसाराचा घातला घाटं पण, संकटांची पाठ लागली नाटं पहात बसलो सुखाची वाटं....३ देवा माझं व होतं मोठं, पण, आता भरत नाही पोटं, अवघे दवस उरले आठं, पडेल कधी देवा सांग तुझी मला गाठं. पडेल कधी देवा सांग तुझी मला गाठं....४ EH$ ì`Wm AZw^dmVrb Am`wî` णोती सुव : बारावी वा ण य

2022 23 29 करीत संसार या या समवेत नशा जाधव अकरावी व ान वेश घेता या या उंब यात थम आला दाटू नया कंठ सोडूनी आलो आपण सवा ना रा हली उरात याचीच खंत जीवन येथील जगताना आठवतय णो णी घर आई या हात या जेवणाची येथील जेवणास येणार नाही सर || आई, बाबा, भावंडां शवाय मन लागेना येथे येत असेल यानाही आठवण आप या उ णवेने तेथे || कळले नाही थम आपण येथे कशास आलो काढून आठवणी सा यां या आपण पार भांबावून गेलो || नवीन मै णी करताना सु ा जु यांची फार आठवण येतेय न ां या सहवासात रा न हळूहळून ा जगाची ओळख होतेय || समजावे आता आपण एकच अ यासाशी आपले झालेय ल न सासरी या रहावे म न || ठेवावे आता एकच येय अ यास क न नाव कमवावे यासाठ आपण आलो येथे क न तेच बाहेर पडावे || जाताना पण येथून नंतर कंठ आपला दाटूनी यावा सहवास येथील मै ण चा पु हा हवाहवासा वाटावा || पडताना येथून बाहेर जगात आपले नाव करावे सुखी क न आई-व डलांस डो यांत यां या आनंदा ू पहावे || नंतर मा अ भमानाने मी वस तगृहाची व ाथ नी सांगावे सुंदर असतात येथील ण नंतर ते पु हा पु हा मरावे || वरा माळवदे : अकरावी व ान वरा माळवदे : अकरावी व ान

2022 23 30 सा ी धनावडे बारावी वा ण य इं धनु या या रंगांनी नट ेलं येकाचं आयु य अनुभवांनी सजलेलं असतं. गोड कडूआठवण चे काजवे नेहमी चमकत असतात. ज माला आ यापासून येकाकडून रोज नवीन अनुभव मळत असतो, मळणारा येक अनुभव जगायला शकवतो. आप यापणाची जाणीव क न देतो, समाजात वावरायला शकवतो. लहान मोठेसवा कडून काही वाईट तर काही चांगले अनुभव मळत असतात. समजत नसले तरी कधी तरी आप याला ते अनुभव जगायला शकवतात... आपल कोण परक कोण ाची परी ा ाच अनुभवातून येते . हान असताना अनेकदा व यांची भाषणे आपण ऐकतो वाचतो परंतु आपण यांची ख ली उडवतो यांना आलेले अनुभव ाच आप याला काहीच वाटत नाही . पण जे हा हेच अनुभव आप याला समजतात आप या सोबत घडतात ते हा आप याला तेच व ते आठवतात यांनी आपले अनुभव आप या सोबत शेअर केले होते आ ण आपण ते अगद सहज घेतले जे हा ती वेळ आप यावर येते ते हा मा आप याला अनुभव हणजे काय हे समजत. आयु य रंगीत असणं हणजे काय? तर फ त सुख सोयी आहेत अगद कोणतीच अडचण नाही अस चालेल आयु य हणजे आयु य रंगीत असत अस नाही. अनेक अडचणीतून अडखळत चालेल आयु य यात अनुभवांनी सजलेला येक ण काहीतरी नवीन घेऊन येतो. कधी अडचणीत टाकतो तर कधी व ात पण वचार केला नसू एवढं स सेस आप या ा मळवून देतो. माणूस हा पु तकातून एवढा शकत नसेल एवढा अनुभवातून तो शकत असतो. आपण कोण आहोत हे जतकं मह वाचं आहे या पे ा जा त मह वाचं आहे क आपण समाजात माणूस हणून कसे वागतो ? भ व यात कोणती ही मोठ ड ी मळवा ती ड ी तु हाला पैसा मळून नक च देईल पण आप याला मळालेली सवा त मोठ ड ी ही ते हाच मळते जे हा आपण माणूस हणून समाजात कसे वागतो. आप या वाग यात आपल श ण काय आहे आपण कुठ काम करतो हे मह वाचं नसत फ त आपल वागणं ा समाजात एक न ेच ेअसाव.े समोरची ती भलेही आप याला खोट ठरवेल परंतु आपला असलेला वतःवरच व ास कधीच कमी पडू ायचा नाही. वतःवरचा असलेला व ास आ ण आप या सोबत या जवलगांकडून मळालेले अनुभव कायम ल ात ठेवले क आपले आयु य रंगीत होते. हणून आपण जगताना ... एक माणूस हणून कसे जगलो हे मह वाचं ठरेल आ ण या साठ अनुभव न क च गरजेचा पडेल .. ध यवाद ..!

2022 23 31 तक रेगे बारावी व ान बाप माझा शेतकरी, तो जगाचा पो श दा पहा कधीही याला, तो दसेल आनंदात ||१|| करतो मेहनत तो, पकवतो भात क ाने चार भ त म ये करतो, संसार आनंदाने ||२|| नसगा ी चार हात कर याची, आहे या यात ताकद हात पस न नाही मागणार, तो कोणाची मदत ||३|| कधी अ तवृ ी, तर कधी कोरडा काळ पण कधीच तोडत नाही, तो मातीशी नाळ ||४|| पोट या पोराइतका, लळा लावतो तो बैलांना सलाम माझा या बळ राजाला ||५|| 'मेहनतीला यश न क च' गु मं बापाचा वारसा पुढेचालवत ठेवू श द लेकाचा .... श द लेकाचा !!! वरांगी जायदे अकरावी कला र ना गरी ज ातलं, राजापूर तालु यातलं, समु कनारी वसलेलं एक छोटंसं, सुंदर गाव. माझं बालपण याच समु ा या कुशीत सरलं...आजी या ओठ 'कशेळ गाव आहे कोण, गावाभोवती सागर वे न... कनका द याचे देऊळ छान तट होती पाहणारे जन' अशी गाणी ऐकत मी लहानची मोठ झाले... नंतर पुढ ल श णासाठ मी र ना गरीत आले पण गावातले लोक, गावाचं नसग स दय , घरात या माग या पडवीत बस यावर येणारा समु ा या लाटांचा आवाज... या सग या गो ची फार आठवण येते... तस पाहता र ना गरी आ ण कशेळ म ये 35-40 कलो मीटरचा वास, थोड यात एका तासाचं अंतर आहे पण गावाची ओढ आ ण आठवण मुळे कधी एकदा सु पडतेय आ ण कधी एकदा घरी जायला मळतंय, याकडेडोळे आस लावून बसलेले असतात... कशेळ ला नसग संप ी वपुल माणात लाभली आहे. गावात या वा ा, घरं, देऊळं, आं या या बागा, समु , खाडी सगळं अगद नयनर य आहे.गावात वरचा वाडा, खालचा वाडा, कशेळ बांध अशी वेगवेग या भागांना नावं जरी असली तरी येक सणसमारंभ, उ सवांना सगळेगावकरी एक येऊन आनंद साजरा करतात. गावाची वषेशता हणजे आमचं कनका द य मं दर... तस पाहता भारतात सूय मं दरे फारच कमी आहेत सौरा ात वेरावळ जवळ भासप ण येथे ाचीन सूय मं दर आहे. उ र देश, म य देश, कोणाक ओ रसा, नेपाळ या भागात काही सूय मं दरे आहेत पण र ना गरीत या एका छो ाशा गावातलं हे सूय मं दर सगळ कडे स आहे... दरवष माघ शु स तमीचा 'रथस तमी' चा उ सव तसेच का त क एकादशीला भ तगण आवजू न दश नाला येतात. मं दराचा प रसर, तथलं वातावरण मन अगद स क न टाकतात. गावा या म यभागी व तीण सपाट देशात मं दर बांधले गेले आहे. मं दराला ऐ तहा सक पा भूमी असून मं दरातली सूय नारायणाची मूत १००० वषा पूव सोमनाथ न जक या भासप ण े ात असले या सूय मं दरातून आणली गेली असावी असे मानले जाते.गावात मू त चे आगमन कसे झाले याची दंतकथा

2022 23 32 कार आठवले. बारावी कला हा माझा अंत नाही उगवेन उ ा न ाने साम य माझे संपले नाही मला झाक याचे के े कैक कावे झाकू शकेल मजला असा तो अ त वात नाही अनेकां या वचारांतला झळकणारा तारा मी पृ वीस काश देणारा हमालेतला एकमेव सूय मी... आहे... एक दवस एक नावाडी कशेळ या समु मागा ने जात असताना समु ात अचानक वादळ सु झाले. अशावेळ नावेतील वजन कमी कर यासाठ या नावा ाने सूया ची मूत कना यालगत असणा या गुहेम ये ठेवली व तो आप या मागा ने नघून गेला. गावाम ये 'कनका' नावाची सूय नारायणाची उपासक असणारी एक ी होती जला एके रा ी देवाने ांत देऊन सां गतले क 'मला या समु कना यावरील गुहेतनू नेऊन गावात माझी ापना कर' याव न सम त गावकरी व कनकाबाई ने वाजत-गाजत मूत आणून तची ापना केली. ही गो लहानपणापासून आजोबा मला सांगत आलेत... कनका बाईने या आ द यची ापना केली हणून देवाला 'कनका द य' असे नाव पडले.माझे काकाआजोबा गायक होते... यांना गावाचं एक वै श हणायला हरकत नाही! ' च तामणी भागवत' नाव, पण 'बंडूकाका' या नावाने सगळे यांना ओळखत. "ध य कनकाई, ध य आ द य, नाव झाले कनका द य... कशेळ त या सागरतीरी आले देव गुहेत" असे यांचे अनेक अभंग आ ही नातवंडेदर र ववारी होणा या भजनात आनंदाने गातो... गावाची अशी कैक वै श े आहेत, थोर सा ह यक वी. सी. गुज र याच बरोबर दयरोग त डॉ.कळके, गावातील ल मीनारायण मं दर अ ा अनेक गो चा आ हा कशेळ करांना अ भमान आहे. मं दराचा जीण ार झा यापासून भ तगण आवजू न उ सवा या दवशी हजेरी लावतात.'सकळ दोषाचा प रहार| करीता सूया स नम कार| ूत वाढे नरंतर सूय दश न घेता||' याची चती इथे येते...'देवघळ बीच' अ या नावाने स झालेला आमचा कशेळ चा समु पय टकांनी अगद गजबजलेला असतो. दरवेळ तथली हवा, प रसर वेगळ च स ता देऊन जातात ... या अखंड सागराला पा न मा या आजी याच त डून ऐकलेली गाणी ओठांवर येतात - "ऐका ऐका हो मै णीबाई, कशेळ जाऊनी कानकोबा पाही!” bmJbo Oar J«hU ‘Obm णय मठकर : बारावी वा ण य का त क ोटणकर : अकरावी वा ण य

2022 23 33 अ जत जोगळे अकरावी वा ण य प र ती अनुकूल असो वा तकूल असो संकटांना त ड दे यासाठ गरज असते ती एकजुट ची, सां घकपणाची आ ण एक ची. अ तशय तकूल आ ण गरीब प र तीतही सुखाची ीमंती शोधणारी माणसे कमीच असतात. या एक ची आ ण सुखा या ीमंतीचे मू त मंत उदाहरण हणजे सौ. पाट ल. यांचा संसार एका तुट या मोड या घरात चालू होता. पती साधी मोलमजुरी क न पोटापा याची सोय करीत होता आ ण दोन मुलांना शकवत होता. यश व राज ही यांची दोन मुले. पाच म नटा या अंतरावर असलेली ज हा प रषदे या शाळेत ते दोघेही शकत होते. सौ. पाट ल यांना पाककलेची लहानपणापासूनच आवड होती. वतः उपाशी रा न यांनी अनेक वेळा कुटुंबाचे पोट भरले आहे, एवढेच न हे तर वतः ग रबीत असून सु ा दारावर आले या ग रबाला जेव या शवाय या कधीच पाठवत न ह या. यामुळे या ग रबीत सु ा यांनी खूप मोठे नाव कमावले होते. जेवणाला उपयोगी असणारी साधनसाम ी नसतानाही यांनी यां या कुटुंबाला वा द जेवण दे याचा य न केला आ ण यामुळेच कुटुंबीयांची पोटभर खा याची भूक भागली नाही, तरीही वा द जेवणाने समाधान मळत होते. एक दवस यां या कुटुंबाला तारणारा ण यां या आयु यात आला. सं याकाळची वेळ होती, मुसळधार पाऊस पडत होता, यश व राज यां या शाळेची सुट याची वेळ झाली होती. थो ा वेळात शाळा सुटली आ ण ते दोघे घरी येत होते. यावेळ यांचे वग श क ी काळेसर यांची बाईक या दोघां या समोर येऊन खराब झाली. यांनी एक-दोन वेळा य न केला पण यांना अपयश आले. शेवट र या या कडेला गाडी उभी क न ते या मुसळधार पावसात पायी चालू लागले. यावेळ राजने यांना हाक मारली आ ण थांबवले. सरांना मुसळधार पाऊस अस याकारणामुळे काही वेळ आप या घरात ये याचा आ ह ते दोघे क लागले व सरांना वतः या पड या घरात घेऊन गेले. सरांना या पड या घराचे काहीही व च पणा वाटला नाही कारण ते वतः यात या गरीब प र तीतून श क बनले होते. यश व राजचे आई-बाबा सरांना पाहताच खूप खुश आ ण आ य च कत झाले राज या आईने यांना पाणी यायला दले आ ण बसायला एक साधारण अशी खुच दली आ ण अ तशय हळूआवाजात आ ण घाबरत बोलली क , "सर तु ही आलाच आहात तर जेवूनही जा." सरांनी अगोदर नकार दला; पण चुलीवर चालले या वा द जेवणा या खमंग वासाने यांना जेव यास भाग पाडलं. संपूण जेवण झा यावर सर बोलले, "माग या दोन म ह यात एवढे चकर जेवण मी जेवलो न हतो तेवढे आज जेवणाचा योग मा या व ा या नी मला दला. दोन म ह यापूव हॉटेलम ये जेवलो होतो. ही प र ती जरी हॉटेल एवढ चांगली नसली तरी जेवण मा हॉटेल न चांगले होते". सर एव ावरच थांबले नाहीत, यांनी सौ. पाट ल यांना वतःमधील कला बाहेर काढ याचा ब मोल स ला दला. सौ. पाट ल यां यातील लपलेली कला बाहेर काढ यासाठ एक छोट खानावळ सु

2022 23 34 कर याचा उपाय यांनी सुचवला. एव ा चांग या कलाकाराला श य होईल तेवढ मदत कर याची वाही यांनी दली अन बघता-बघता एक छोट खानावळ उभी रा हली. सौ. पाट ल यांची प र ती बदलली ती एका 'कल'ेमळु ेच. यानं ी लहानपणापासनू केलेले क आ ण अ तथ ना दले या वा द जीवनातून मळालेले पु य आज पणाला लागले. हे सव सा य झाले ते कलेला शोधणारे, आ म व ास भरणारे आ ण मदत करणारे काळेसर यां यामुळेच. येक तीम ये एक व श कारची कला असते. कोणा यात गा याची, तर कोणा यात नाच याची. कोणा यात खेळ याची, तर कोणा यात अ यासाची. कोणाम ये हसव याची, तर कोणाम ये रडव याची अशा अनेक कार या कला माणसात समा व असतात. फ त गरज असते या ओळख याची आ ण जगासमोर ओळख नमा ण कर याची. एका गरीब समाजातील कलाकाराला आपली कला जगासमोर आण यासाठ अनेक संकटांना त ड ावे लागते. कोणाला पैशाची कमतरता, तर कोणाला ासपीठाची. कोणाला कमी आ म व ासाची, तर कोणाला न मळणा या साथीची. या सव संकटांना त ड देऊन आ ण अथक य नातून जे हा एक गरीब कलाकार आपली कला जगासमोर आणतो यावेळ या कलाकाराला कानाकोप यातून स मळा या शवाय राहत नसते. याला यश न क च भेटते. त न का सुव अकरावी वा ण य कोकण हटलं क डो यांसमोर येते ती सुंदर नसगा ने नटलेली, व वध सं कृत नी सजलेली आ ण परंपरांनी गाजलेली एक सुवण भूमी.कोकणाबाबत एक आ या यका स आहे, कोकण या भू देशाची न म ती भगवान परशुराम यांनी समु ४०० योजने मागे हटवून केली आहे. यामुळेच कोकणाला 'परशुराम भूमी' हटलं जातं.तसंच कोकणाला सं कृतम ये 'अपरा त' हणतात. कोकण हा देश भारत प म समु कनारा आ ण कना याला समांतर असलेली स ा ड गररांग यां या मध या भागात असले या भूमीचा प ा आहे.कोकणात माडां या राया,आंबे, सुपारी, केळ या बागा,फणस, काजू, कोकमाची झाडं आ ण ड गरउतारांवर असलेली भातशेती खूप मो ा माणात आढळते.कोकणातील हरवळ,नारळाची झाडं, सुंदर कनारे, धबधबे, पव त आ ण हर ागार द या कोकणाचे स दय वाढवतात. कोकणातले हवामान उ ण, दमट. कोकण कनारप अरबी समु ा या अगद जवळ अस याने हा देश फार उ णही नसतो क वा फार थंडही नसतो.लाल माती आ ण खारट हवा हे येथील वै श .कोकणाची सवा त मोठ ीमंती हणजे गणपतीपुळे, तारकल कनारा, ह रहरे र, अ लबाग, केतक रानडे :बारावी क ा

2022 23 35 र न ग क ला, स धु ग क ला,रायगड क ला, माळशेज घाट, माथेरान हल टेशन, इ याद पय टकांना आक ष त करणारी ऐ तहा सक व पय टन ळं. कोकणातील सं कृती-परंपरा तसंच येथील खा सं कृती हणजे कोकणाचा ाणंच जणू.कोकणातील सं कृती आ ण परंपरांना महारा ात फार मह व आहे.कोकणात इतर सण तर उ साहात साजरे होतातच पण ख या अथा ने कोकणाची शान हणजे ' शमगा'.कोकण हटलं क शमगा आलाच पा हजे.पाल या नाचवणं,आगीतून पलायन,नारळ ज कणे,काटखेळ,डेरानृ य,गौरीचा नाच,चवळ नृ य,जाखडी नृ य, पु ष मंडळ नी ी वेश धारण क न केलेला तमाशा,शंकासुर,नकटा यांसारखी स गे, दशावतारासारखी नाटकं, इ याद खेळ आ ण लोककलांचा सादरीकरण हणजे कोकणातील शम याची वै श े. गणेशो सवालाही कोकणात फार मह व आहे.कोकणातील खा सं कृती देखील या परंपरां माणेच सुंदर आहे.यातील काही पदाथ हणजे क बडी-वडे, कढ , भाकरी, मासे, घावणे आ ण चटणी, तांदळाची पेज, पठलं भाकरी, आंबो या आ ण सांबार, इ याद . कोकणा माणेच कोकणातली माणसंही सुंदर. जीवाला जीव लावणारी, नम ळ मनाची आ ण गु यागो व दाने एक राहणारी. कोकणी माणूस हणजे अगद फणसासारखा व न काटेरी दसला तरी आतून मा गोड.कोकण हणजे पृ वीवरील वग च. येकाने एकदा तरी इथे भेट ावी आ ण वगा नुभूती यावी,असं हे कोकण. ह ष ता मां कर अकरावी क ा कवी सुरेश भट यांनी यां या क वतेतून मराठ भाषे या ीमंती चे वण न अगद सुरेख प तीने केलेले दसून येते. मराठ भाषा ही आपण लहानपणापासूनच अगद आई या पोटात अस यापासून ऐकत असतो. मराठ ही आपली मातृभाषा अस याने मराठ भाषेला आपण आप या आई माणे स मानाचे ान देतो. परंतु खरेच आज या काळात मराठ भा षकांनाच मराठ भाषे वषयी आवड रस आहे का ?असा उ वत आहे.आज मराठ भाषा बोल याचे माण कमी होत आहे.आज ब तेक जणांना मराठ भाषेतून बोलायची लाज वाटते,कमीपणा वाटतो. या एकेकाळ मराठ भाषेचा एक सुवण काळ इ तहासा या सोनेरी पानावर तेजा माणे झळकत होता,आज याच मराठ भाषेची ही दयनीय अव ा का यावी? कारण आपण हळूहळू इं जी तसेच परक य भाषांचे गुलाम होत चाललेले आहोत. मा यासाठ सव भाषा या समान आहेत. आ ण कोणतीही भाषा वाईट नसते पण भाषा वापरताना भेसळ क नये. या माणे इं जी भाषा ही एक समथ ,सुंदर,संप व ानभाषा आहे. याब ल माझे जराही मत नाही तसेच इं जी वषयी म सर ही नाही,उलट ेमच आहे. परंतु वनाकारण एखा ा भाषे या इतके आहारी जावे क आप या मातृभाषेला वस न

2022 23 36 जावे?आज कतीतरी माणसांना आपला वतःचा प रचय सु ा मराठ तून नीट सांगता येत नाही.आज या त ण पढ तील क येक जणांना जर एखा ा पु तकातील उतारा वाचायला सां गत यास, तो उतारा वाचता येत नाही.दैनं दन जीवनातले मराठ श दसु ा ब याच जणांना माहीत नसतात.याचे कारण मराठ सा ह याचे वाचन आज या काळात होत नाही. हणूनच आज आप या मराठ भाषे वषयी बोलावे असे ठर वले आहे.मराठ भाषा ही राजभाषा, ानभाषा तसेच एक ाचीन भाषासु ा आहे मराठ दन आपण दरवष 27 फे ुवारीला ये कवी कुसुमा ज यां या ज म दवसा न म उ साहाने साजरा करतो.मराठ भाषा देवनागरी लपीत ल हली जाते. मराठ सा ह यात सु वाती या काळात साधारणपणे बारा ा-तेरा ा शतकात अनेक संत-साधू त नी त व ान,पुराण,वेद,धा म क वषय इ याद सा ह य रचले होते.वेगवेग या वारकरी सं दायातील संतांनी अभंगां या मा यमातून लोकांना शकवण दली. तर वातं यपूव काळात वृ प े, नयतका लके यां यामाफ त रा ेमाब ल जनजागृती केली गेली. समाजातील अनेक सम यांना लेखां यामाफ त वाचा फोडली गेली. वातं यल ात लेखणीचे काय मह व आहे हे आप याला याव न न क च दसून येते. वातं यो र काळानंतर देशा या गती सोबत मानवा या सव भाव नक तरावरचे लेखन होउ लागले. मराठ सा ह यात अनेक कार आहेत.अनेक वषयांवर लेखन केले आहे.अभंग,भा डे,लोकगीते,पोवाडे, वासवण ने,कथा-क वता सं ह,कादंब या,आ मच र े, नाटके,ल लत लेख इ याद अनेक कारात सा ह य रचले गेले.या येकातून आप याला खूप काही शकवण मळते. ाने रां या गीतेतून, तुकारामां या अभंगातून या काळातील मराठ चे भाषा ान, समाज जीवन, समाजात जलेले वचार यावर आपले ल क त होते. ाचीन काळातील संत नामदेव, रामदास वामी, वारकरी सं दाय इ याद संत सा ह यकांचे सा ह य आप या मराठ भाषेत दसून येते अनेक लोकगीते आप या कानी ऐकूयेत असतात. अ णाभाऊ साठे यां यासार या उ म लोकशा हरांनी छ पती शवाजी महाराजांचा इ तहास घराघरात पोहोचवला आहे. तर मा म क व वनोद या दोह चे उ कृ र या सांगड घालणारे तम व हणजे पु.ल. देशपांडे यांची वासवण ने कथा वाचताना वाचक हस या शवाय कधीच राहणार नाही.तर शांता शेळके, कुसुमा ज,ग. द.माडगूळकर यां या क वता तु हाला एका आग यावेग या व ात घेऊन जातात. मन नसणा या तीला देखील ेमाचा पाझर फुटावा इतक ताकद या थोर कव या श दात आहे.जी एखा ा वाचकावर श दांची बरसात करेल.क वय ी शांता शेळकेयांनी पावसावर ल हले या क वता वाचून आप या समोर मनोवेधक पावसाचे य दसू लागते. तर कुसुमा ज ग. द.माडगूळकर यां या क वता जीवनाला आकार देतात.लेखक शवाजी सावंत यां या कादंब या आप याला झपाटून टाकतात.एखा ा तम वाचा चतुरंगी दशेने केलेला अ यास हा एक नवीन तम व बनवत असतो.व.पु.काळे, व.स.खांडेकर, .के.अ े, साने गु जी,महा मा यो तबा फुले, या.महादेव रानडे, वातं यवीर सावरकर, सुधा मूत अशा अनेक महान सा ह यकांचे लेखन आप या मराठ त उपल आहे. या

2022 23 37 तु या आकाश ुत नी, जरा कानोसा देऊन कधी ऐकशील का रे!।। ब ल कतीही याद केली तरी ती कमी पडेल. ा सा ह यातून आयु य हणजे काय व आयु य कसे जगावे याचा बोध होतो.क वता असोत कथा असोत क वा आ मच र े, ही तु हाला ख या अथा ने घडवत असतात. आयु यभर आप या सुख ःखात सहभागी होऊन सावरत असतात. उ कृ लेखकांचे लेख आप याला जग याची नवी उमेद देतात.आपली मराठ भाषा ही ानगंगा आहे.जीचा वाह सतत अखंड अ वरतपणे चालू आहे भ व यात देखील राहील. या गंगेचे झरे हणजे व वध पे सा ह य कार आप या जीवनात रंग भ न जातात.आपले भा य थोर क आप याला मराठ भाषेचा वारसा लाभला आहे. मराठ आपण जसे वळवू या प तीने वळते ही एक कारची मराठ भाषेची गंमत आहे. मराठ श दसंपदा वपुल अग णत आहे.मराठ भाषेमुळेआपले उ ार होतात. व वध सा ह यकृती आप या जीवनात रंग भरतात.हे सा ह य हणजे ानाचे भांडार.या ाना या भांडारातील एक जळ भर ान जरी आपण घेतले तरी आपले जीवन सफल होईल असे हणायला काही हरकत नाही. आयु या या या वाटेवर असे अनेक संग येतात जे हा फ त वतःला चालावे लागते,अशावेळ आप याला पु तकच साथ देतात. हणून आयु यात ान मळवायचे असेल तर आप याला वाचन करायला हवे. जीवना या व वध पैलूंनी बनलेले सा ह य हे मराठ सा ह यात सहज उपल आहे.आपली मराठ ही नवरसयु त आहे. व वध मनु य वभाव, कृती यांची सर मसळ ब याच सा ह यात यात दसून येते. याचबरोबर समाजाचे वा त वक दश न आप याला सा ह यातून घडत असते.या सा ह यकृत चा प रणाम हा समाजावर सकारा मक कोनातून हावा असा मु य हेतू नेहमी एका लेखकाचा असतो. यामुळे सा ह यात प रवत न होत असते.कारण सा ह यात प रवत न ही काळाची गरज आहे. या या काळातील असले या समाज प र तीवर हे अवलंबून असते. सा ह यकृती पुरातन असो क वा नवीन यातील त वे ही चरकाळ टकणारी आहे.ती समजून भ व याकडेवाटचाल करावी लागते. तसेच स तीत मराठ भाषेत नवनवीन श दांची भर पडत आहे. आपण नवीन श दांना आपलेसे केले पा हजे.जेणेक न येणा या नवीन काळात आपली मराठ भाषा अ धक समृ ,स म बनेल. यासाठ आपण सवा नी य न केले पा हजेत. आपली मराठ भाषा ही सां कृ तक अमू य ठेवा आहे. जी आता हळूहळूसंपु ात येत आहे मराठ भाषे शवाय आपले अ त वच शू य होउन जाईल. यासाठ मराठ भाषेचे संवध न व जतन करायला हवे.आ ापासूनच आ ण वतःपासून ही सु वात करायला हवी.ते हा पु हा एकदा भ व याम ये आपली मराठ यशा या शखरावरती स मानाने झळकत राहील आ ण पु हा एकदा या आप या गोड, रसाळ मराठ चे आपण गीत गाउ... ।। मा या मातीचे गायन वरा न ावडे : अकरावी व ान

2022 23 38 पूजा का नटकर अकरावी क ा 'बालपण',काय सुंदर श द आहे ना? श द छोटासाचं पण यामागे भरपूर सा या आठवणी साठले या असणारा. बालपण हा श द जरी उ ारला तरी येका या मनात एकच वा य येतं ते हणजे,"काय सुंदर होते ते दवस!", कसलीच च ता नाही कसलं ःख नाही होता तर तो फ त नरागसपणा आ ण न पाप मन. ते हा या न ुर जगाशी अ जबात प रचय न हता, होतं तर ते वतःच छोटसं अ लड व याम ये कती छान व आनंद वातावरण होतं. रोज सकाळ उ शरा उठणं मग खेळत बसण, पारी आईने भरवलेले जेवण जेवणं एक घास काऊचा एक घास चऊचा करत करत रमत गमत जेवणं व परत झोपून जाणं, सं याकाळ परत खेळत बसायचं,खो ा काढाय या, ट ही बघायचा व रा ी परत जेवून झोपून जायचं मग नंतर अ यासाव न ओरडा खा ला क रडत रडत मुळा रे बाराखडी ची उजळणी करायची हे एवढंच होतं या अ लड व ात. घरी आले या पा यांनी एखादं गाणं हणायला सां गत यावर नाच रे मोरा, चॉकलेटचा बंगला ही गाणी तर ठरलेलीच असायची ते हा ताजमहाल पे ा नसले या चॉकलेट या बंग याचं ना व य काही वेगळच होतं, च पट मा लकांपे ा काटू न बघायची मजाच काही वेगळ होती न बोलणारा म टर बीन ही खूप काही सांगून जायचा सतत इकडे तकडे फरणा या डोराला बघून असं वाटायचं क आप यालाही असं एकटं फरायला मळालं पा हजे. एखादा नवीन ेस मळाला क कधी एकदा तो घालतोय आ ण सग यांसमोर मरवतोय असं हायचं, आई-व डलांकडेमोबाईल असून देखील कधी याची गरज भासली नाही. अजून थोडंमोठ झा यानंतर मग शाळेत जायला लागलो, प हला दवस रड यातच गेला असं वाटत होतं क कुठेआणून सोडले आहे या गद त पण ते हा हे मा हती न हतं क इथेच आप याला आप या आयु यातले सव कृ ण अनुभवायला मळणार आहेत. येथे अ यासा सोबत जीवन जग याचे धडे शकवले जाणार आहेत.हे अनोळखी वाटणारे चेहरे आप या सुख- ःखाचे भाग होणार आहेत, आयु याशी एक नवीन ओळख क न देणार आहेत. म ांसोबत एकसाथ वगा त बसणं, एक डबा खाणं,अ यास करणे,दंगा करणं, खो ा काढणं, ात मळणार सुखचं काही और होतं. शाळा सुटली क म ांबरोबर बाहेर खेळायला जाणं व दमून भागून घरी आ यावर ना ा क न अ यासाला बसायचं हेच आमचं जीवन झालेलं. खरंच शाळा हणजे आ हाला वगा पे ा कमी न हती. शाळेत नाही जायचं असं शाळे या प ह या दवशी रडत हणणारी मी शाळे या शेवट या दवशी शाळा सोडून नाही जायचं हणून रडत होते,शाळेमधून बाहेर पडलो आ ण आम या लहानपणाचा शेवट झाला. लहानपणी कोणी ओरडलं क असं वाटायचं क कधी एकदा मोठे होतोय हणजे आप याला हवं ते करता येईल पण आता असं वाटतंय क बालपणच कती छान होतं काय सुंदर होते ते ण!!कोणीतरी हटलंय तेच खरं आहे,"लहानपण देगा देवा मुंगी साखरेचा ठेवा"मनात फ त एवढ च एक खंत आहे क या बदल या युगामुळे आ ही जे बालपण जगलो ते आम या पुढ या पढ कधीच जगू शकणार नाहीत. पण मी मा या बालपणी या सव गोड आठवणी आजही मा या मनाम ये जपून ठेव या आहेत, या आठव या क जीवन जगायला एक नवीन ऊजा मळते ःखाम ये देखील या आठवणी सुख देतात व मनातील लहान मूल जवंत ठेवतात खरचं बालपण ही देवाने दलेली सग यात मोठ देणगी आहे, ती जर जपली तर या न मोठ ीमंती सरी कुठलीच नाही! सा ी गुरव : बारावी व ान

2022 23 39 ावणी साने बारावी वा ण य आज या काळात वचारलं क भेटायचं कुठे तर सगळे हणतात, online हाट्सअँप वर! य भेट याची एखाद जागा ठरवायची असेल तर ती देखील online ठरवू असेच उ र येते. हे अगद च खर आहे क , आंतरजालाने जग जवळ आले आहे परंतु याची आव यकता आ ण अनाव यकता देखील जाणून घेणे गरजेचे आहे. आज या एक वसा ा शतकाला 'महाआंतरजालयुग' असे संबोध यास अयो य ठरणार नाही. माणसांना एकमेकांशी घरबस या संवाद साधता येतोय ते ही एकमेकांना बघून फ त फेसबुक आ ण हाट्सअँपमुळे! फेसबुक चा शोध 2004 म ये 'माक झुकेरबग ' याने लावला. फेसबुकमुळे लहानपणची मै ी न ाने जागृत झाली आहे. वीस-वीस वषा पूव चे म -मै णी पु हा एकदा भेटत आहेत. तसेच फेसबुकमुळे ानात भर पडते आहे. मा हतीचे आदान- दान होत आहे. ानाची वाहती गंगा गत झालेली नाहीये. एकमेकांशी ह डओ कॉ ल ग मा यमातून संवाद होत अस यामुळे, श णासाठ परदेशी गेले या मुलांची गती पा न पा कां या जीवात जीव आला आहे. हे सव फेसबुक मुळेच श य झाले आहे. जग अगद खशात या मोबाईल या अँ स म ये सामावले गेले आहे. येक ना याला दोन बाजू असतात या माणे फेसबुक या आव यकतेबरोबर अनाव यकतेची बाजू जाणणे गरजेचे आहे. फेसबुकमुळेसायबर गु ाची सं या गगनाला भडली आहे. व याथ आ ण पालक मौ यवान वेळ फुकट घालवत आहेत. डॉ टर मोबाईल वापराचे प रणाम, मुलां या डो यांवर होणारा घातक प रणाम, मान सक- शारी रक आरो यावर होणारे हा नकारक प रणाम इ याद सांगत आहेत तरी सु ा मुलांचे मोबाईलचे सन काही सुटले नाही. मोबाईल यां यावर वार झाला आहे. मुले याचा गुलाम बनली आहेत. हा एक कारचा शापच हणावा लागेल. फेसबुक वर ोफाईल फोटोजचा चुक चा वापर होत आहे. आपणच ा अँपस् या अ तवापराला कुठेतरी पूण वराम ायला हवा. याचा वापर फ त कामापूरता क न याला वेळे या बंधनात बांधणे गरजेचे आहे. फेसबुक हणजे औटघटकेची करमणूक हा कोन अमलात आणायला हवा. नाहीतर दयाचे दयाशी नाते जोडणारा, अंतमु ख करणारा खरा सुसंवाद संपेल. माणसे भावना शू य होतील. माणसाचे जनावर हायला जा त वेळ लागणार नाही. शेवट मी एवढंच हणेन, मोबाईल या अँ स म ये सं कारांना थारा नाही । माणसाशी माणूस जोडणा या इंटरनेटवर माणुसक चा धागा नाही ।। व ाना या गुलाम गरीत केवढ मोठ चूक । र ता याही ना यांना लागलय हाट्सअँप आ ण फेसबुक....

2022 23 40 ावणी महाकाळ बारावी वा ण य लहानपणापासून ' चांदोबा चांदोबा भागलास का… ' हणत आपण इथंपय त आलो. चं येक माणसाला आक ष त करतो, लहान बाळ असो क वा वृ द आजी आजोबा. काळो या रा ी सवा ना उजेड देणारा चं , चांद यांसमवेत कती छान दसतो. चं सवा ना वेगवेग या ीकोनाने माग दाखवत असतो. एखा ा अयश वी माणसाला अमाव ये या चं ाकडे पा न नवीन आशा मळू शकते, जर याने सकारा मकतेने पा हले तर. अमाव ये या काळो या रा ीसु ा चं असतोच, चं अवकाशात असतोच, फ त आप याला दसत नसतो. अमाव येनंतर पौ ण मा येतेच, सवा ना रा ीची दशा दाखवायला. अमाव येला चं जरी दसत नसला तरी चांद यांनी दलेला दलासा पुरेसा असतो, चं ाची वाट पाह यासाठ . पावसा यात या एखा ा वादळानंतर या नर आकाशातील चं कती शीतल दसतो, जणू यु ज कले या एका राजा या चेह यावरील मतहा यच. ' चं ' हा श द जरी उ ारला तरी ' मनाला शांत करणारी चं ाची तमा ' डो यासमोर उभी राहते. कोजा गरी या रा ी दसणारा मो यासारखा चं बघताना भान कती हरपून जात. चं ा या कलांचे स दय सु ा वल ण आहे. चं ाने दले या मंद काशाने कोण धुंद होत नाही ? हा मंद काश याने अनुभवला तोच भा यवान हणता येईल. ावणी पारकर. बारावी व ान आयु याम ये जणू रंगांची उधळण हावी, काळ रा स न नूतन पहाट हावी. जीवनाला जणू एक वेगळ दशा मळावी, रंग रंगात मसळून नवीन छटा नघावी. वण न कर याक रता वाणी अडखळावी, कले या पाने जणू ने शांती हावी. ह तामधुनी ा काही अचंभा नघावी, नज व कृतीही कशी जी वत भासावी. ना यांम ये जशी नाती गुंतत जावी, तु यामुळे जणू ती रंगभूमी रंगावी. मूत ची जणू न ाने व पुत हावी, कलाकाराला ा नवखी ओळखच मळावी. तु या पाने अशी देणगी ावी, आनंदाची ही नांद अशीच सदा बहरावी. ाला ा उ रेच न मळावी, कलसे ाठ जीवन क जीवनासाठ कला हवी. ेया पवार : बारावी व ान

2022 23 41 लहानपणी गाडीतून जाताना चं आप या मागेमागे येतोय अस वाटायचं, अजूनही तो आप या मागेमागेच आहे, आप यावर ल ठेवत आहे, पालकांसारख. चं कोणी कधीही बघू देत, ते हा यां या चेह यावर जे हसू असत ते अ तीयच असत. चं ाकडे पा ह यानंतर ना आप याला कोणाचीही, कशाचीही आठवण येऊ शकते, आप या आवडी या तीची क वा आप याकडे असले या पाळ व ा याची क वा जीवनाने दले या नवीन संधीची सु ा. पृ वी या गु वाकष णाने ध न ठेवलेला हा चं कधीच कोणाला नराश करत नाही. आकाशात या शांत चं ाला पा ह यावर पु हा एकदा ेमात पड यासारखे वाटते. हटल तर, चं ाला प हले ेमच हणता येईल, नाही का ? अ ता गोरे अकरावी कला राज ान हणजे पा याचं चंड भ हे समीकरण सव प र चत आहे. पाऊस जणू नयमानेच अ नय मत. वष भराची पावसाची सरासरी जा तीत जा त ५७३ म. मी. तोही राज ान या सव देशात सारखाच पडतो, असं नाही. झलवारसार या ठकाणी हजार म लमीटर कोसळेल, तर जेसलमेर या चपाड वाळवंटात १६४ म ल मटरचे थ बही मु कलीने पडतील! एकंदरीतच अ प पावसामुळेहा देश आ ण वद ण झालेला. न ांना पाणी नाही, कती तरी न ा तर मृतच झाले या. व हरी नाले आटलेले ही स याची ती. अशा प र तीत राज स ह नावाचा एक त ण राज ान या ामीण भागात आप या म ांसह येतो. 'त ण भारत संघ' नावाची त णांची संघटना बांधतो. 'जोहाड' या पूवा पार चालत आले या पा याला बांध घाल या या प तीचं पुन ीवन ही संघटना करते. मृत झाले या न ाना यांना जवंत करते आ ण या वाळवंटात नंदनवन फुलवते. इथ या खचले या लोक जीवनाचा आधार हणून पु हा उभा करते. गे या २० वषा या काळात राज स ह आ ण यां या त ण भारत संघाने राज ानात ११ ज ात लहान-मोठ अशी दहा हजारां न अ धक 'जोहाड', हणजेच मातीची धरणं बांधली आहेत. सुमारे ११०० गावांम ये समृ फुलव याचं काम केलं आहे. ही यशोगाथा न तच त मत करणारी आहे. त ण भारत संघाने गे या २५ वषा त देशभरात १० हजारा न अ धक तलाव बांधले आहेत. या संघटने या काय क या नी समाजाला संवेदनशील क न पा याब लची यांची समाज वाढवून आ ण यांना पाणी बचती या उप मात सहभागी क न जलसंवध न आ ण पा याचा श तब वापर क न आ ण कमी पाणी उ पादन करणा या अ उ पादना या यांना देऊन सात न ांचे पुन ीवन केले आहे. पा यामुळेउ व त झाले या राज ान मधील हजारो गावांचे पुनव सन त ण भारत संघाने केले आहे. यांची असहायता रोगराई र कर याचे काम यांनी केले आहे. त ण भारत संघ न ांचे अ त मण काढ यासाठ सरकारकडून न ांचे ज मनीचे सीमांकन क न घे यात

2022 23 42 म न आहे. ही सं ा न ांचे षण रोख यासाठ समाज संत आ ण रा याची जबाबदारी सांग यासाठ न ांचे पया वरणीय वाह सु न त कर यासाठ भूजलाचे शोषण रोख यासाठ आ ण "रीज टू हॅली" त वाचे पालन क न भूजल पुनभ रण कर यासाठ सामुदा यक षण मोजमाप करत आहे. या सं ेने आतापय त १४४ न ां या चेतना या ा काढ या आहेत. या सं ांचे सरे नाव न ां या पुन ीवन करणारी सं ा आहे. ही भारतातील नद पुन ीवन सं ा मानली जाते. अरावरी, सरसा, भ गनी, जहावली, साबी, परेल आ ण महे रा या सात न ांचे पुन ीवन कर याचे काम राज स ह त ण भारत संघाने केले आहे. या सात न ा गंगे या खो यातील न ा आहे. संपूण गंगेत पा याचा वाह वाढावा आ ण गंगा अखंड आ ण शु हावी अशी त ण भारत संघाची इ ा आहे. यामुळे त ण भारत संघाचे उपा य ी. गु दास अ वाल यांनी भागीरथी वर बांध यात येत असले या बंधारे रोख यासाठ आमरण उपोषण केले होते. अ य ी. राज स ह जी यांनी गोमुख, भोजवास आ ण गंगो ी येथे कचरा व ापन आ ण षण तपासणीसाठ सामुदा यक व ा केली होती. भ व यात संपूण गंगा नद या दो ही तीरावर गंगा संसद आयो जत क न गंगा नद या व तेसाठ राज, समाज आ ण संतांची जबाबदारी घेऊन गंगेवर देखरेख ठेवणे साठ त ण-त ण ची त ण गंगा स मती ापन केली जाईल याच माणे गंगा जलबीरडी देखील ौढ आ ण वृ ांसाठ बनवली जात आहे. आज आप या न ा, तलाव, व हरी कच या या गैर व ापनामुळे न होत आहे. गोमुख येथे अनेक कापड आ ण ला टक कचरा जाळ याने पया वरणाचा वाह बघडतो. यासाठ त ण भारत संघांनी 13 जणांची ट म केली होती. तथे आंघोळ कर यापूव कचरा आ ण ला टक गोळा क न यां या बॅगेत टाकला. नंतर अंघोळ नंतर या पश ा भोजवासातून गंगो ी ला पाठव यात आ या. वन वभागाने यांना गंगो ी म ये ज त केले. यांचा कायदा वन ज मनीतून कचराही वेगळा क न देत नाही. हा कचरा खाऊन व य ाणी आ ण पाळ व जनावरे मरण पावली तरी या सव गैरकृ यांची जबाबदारी वन वभाग वतः घेत नाही तर समाजाला जबाबदार ठरवते. यामुळेवन वभागा या पुढाकाराने समाज कचरा उचलत नाही. मी हे काम गंगो ी म ये सु केले. ते हा समाज पुढे आला समाजाने कचरा उचल यास सु वात केली तर कच या या चारही थांबेल. आपले जल ोत हणजे न ा तलाव आ ण परहे ी वाचतील. ही कचरा व ापनाची सामुदा यक यश वी या होऊ शकते. त ण भारत संघ गंगा व तेसाठ गंगासमुदायाला जागृत कर यात गुंतलेला आहे. गंगा समुदाय आता गंगा व तेसाठ आपले काही कायदे, नयम, धोरणे आ ण था बनव यात त आहे. हा माग गंगे या अ वरत आ ण नम लता यां या यशाची स बनेल. सा ी गुरव : बारावी व ान

2022 23 43 स साखळकर अकरावी क ा ामा णकपणा हा गुण बोलून दाखवणे खूप सोप े आहे परंतु ामा णक राहणे खूप अवघड आहे. ामा णकपणा अंगी ये यासाठ एक आंत रक ी वक सत करावी लागते. ते हा आपण बोलणे, वागणे, नातेसंबंध, मै ी, ेम अशा जीवना या येक पैलूत ामा णक रा शकतो. जी ती जीवनात शांतता आ ण समाधान शोधत असतो याला नेहमी जाणवते क ामा णक रा हले नाही तर आपण वतःलाच फसवत असतो. यामुळे वतःचा वभाव ामा णक ठेव याचा य न अशी ती करत असते. इतरांची फसवणूक आ ण बोल यातील कटुता अशा तीत आढळत नाही. ामा णकपणा हा वरचेवर वक सत करता येणारा गुण नाहीये तर यासाठ खोल आंत रक ी असावी लागते. यासाठ वतः या आ ण इतरां या जीवनाचे अ यंत जवळून नरी ण करावे लागते. यानुसार जीवनाचा अ यंत सुखद अनुभव कसा काय नमा ण होऊ शकतो याचे आकलन आप याला होत असते. जीवनाचा अनुभव, नरी ण आ ण चौकस बु यांतून वतः या वभावाला एक कारची धार येत जाते. या वभावालाच ामा णकपणा हणतात. अशी ती वा भमानी असू शकते पण अहंकारी कधीच नसते. वतःचे भले कशात आहे हे जाणून घेऊन इतरां याही जीवनात तो आनंद नमा ण कर याचा य न करत असते. ामा णकपणा वक सत हो यासाठ आप या सभोवतालचा समाज आ ण कुटुंब व ा तशा सं कारांनी यु त असले पा हजेत. जर तसे नसेल तर ामा णक अस याचे फायदेओळखून आप या कमा त आपण छोटेछोटेबदल करायला हवेत. एखादेवचन अथवा श द दला तर तो ामा णकपणे पाळणे, वेळेत काम पूण करणे, वतःचा फायदा बघून कोणाची फसवणूक न करणे अशा बाबी ल ात घेऊन या अं गकार याचा य न करणे, तसेच कोण याही ना यातील ाधा यता ठरवून व ास आ ण ेम वाढवत जाणे यातूनही ामा णकपणा झळकत असतो. व ाथ दशेत असताना नय मत अ यास पूण करणे, वेळेवर शाळेत जाणे, सवा शी मै ीपूण वहार करणे अशा गो ी वतः या वभावात आण या तर ामा णकपणा वक सत हायला मदत होईल. तेच व ाथ भ व यात नी तम ा आ ण ामा णकपणा समाजात जवू शकतील. ामा णक ती जीवनात एकदम सहज आ ण सरळमाग यश वी होत असते. ते नयेला बदल याचा य न न करता वतःला अगोदर बदलतात यामुळे यां या जीवनात नरथ क कलह आ ण संघष जाणवत नाही. तेजाणतात क ामा णकपणे वतःचे कम क न शांत व समाधानी आयु य जगणे यातच आनंद सामावलेला आहे.

2022 23 44 मु कान मु ला अकरावी क ा नसग खरंच खूप सुंदर आहे आ ण सृ ी खूप छान आहे जीवनाचे सव रंग आपण पा शकतो या सव छटा या आप याला रा देतात. नसग आप याला खूप वा त वक अस याची अनुभूती देतो आप या आजूबाजू या जगाचा वसर पडतो. झाड जे हळुवारपणे डोलते ते चेह यावर आनंद देते. न ा अ तम आवाजाने वाहतात सूया त ही कृपा असते. ही देवाची सुंदर न म ती फ त मनाला नसगा या स दया त सामावून घेते. नसगा या स दया त सामावून घेते. णोती चांदोरकर अकरावी क ा ामीण भारता या वकासासाठ एका उ ोगाची बां धलक 'उदार, दयाळू वभावाचा एक पैलू आप या सवा म येच असतो भुके याला अ देणं, आजारी त ची सेवा करणे वगैरे! ही एक कारची परोपकाराची मलमप च असते. ग रबांना अशा कारे मदत कर या या उद हेतूपासून मी लांबच आह ेआ ण या गो ीला मा या ीने फारसं मह व नाही. तरीही समाजातील ब ल आ ण अस घटकांना मदत करायची झाली तर यां यामध या गुणवानांना, मता असले यांना मदतीचा हात देणं, यां यासाठ संधी नमा ण करणे हे या समाजासाठ आ ण रा ासाठ हतावह असत. तीच फार मोठ रा सेवा ठरते.' - जमशेदजी टाटा टाटा उ ोग समूहातफ होणा या सामा जक काया मागचा कोन यातून दसतो. १९ ा शतकात सर जमशेदजी टाटा यांनी सु केलेला हा उ ोग समूह १०० वषा त चांगलाच व तारला असून, उ ोगा या व वध े ात आघाडीवर असणा या ९३ कंप यां या मा यमातून रा उभारणीचा आ ण सोबतच सामा जक वकास काया चा वसा आजही सांभाळत आहे. साधारण दहा-बारा वषा पूव ची गो आहे. त कालीन पंत धान पी ही नर स हराव यांनी भारतातील उ ोगपत ची एक प रषद आयो जत केली होती. या प रषदेला टाटा उ ोग समूहातफ टाटा ुपचे चेअरमन रतन टाटा आ ण टाटा स स, टाटा इंड ज, टाटा मोटस आ ण टाटा इंटरनॅशनल चे मॅने ज ग ुती बने : बारावी वा ण य

2022 23 45 डायरे टर डॉ टर जे जे इराणी उप त होते. यावेळ बोलताना पंत धानांनी एक ताव उप त उ ोगपत समोर ठेवला. येक उ ोगाने होणा या न या या केवळ एक ट का नधी हा सामा जक कामांसाठ आ ण उप मांसाठ बाजूला ठेवावा. या नधीशी संबं धत उ ोग आ ण या उ ोगातील कामगार यांचा संबंध असू नये. नर स हराव यांचा ताव ऐक यावर रतन टाटा आ ण डॉ टर जेजे इराणी यांनी फ त एकमेकांकडेब घतलं परंतु यावेळ यांनी कोणतीही त या त केली नाही. नंतर रतन टाटा आ ण डॉ टर जे जे इराणी यांनी नर स ह राव यांना अपे त असले या फुटप व न टाटा ट ल ने सामा जक काया ला दले या योगदानाचा आढावा घेतला ते हा यां या असं ल ात आलं क , टाटा ट ल ची ापना झा यापासून दहा वषा त कंपनीने आतापय त न ातील तीन ते वीस ट के भागा त सामा जक वकास काया साठ खच केलेला आहे. वशेष हणजे टाटा ट ल या न याचा आलेख सात याने बदलत होता तरी सामा जक काया तला कंपनी या योगदानाचा लांब तीन ते वीस ट यां दर यानच फरलेला होता. हे उदाहरण पुरसे े बोलत आहे. अथा त हे झालं टाटा उ ोग समूहाला केवळ टाटा ट ल या कंपनीच ेउदाहरण. टाटा उ ोग समूहाने कर भरणा के यानंतर या न यातून ३० ट के नफा सामा जक वकास कामांसाठ वापरला आहे. आक ां या भाषेत बोलायचं झालं तर २००३-२००४ साली टाटा उ ोग समूहाने आप या सामा जक उ र दा य वासाठ त बल १७०० कोट पये खच केले आहेत. स या श दात सांगायचं झालं तर ही र कम पुणे महानगरपा लके या अथ संक पापे ा पट होऊन जा त आहे! परोपकारी भारतीय सं कृतीची फार मोठ परंपरा आहे. राजे महाराजे, सरदार, उमराव वगैरे दानशूर यां या अनेक कथा सग यांनाच ठाऊक असतात. मा टाटा उ ोग समूहाचे सं ापक जमशेदजी टाटा यांनी परोपकारा या संक पनेला नवा अथ दला. यां याबरोबर याचा अथ होता रा घडवणं आ ण रा घडवताना नवा समाज घडवण. या समाजाला वावलंबी बनवणं. 'टाटा' हे नाव एका अथा ने भांडवलशाही जगाच े त न ध व करणार े आहे. परंतु या उ ोगाची वचारसरणी ापक आहे सवा ना सामावून घेणारी आहे. १८९२ या कतीतरी आधी जमशेदपूर येथे टाटा उ ोगाचा पोलाद पाया घालताना सर जमशेदजी टाटा यांनी आधु नक रा घडव याच े व ब घतलं, नवा सश त आ ण वयंपूण समाज घडव याच येय ठेवलं आ ण ही व य ातही आणली. १०० ते १२५ वषा पूव टाटा सारखे अनेक ीमंत उ ोग घराणी भारतात होती. यांनीही आपाप या परीने इथ या समाजा या वकासासाठ य न केले. पण टाटांनी सामा जक वकास काया ला उजळ असे प रमाण द े. शा त मू य बहाल केलं. हे उ ोग समूहाने देऊळ, धम शाळा, घाट वगैरे उभार यापे ा ानमं दर उभार यावर भर दला. ानाची, व ानाची, संशोधनाची कास धरली. भारतीय समाजाला प ान पेढा उपयोगी पडतील अशा नामवंत सं ा उ या के या. हमालया एवढ माणसं घडवली. इथ या माणसां या मनगटात बळ आणलं. यांना उभं केलं. 'टाटा' उ ोग समूहाची ही ताकद आहे आ ण या ताकद या मागे पोलाद सामा जक सं कृती आहे!

2022 23 46 नेहा गुरव अकरावी व ान तु या मा या मै ीतील नाते असेच घ हावे, कधी हसावे, कधी रडावे, पण वळून परत एकदा आपले मन या अ लड मै ीकडे वळावे, परत एकदा हेच हणावे , तु या मा या मै ीतील नाते असेच घ हावे , कधी राग तर ,कधी सवा असावा भांडण होउन नाते, तोड याचा नाही तर य न न ाने जोड याचा असावा , आ ण सतत हेच मनी असावे, तु या मा या मै ीतील नाते असेच घ हावे, ेम त होउन नाही तर मनातून कळावे समजले नाही तर ते समजून सांगावे वचार भ असले, तरी ेम आतून करावे खरचं, तु या मा या मै ीतील नाते असेच घ हावे समृ हरळ कर अकरावी एम सी ही सी मै ी हणजे व ासाचं सरं नाव, यात नसतो फ त नरागस भाव। मै ी हणजे खळखळत वाहणारा झरा, जसा आकाशातील शु शु तारा। मै ी हणजे संकटांशी झुंजणारा वारा, व ासाने वाहणारा आपुलक चा झरा। मै ी हणजे दोघांनी खेळायचा खेळ, यात दोघांनीही सांभाळायचा असतो मेळ। तुम यामुळे कळला खरा अथ मला मै ीचा, खरचं वाटतं असाच हात असूदे नेहमी तुम या साथीचा। केतक रानडे : बारावी क ा साई सावंत : अकरावी क ा