KAZANIM EKSENİ DEĞERLENDİRMELERİ İLE

8. SINIF

HİBRİT SİSTEMİN DEĞERLENDİRME BASAMAĞINDAKİ BÜTÜNCÜL ÖĞRENMEYİ GERÇEKLEŞTİR!

HEDEFİNE ULAŞ! FEN BİLİMLERİ

HİBRİT SİSTEM

Her HİBRİT Konu İçin √ Öğrenme Basamağı Ürünleri √ Uygulama Basamağı Ürünleri √ Ödev ve Pekiştirme Basamağı Ürünleri

Kazanım

2

ADET YAZILIYA HAZIRLIK SINAVI

1. DÖNEM KED

HİBRİT UYGULAMA BASAMAĞI Tekstra Testler

HİBRİT DEĞERLENDİRME BASAMAĞI KED (Kazanım Ekseni Değerlendirme)

HİBRİT ÖLÇME BASAMAĞI ÜDS (Ünite Değerlendirme Sınavları) Kurumsal Deneme Sınavları Bursluluk Sınavları ve Hazır Bulunuşluk Sınavları Checkmate Branş Denemeleri Capsul (1. Dönem Tekrar Kamp Kitabı) -

KAZANIM EKSENİ DEĞERLENDİRMELERİ

HİBRİT PEKİŞTİRME ve ÖDEV BASAMAĞI Eksen Soru Bankaları

LGS 1. DÖNEM

Akıllı Tahta Uygulaması

1. Dönem Sonu Değerlendirme Sınavı Deney Temelli Sorular CA00-08.01KED13

Halim Meriç İş Merkezi No:15/E

caliskanyayinlari

- Analiz - Sentez Soruları

Kat:9 D:41-42-44 İstanbul

- Sınava Hazırlayan Sorular

Tel: 0212 275 00 35

- Graf ik ve Tablo Yorumlama Soruları

www.caliskanyayinlari.com

Çalışkan bir

markasıdır.

4

ADET ŞEMATİK POSTERLİ KONU ANLATIMI

Kendinden Optik Formlu ve Online Türkiye Geneli Ölçme Değerlendirme

Tamamı Yeni Nesil Sorular

1. Ara Tatil Değerlendirme Sınavı

Gülbahar Mh. Cemal Sururi Sok.

Değerlendirmeleri

FEN BİLİMLERİ

√ Ölçme ve Değerlendirme Basamağı Ürünleri

HİBRİT ÖĞRENME BASAMAĞI Hibrit Fasikül Defterler

Ekseni

Haftalık Kazanım Bazlı

20 FÖY Değerlendirme

MEVSİMLER VE İKLİM

Mevsimlerin Oluşumu

Dünyamız kutup noktalarından basık geoit-küre şeklindedir. Dünyayı iki eşit parçaya bölen Ekvator çizgisi gerçekte olmayan

KUZEY YARIM KÜRE

hayali bir çizgidir. Ekvator çizgisi Dünya’yı Kuzey Yarım Küre ve EKVATOR

GÜNEY YARIM KÜRE

Güney Yarım Küre olarak ikiye ayırır.

Mevsimlerin Oluşmasının 2 Temel Nedeni;

1. Dünya’nın Eksen Eğikliği 2. Dünya’nın Güneş Etrafında Dolanma Hareketi

Mevsim Geçişlerinin Yaşandığı Tarihler 21 Haziran (Yaz Gündönümü - Yaz Solstisi)

Türkiye ise Kuzey Yarım Küre’de bulunmaktadır.

23 Eylül (Ekinoks) 21 Aralık (Kış Gündönümü - Kış Solstisi)

Yengeç Dönencesi Kuzey Yarım Küre’de bulunur. Oğlak Dönencesi Güney Yarım Küre’de bulunur. Dünya’mız hem kendi ekseni etrafında dönme hareketi hem de Güneş etrafında dolanma hareketi yapmaktadır.

21 Mart (Ekinoks) Yengeç Dönencesi

21 Mart

EKVATOR Oğlak Dönencesi

21 Haziran

Dünya kendi ekseni etrafında 23 derece 27 dakikalık (yaklaşık 23,5 derece) eğik olarak döner. Bu duruma EKSEN EĞİKLİĞİ

23 Eylül

denir. Dünya kendi ekseni etrafında saat yönünün tersine doğru döner.

Kış mevsiminde Güneş ışınları yeryüzüne eğik gelir. Geldiği açı dardır.

Kendi ekseni etrafında dönmesi sonucu gece-gündüz oluşur.

Geniş bir alanı aydınlatır. Birim yüzeye aktardığı enerji miktarı azdır.

21 Mart

Yaz mevsiminde ise yeryüzüne dik ve dike yakın açıyla gelir. Geldiği açı büyüktür. Dar bir alanı aydınlatır. Birim yüzeye aktardığı enerji miktarı fazladır.

Dünya Güneş etrafındaki dolanımını 365 gün 6 saatte (1 yıl) tamamlar. Dünya’nın Güneş etrafında dolanma yörüngesi elips şeklindedir.

21 Aralık

21 Haziran

21 Aralık 23 Eylül

MEVSİMLER VE İKLİM

Mevsimlerin Oluşumu

Dünyamız kutup noktalarından basık geoit-küre şeklindedir. Dünyayı iki eşit parçaya bölen Ekvator çizgisi gerçekte olmayan

KUZEY YARIM KÜRE

hayali bir çizgidir. Ekvator çizgisi Dünya’yı Kuzey Yarım Küre ve EKVATOR

GÜNEY YARIM KÜRE

Güney Yarım Küre olarak ikiye ayırır.

Mevsimlerin Oluşmasının 2 Temel Nedeni;

1. Dünya’nın Eksen Eğikliği 2. Dünya’nın Güneş Etrafında Dolanma Hareketi

Mevsim Geçişlerinin Yaşandığı Tarihler 21 Haziran (Yaz Gündönümü - Yaz Solstisi)

Türkiye ise Kuzey Yarım Küre’de bulunmaktadır.

23 Eylül (Ekinoks) 21 Aralık (Kış Gündönümü - Kış Solstisi)

Yengeç Dönencesi Kuzey Yarım Küre’de bulunur. Oğlak Dönencesi Güney Yarım Küre’de bulunur. Dünya’mız hem kendi ekseni etrafında dönme hareketi hem de Güneş etrafında dolanma hareketi yapmaktadır.

21 Mart (Ekinoks) Yengeç Dönencesi

21 Mart

EKVATOR Oğlak Dönencesi

21 Haziran

Dünya kendi ekseni etrafında 23 derece 27 dakikalık (yaklaşık 23,5 derece) eğik olarak döner. Bu duruma EKSEN EĞİKLİĞİ

23 Eylül

denir. Dünya kendi ekseni etrafında saat yönünün tersine doğru döner.

Kış mevsiminde Güneş ışınları yeryüzüne eğik gelir. Geldiği açı dardır.

Kendi ekseni etrafında dönmesi sonucu gece-gündüz oluşur.

Geniş bir alanı aydınlatır. Birim yüzeye aktardığı enerji miktarı azdır.

21 Mart

Yaz mevsiminde ise yeryüzüne dik ve dike yakın açıyla gelir. Geldiği açı büyüktür. Dar bir alanı aydınlatır. Birim yüzeye aktardığı enerji miktarı fazladır.

Dünya Güneş etrafındaki dolanımını 365 gün 6 saatte (1 yıl) tamamlar. Dünya’nın Güneş etrafında dolanma yörüngesi elips şeklindedir.

21 Aralık

21 Haziran

21 Aralık 23 Eylül

MEVSİMLER VE İKLİM 21 Haziran (Gün dönümü)

23 Eylül (Ekinoks)

21 Aralık (Gün dönümü)

21 Mart (Ekinoks)

Güneş ışınları KYK’deki Yengeç Dönencesi’ne

Güneş ışınları öğle vakti Ekvator’a dik

Güneş ışınları GYK’de Oğlak Dönencesi’ne

Güneş ışınları öğle vakti Ekvator’a

dik gelir.

gelir.

dik açıyla gelir.

dik açıyla gelir.

Bu tarihten itibaren KYK’de yaz, GYK’de kış mevsi-

Bu tarihten itibaren KYK’de sonbahar,

GYK’de yaz, KYK’de kış yaşanır.

Bu tarihten itibaren KYK’de ilkbahar,

mi yaşanır.

GYK’de ilkbahar yaşanmaya başlar.

KYK’de en uzun gece, GYK’de en uzun

GYK’de sonbahar yaşanır.

KYK’de en uzun gündüz, GYK’de en uzun gece

Dünya’nın her yerinde gece-gündüz

gündüz yaşanır.

Dünya’nın her yerinde gece-gündüz

yaşanır.

süreleri eşittir. (12 saat)

KYK’de

Eksen eğikliği ortadan kalkar.

kısalmaya, GYK’de gündüzler kısalmaya

21 Mart’ta eksen eğikliği ortadan

geceler uzamaya başlar.

kalkar.

Bu tarihten itibaren KYK’de gündüzler kısalmaya, geceler uzamaya başlar. GYK’de geceler kısalmaya, gündüzler uzamaya başlar.

gündüzler

uzamaya,

geceler

süreleri eşittir. (12 saat)

Rüzgâr

Güneş ışınlarının gelme açısı küçüldükçe gölge boyu artar.

İKLİM VE HAVA HAREKETİ Hava Olayları

İklim

1 Dar bölgeler için geçerlidir. Geniş bölgeler için geçerlidir. 2 Uzun sürede meydana gelen hava Kısa sürede oluşan hava olaylarıdır. olaylarının ortalamasıdır. 3 Değişikliği fazladır. 4 Hava olayları tahminidir.

Değişikliği azdır. İklim kesinlik bildirir.

5 Hava olaylarını belirtirken güneşli, rüzgarlı, yağmurlu gibi kavramlar kullanılır. 6 Hava olayları bilimi meteorolojidir. 7 Uzmanı meteorologtur.

Yağmur

Rüzgar, yüksek basınçlı havanın, alçak basınçlı bölgeye doğru yaptığı hava hareketi sonucu oluşur. Yüksek Basınç Alanı

Alçak Basınç Alanı

İklim olaylarını belirtirken kurak, yağışlı, ılıman gibi kavramlar kullanılır.

1

Alçalıcı hava hareketi vardır.

1

Yükselici hava hareketi vardır.

2

Hava sıcaklığı düşüktür.

2

Hava sıcaklığı yüksektir.

İklim bilimi klimatolojidir.

3

Havanın yoğunluğu yüksektir.

3

Havanın yoğunluğu düşüktür.

İklim bilimci (uzmanı) klimatologdur.

4

Havadaki nem azdır. Bulut ve yağmur oluşumu gözlenmez.

4 5

Havadaki nem yüksektir. Bulut ve yağmur oluşumu gözlenir.

Kar gökyüzünde oluşur.

Dolu

5

KÜRESEL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ

YAĞIŞ

Dünya üzerinde iklimin kendiliğinden değişmesinin yanı sıra insan faaliyetleri sonucu iklimlerde değişimler meydana gelir. Bu değişimlere küresel iklim değişikliği denir. Küresel iklim değişikliğinin asıl sebebi küresel ısınmadır.

Çiy

Sis yeryüzünde oluşur.

Kırağı

Küresel iklim değişikliği sele, doğal afetlere, kuraklığa ve çölleşmeye neden olurken çözüm olarak fabrika bacalarına filtre takılması, toplu taşıma araçlarının tercih edilmesi başlıca önerilerdendir.

MEVSİMLER VE İKLİM 21 Haziran (Gün dönümü)

23 Eylül (Ekinoks)

21 Aralık (Gün dönümü)

21 Mart (Ekinoks)

Güneş ışınları KYK’deki Yengeç Dönencesi’ne

Güneş ışınları öğle vakti Ekvator’a dik

Güneş ışınları GYK’de Oğlak Dönencesi’ne

Güneş ışınları öğle vakti Ekvator’a

dik gelir.

gelir.

dik açıyla gelir.

dik açıyla gelir.

Bu tarihten itibaren KYK’de yaz, GYK’de kış mevsi-

Bu tarihten itibaren KYK’de sonbahar,

GYK’de yaz, KYK’de kış yaşanır.

Bu tarihten itibaren KYK’de ilkbahar,

mi yaşanır.

GYK’de ilkbahar yaşanmaya başlar.

KYK’de en uzun gece, GYK’de en uzun

GYK’de sonbahar yaşanır.

KYK’de en uzun gündüz, GYK’de en uzun gece

Dünya’nın her yerinde gece-gündüz

gündüz yaşanır.

Dünya’nın her yerinde gece-gündüz

yaşanır.

süreleri eşittir. (12 saat)

KYK’de

Eksen eğikliği ortadan kalkar.

kısalmaya, GYK’de gündüzler kısalmaya

21 Mart’ta eksen eğikliği ortadan

geceler uzamaya başlar.

kalkar.

Bu tarihten itibaren KYK’de gündüzler kısalmaya, geceler uzamaya başlar. GYK’de geceler kısalmaya, gündüzler uzamaya başlar.

gündüzler

uzamaya,

geceler

süreleri eşittir. (12 saat)

Rüzgâr

Güneş ışınlarının gelme açısı küçüldükçe gölge boyu artar.

İKLİM VE HAVA HAREKETİ Hava Olayları

İklim

1 Dar bölgeler için geçerlidir. Geniş bölgeler için geçerlidir. 2 Uzun sürede meydana gelen hava Kısa sürede oluşan hava olaylarıdır. olaylarının ortalamasıdır. 3 Değişikliği fazladır. 4 Hava olayları tahminidir.

Değişikliği azdır. İklim kesinlik bildirir.

5 Hava olaylarını belirtirken güneşli, rüzgarlı, yağmurlu gibi kavramlar kullanılır. 6 Hava olayları bilimi meteorolojidir. 7 Uzmanı meteorologtur.

Yağmur

Rüzgar, yüksek basınçlı havanın, alçak basınçlı bölgeye doğru yaptığı hava hareketi sonucu oluşur. Yüksek Basınç Alanı

Alçak Basınç Alanı

İklim olaylarını belirtirken kurak, yağışlı, ılıman gibi kavramlar kullanılır.

1

Alçalıcı hava hareketi vardır.

1

Yükselici hava hareketi vardır.

2

Hava sıcaklığı düşüktür.

2

Hava sıcaklığı yüksektir.

İklim bilimi klimatolojidir.

3

Havanın yoğunluğu yüksektir.

3

Havanın yoğunluğu düşüktür.

İklim bilimci (uzmanı) klimatologdur.

4

Havadaki nem azdır. Bulut ve yağmur oluşumu gözlenmez.

4 5

Havadaki nem yüksektir. Bulut ve yağmur oluşumu gözlenir.

Kar gökyüzünde oluşur.

Dolu

5

KÜRESEL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ

YAĞIŞ

Dünya üzerinde iklimin kendiliğinden değişmesinin yanı sıra insan faaliyetleri sonucu iklimlerde değişimler meydana gelir. Bu değişimlere küresel iklim değişikliği denir. Küresel iklim değişikliğinin asıl sebebi küresel ısınmadır.

Çiy

Sis yeryüzünde oluşur.

Kırağı

Küresel iklim değişikliği sele, doğal afetlere, kuraklığa ve çölleşmeye neden olurken çözüm olarak fabrika bacalarına filtre takılması, toplu taşıma araçlarının tercih edilmesi başlıca önerilerdendir.

KED Kazanım

Ekseni Değerlendirmeleri

Kazanım

01

1. Dünya'nın Güneş etrafındaki hareketi sırasında bulunduğu konumlar aşağıda numaralandırılarak gösterilmiştir.

8. 1. 1. 1. : Mevsimlerin oluşumuna yönelik tahminlerde bulunur.

2. Farklı ülkelerde yaşayan iki arkadaşın yaşadıkları şehirlerdeki gece süreleri aşağıdaki grafikte verilmiştir. Gece Süresi

21 Mart 21 Haziran

21 Aralık

II

III

I A

23 Eylül



IV



Dünya üzerindeki konumları bilinmeyen A, B ve C şehirlerine ait bir tablo verilmiştir. Şehirler

Gece ve Gündüz Süresi

C

1

Şehirler

İki arkadaşın telefon görüşmesindeki ifadeleri aşağıda verilmiştir.

Emre:  Burada hava soğuk. Kış gecesinde kestane yemek çok güzel oluyor.

Coşkun: Burada hava bunaltıcı sıcak. Öğle saatinde dondurma yemek ve denize girmek çok eğlenceli.



Buna göre Emre ve Coşkun’un bulundukları yerlerle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

A B

B

A) Tarih 21 Haziran ise Coşkun A şehrinde olup Güney Yarım Küre'de yaşamaktadır.



Tabloda verilen sarı düğmeler gündüz süresini, yeşil düğmeler gece süresini göstermektedir.

B) Aynı saatte bir cismin gölge boyu B şehrinde A şehrine göre daha uzundur.



Buna göre,

C) Tarih 21 Aralık ise Emre B şehrinde olup Kuzey Yarım Küre'de yaşamaktadır.



I. A şehri I konumunda Kuzey Yarım Küre'de bulunan bir şehir olabilir.



II. B şehri III konumunda Kuzey Yarım Küre'de bulunan bir şehir olabilir.



III. C şehri kesinlikle IV numaralı konumda Güney Yarım Küre'deki bir şehirdir.



ifadelerinden hangileri doğrudur? A) I ve II

B) I ve III

C) II ve III

D) I, II ve III

8. SINIF FEN BİLİMLERİ

D) Coşkun ve Emre Dünya’nın farklı yarım kürelerinde yaşıyor olabilirler.

01 4. Dünya’nın yıllık hareketinin sonucunda, Güneş ışınlarının geliş açısı değişmektedir. Işınların gelme açısı arttıkça yüzeye bıraktığı ısı enerjisi miktarı da artmaktadır. Bunun sonucunda aynı anda farklı yarım kürelerde farklı mevsimler yaşanır.

3. Dünya’nın eksen eğikliği ve Güneş etrafındaki dolanım hareketi sonucu Güneş ışınlarının Dünya’ya geliş açısı değişiklik göstermektedir. Buna bağlı olarak yüzeyde oluşan ısı enerjisi miktarı da değişir. Aşağıda Dünya’nın Güneş etrafında dolanımı sırasında oluşan konumlarından biri verilmiştir.









Ekvator



Dünya aşağıdaki konumdayken Güneş ışınlarının K, L, M, N noktalarına gelişi görseldeki gibidir. Yengeç Dönencesi Ekvator

Güneş ışınları K L

Oğlak Dönencesi



M N

Verilen görsele göre;



Verilen bilgilere ve görsele göre;



I. Güney Yarım Küre'de yaz başlangıcı olabilir.



II. Kuzey Yarım Küre'de Güneş ışınları yüzeye Güney Yarım Küre'ye göre daha büyük açı ile gelir.



I. K noktasında yaz mevsimi yaşanmaktadır.





III. Kuzey Yarım Küre'nin yüzeyinde oluşan ısı enerjisi miktarı Güney Yarım Küre'den fazladır.

II. Bu şehirler içinde Güneş ışığını en küçük açı ile alan yer N noktasıdır.





ifadelerinden hangileri doğrudur?

III. L ve N noktalarında eşit süre bekletilen özdeş cisimlerden N noktasındakinin sıcaklık artışı daha az olur.



ifadelerinden hangilerine ulaşılabilir?

A) Yalnız II

B) Yalnız III

C) I ve II

D) II ve III

5.

A) I ve II

B) I ve III

C) II ve III

D) I, II ve III

Birim Yüzeye Düşen Enerji Miktarı 3

1

Güneş

2 K

2

L

M

Ülkeler



Yukarıda 21 Haziran tarihinde Dünya ve Güneş'in konumu ile K, L ve M ülkelerinde birim yüzeye düşen enerji miktarlarına ait grafik verilmiştir.



Buna göre Dünya üzerinde 1, 2 ve 3 numaralarıyla belirtilen ülkelerin K, L ve M ülkeleri ile doğru şekilde eşleştirilmesi aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir? K

L

M

A)

1

2

3

B)

3

2

1

C)

3

1

2

D)

1

3

2

8. SINIF FEN BİLİMLERİ

01 6. L ülkesinde yaşayan Doğu ile M ülkesinde yaşayan Ata arkadaştır. İnternetten haberleşen iki arkadaştan Doğu, havaların sıcak olduğunu söylemiştir.

8.

IV

I

L III M



II

Buna karşılık Ata arkadaşına;



I. Okullar kar yağışından dolayı tatil edildi.



II. Havalar çok sıcak olduğu için denize yüzmeye gittim.



III. Yaşadığım ülkede 21 Aralık tarihinde en uzun gece yaşanır.



ifadelerinden hangilerini söylemiş olamaz? A) Yalnız II

B) I ve II

C) II ve III

D) I, II ve III



Doğru

2 1

Süre



4

K



M

Bölge

: Gündüz süresi : Gece süresi

Yukarıda Dünya'nın Güneş etrafındaki dolanımı sırasındaki konumlarından biri ile Dünya bu konumdayken K ve M bölgelerinde yaşanan gece gündüz süreleri grafiği verilmiştir. Buna göre;

Yanlış

Dünya IV. konumdayken güney Yarım Küre'de sonbahar mevsimi yaşanır.

Dünya III. konumdayken Güney Yarım Küre'de en uzun gündüz yaşanır.

Doğru Yanlış

Doğru Yanlış

2. çıkış

3. çıkış

4. çıkış

Buna göre, verilen ifadelerin doğru ya da yanlış olduğuna karar verilerek ilerlendiğinde hangi çıkışa ulaşılır? A) 1.

3



Dünya I. konumdayken Kuzey Yarım Küre'de en uzun gece yaşanır.

1. çıkış

7.



Yukarıda Dünya’nın Güneş etrafındaki dolanımı sırasında bulunduğu konumlardan bazıları numaralandırılarak gösterilmiştir. Aşağıdaki dallanmış ağaç diyagramında bu konumlarla ilgili ifadeler yer almaktadır.

B) 2.

C) 3.

D) 4.

9. Engin Amca bahçesine portakal ağacı dikmiştir. Engin Amca'nın yaptığı araştırmaya göre portakal ağacı çiçek açtıktan 6 ay sonra ağacın meyvesi oluşmaktadır.

Portakal meyvesi kış mevsiminde toplanacağına göre,



I. Kuzey yarım kürede portakal meyvesi toplanırken Güney yarım kürede portakal ağaçları çiçek açar.



I. Grafikteki K bölgesi şekildeki 1 ya da 2 numaralı bölgeler için çizilmiştir.



II. Grafikteki M bölgesi sadece şekildeki 3 numaralı bölgeyi temsil etmektedir.



II. Haziran ayında Güney yarım kürede portakal ağaçları çiçekleri açar.



III. 2 numaralı bölgede birim yüzeye düşen enerji miktarı 4 numaralı bölgeye göre daha fazladır.



III. Aralık ayında Kuzey yarım kürede portakal ağaçları çiçek açar.



ifadelerinden hangileri doğrudur?



ifadelerinden hangisi söylenebilir?

A) Yalnız I

B) Yalnız II

A) Yalnız I

B) Yalnız III

C) I ve II

D) I ve III

C) I ve II

D) II ve III KAZANIM EKSENİ DEĞERLENDİRMELERİ

3

01 10. K şehrinde bir çubuğun yıl içinde öğle vakti gölge boyunu gösteren grafik aşağıda verilmiştir.

Gölge boyu (cm)



11. Dünya'nın Güneş etrafında dolanımı sırasında eksen eğikliğinden dolayı Güneş ışınları yıl boyunca yüzeye farklı açılarla düşer. Gelen ışınların açısı ne kadar büyük olursa yüzeye o kadar fazla ısı enerjisi aktarır.

K, L ve M şehirlerinin Dünya haritasındaki konumları aşağıdaki gibidir. M

21 Aralık

21 Mart

21 Haziran

23 Eylül

L

Buna göre;

K



I. K şehri Yengeç dönencesi üzerindedir.



II. 21 Aralık tarihinden 21 Haziran tarihine kadar gölge boyunun kısalmasının nedeni, Güneş ışınlarının geliş açısının artmasıdır.



III. K şehri Güney Yarım Küre'de yer alır.



verilenlerden hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) I ve II

C) II ve III

D) I, II ve III



Buna göre 21 Haziran'da en uzun gündüzün yaşandığı şehir, 21 Aralık'ta gölge boyunun en kısa olduğu şehir ve 21 Mart'ta Güneş ışınlarının dik açı ile düştüğü şehir aşağıda verilenlerden hangisi gibi olabilir? 21 Haziran

21 Aralık

21 Mart

A)

K

M

L

B)

L

K

M

C)

L

M

K

D)

M

K

L

12. "Dünya, Güneş’in etrafında elips şeklinde bir yörüngede dolanarak yıllık hareketini gerçekleştirir. Dünya’nın Ekvator düzlemi, dolanma düzlemi ile çakışık olmadığından Güneş etrafındaki dolanma düzleminde eğik bir şekilde yol alır."

Aşağıdaki şekillerde Dünya’nın Güneş karşısındaki her biri mevsim başlangıcı kabul edilen iki konumu gösterilmiştir.



Kuzey Kutbu

Kuzey Kutbu

Güneş

Güneş

Güney Kutbu Şekil 1

Güney Kutbu Şekil 2

Verilen şekiller dikkate alındığında aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır? A) Dünya Şekil 1’deki konumda iken Kuzey ve Güney Yarım Küre'lerde farklı mevsimler yaşanır. B) Dünya Şekil 2’deki konumda iken eksen eğikliğinin etkisi ortadan kalkar ve Güneş ışınları öğle vakti Ekvator çizgisi üzerindeki noktalara dik açı ile düşer. C) Dünya Şekil 2’deki konumda iken gece - gündüz eşitliği yaşanır. D) Dünya Şekil 1’deki konumda iken birim yüzeye düşen Güneş ışınları miktarı Kuzey Yarım Küre'de fazla, Güney Yarım Küre'de azdır.

4

8. SINIF FEN BİLİMLERİ

01 13. Bir metre (100 cm) uzunluğundaki özdeş üç demir çubuk yeryüzünde eş yükseltiye sahip yerlerdeki üç farklı düzgün zemine dikiliyor. Yıl boyunca aynı günlerde yerel saatle 12’de gölge boyunun ölçümü gerçekleştiriliyor. Elde edilen değerlerle aşağıdaki çizelge oluşturuluyor.



1 Ocak

1 Nisan

1 Temmuz

1 Ekim

K çubuğunun gölge boyu

10 cm

35 cm

60 cm

35 cm

L çubuğunun gölge boyu

65 cm

40 cm

15 cm

40 cm

M çubuğunun gölge boyu

35 cm

5 cm

35 cm

5 cm

Çizelgedeki değerler dikkate alındığında;



I. K ve L çubukları Dünya’nın farklı yarım kürelerinde bulunmaktadır.



II. M çubuğunun bulunduğu yerde gece ve gündüz süreleri yılda iki kez eşitlenebilir.



III. K çubuğunun bulunduğu yerde en uzun gece haziran ayı içinde yaşanabilir.



yargılarından hangileri doğrudur? A) I ve II

B) I ve III

C) II ve III

D) I, II ve III

14. Ankara ilinde bulunan belirli bir yerde yerel saatle 12.00’de Güneş’in gökyüzündeki konumu, Güneş ışınlarının düşme açısı ve gölge boyu aşağıda verilen şekillerdeki gibi gözlenmiştir.

50°

26,5°

I

II

73,5° III

Numaralanarak verilen bu gözlemlerin 21 Haziran, 23 Eylül ve 21 Aralık’ta gerçekleştirildiği bilindiğine göre, aşağıdakilerin hangisinde gözlem ile gözlemin yapıldığı tarih doğru eşleştirilmiştir?



I

II

III

A)

21 Haziran

23 Eylül

21 Aralık

B)

21 Aralık

23 Eylül

21 Haziran

C)

21 Haziran

21 Aralık

23 Eylül

D)

23 Eylül

21 Aralık

21 Haziran KAZANIM EKSENİ DEĞERLENDİRMELERİ

5

01 15. Dünya üzerindeki belirli bir yere 21 Aralık ve 21 Haziran’da yerel saatle 12.00’de Güneş ışınlarının gelme durumu aşağıdaki gibi numaralanarak çizilmiştir. Bu yerin Dünya üzerinde bulunabileceği tahmini konumlar ise görsel üzerinde harflerle belirtilmiştir.

Kuzey Kutbu



L M N

Ekvator Oğlak Dönencesi

Güney Kutbu 1

Yengeç Dönencesi

K

2

Buna göre bu yerle ilgili yapılan aşağıdaki yorumlardan hangisi doğrudur? A) 1 numaralı çizim 21 Aralık için yapılmışsa bu yerin Dünya üzerindeki konumu K harfi ile belirtilebilir. B) 2 numaralı çizim 21 Aralık için yapılmışsa bu yerin Dünya üzerindeki konumu N harfi ile belirtilebilir. C) 1 numaralı çizim 21 Haziran için yapılmışsa bu yerin Dünya üzerindeki konumu N harfi ile belirtilebilir. D) 2 numaralı çizim 21 Haziran için yapılmışsa bu yerin Dünya üzerindeki konumu M harfi ile belirtilebilir.

16. Bir öğrenci fen bilimleri dersinin performans ödevi kapsamında Dünya üzerinde eş yükseltiye sahip dört faklı şehir ile ilgili aşağıdaki çizelgeyi hazırlamıştır. Hazırladığı çizelgeden hareketle bu şehirlerin Dünya üzerinde bulunabilecekleri yerlerle ilgili tahminlerde bulunup bunu çizim ile gösterecektir.



X Şehri

Y Şehri

Z Şehri

T Şehri

Haziran ayındaki ortalama gündüz süresi

12 saat

15 saat

7 saat

10 saat

Ocak ayı sıcaklık ortalaması

15°C

10°C

5°C

15°C

Gece - gündüz eşitliği

Yıl boyunca

Yılda iki kez

Yılda iki kez

Yılda iki kez

Öğrenci yaptığı çizimle performans ödevini uygun şekilde tamamladığına göre aşağıdaki çizimlerden hangisini yapmış olabilir? A)

B)

KK

KK Y

Y T

T

Yengeç Dönencesi

X

Ekvator

Z

Z

Oğlak Dönencesi

GK C)

GK

Yengeç Dönencesi

X

Ekvator Oğlak Dönencesi

D)

KK

KK

Z Y

X T Y GK 6

8. SINIF FEN BİLİMLERİ

Yengeç Dönencesi

X

Ekvator Oğlak Dönencesi

Z

T GK

Yengeç Dönencesi Ekvator Oğlak Dönencesi

01 17. Ahmet Öğretmen tahtaya aşağıdaki Dünya şekillerini yansıtıp Dünya'nın bu durumlarda sahip olabileceği özelliklerinden bazılarını yazıyor.

KK

KK

Dolanma düzlemi

23º 27'

Oğlak Dönencesi

Oğlak Dönencesi GK

• Güneş ışınları 21 Haziran'da Yengeç Dönencesi'ne, 21 Aralıkta Oğlak Dönencesi'ne, 21 Mart ve 23 Eylül tarihlerinde Ekvator'a dik gelir. • Yıl içinde bir bölgedeki gece ve gündüz süreleri değişir.

Ekvator Dolanma düzlemi

Ekvator

GK

Yengeç Dönencesi

Yengeç Dönencesi

• Yıl içinde Güneş ışınları Ekvator'a hep dik açıyla gelir. • Yıl içinde bütün bölgelerde gece ve gündüz süresi hep 12 saat olur. • Yıl içinde aynı saatlerde bir bölgeye düşen güneş ışınları hep aynı açıyla gelir.

Şekil - 1 Şekil - 2 Ahmet Öğretmen öğrencilerine, Dünya'nın Güneş etrafında şekil - 1'deki gibi eksen eğikliği olacak şekilde dolandığını söyler. Öğrencilerine Dünya'nın şekil - 2'deki gibi eksen eğikliği olmadan dolansaydı neler olabilirdi diye soru sorar. Öğrencilerin cevapları şu şekildedir:

Emre: Gece ve gündüz oluşmazdı. Alp: Günlük sıcaklık farkı oluşmazdı. Esra: Yıl içinde aynı saatlerde birim alana düşen güneş enerjisi sürekli değişirdi. Masal: Bir bölgedeki aydınlanma süresi yıl içerisinde değişiklik göstermezdi.

Buna göre hangi öğrencinin ifadesi doğrudur? A) Emre

B) Alp

C) Esra

D) Masal

18.

Türkiye Güneş

Meksika



Yukarıdaki şekilde 21 Aralık tarihinde Dünya'nın Güneş'e göre konumu ile Türkiye ve Meksika'nın Dünya üzerindeki yerleri gösterilmiştir.



Belirtilen tarihte Meksika'dan Türkiye'ye dönen Hülya ile ilgili,



I. Türkiye'ye ulaştığında kışlık kıyafetler giyecektir.



II. Meksika'ya göre daha uzun gece yaşayacaktır.



III. Türkiye'ye ulaştığında öğle vaktinde gölge boyunun, Meksika'daki öğle vaktine göre daha kısa olacağını görecektir.



ifadelerinden hangileri doğrudur? A) I ve II

B) I ve III

C) II ve III

D) I, II ve III KAZANIM EKSENİ DEĞERLENDİRMELERİ

7

01 19.

GAZETE Bugün Dünya’nın her yerinde gündüz süresi Dünya’nın kendi ekseni etrafındaki dönüş süresinin yarısı olacak. İnsanlara göre baharı müjdeleyen tarihtir.



Verilen gazete haberini okuyan Ayşe sınıftaki arkadaşlarına aşağıdakilerden hangisini söylerse bu durumun gerçekleştiği günü vurgulamış olur? A) Güneş ışınlarının ekvatora dik açıyla geldiği tarihlerden biridir. B) Yengeç dönencesinde gölge boyunun sıfır olduğu tarihtir. C) Dünya'nın Güneş'e en uzak olduğu tarihtir. D) Güney Yarım Küre'de yaz mevsiminin başladığı tarihtir.

20. Dönme ekseni Güneş x Aydınlanma çizgisi

Yukarıdaki şekilde 21 Haziran tarihinde Dünya'nın Güneş'e göre konumu ve Oğlak dönencesi üzerindeki X şehrinin yeri gösterilmiştir.



Buna göre X şehrinde bulunan bir öğrenci Dünya bu konumdan 23 Eylül tarihindeki konumuna gelene kadar,



I. Öğle vakti gölge boyu kısalır.



II. Gündüz süresi uzar.



III. Birim alana düşen enerji miktarı artar.



olaylarından hangilerini gözlemleyebilir? A) Yalnız II

B) I ve II

AD SOYAD Ö.No

8 Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)

0

1

2

C) II ve III

Soru

3

4

5

6

7

8

9

A

B

C

D

Soru

A

B

C

D

Soru

A

B

C

D) I, II ve III

D

Soru

1

6

11

16

2

7

12

17

3

8

13

18

4

9

14

19

5

10

15

20

A

B

C

D 113764

KED Kazanım

Ekseni Değerlendirmeleri

02

1. Aysima akşam haberlerinde ertesi günün hava durumu ile ilgili ekranda aşağıdaki sembolleri görüyor.





Kazanım

İstanbul

Antalya

Trabzon

Güneşli 25°

Bulutlu 23°

Yağmurlu 15°

8. 1. 2. 1. : İklim ve hava olayları arasındaki farkı açıklar. 8. 1. 2. 2. : İklim biliminin (klimatoloji) bir bilim dalı olduğunu ve bu alanda çalışan uzmanlara iklim bilimci (klimatolog) adı verildiğini söyler.

2. Fen bilimleri dersinde öğretmenin sorduğu soru üzerine bir öğrencinin verdiği cevap şu şekilde olmuştur.

Öğrenci: Çiftçiler toprağı ekip biçme zamanını buna göre planlayabilir. Gemilerin ve uçakların rotası yaklaşan bir fırtınaya yakalanmayacak biçimde düzenlenebilir ve böylelikle ulaşımdaki aksamalar giderilebilir.



Öğrenci soruyu uygun şekilde cevapladığına göre öğretmenin sorusu aşağdakilerden hangisi olabilir?

Babasına dönüp; "Biz bugün fen bilimleri dersinde İklim ve Hava Olayları konusunu işledik. Şimdi TV'de gördüğümüz olay hava durumudur. Hava durumlarını inceleyen bilim dalı meteorolojidir. Bu alanda çalışma yapan kişilere meteorolog denir. Meteorologlar, atmosferdeki hava hareketlerini inceler ve tahminlerde bulunur. İklim ise bir bölgenin uzun süreli kesin bilgi içeren hava olaylarıdır. Yağmurlu, bulutlu ya da gün içerisinde havanın nasıl olacağı ile ilgilenen klimatoloji bilimi ile ilgili araştırma yapan kişiler ise klimatologlardır." ifadelerini söylemiştir. Buna göre Aysima'nın yukarıdaki konuşması ile ilgili seçeneklerdeki yorumlardan hangisi doğrudur? A) Meteoroloji nedir sorusunun cevabını yanlış biliyor. B) Meteoroloji tahmini değil, kesin demesi gerekir.

A) Hava durumu tahminlerini bilmek günlük hayatta ne gibi faydalar sağlar? B) İklim değişikliğinin insanların yaşantıları üzerindeki etkileri nelerdir? C) Hava durumu tahminleri yapılırken hangi etkenler dikkate alınır? D) Bölgede etkili olan iklimin insan faaliyetleri üzerindeki etkileri nelerdir?

3. Bir haber kanalındaki meteorolog, yerleşim yeri için pazar günü yaptığı üç günlük hava durumu haberinde aşağıdaki görselleri kullanmıştır.

C) Klimatoloji bilimini araştıran kişilere meteorolog demesi gerekir. D) "Gün içerisinde havanın nasıl olacağı ile ilgilenen meteoroloji bilimi ile ilgili araştırma yapan kişiler meteorologlardır." demesi gerekir.

1

8. SINIF FEN BİLİMLERİ

Pazartesi

Salı

Çarşamba

Buna göre görseller dikkate alınarak;



I. Hava olayları gün içinde değişkenlik gösterebilir.



II. Yerleşim yerinde üç gün boyunca yüksek basınç alanının etkisi görülür.



III. Hava olayları tahmini olup, kesinlik taşımaz.



çıkarımlarından hangilerine ulaşılabilir? A) Yalnız I

B) I ve II

C) II ve III

D) I, II ve III

02 4. Bir bilim insanı konuşmacı olarak katıldığı panelde konu ile ilgili bilgi ve düşüncelerini aşağıdaki gibi paylaşmıştır.



İnsanlar için günlük ya da haftalık hava durumunu bilmek önemlidir. Fakat gelecek adına yapılacak sanayi ve turizm gibi alanlardaki yatırımlarda bölgeyi uzun süre etkisi altında tutan hava olaylarının ortalamasına daha çok dikkat edilmelidir. Çünkü bu yatırımlardan istenilen verimi elde etmede kurulacak tesisin donanımlı olmasının yanısıra bölgenin yaz ve kış aylarındaki sıcaklık ve yağış alma durumu, insanların o bölgedeki dağılımı, bölgenin yüzey şekilleri büyük önem taşır... Bilim insanının kullandığı cümlelere dikkat edildiğinde;



I. Bilim insanı iklim bilimcidir ve iklimin etkileri üzerinde bilgi vermektedir.



II. Bir bölgede etkili olan iklim o bölgedeki insan yaşamını ve bölge ekonomisini etkiler.



III. İklim insanların yeryüzündeki dağılışı üzerinde tek ve en önemli faktördür.



çıkarımlarından hangilerine ulaşılabilir? A) I ve II

B) I ve III

C) II ve III

D) I, II ve III

5. ‘‘Isınma özellikleri farklı olan yüzeyler arasında sıcaklık ve basınç farklarına bağlı olarak günlük yerel devirli (yön değiştiren) rüzgârlar ortaya çıkar. Kara ve denizlerin ısınma ısıları birbirinden farklıdır. Bir bölgedeki kara ve denizin Güneş’ten aynı miktarda ısı almasına rağmen karaların denizlere göre daha hızlı ısınıp daha hızlı soğuduğu gözlenir. Aynı bölgede gündüzleri denizler, karalara göre daha yavaş ısınırken geceleri de daha yavaş soğur.’’

Yukarıda verilen bilgiye göre deniz kıyısında bulunan bir yer için gece ya da gündüz gözlenebilecek günlük yerel devirli rüzgârların yönü aşağıdakilerin hangisindeki gibi gösterilmelidir? A)

B) Gündüz

Gece

Deniz

C)

Kara

D) Gündüz

Deniz

2

Deniz

Kara

8. SINIF FEN BİLİMLERİ

Gece

Kara

Deniz

Kara

02 6. Rize'de kış aylarının sıfır derecenin altına düşmemesi ve ılık geçmesi portakal ve mandalina gibi meyvelerin yetişmesinde önemlidir.

9. Ülkemizde görülen üç farklı iklim türü ile ilgili bazı bilgiler aşağıda verilmiştir.

• Karasal iklim; kışları soğuk ve kar yağışlı, yazları ise kurak geçen iklim türüdür. Yaz ve kış ayları arasında sıcaklık farkı fazladır.



• Akdeniz iklimi; kışları yağışlı ve ılık, yazları ise sıcak ve kuraktır. Doğal bitki örtüsü genellikle bodur ağaç ve çalılardan oluşan makilerdir.



• Karadeniz iklimi; her mevsim yağış alabilen, yaz ve kış ayları arasında sıcaklık farkının az olduğu iklim türüdür. Doğal bitki örtüsü ormanlardır.



Verilen bilgilerden yararlanılarak aşağıdaki çıkarımlardan hangisine ulaşılamaz?

Yukarıda verilen durum ile ilgili seçeneklerdeki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Kış aylarının ılık geçmesi klimatolog gözlemleri sonucu elde edilmiştir. B) Yukarıda verilen durum kesinlik taşır. C) Bu verilerin elde edilmesini sağlayan bilim dalı klimatolojidir. D) Bu veriler son üç yıllık gözlemler sonucu elde edilmiştir.

A) Bir bölgenin iklimi, o bölgede uzun yıllar boyunca gözlemlenen hava olaylarının ortalama durumunu belirtir.

7. İklimlerin özellik ve süresinde meydana gelen dünya çapındaki değişmelere "Küresel İklim Değişikliği" denir. Küresel iklim değişikliğinin nedeni küresel ısınmadır.

B) İklimin oluşmasında hava olaylarının yanı sıra bölgenin coğrafi konumu da etkilidir.



I. Buzulların erimesi



II. Bazı hayvanların nesillerinin tükenmesi



III. Deniz seviyesinin yükselmesi



IV. İklim değişikliğinin yaşanması



Buna göre yukarıdakilerden hangileri küresel ısınmanın sonuçları arasındadır?

10.

A) I, II ve III

B) I, II ve IV



C) II, III ve IV

D) I, II, III ve IV

C) İklim bir bölgenin bitki örtüsü üzerinde etkilidir. D) Bir bölgenin günlük hava olaylar›n› bilmek, o bölgenin iklimini bilmek için yeterlidir.

• Soğuk ilkbahar ve sonbahar gecelerinde havadaki su buharı yeryüzündeki toprak ve bitkiler üzerinde ............. adı verilen kristaller oluşturur.



• So¤uk hava etkisiyle su buhar› buz kristalleri hâline gelir. Buz kristalleri birleşerek ............. taneleri şeklinde yeryüzüne iner.



• Geceleyin hava serinler. Havadaki su buhar› yo¤unlaşarak topra¤›n, a¤aç dallar›n›n ve yapraklar›n üzerinde ............. ad› verilen su damlac›klar› hâlinde toplan›r.



İfadelerdeki boş bırakılan kısımlar ifade bilimsel anlamda doğru olacak şekilde aşağıdaki kavramlar ile doldurulduğunda hangi kavram kullanılmamış olur?

78

75

8. Aşağıda havadaki su buharının neden olduğu yağış şekilleri ile ilgili ifadeler verilmiştir.

Basınç (cmHg)

Cuma Cumartesi : L şehri

Pazar

Gün

: K şehri



Meteorolog Ahmet Bey, birbirine yakın olan K ve L şehirlerinde üç farklı günde hava durumu ile ilgili ölçülen basınç değerleri grafiğini yukarıdaki gibi çizmiştir.



Grafiğe göre,



I. Cuma günü rüzgâr K şehrinden L şehrine doğru eser.



II. Pazar günü L şehri yüksek basınç merkezi, K şehri alçak basınç merkezidir.



III. Cumartesi günü rüzgâr oluşumu gözlenmez.



ifadelerinden hangileri doğrudur?

A) Yağmur

B) Kırağı

A) I ve II

B) I ve III

C) Çiy

D) Kar

C) II ve III

D) I, II ve III KAZANIM EKSENİ DEĞERLENDİRMELERİ

3

02 11.

Atmosferdeki miktarı

Atmosferdeki miktarı

Normal değer H2O CH4 CO2

Normal değer

Gazlar

H2O CH4 CO 2

40 yıl önce

Gazlar

Günümüzde



Katıldığı bir panelde konuşma yapan bilim insanı bölgenin atmosferindeki bazı gazlarla ilgili yukarıdaki grafik üzerinden şu bilgileri vermiştir.



Bilim insanı: Metan (CH4), karbondioksit (CO2), su buharı (H2O) sera etkisine sebep olan gazlardandır. Sera gazlarının fazla veya az olması durumunda Dünya’mızın doğal ısıl dengesi bozulmakta ve küresel boyutta iklim değişikliği yaşanabilmektedir.



Buna göre bilim insanının konuşmasının devamında aşağıdaki ifadelerden hangisini kullanması uygun olmaz? A) Bölgemizde ani olarak değişim gösteren hava olayları yaşanmaya başladı. B) Bölgemizin yıllık ortalama sıcaklık değerlerinde 40 yıl öncesine göre artış gerçekleşti. C) Bölgemizde tarıma bağlı ekonomik sorunlar yaşanmaya başladı. D) Bölgemizdeki içilebilir su kaynaklarının sayısında önemli oranda artış gerçekleşti.

12. Yusuf Öğretmen tahtaya aşağıdaki ifadeleri yazmıştır;

1. Bugün Bodrum'da hava sıcaklığı 37 °C'dir.



2. Antalya'ya yaklaşık 35 yıldır kar yağmıyor.



3. Geçen yılki Aralık ayı, bu yılki Aralık ayından daha soğuktu.



4. Marmara bölgesinde kış ile yaz mevsimi arasındaki sıcaklık farkı azdır. Öğrencilerinden yazdığı ifadeleri iklim ve hava olaylarına ait olmalarına göre gruplandırmalarını istemiştir.



4

Buna göre öğrencilerin gruplandırması aşağıdakilerden hangisi gibi olmalıdır? Hava olayı

İklim

A)

1 ve 2

3 ve 4

B)

1 ve 3

2 ve 4

C)

1 ve 4

2 ve 3

D)

2 ve 3

1 ve 4

8. SINIF FEN BİLİMLERİ

02 13. Bulunduğu coğrafi konum nedeniyle Türkiye, iklim değişikliğine bağlı sıra dışı hava olaylarından en fazla etkilenen ülkelerden biridir. Aşağıda Türkiye'de 2019'da yaşanan meteorolojik olaylar ve yüzdeleri verilmiştir.





Şiddetli Yağış / Sel %36

Fırtına %27

Dolu %18

Yıldırım %7

Kar %5

Heyelan %3

Kum Fırtınası %0

Sis %1

Buna göre yukarıdaki bilgiler incelendiğinde,



I. Türkiye'de meteorolojik olaylar 2019 yılında yoğun olarak görülmüştür.



II. Özellikle kum fırtınaları tarla ve seralara zarar vermiştir.



III. Ani yağışların sel baskınlarına yol açtığı, zaman zaman fırtınaların çatıları uçurduğu görülmüştür.



ifadelerinden hangileri doğru olur? A) I ve II

B) I ve III

C) II ve III

D) I, II ve III

14. Ege bölgesindeki İzmir ve Afyonkarahisar illerinde aynı günün farklı saatlerinde hava sıcaklıkları ölçülerek aşağıdaki grafikler oluşturulmuştur. Sıcaklık (°C)

Sıcaklık (°C)

35

25

30

20

25

15

20

10

15

5 09.00 11.0013.00 15.00 18.00 İzmir



Saat

09.00 11.0013.00 15.00 18.00 Afyonkarahisar

Saat

Grafikleri inceleyen Arda bu bölgeler ile ilgili, I. Gün içerisinde her iki şehirde de farklı hava sıcaklıkları ölçülebilir.



II. Afyonkarahisar'ın iklimi İzmir'e göre daha soğuktur.



III. İzmir'in yıllık ortalama sıcaklığı 25 - 30°C arasındadır.



çıkarımlarından hangilerini yapabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve III

D) II ve III KAZANIM EKSENİ DEĞERLENDİRMELERİ

5

02 15. Alçak basınç alanlarında ısınan hava yukarı doğru hareket ederken, yüksek basınç alanlarında soğuyan hava aşağı doğru hareket eder. Bu hava hareketlerinden dolayı rüzgâr oluşur. Aşağıda deniz kenarında bulunan bir uçurtmanın rüzgârdan hareket yönü görülmektedir.

Deniz

Kumsal

Verilen bilgi ve görsele göre aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur? A) Deniz tarafında bulunan havada yükseltici hava hareketi görülür. B) Çocuğun bulunduğu kumsalda ısınan hava yukarı doğru hareket eder. C) Denizin bulunduğu taraf alçak basınç alanıdır. D) Kumsalda alçaltıcı hava hareketi görülür.

16. Aşağıdaki çizelgede 1965 - 2015 yılları arasında ülkemizin bir Anadolu iline ait aylara göre ortalama sıcaklık ve yağış değerleri verilmiştir.



Aylar

Sıcaklık Ortalaması (°C)

Yağış (mm)

Aylar

Sıcaklık Ortalaması (°C)

Yağış (mm)

Ocak

6,7

233,3

Temmuz

22,7

152,4

Şubat

6,6

186,6

Ağustos

23

195,4

Mart

8

161

Eylül

20

253,9

Nisan

11,6

96,5

Ekim

16,1

295,3

Mayıs

16

95,7

Kasım

12

257,3

Haziran

20,2

133,8

Aralık

8.7

237,6

Çizelgedeki bilgiler dikkate alındığında aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır? A) Çizelgedeki değerler ilin iklim özellikleri hakkında ipuçları verir. B) İlde yaşayan bireylerin giyim şekli ve yetiştirilen tarım ürünlerinin cinsi çizelgedeki değerlerden etkilenir. C) Çizelgedeki değerler bu ilde uzun yıllar boyunca gözlemlenen bazı hava olaylarının ortalama durumunu belirtmektedir. D) İlin coğrafi konumu, yeryüzü şekilleri, denizden yüksekliği, bitki örtüsü gibi etkenlerin çizelgede belirtilen değerlere etkisi yoktur.

6

8. SINIF FEN BİLİMLERİ

02 17. Hava sıcaklığında çeşitli etkiler sonucu oluşan değişimler, yüzeyde alçak veya yüksek basınç alanlarının oluşmasına neden olur.

Yanda Kuzey Yarım Küre'de yer alan iki farklı bölgenin 25 Mart tarihinde saat 11:00'deki görselleri verilmiştir.



Görselleri verilen K ve L bölgelerinin özellikleriyle ilgili aşağıdaki numaralı ifadeler sınıflandırılacaktır.



1. Nem miktarı yüksektir.



2. Hava akımı merkezden çevreye doğrudur.



3. Hava sıcaklığı düşüktür.



4. Yağış gözlenmez.



5. Buharlaşma fazladır.



6. Yükselici hava hareketi gözlenir.



K

L

Buna göre ifadelerin sınıflandırılması hangi seçenekte doğru verilmiştir? K Bölgesi

L Bölgesi

A)

2, 3, 4

1, 5, 6

B)

1, 3, 5

2, 4, 6

C)

2, 5, 6

1, 3, 4

D)

1, 5, 6

2, 3, 4

18. Aşağıdaki çizelgede ülkemizin üç farklı ilinde aynı gün içinde kayıtlara geçmiş hava durumuna ait bilgiler verilmiştir.



Sıcaklık

Yağış tipi

Hava durumu

K şehri

6°C

Yağış yok

Açık ve güneşli

L şehri

–3°C

Kar

Bulutlu

M şehri

4°C

Yağmur

Bulutlu

Çizelge incelendiğinde;



I. Havanın bulutlu olduğu günlerde farklı yağış şekilleri görülebilir.



II. Farklı yağış şekillerinin ortaya çıkmasında tek faktör sıcaklıktır.



III. K şehri alçak basıncın, L ve M şehirleri de yüksek basıncın etkisindedir.



çıkarımlarından hangisi ya da hangileri yapılabilir? A) Yalnız I

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III

KAZANIM EKSENİ DEĞERLENDİRMELERİ

7

02 19. Aynı şehirde yer alan K ve L bölgelerindeki hava hareketleri aşağıdaki gibidir.

K bölgesi

L bölgesi

Bu bölgelerle ilgili ifadelerin yer aldığı tabloda ifadeler doğru ise "D", yanlış ise "Y" kutucuğu işaretlenecektir. İfadeler

D

Y

K bölgesinde yükselici hava hareketi gözlendiğinden yüzeye uygulanan basınç azalır. Rüzgar L bölgesinden K bölgesine doğru eser. L bölgesinde alçalıcı hava hareketi görüldüğünden bu bölge alçak basınç alanıdır.

Buna göre tablonun hatasız bir şekilde tamamlanmış hâli aşağıdakilerden hangisidir? A)

B)

✓

C)

✓

✓ ✓

20.

✓ ✓

✓

✓

✓

✓

Çok küçük su damlacıklarının yoğuşması ile oluşan yüzey bulutlarıdır.

Eyüp

Osman Havanın sıcaklığının 0°C'nin altında olduğu gökyüzüne yakın yerlerde oluşan buz kristalleridir. Said



Eyüp, Osman ve Said adındaki öğrenciler hava olayları hakkında yukarıdaki ifadeleri söylemişlerdir.



Buna göre öğrencilerin ifadelerinde aşağıdaki hava olaylarından hangisinin tanımı yer almamaktadır? A) Sis

B) Çiy

C) Yağmur

AD SOYAD Ö.No

8 Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)

0

1

2

Soru

3

4

5

6

7

8

9

✓

✓

Havadaki nemin daha soğuk nesneler üzerinde yoğuşması sonucu oluşan su damlacıklarıdır.



D)

A

B

C

D

Soru

A

B

C

D

Soru

A

B

C

D

D) Kar

Soru

1

6

11

16

2

7

12

17

3

8

13

18

4

9

14

19

5

10

15

20

A

B

C

D 113765

DNA VE GENETİK KOD

KROMOZOM, DNA, GEN, NÜKLEOTİD İLİŞKİSİ

Canlıların kalıtsal özelliklerinin nesilden nesile aktarılmasını sağlayan yönetici moleküle DNA

DNA denir.

Kromozom

Kromozom: DNA’nın özel bir proteinle çevrilmesi sonucu oluşan yapıya kromozom denir. Her canlı türünde belirli sayıda kromozom vardır. (İnsan: 46 kromozom)

Nükleotid

Kromozom sayısı ile canlının gelişmişliği arasında bağ yoktur.

Hücre

Canlı

Soğan

Eğrelti otu

Moli balığı

At

İnsan

Kromozom sayısı

16

500

46

62

46

Gen

Farklı türe ait canlıların kromozom sayısı aynı olabilir.

Hücrenin yönetim ve denetim merkezidir. Hücre içinde beslenme, solunum, boşaltım gibi canlılık olaylarını kontrol eder.

Kalıtsal yapıların büyükten küçüğe sıralanışı Kromozom > DNA > Gen > Nükleotid

DNA çift zincirli sarmal yapıdadır.

DNA, bakterilerde sitoplazmada gelişmiş canlılarda çekirdekte bulunur. Canlıların birbirinden farklı olmasının nedeni DNA’larda bulunan nükleotid sayılarının

DNA’daki Nükleotidler

Adenin (A)

Timin (T)

ve dizilişlerinin farklı olmasıdır.

Guanin (G)

Sitozin (S-C)

DNA’nın Kendini Eşlemesi

DNA zincirinde adenin nükleotidin karşısına timin; sitozin nükleotidin karşısına guainin nükleotid gelir. Bir DNA molekülünde;

H

DNA; hücre bölünmesinden önce iplikleri fermuar gibi açılır. Hücre sitoplazmasındaki serbest nükleotidler ayrılan DNA zincirinin karşı

G C

= 1 H

A T

zincirine (AT / GC) eşlenmesine göre) tamamlanır. (A = T) (G ≡ C)

= 1

Birbirinin aynısı iki DNA ikiz DNA’lar oluşur.

H Toplam nükleotid sayısı = Toplam şeker = Toplam fosfat = Toplam organik baz sayısı sayısı sayısı Gen; DNA üzerinde belirli görevleri içeren kalıtım birimidir. DNA’nın görev birimidir. Kalıtsal bilgilerin (kan grubu, ten rengi...), yavru döllere aktarılmasını ve taşınmasını

Bölünme geçirmeyen hücrelerde DNA eşlenmez. Kornea, olgunlaşmış alyuvar hücresi, retina, sinir hücresi, sperm hücresi, yumurta hücresi

sağlar. Nükleotid; DNA molekülünü oluşturan en küçük yapı birimidir. Yapısında fosfat (P),

DNA üzerindeki nükleotidlerden biri kaybolduğunda DNA kendini onarabilir.

Deoksiriboz şekeri (D), Organik Baz (G) bulunur.

Karşılıklı iki nükleotid kaybolursa DNA kendini onaramaz.

P

D

T

Timin nükleotidi

G

+

D

+

P

Guanin Deoksiriboz Fosfat Organik + şekeri Bazı Guanin nükleotidi

A T

T

C

A A Onarılır

G

C

T

C A Onarılır

T

G

A C Onarılmaz

DNA VE GENETİK KOD

KROMOZOM, DNA, GEN, NÜKLEOTİD İLİŞKİSİ

Canlıların kalıtsal özelliklerinin nesilden nesile aktarılmasını sağlayan yönetici moleküle DNA

DNA denir.

Kromozom

Kromozom: DNA’nın özel bir proteinle çevrilmesi sonucu oluşan yapıya kromozom denir. Her canlı türünde belirli sayıda kromozom vardır. (İnsan: 46 kromozom)

Nükleotid

Kromozom sayısı ile canlının gelişmişliği arasında bağ yoktur.

Hücre

Canlı

Soğan

Eğrelti otu

Moli balığı

At

İnsan

Kromozom sayısı

16

500

46

62

46

Gen

Farklı türe ait canlıların kromozom sayısı aynı olabilir.

Hücrenin yönetim ve denetim merkezidir. Hücre içinde beslenme, solunum, boşaltım gibi canlılık olaylarını kontrol eder.

Kalıtsal yapıların büyükten küçüğe sıralanışı Kromozom > DNA > Gen > Nükleotid

DNA çift zincirli sarmal yapıdadır.

DNA, bakterilerde sitoplazmada gelişmiş canlılarda çekirdekte bulunur. Canlıların birbirinden farklı olmasının nedeni DNA’larda bulunan nükleotid sayılarının

DNA’daki Nükleotidler

Adenin (A)

Timin (T)

ve dizilişlerinin farklı olmasıdır.

Guanin (G)

Sitozin (S-C)

DNA’nın Kendini Eşlemesi

DNA zincirinde adenin nükleotidin karşısına timin; sitozin nükleotidin karşısına guainin nükleotid gelir. Bir DNA molekülünde;

H

DNA; hücre bölünmesinden önce iplikleri fermuar gibi açılır. Hücre sitoplazmasındaki serbest nükleotidler ayrılan DNA zincirinin karşı

G C

= 1 H

A T

zincirine (AT / GC) eşlenmesine göre) tamamlanır. (A = T) (G ≡ C)

= 1

Birbirinin aynısı iki DNA ikiz DNA’lar oluşur.

H Toplam nükleotid sayısı = Toplam şeker = Toplam fosfat = Toplam organik baz sayısı sayısı sayısı Gen; DNA üzerinde belirli görevleri içeren kalıtım birimidir. DNA’nın görev birimidir. Kalıtsal bilgilerin (kan grubu, ten rengi...), yavru döllere aktarılmasını ve taşınmasını

Bölünme geçirmeyen hücrelerde DNA eşlenmez. Kornea, olgunlaşmış alyuvar hücresi, retina, sinir hücresi, sperm hücresi, yumurta hücresi

sağlar. Nükleotid; DNA molekülünü oluşturan en küçük yapı birimidir. Yapısında fosfat (P),

DNA üzerindeki nükleotidlerden biri kaybolduğunda DNA kendini onarabilir.

Deoksiriboz şekeri (D), Organik Baz (G) bulunur.

Karşılıklı iki nükleotid kaybolursa DNA kendini onaramaz.

P

D

T

Timin nükleotidi

G

+

D

+

P

Guanin Deoksiriboz Fosfat Organik + şekeri Bazı Guanin nükleotidi

A T

T

C

A A Onarılır

G

C

T

C A Onarılır

T

G

A C Onarılmaz

KALITIM

Canlıların deri rengi, göz rengi, saç şekli gibi birtakım kalıtsal özellikleri vardır. Bu kalıtsal özellikler yavruya anne ve babadan aktarılır. Canlıya ait özelliklerin yavruya aktarılmasına kalıtım, nesilden nesile aktarabilen özelliklere ise kalıtsal özellikler denir. Kalıtım ile ilgil çalışma yapan bilim dalına genetik denir. Kalıtım ile ilgili ilk çalışmaları Gregor Mendel yapmıştır. Kalıtım çalışmaları sırasında kullanılan bazı kavramlar aşağıdaki gibidir:

İNSANLARDA CİNSİYET OLUŞUMU İnsanlarda cinsiyeti belirleyen iki kromozom bulunur. Bunlar "X" ve "Y" kromozomlarıdır. Dişi birey

XX

Baskın Gen: Her zaman etkisini gösterebilen ve büyük harf ile belirtilen gendir. Örnek : B, D, M, S... Çekinik Gen: Baskın genin yanında etkisini gösteremeyen ancak saf döl olduğunda etkisi gösterebilen gendir. Küçük harfle belirtilir. Örnek: a, b, d, m, s ...

Erkek birey

XY

Doğacak her çocuğun erkek ya da kız olma olasılığı %50’dir.

XX XY XX XY

MUTASYON VE MODİFİKASYON Canlıların kalıtsal yapısını oluşturan DNA’lardaki farklılıklar canlıda birtakım değişikliklere sebep olur. Hücrenin bölünmesi sırasında veya çevrenin etkisiyle DNA ve kromozom diziliminde gerçekleşen hatalara mutasyon denir.

Saf Döl: Anne ve babadan aynı genlerin gelmesi ile oluşan döldür. Örnek: AA, BB, MM, cc, dd, ee, ... Melez Döl: Anne ve babadan farklı genlerin gelmesi ile oluşan döldür. Örnek: Aa, Bb, Cc, Dd... Genotip: Canlının kalıtsal özelliklerinin genler ile gösterimidir. Canlının genlerinin toplamıdır.

Modifikasyon; Çevre şartlarının nem, sıcaklık, besin, ışık gibi etkileriyle canlılarda ortaya çıkan ve kalıtsal olmayan değişikliklere modifikasyon denir.

Fenotip: Canlının genler etkisi ile oluşan dış görünüşüdür.

ÇAPRAZLAMA

Mendel’in kalıtım çalışmaları için kullandığı çaprazlama işlemleri matematik hesaplamalarına dayanır.

Adaptasyon: Canlıların yaşadığı çevrenin etkisi ile yaşama ve üreme şansını artırmak ve bulunduğu ortama uyumunu

Örnek MM: Saf döl mor çiçekli bezelye mm: Beyaz çiçekli bezelye

MM

2. döl

m

m

M

Mm

Mm

M

Mm

Mm

1. döl

mm

sağlamak amacıyla birtakım davranış ve fiziksel özelliklere sahip olmasına adaptasyon denir. Adaptasyonlar kalıtsaldır.

Punnet Karesi

Mm Mm Mm Mm

Aynı türe ait canlıların farklı ekosistemlerde farklı özellikler kazanmasına varyasyon (tür içi çeşitlilik) denir. Doğaya uyum Örnek:

Mm: Melez mor çiçekli bezelye

x

Mm

x

Mm: Melez mor çiçekli bezelye

Mm

MM Mm Mm mm

sağlayan canlıların yaşamına devam etmesi, uyum sağlayamayanların ise yok olmasına doğal seçilim denir. Yapay seçilimde ise insanın eliyle teker teker seçilim gerçekleşir. Biyoteknoloji: Canlıların yapılarında çeşitli teknolojiler kullanılarak değişiklikler meydana getiren, bu sayede ihtiyacımız olan ürünlerin üretilmesini sağlayan teknolojiye biyoteknoloji denir. Uygulama alanları; Gen aktarımı, gen tedavisi, klonlama, parmak izi, ıslah, aşılama

KALITIM

Canlıların deri rengi, göz rengi, saç şekli gibi birtakım kalıtsal özellikleri vardır. Bu kalıtsal özellikler yavruya anne ve babadan aktarılır. Canlıya ait özelliklerin yavruya aktarılmasına kalıtım, nesilden nesile aktarabilen özelliklere ise kalıtsal özellikler denir. Kalıtım ile ilgil çalışma yapan bilim dalına genetik denir. Kalıtım ile ilgili ilk çalışmaları Gregor Mendel yapmıştır. Kalıtım çalışmaları sırasında kullanılan bazı kavramlar aşağıdaki gibidir:

İNSANLARDA CİNSİYET OLUŞUMU İnsanlarda cinsiyeti belirleyen iki kromozom bulunur. Bunlar "X" ve "Y" kromozomlarıdır. Dişi birey

XX

Baskın Gen: Her zaman etkisini gösterebilen ve büyük harf ile belirtilen gendir. Örnek : B, D, M, S... Çekinik Gen: Baskın genin yanında etkisini gösteremeyen ancak saf döl olduğunda etkisi gösterebilen gendir. Küçük harfle belirtilir. Örnek: a, b, d, m, s ...

Erkek birey

XY

Doğacak her çocuğun erkek ya da kız olma olasılığı %50’dir.

XX XY XX XY

MUTASYON VE MODİFİKASYON Canlıların kalıtsal yapısını oluşturan DNA’lardaki farklılıklar canlıda birtakım değişikliklere sebep olur. Hücrenin bölünmesi sırasında veya çevrenin etkisiyle DNA ve kromozom diziliminde gerçekleşen hatalara mutasyon denir.

Saf Döl: Anne ve babadan aynı genlerin gelmesi ile oluşan döldür. Örnek: AA, BB, MM, cc, dd, ee, ... Melez Döl: Anne ve babadan farklı genlerin gelmesi ile oluşan döldür. Örnek: Aa, Bb, Cc, Dd... Genotip: Canlının kalıtsal özelliklerinin genler ile gösterimidir. Canlının genlerinin toplamıdır.

Modifikasyon; Çevre şartlarının nem, sıcaklık, besin, ışık gibi etkileriyle canlılarda ortaya çıkan ve kalıtsal olmayan değişikliklere modifikasyon denir.

Fenotip: Canlının genler etkisi ile oluşan dış görünüşüdür.

ÇAPRAZLAMA

Mendel’in kalıtım çalışmaları için kullandığı çaprazlama işlemleri matematik hesaplamalarına dayanır.

Adaptasyon: Canlıların yaşadığı çevrenin etkisi ile yaşama ve üreme şansını artırmak ve bulunduğu ortama uyumunu

Örnek MM: Saf döl mor çiçekli bezelye mm: Beyaz çiçekli bezelye

MM

2. döl

m

m

M

Mm

Mm

M

Mm

Mm

1. döl

mm

sağlamak amacıyla birtakım davranış ve fiziksel özelliklere sahip olmasına adaptasyon denir. Adaptasyonlar kalıtsaldır.

Punnet Karesi

Mm Mm Mm Mm

Aynı türe ait canlıların farklı ekosistemlerde farklı özellikler kazanmasına varyasyon (tür içi çeşitlilik) denir. Doğaya uyum Örnek:

Mm: Melez mor çiçekli bezelye

x

Mm

x

Mm: Melez mor çiçekli bezelye

Mm

MM Mm Mm mm

sağlayan canlıların yaşamına devam etmesi, uyum sağlayamayanların ise yok olmasına doğal seçilim denir. Yapay seçilimde ise insanın eliyle teker teker seçilim gerçekleşir. Biyoteknoloji: Canlıların yapılarında çeşitli teknolojiler kullanılarak değişiklikler meydana getiren, bu sayede ihtiyacımız olan ürünlerin üretilmesini sağlayan teknolojiye biyoteknoloji denir. Uygulama alanları; Gen aktarımı, gen tedavisi, klonlama, parmak izi, ıslah, aşılama

KED Kazanım

Ekseni Değerlendirmeleri

Kazanım

03

8. 2. 1. 1. : Nükleotid, gen, DNA ve kromozom kavramlarını açıklayarak bu kavramlar arasında ilişki kurar. 8. 2. 1. 2. : DNA’nın yapısını model üzerinde gösterir. 8. 2. 1. 3. : DNA’nın kendini nasıl eşlediğini ifade eder.

3.

1.



X



Çekirdek Hücre



Dünya’da yaklaşık 7,5 milyar insan yaşamaktadır. Bu insanların hiçbiri tek yumurta ikizleri hariç tam olarak birbirinin aynısı değildir.



Buna göre bu durumun temel sebebini aşağıdakilerden hangisi en iyi açıklar?

Z

A) İnsanların hücrelerinde gerçekleşen yaşamsal olayların farklı olması

2.

T

B) İnsanların DNA’larındaki nükleotit dizilişi ve nükleotit sayılarının farklı olması



C) İnsanların DNA’larında bulunan organik baz çeşitlerinin farklı olması

Yukarıdaki şekilde, bir hücreye ait genetik yapılar gösterilmiştir.



Buna göre,

D) İnsanlarda kromozom sayılarının farklı olması



• .... ile gösterilen yapının sayısının az ya da çok olması canlının gelişmişliğini etkilemez.



• .... ile gösterilen yapı, kalıtsal karakterlerimizi belirleyen görev birimidir.



• .... ile gösterilen yapı adını yapısında bulunan organik bazdan alır.



ifadelerindeki boşluklar X, Y, Z, T yapıları ile tamamlandığında, hangi harf ile gösterilen yapı açıkta kalır?

A

T

T

C

G

A

G

C

G

C

T

C

G

1. DNA

1

Y

2. DNA



Şekildeki 1. ve 2. DNA molekülleri kendilerini eşlerken bazı hatalar oluşmuştur.



Bu durumla ilgili,



I. 1. DNA’daki hata tamir edilemez.



II. 2. DNA’daki hata tamir edilebilir.



III. 1. DNA’daki hata sitoplazmadan Adenin nükleotidi gelmesiyle tamir edilebilir.



ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız III

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III



8. SINIF FEN BİLİMLERİ

A) X

B) Y

C) Z

D) T

03 4. Aşağıda DNA molekülünün kendini eşleme modeli verilmiştir. Modelde nükleotid çeşitleri farklı renkteki şekillerle gösterilmiştir. 1. iplik

3. iplik 4. iplik

2. iplik



Buna göre verilen model incelendiğinde;



I. Eşlenme tamamlandığında 4. iplikteki nükleotid dizilimi, 1. iplikteki nükleotit dizilimi ile aynı olur.



II. 3. iplikteki eşlemenin hemen devamına gelecek organik baz sırası sağdan sola doğru ‘‘G - T - C - G - ...’’ şeklinde olabilir.



III. Şekle göre eşlenmemiş kısımdaki nükleotid sayısı eşlenmiş kısımdaki nükleotid sayısına eşittir.



yargılarından hangisi ya da hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III

5. Bir öğrenci fen bilimleri dersinde öğrendiği bilgilerle hücredeki kalıtsal yapıların büyüklüğü ile ilgili bir sütun grafiği çiziyor. Çizdiği grafikte her bir kalıtsal yapıyı rakamla belirtiyor. Büyüklük



1

2

3

4

Kalıtsal yapı

Daha sonra grafiğin amacını arkadaşlarına anlatıp rakamlarla belirttiği kalıtsal yapılar hakkında yorum yapmalarını istiyor. Ali: 1 rakamı ile geni, 4 rakamı ile DNA molekülünü belirtmiş olmalısın. Nil: 2 rakamı ile belirttiğin yapı DNA’daki kalıtsal özelliklerin şifrelendiği ve bu özelliklerin taşındığı bölümdür. Efe: 3 rakamı ile belirttiğin yapı hücre bölüneceği zaman oluşur.



2

Bunun üzerine grafiği yukarıdaki gibi yorumlayan arkadaşlarından hangilerinin yorumu doğrudur? A) Ali ve Nil’in



B) Ali ve Efe’nin

C) Nil ve Efe’nin



D) Ali, Nil ve Efe’nin

8. SINIF FEN BİLİMLERİ

03 6.

8.

IV



I II

III



Fen bilimleri öğretmeni Hayri Bey, "DNA ve Genetik Kod" konusunu anlatırken DNA'nın yapısı ile ilgili tahtaya yukarıdaki şekli çiziyor.



Buna göre numaralandırılmış yapılar ile ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

Adenin Guanin Sitozin Timin Deoksiriboz Fosfat şekeri

A) Kullanılan boncuk ve ataş sayısı birbirine eşittir.

A) IV. numaralı yapı nükleotidi temsil eder.

B) Kullanılan boncuk ve toplam raptiye sayısı birbirine eşittir.

B) IV numaralı yapı II numaralı yapıya göre isimlendirilir.

C) Kullanılan mavi ve sarı raptiye sayısı birbirine eşittir.

C) DNA'daki nükleotidler III numaralı yapıya göre isimlendirilir.

D) Kullanılan ataş sayısı kırmızı raptiye sayısından fazladır.

D) DNA molekülünde I numaralı yapının sayısı ile II numaralı yapının sayısı eşittir.

7. Bir hücrenin çekirdeğinde bulunan kalıtsal yapıların her birinin tanımı aşağıdaki renkli boncuklar ile temsil edilmiştir. : Görev birimi



: Yönetici molekül



: Temel yapı birimi



: DNA ve özel proteinden oluşan yapı



P

Bu durumda hangi kolye doğru yapılmıştır?

C)

Ahmet

Selin

B)

D)

Selin

Ahmet

P



P

G

D



Fen bilimleri öğretmeni öğrencilerinden nükleotit, DNA, kromozom ve gen kavramlarını bu renkli boncuklar ile eşleştirip bu yapıların temsil ettiği boncukları Ahmet'ten basitten karmaşığa, Selin'den ise karmaşıktan basite doğru sıralayarak kolye oluşturmalarını istemiştir.

A)

9. Aşağıdaki şekilde DNA molekülünün bir bölümü verilmiştir. P





Yukarıda verilen renkli raptiyeler, beyaz boncuk ve ataş kullanılarak hazırlanan bir DNA modeli ile ilgili seçeneklerdeki ifadelerden hangisi söylenemez?

D

T

D

C

C

D

A

D

G C

D

P P

Verilen DNA modeline göre,



I. Nükleotidlerin yapısında bulunan organik bazlar farklılık gösterirken, fosfat ve şeker ortak olarak bulunur.



II. Bir nükleotidin yapısında fosfat, şeker ve organik baz bulunur.



III. DNA üzerinde bulunan guanin nükleotid sayısı sitozin nükleotid sayısına eşittir.



IV. DNA molekülünde bulunan nükleotid sayısı fosfat ve şeker sayısına eşittir.



ifadelerinden hangileri doğrudur? A) I ve II



C) I, II ve III

B) II ve III D) I, II, III ve IV

KAZANIM EKSENİ DEĞERLENDİRMELERİ

3

03 10.

Yeni oluşan modeller

A

T

C

G

A

A

T

T

A C

A A

ACT

T G

T T

TGA

A C

A A

ACT

T G

T T

TGA

AC T

TG A



Yukarıdaki modelde DNA'nın kendini eşlemesi gösterilmiştir.



Verilen modele göre aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Oluşan yeni DNA zincirleri başlangıçtaki DNA zincirlerindeki nükleotid dizilerini içermez. B) Eski DNA zincirleri ile yeni oluşan DNA zincirlerindeki genetik bilgiler aynıdır. C) Eşlenme tamamlandığında oluşan yeni DNA'lar başlangıçtaki DNA'nın aynısı olur. D) Oluşan DNA'lardaki zincirlerden birini sitoplazmadan gelen nükleotidler oluşturur.

11. Bir öğrenci fen bilimleri dersinin proje ödevi kapsamında DNA modeli tasarlayacaktır. Bunun için nükleotitteki yapıları temsil etmesi amacıyla çizelgede belirtilen sayılarda renkli strafor köpükten şekiller hazırlamıştır.

Temsil edeceği yapı

Deoksiriboz şekeri

Adenin organik bazı

Sitozin organik bazı

Guanin organik bazı

Timin organik bazı

Fosfat molekülü

18

12

18

16

6

16

Şekli Sayısı

Öğrenci DNA modelini en fazla nükleotid bulunduracak şekilde tasarladığında;



I. Modelde en fazla fosfat molekülünü temsil eden daire şeklinden kullanılmıştır.



II. Model 18 nükleotitten oluşur.



III. Organik baz için hazırlanan strafor köpüklerin bir kısmı kullanılmamış olur.



yargılarından hangisi ya da hangileri yanlıştır? A) Yalnız I

4

8. SINIF FEN BİLİMLERİ

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III

03 12. Aşağıda genellikle hücre çekirdeğinde bulunan farklı kalıtsal yapılar numaralanarak gösterilmiştir.



1

2

P D



3

4

A

Bu kalıtsal yapılarla ilgili,



a. Yapısında fosfat, deoksiriboz şekeri ve adenin organik bazı bulunan yapıdır.



b. Canlıya özgü kalıtsal özelliklerin şifrelendiği ve bu özelliklerin taşındığı bölümdür.



c. Farklı canlı türlerinde farklı sayıda bulunan, hücre bölünmesi başlangıcında oluşan yapıdır.



d. Hücredeki yaşamsal faaliyetleri yöneten yönetici moleküldür.



ifadelerinin ilgili numaralı yapıyla eşleştirilmesi hangi seçenekte doğru verilmiştir? A) a - 4 B) a - 3 C) a - 2 D) a - 1 b - 3 b - 4 b - 2 b - 1 c - 3 c - 4 c - 1 c - 2 d - 1 d - 2 d - 4 d - 3

13. Aşağıda bir DNA molekülünün kendini eşlemesine ait temsili bir görsel ile birlikte eşlenen kısımlardaki organik baz sırasının bazı kısımları verilmiştir.

A

A

C

T

A

G

C

T

T

G

A

T

C

G

1. iplik

2. iplik



A

C

T

A

G

C

T

G

A

T

C

G

DNA molekülünün hatasız şekilde eşlendiği kabul edilirse aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Eşleşme sonucunda oluşan yeni DNA’lardaki birer iplik, eski DNA’ya aittir. B) Eşlenme sonucunda başlangıçtaki DNA ile nükleotid dizilimi aynı olan iki yeni DNA molekülü oluşur. C) Eşlenme sırasında oluşan yeni ipliklerin nükleotid dizilimleri birbiriyle aynıdır. D) Eşlenme sırasında DNA’nın sarmal yapısı karşılıklı nükleotidler arasındaki bağların kesilmesiyle fermuar gibi açılır.

KAZANIM EKSENİ DEĞERLENDİRMELERİ

5

03 14. DNA molekülünün yapısına katılan bileşenlerin bir ortamdaki miktarları aşağıdaki pasta dilimlerinde verilmiştir.

in



Fosfat



––––

in

20

Aşağıda tabu oyununa ait bir kart verilmiştir.

• • • • •

en

Tim

20

40



Ad

Sitozin

in an Gu



iriboz Deoks ri şeke 30 40 30

16. Tabu oyunu takım arkadaşının anlatmaya çalıştığı kelimeyi tahmin etmek üzerine oynanan bir kelime oyunudur. Oyunun amacı kartta orta bölümde sıralı yasaklı kelimeleri kullanmadan ve kurallara uyarak takımınıza soru kelimesini anlatmaktır.

Buna göre bu ortamdaki bileşenler kullanılarak oluşturulabilecek DNA molekülü için aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur? B) 25 tane sitozin nükleotidi içerir.

Buna göre kartta anlatılmak istenen en uygun kelime aşağıdakilerden hangisidir?

C) En fazla 20 nükleotidden oluşur.

A) Homozigot

B) Çekirdek

D) 40 tane adenin nükleotidi içerir.

C) DNA

D) Fosfat

A) 30 tane deoksiriboz şekeri içerir.



Nükleotid Gen Çift sarmal Yönetici Kromozom



17. Soner fen bilimleri dersinde “DNA ve Genetik Kod” konusu ile ilgili sunumunda şu bilgileri arkadaşlarına aktarmıştır:

“DNA hücre çekirdeğinde bulunur. DNA bölünme sürecinde kısalıp kalınlaşır ve etrafına bazı özel proteinler eklenerek kromozomlara dönüşür. DNA yönetici moleküldür ve beslenme, solunum, üreme gibi tüm canlılık faaliyetlerini yönetir. DNA’nın yapı birimi gen, görev birimi nükleotittir. Nükleotid; fosfat, şeker ve organik bazdan oluşur.’’



Bunun üzerine arkadaşlarından biri söz isteyerek bir bilgide hata yaptığını ve düzeltmesi gerektiğini Soner’e söylemiştir.



Buna göre Soner’in yaptığı hata ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi söylenebilir?

15. Aşağıda canlı bir hücrede meydana gelen bazı olaylar verilmiştir.

• DNA’nın çift sarmal yapıdaki iki ipliği fermuar gibi birbirinden ayrılıyor.



• Sitoplazmada bulunan serbest hâldeki nükleotidler DNA’nın açılan k›sm›ndaki nükleotidlerle eşleşiyor.



Verilen bilgilere göre aşağıdaki yorumlardan hangisi yanlıştır? A) Bu olay sonunda hücredeki DNA miktarı iki katına çıkar.

6

A) DNA’nın görevlerinde hata yapmıştır.

B) Bu olay hücrenin bölünme hazırlığına girdiğini gösterir.

B) Nükleotidi oluşturan yapıların isimlerini yanlış vermiştir.

C) Bu olay genetik bilgilerin gelecek nesillere aktarılmasında rol oynar.

C) DNA’nın yapı ve görev birimini birbiriyle karıştırmıştır.

D) Bu olay sonucunda nükleotid dizilimi birbirinin tersi olan iki yeni DNA molekülü oluşur.

D) Kromozomun nasıl ve ne zaman oluştuğunda hata yapmıştır.

8. SINIF FEN BİLİMLERİ

03 18. Bir öğrenci nükleotitteki yapıları temsil etmesi amacıyla aşağıda belirtilen sayılarda renkli kağıtlardan oluşan çıkartmalar hazırlayıp üzerlerine temsil ettiği yapının harfini yazmıştır. Bu çıkartmaları da tablodaki numaralanmış kutucuklarda yazılı olan yapıya uygun olacak şekilde yapıştıracaktır.

T 1 adet G 2 adet



A

D 4 adet

2 adet

C

P

1 adet

4 adet

Sitozin Deoksiriboz organik bazı şekeri Adenin organik bazı

Timin nükleotid

Sitozin nükleotid

Adenin nükleotid

Guanin organik bazı

Fosfat molekülü

Buna göre, öğrencinin yapacağı çalışma ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi söylenemez? A) ‘‘D’’ ve ‘‘P’’ harfi yazılı olan çıkartmaların tamamını kullanır. B) Kutucuklardan birini tamamlayamaz. C) “G” harfi yazılı olan çıkartmanın birini kullanmaz. D) Kutucuklardan üçüne birer çıkartma yapıştırır.

19. ‘‘Canlıların büyüyüp gelişmesi, yaralanan kısımların onarımı mitoz hücre bölünmesi ile gerçekleşir. Mitozda bir ana hücreden genetik olarak birbirinin aynı olan iki yeni hücre meydana gelir.’’

Aşağıda mitoz temsili bir şekille gösterilmiştir. Şekilde DNA moleküllerinin iplikleri harflendirilerek belirtilmiştir.



A

C Yeni hücre

A

B

A

C D

B

A

C

D

B

D Ana hücre



B Yeni hücre

Şekil incelendiğinde aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır? A) Yeni hücrelerin ana hücre ile aynı genetik yapıda olmalarında DNA molekülünün kendini aynen eşlemesi büyük önem taşır. B) DNA molekülünün eşlenmesi sırasında DNA’nın A ve B iplikleri yeni oluşturulacak iplikler için kalıp görevi yapar. C) Mitoz öncesinde hücredeki DNA molekülü miktar› iki kat›na ç›kar. D) C ipliğindeki nükleotid dizilimi, D ipliğindeki nükleotid dizilimiyle aynıdır.

KAZANIM EKSENİ DEĞERLENDİRMELERİ

7

03 20. Aşağıda DNA parçasına ait temsili bir şekil verilmiştir. Bu DNA parçası üzerinde üç gen bölgesi belirlenmiş ve bölgelerden birine ait model yan tarafında gösterilmiştir.

DNA parçası

Y bölgesi

X bölgesi

Z bölgesi

Şekiller dikkate alındığında aşağıdaki modellerden hangisi diğer iki gen bölgesinden herhangi birine ait olabilir? A)



B)

C)



D)

AD SOYAD Ö.No

8 Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)

0

1

2

Soru

3

4

5

6

7

8

9

A

B

C

D

Soru

A

B

C

D

Soru

A

B

C

D

Soru

1

6

11

16

2

7

12

17

3

8

13

18

4

9

14

19

5

10

15

20

A

B

C

D 113766

KED Kazanım

Ekseni Değerlendirmeleri

04

1. İklim değişikliği sonucu ortaya çıkan kuraklık bir bölgede tarımda verimin düşmesine sebep olmuştur. Bu bölgedeki yeni iklim şartlarına uygun bir bitki türünün tohumları ile ilgili aşağıdaki sonuçlar elde edilmiştir. Tohum Fenotipi

1

2. Erkek ve dişi bireylerde görülebilen bir hastalık bakımından hastalık geni bulunduran, akraba evliliği yapmış bir anne ve baba ile çocuklarının genotipleri aşağıdaki gibi gösterilmiştir. Taşıyıcı anne

Taşıyıcı baba

aa Aa AA



Bu tablodan yola çıkılarak "Homozigot çekinik genotipe sahip bireyler heterozigot genotipe sahip bireylerle çaprazlandığında kuraklığa dayanıklı bitkiler elde edilir." hipotezi kurulmuştur.



Buna göre verilen araştırma sonuçları ve hipotezle ilgili,



I. Hipotez doğrudur ancak bu çaprazlamada kuraklığa dayanıksız bitkiler de elde edilir.



II. Yavruların tamamının kuraklığa dayanıklı olması için homozigot çekinik karakterli bireyler kendi aralarında çaprazlanmalıdır.



8. 2. 2. 1. : Kalıtım ile ilgili kavramları tanımlar. 8. 2. 2. 2. : Tek karakter çaprazlamaları ile ilgili problemler çözerek sonuçlar hakkında yorum yapar. 8. 2. 2. 3. : Akraba evliliklerinin genetik sonuçlarını tartışır.

Tohum Genotipi

Kuraklığa dayanıklı Kuraklığa dayanıksız Kuraklığa dayanıksız



Kazanım

III. Homozigot baskın genotipe sahip bireyler kuraklığa dayanıklı olduğundan hipotezdeki çekinik genotipli bireyler yerine homozigot baskın bireyler kullanılmalıdır.

Taşıyıcı Hasta Sağlıklı kız çocuk erkek çocuk kız çocuk : Sağlıklı gen

Sağlıklı erkek çocuk

: Hastalık geni

Buna göre, bu anne ve babanın dünyaya gelecek beşinci çocukları ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Hastalık geni taşıyan sağlıklı bir kız çocuk olabilir.

ifadelerden hangileri söylenebilir?

B) Hastalık geni taşımayan erkek çocuk olabilir.

A) Yalnız II

B) I ve II

C) Hasta bir kız çocuk olamaz.

C) I ve III

D) II ve III

D) Hem anne hem babasından hastalık geni almış bir erkek çocuk olabilir.

8. SINIF FEN BİLİMLERİ

04 3. Bezelyelerde sarı tohum rengi aleli (S) yeşil tohum rengi aleline (s) baskındır. Genotip Oranı (%)

50

25

Homozigot sarı

Heterozigot sarı

Homozigot yeşil

Tohum rengi



8. sınıf öğrencisi Hülya, iki bezelye bitkisini çaprazlayıp yukarıdaki grafiği elde ediyor.



Çaprazlama sonucu elde ettiği bezelyelerin genotip oranları grafikteki gibi olduğuna göre aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Çaprazlanan bezelyelerin her ikisi de homozigot genotipe sahiptir. B) Çaprazlanan bezelyelerin her ikisinde de çekinik alel vardır. C) Oluşan bezelyelerin %75'inin fenotipi sarı tohumludur. D) Oluşan bezelyelerin %25'inin fenotipi yeşildir.

4. İnsanlarda kahverengi göz rengi aleli (A), mavi göz rengi aleline (a) baskındır.

Baba

Anne

X Kahverengi gözlü

Kahverengi gözlü Kahverengi gözlü 1. çocuk 2. çocuk

Mavi gözlü

Mavi gözlü 3. çocuk

Yukarıdaki bilgi ve soy ağacına göre seçeneklerdeki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Babanın göz rengi genotipi heterozigottur. B) 3. çocuğun göz rengi genotipi homozigot baskındır. C) 2. çocuğun göz rengi genotipi heterozigottur. D) 1. çocuğun ve 4. çocuğun göz rengi genotipleri heterozigottur.

2

Kahverengi gözlü 4. çocuk

8. SINIF FEN BİLİMLERİ

04 5. Aşağıda Mendel’in bezelye bitkisi üzerinde gerçekleştirdiği bir kalıtım çalışması verilmiştir.

Mendel mor çiçekli bezelye bitkisi ile beyaz çiçekli bezelye bitkisinin arı döllerini tozlaştırdığında 1. neslin tümünde mor çiçekli bezelye bitkileri elde etti. 1. nesilde elde etti¤i bitkileri kendi aralar›nda tozlaştırdığında ise oluşan bitkilerin bir kısmının mor çiçekli, bir kısmının ise beyaz çiçekli oldu¤unu gördü.



Erkek

Dişi

X

X Arı döl mor çiçek

Arı döl beyaz çiçek

Melez döl mor çiçek

2. nesil: Mor ve beyaz çiçek

1. nesil: Melez döl mor çiçek Şekil 1

Melez döl mor çiçek

Şekil 2

Buna göre Mendel’in yaptığı bu çalışmada;



I. Zıt karakterlere sahip bireylerin çaprazlanmasıyla aynı fenotipte nesillerin ortaya çıktığını Şekil 1’deki durumda gözlemlemiştir.



II. Çekinik özelliğin sadece arı döl hâlinde kendini gösterdiğini Şekil 1’deki durumda gözlemlemiştir.



III. Melez dölde çekinik özellikten sorumlu genin korunarak bir sonraki kuşağa aktarılabildiğini Şekil 2’deki durumda gözlemlemiştir.



çıkarımlarından hangilerine ulaşılır? A) I ve II

B) I ve III

C) II ve III

D) I, II ve III

6. Bezelye bitkisine ait iki farklı karakter ile ilgili çaprazlama işlemleri yapılmış ve elde edilen sonuçlarla aşağıdaki grafikler çizilmiştir.

Genotip oranı (%)

Genotip oranı (%) 50

50

25 0

YY

Yy

Meyve rengi

0

MM

Mm

mm

Çiçek rengi

Buna göre grafiklerden yararlanılarak;



I. İki karakterde de çaprazlanan bitkilerin tümünde ilgili genin çekinik özelliği bulunur.



II. Meyve rengi bakımından çaprazlanan bitkilerden biri, çiçek rengi bakımından ise ikisi heterozigot özelliktedir.



III. İki karakterde de çaprazlanan dört bitkiden yalnız biri ilgili özellik bakımından saf döldür.



çıkarımlarından hangilerine ulaşılabilir? A) I ve II

B) I ve III

C) II ve III

D) I, II ve III KAZANIM EKSENİ DEĞERLENDİRMELERİ

3

04 7. Bir karaktere göre iki bezelyenin tozlaştırılması sonucunda oluşan bezelyelerin %75'inin baskın özellik gösteren fenotipe sahip olduğu gözlemleniyor.

Buna göre tozlaştırılan bezelyelerin genotipleri aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

9. Mendel homozigot mor ve beyaz çiçekli bezelyeleri çaprazlayarak elde ettiği tohumları ekmiş ve gelişen yavru bezelyelerin 1. ve 2. kuşaktaki çiçek renklerini gözlemlemiştir.

A) Saf döl baskın x Saf döl baskın

Fenotip

B) Saf döl baskın x Saf döl çekinik C) Melez döl x Melez döl

Fenotip

1. kuşak

Fenotip

2. kuşak

D) Saf döl çekinik x Saf döl çekinik

8. I.

Dd x Dd

II.

dd x dd

III.

DD x dd

IV.

Dd x dd





Mendel’in yapmış olduğu çaprazlamalara göre,



I. Bezelyelerde mor çiçek geni, beyaz çiçek genine baskındır. II. 2. kuşaktaki bezelyelerin elde edilmesinde melez genotipli bezelyeler çaprazlanmıştır. III. 1. kuşakta oluşan tüm bezelyeler homozigot genotipe sahiptir.



Yukarıdaki çaprazlamalardan hangilerinde %100 aynı genotipe sahip bireyler elde edilir?



ifadelerinden hangileri doğrudur?

A) Yalnız II

B) II ve III

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) III ve IV

D) I, II ve III

C) I ve II

D) I ve III

10. ‘‘Vücuttaki karakterleri belirleyen kromozomlar sayı ile gösterilirken, cinsiyeti belirleyen kromozomlar X ve Y harfi kullanılarak ifade edilir. İnsanda erkeğin vücut hücreleri 44+XY, üreme hücreleri ise 22+X ve 22+Y kromozomludur. Dişilerin vücut hücreleri 44+XX, üreme hücreleri ise 22+X kromozomludur.’’

İnsanlarda cinsiyetin oluşumunda eşey kromozomlarının etkisi ile ilgili aşağıdaki şekiller hazırlanmıştır. Şekillerde üreme hücreleri ile zigot numaralanarak belirtilmiştir.

1

4 Erkek birey

Dişi birey 6

3 2

Buna göre şekillerden yararlanılarak;



I. 1 numaralı üreme hücresinin kromozom sayısı 22+X, 4 numaralı üreme hücresinin kromozom sayısı 22+Y şeklinde ifade edilir.



II. 3 ve 6 numaralı yapıların kromozom sayısı 46’dır.



III. 2 ve 5 numaralı yapıların cinsiyet oluşumuna katkısı yoktur.



çıkarımlarından hangilerine ulaşılamaz? (Şekillerde belirtilen yapıların sağlıklı olduğu düşünülecektir.) A) I ve II

4

5

8. SINIF FEN BİLİMLERİ

B) I ve III

C) II ve III

D) I, II ve III

04 11. Aşağıda bezelye bitkisindeki bir karakter bakımından yapılan çaprazlama işlemi verilmiştir.

2

1 Çiçeği yanda olan bezelye bitkisi

3

4

5

Çiçeği yanda olan bezelye bitkileri

Çiçeği yanda olan bezelye bitkisi

X

6

Çiçeği uçta olan bezelye bitkisi

Buna göre bu çaprazlama işlemi ile ilgili olarak aşağıdaki yorumlardan hangisi yanlıştır? A) 1 ve 2 numaralı bezelye bitkileri bu karakter bakımından homozigot genotipe sahip olamaz. B) 5 numaralı bezelye bitkisinin belirtilen karakter bakımından genotipi homozigot olabilir. C) 6 numaralı bezelye bitkisinin belirtilen karakter bakımından genotipi heterozigottur. D) Çaprazlama işlemi sonucu oluşan bezelye bitkilerinin %50'si bu karakter bakımından saf döle sahiptir.

12. Aşağıda bezelye bitkilerinde iki farklı karakterle ilgili yapılması düşünülen çaprazlamalara ait görseller verilmiştir.

X

X Kısa

Uzun

Yanda

1. çaprazlama (Bitki boyu bakımından)

Yanda

2. çaprazlama (Çiçek durumu bakımından)



Bir araştırmacı bu çaprazlamalar öncesinde şu yargılarda bulunmuştur:



Araştırmacı: 1. çaprazlama sonucunda kesinlikle kısa boylu bezelye bitkileri elde edilemez. 2. çaprazlama sonucu hem yanda hem de uçta çiçekleri olan bezelye bitkileri elde edilebilir.



Buna göre belirtilen karakterler bakımından aşağıdaki seçeneklerin hangisinde verilen genotipler araştırmacının yargılarının doğru olduğunu gösterir? (Bezelye bitkilerinde uzun boyluluk ve yanda çiçeklilik baskın karakterlerdir.)



1. çaprazlama için

2. çaprazlama için

A)

uu X UU

Yy X YY

B)

uu X Uu

Yy X Yy

C)

uu X UU

Yy X Yy

D)

uu X Uu

YY X YY KAZANIM EKSENİ DEĞERLENDİRMELERİ

5

04 13. Bir biyolog aşağıda özellikleri verilen iki bezelye bitkisini çaprazlayarak yavru döller elde ediyor. (A: Sarı tohum aleli, AA

a: Yeşil tohum aleli) x

aa

F1(Birinci kuşak) : Aa

Daha sonra oluşan bezelyeyi kendi genotipi ile çaprazlayarak F2 (İkinci kuşak) dölünü elde ediyor.



Buna göre çaprazlama sonucu elde edilen F2 yavru dölleri ile ilgili,

15. Bazı öğrencilerin yapacakları çaprazlamalar aşağıda verilmiştir.

Barış

� AA x aa



İlker

� UU x Uu



Tamer � KK X KK



Serkan � dd x dd



Öğrenciler verilen çaprazlamaları yaptıktan sonra elde ettikleri sonuçlara göre verilen tabloyu doldurmuşlardır. Homozigot Homozigot Heterozigot Baskın Çekinik





I. Oluşan tohumların tamamı sarı renklidir.

Barış

–

%100

–



II. Oluşan tohumların %50'si homozigot genotipe sahiptir.

İlker

%50

%50

–



III. Oluşan tohumların %50'si sarı tohum aleline sahiptir.

Tamer

–

–

%100

Serkan

–

–

%100



ifadelerinden hangileri doğrudur?



Buna göre hangi öğrenci tabloda hata yapmıştır?

A) Yalnız II

B) I ve II

A) Barış

B) İlker

C) I ve III

D) II ve III

C) Tamer

D) Serkan

16. Aşağıda mor ve beyaz çiçekli bezelye bitkilerinin çaprazlanması gösterilmiştir. X

14. Fenotip: Bir canlının genetik ve çevresel faktörlerin etkisiyle ortaya çıkan dış görünüşüne denir.

Genotip: Canlıların anne ve babasından aldığı genlerin tümüne denir.



Yukarıda açıklanan kavramlar ile ilgili Ceyda aşağıdaki yorumları yapıyor.



Buna göre Ceyda'nın yorumlarından hangisi genotip ile ilgilidir? (Bezelyelerde sarı tohum rengi yeşil tohum rengine baskındır.) A) Ahmet Bey'in saçları babası gibi siyahtır. B) Heterozigot iki sarı tohumlu bezelye çaprazlandığında %25 çekinik bezelyeler oluşabilir. C) Mavi gözlü bir anne ile kahverengi gözlü bir babanın kahverengi gözlü bir kızları olmuştur. D) İki sarı tohumlu bezelye çaprazlandığında %75 sarı tohumlu bezelye oluşabilir.

6

8. SINIF FEN BİLİMLERİ

3

X

1

2

4

5

7

X

6

8

Bezelye bitkisinde mor çiçek rengi baskın, beyaz çiçek rengi çekinik özellikte olduğuna göre numaralanarak gösterilen bezelyelerden çiçek rengi bakımından kesinlikle melez döl olanlar aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir? A) 1 ve 6

B) 4 ve 5

C) 1, 4 ve 8

D) 2, 3 ve 7

04 17. ‘‘Baskın fenotipli bir özelliğin genotipinin homozigot mu yoksa heterozigot mu olduğunu belirlemek için aynı özelliğin homozigot çekiniği ile çaprazlanmasına kontrol çaprazlaması ya da test çaprazlaması denir.’’

Aşağıda bezelye bitkisinin tohum rengi bakımından yapılmış bir kontrol çaprazlaması verilmiştir.

AA

aa

A

a

Aa

aa

Aa

a

a

A

Aa

aa

Bezelye bitkisine ait bazı karakterlerle ilgili yapılan çaprazlamalar ve karakterlerin baskın - çekinik olma durumu aşağıda verilmiştir.



X

X

Bitki boyu

Meyve rengi





X

X

Çiçek durumu

Çiçek rengi

Bitki boyu

Meyve rengi

Çiçek durumu

Çiçek rengi

Baskın

Uzun

Yeşil

Yanda

Mor

Çekinik

Kısa

Sarı

Uçta

Beyaz

Buna göre yapılan bu çaprazlamaların hangisi ya da hangilerinin sonucunda elde edilecek tohumlar için kontrol çaprazlamasına gerek yoktur? A) Yalnız meyve rengi

B) Meyve rengi ve çiçek rengi

C) Bitki boyu ve çiçek durumu

D) Bitki boyu, çiçek durumu ve çiçek rengi

18. Bezelye bitkisindeki çiçek rengi karakteri bakımından genotipleri bilinen tohumlarla dört farklı çaprazlama yapılacaktır. Çaprazlama öncesinde elde edilebilecek fenotiplerle ilgili aşağıdaki çizelge hazırlanmıştır.



1. tohum X 2. tohum

1. tohum X 3. tohum

2. tohum X 3. tohum

2. tohum X 4. tohum

Yalnızca düzgün şekilli tohumlar elde edilir.

Yalnızca düzgün şekilli tohumlar elde edilir.

Düzgün ve buruşuk şekilli tohumlar elde edilir.

Yalnızca buruşuk şekilli tohumlar elde edilir.

Bezelye tohumlarında düzgün şekillilik buruşuk şekilliliğe baskın olduğuna göre, numaralanarak belirtilen tohumlarla ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) 1 numaralı bezelye tohumu bu karakter bakımından homozigottur. B) 2 numaralı bezelye tohumu bu karakter bakımından heterozigottur. C) 3 numaralı bezelye tohumu bu karakter bakımından heterozigottur. D) 4 numaralı bezelye tohumu bu karakter bakımından homozigottur. KAZANIM EKSENİ DEĞERLENDİRMELERİ

7

04 19. Fen bilimleri dersinde kalıtım konusunu işleyen Yasemin Öğretmen öğrencilerinden boy bakımından anne ve babalarının fenotiplerini söylemelerini istemiştir. Annem ve babam uzun boyludur. Ben de uzun boyluyum. Emir Annem uzun, babam kısa boyludur. Ben uzun boyluyum. Fatih Annem ve babam uzun boylu olmasına rağmen ben kısa boyluyum. Esra

Öğrencilerin ifadelerinden yola çıkarak aşağıdakilerden hangisinin söylenmesi yanlış olur? A) Emir'in anne ve babası boy uzunluğu bakımından homozigot genotipe sahip olabilir. B) Fatih'in anne ve babası heterozigot genotipe sahiptir. C) Esra'nın kardeşi olursa boyu uzun olabilir. D) Esra'nın anne ve babası heterozigot genotipe sahiptir.

20. ‘‘Canlıların sahip olduğu alellerin tümüne genotip, genotipin canlının dış görünüşüne yansımasına da fenotip denir. Belirli bir karakterin saf döl mü, melez mi olduğu genotipinden anlaşılır.’’

Aşağıda bezelye bitkisindeki meyve rengi, çiçek rengi, bitki boyu ve tohum şekli karakterleri için hazırlanmış iki küme vardır. Kümelerden biri ilgili karakterlerin fenotipini diğeri de çeşitli genotipleri belirtmektedir.



bb

cc

AA

Aa

Aa

DD

Dd

dd aa

Bb

Fenotip kümesindeki her bir görselin diğer kümedeki sadece bir genotip ile eşleştiği bilindiğine göre aşağıdaki ifadelerden hangisi söylenemez? A) Çiçek rengini (mor ya da beyaz) belirten genotipte B harfi kullanılmamıştır. B) Bitki boyu ‘‘cc’’ genotipiyle eşleşir. C) Yeşil renkli meyvenin (tohum zarfı) genotipinde A harfi bulunur. D) Tohum şeklinin düzgün olma durumu ‘‘DD’’, buruşuk olma durumu ‘‘dd’’ genotipi ile eşleşebilir.

AD SOYAD Ö.No

8 Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)

0

1

2

Soru

3

4

5

6

7

8

9

A

B

C

D

Soru

A

B

C

D

Soru

A

B

C

D

Soru

1

6

11

16

2

7

12

17

3

8

13

18

4

9

14

19

5

10

15

20

A

B

C

D 113767

KED Kazanım

Ekseni Değerlendirmeleri

05

1. Canlılarda kalıtsal özellikler anne ve babadan gelen aleller ile oluşur. Eğer özellik baskın ise büyük, çekinik ise küçük harfle gösterilir.

Kazanım

Bezelyelerde görülen bazı karakterlere ait özellikler tablodaki gibidir.

8. 2. 2. 1. : Kalıtım ile ilgili kavramları tanımlar. 8. 2. 2. 2. : Tek karakter çaprazlamaları ile ilgili problemler çözerek sonuçlar hakkında yorum yapar. 8. 2. 2. 3. : Akraba evliliklerinin genetik sonuçlarını tartışır.

2. Bezelyelerde meyve şeklinin kalıtımıyla ilgili aşağıdaki çaprazlama yapılmıştır.



x

ÖZELLİKLER Baskın Çekinik

KARAKTERLER

Düzgün

Buruşuk Hepsi düzgün meyveli

Bitki Boyu Uzun

Kısa

x

Çiçek Rengi Mor çiçek

1

Saf Döl Boğumlu Meyveli

Saf Döl Düzgün Meyveli

Tohum Şekli

Birinci kuşak bezelyeler kendi aralarında çaprazlanıyor.

Beyaz çiçek

Buna göre bezelyelere ait bu özellikler ile ilgili,



I. Düzgün ve buruşuk tohum aleline sahip bezelyenin fenotipi düzgün tohumludur.



II. Homozigot mor çiçekli bir bezelyenin genotipi "AA" olabilir.



III. Fenotipi kısa boylu olan bir bezelyenin genotipi homozigottur.



ifadelerinden hangileri doğrudur? A) I ve II

B) I ve III

C) II ve III

D) I, II ve III

8. SINIF FEN BİLİMLERİ



İkinci kuşak % 25 boğumlu meyveli % 75 düzgün meyveli Verilen çaprazlamalara göre;



I. İkinci çaprazlama sonucu oluşan bezelyelerin dörtte biri baskın özellikteki saf döldür.



II. İlk çaprazlama sonucu oluşan bezelyelerin hiçbiri çekinik fenotipe sahip değildir.



III. İkinci kuşak bezelyelerin %50'si melez genotiplidir.



ifadelerinden hangileri doğrudur? A) I ve II

B) I ve III

C) II ve III

D) I, II ve III

05 3. Aşağıda bezelye bitkisinin tohum şekli üzerinde yapılan üç farklı çaprazlama işlemi ve sonuçları verilmiştir. Çaprazlama işleminde düzgün ve buruşuk tohumlu bezelyeler kullanılmış ve çaprazlama işlemi sonucunda oluşabilecek tohumlar şekillerde gösterilmiştir.



I. çaprazlama

II. çaprazlama

III. çaprazlama

X

X

X

Verilenlere göre I. çaprazlama sonucu oluşan bezelye ile III. çaprazlama sonucu oluşan bezelye çaprazlanırsa oluşabilecek yeni bezelye tohumlarının tohum şekli bakımından genotip oranları; Genotip oranı (%)



Genotip oranı (%)

Genotip oranı (%)

Genotip oranı (%) 75

50 0

Tohum şekli

DD dd 1. grafik



50 25 0

50 DD Dd dd

Tohum şekli

0

2. grafik

DD Dd 3. grafik

Tohum şekli

25 0

Dd dd 4. grafik

Tohum şekli

grafiklerinden hangisi ya da hangileri ile gösterilebilir? A) 1 ve 2

B) 2 ve 3

C) 2 ve 4

D) 1, 2 ve 3

4. Fen bilimleri öğretmeni bezelyelerin çiçek rengi genetiği ile ilgili aşağıdaki deney sonuçları görsellerini paylaşıyor ve öğrencilerinden bu deneylerle ilgili yorum yazmalarını istiyor. 1. DENEY

2. DENEY

Mor çiçek



Mor çiçek

Beyaz çiçek

Mor çiçek

Beyaz çiçek Beyaz çiçek

Mor çiçek

Mor çiçek

Mor çiçek

Mor çiçek



Öğrencilerinden Bartu ve Meriç'in çiçek rengi genetiği ile ilgili yorumları aşağıdaki gibidir.



Bartu: 1. deneyde çaprazlanan mor çiçekli bezelye heterozigottur.



Beyaz çiçek

2. deneyde oluşan bezelyelerde çekinik alel bulunmaz.

Meriç: 1. deneyde oluşan mor çiçekli bezelyeler homozigottur.



2. deneyde çaprazlanan mor çiçekli bezelyeler heterozigottur.

Buna göre öğretmen Bartu ve Meriç'in yorumlarına aşağıdaki değerlendirmelerden hangisini yapmıştır? A) Bartu'nun ve Meriç'in tüm yorumları doğrudur. B) Bartu'nun 2. deney yorumu ile Meriç'in 1. deney yorumu doğrudur. C) Bartu'nun 1 ve 2. deney yorumu yanlış, Meriç'in 1 ve 2. deney yorumu doğrudur. D) Bartu'nun 1. deney yorumu ile Meriç'in 2. deney yorumu doğrudur.

2

Mor çiçek

8. SINIF FEN BİLİMLERİ

05 5. Kalıtsal özelliklerimiz biri anneden diğeri ise babadan gelen alel çifti ile belirlenir. Orak hücreli anemi alyuvarlardaki hemoglobinin anormalliği ile alyuvarların orak şeklini alması sonucunda oluşan kalıtsal bir hastalıktır.



Orak hücreli anemi ile ilgili araştırma yapan bir bilim insanı "Akraba evliliğinde bu hastalığın çocuklara aktarılma ihtimali daha fazladır. Akraba olan kişilerde bu hastalık görülmese bile taşıyıcı olarak bulundurdukları çekinik alellerinin bir araya gelmesi çocuklarının doğuştan hasta olma ihtimalini artırır." sonucuna ulaşmıştır.

44 + XX

44 + XY

Araştırmacının ulaştığı sonuca göre,



I. Sağlıklı fenotipe sahip bireylerin hasta çocukları olabilir.



II. Akraba evliliklerinde çocuklarda orak hücreli anemi hastalığı kesinlikle gözlenir.



III. Aynı anne babadan doğan çocuklardan ilki orak hücreli anemi hastalığına sahipse ikinci çocuk da bu hastalığa %100 oranında sahip olur.



6. İnsanlarda vücut ve eşey kromozomları olmak üzere iki çeşit kromozom bulunur. Vücut kromozomlarında saç tipi, göz rengi, ten rengi gibi özellikler taşınırken eşey kromozomları cinsiyetin belirlenmesinde etkilidir. Aşağıda insanda cinsiyet kalıtımı sembolize edilmiştir.

çıkarımlarından hangileri söylenebilir? A) Yalnız I

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III

44 + XX

44 + XY

44 + XX

44 + XY



Buna göre dişi bir bireyin vücudunda gerçekleşecek bir mutasyon için,



I. Vücut hücresinde gerçekleşirse yavrulara aktarılmaz.



II. Eşey hücresinde gerçekleşirse sadece erkek çocuklara aktarılır.



III. Mutasyona sebep olan etki ortadan kalkarsa yavrulara aktarılmaz.



ifadelerinden hangileri söylenebilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve III

D) II ve III

7. Heterozigot sarı tohumlu bezelye ile yeşil tohumlu bezelyenin çaprazlanması sonucunda elde edilecek bezelyelerin fenotip ve genotipleri Punnet karesinde aşağıdaki gibi gösterilmiştir. Kutuların renkleri canlıların fenotiplerini göstermektedir. Aa A a aa



a

Aa

aa

a

Aa

aa

Buna göre heterozigot sarı tohumlu bezelyelerin çaprazlanması sonucunda elde edilecek yavruların fenotip oranlarının eşit ölçeklendirilmiş kareli kağıtlarla gösterimi aşağıdakilerden hangisindeki gibi olmalıdır? A)

Fenotip

B)

Fenotip

C)

Fenotip

D)

Fenotip

KAZANIM EKSENİ DEĞERLENDİRMELERİ

3

05 8. Fenotipte etkisini her zaman gösteren alele baskın alel, baskın alelin bulunmadığı durumlarda etkisini gösteren alele çekinik alel denir. Baskın aleller homozigot ya da heterozigot genotipte etkisini gösterirken, çekinik aleller sadece homozigot genotipte etkisini gösterir.



9. ‘‘Farklı tür canlılardaki kalıtsal karakterlerin aktarımı bezelyelerdeki kalıtsal karakterlerin aktarımı ile benzerdir.’’

Bir karakter bakımından iki bezelyenin çaprazlanması sonucunda üç farklı genotipte bezelyeler oluşmuştur. Oluşan bezelyelerin genotip oranları aşağıdaki tabloda verilmiştir. Genotip çeşidi

Genotip oranı

I

%50

II

%25

III

%25

Aşağıdaki tabloda Ekrem ve Hatice çiftinin bazı kalıtsal özellikleri verilmiştir.



Özellik

Ekrem

Hatice

Saç şekli

Düz

Kıvırcık

Göz rengi

Kahverengi

Yeşil

İnsanlarda kıvırcık saç ile kahverengi göz rengi baskın özellik olduğuna göre bu çift ile ilgili yapılan aşağıdaki yorumlardan hangisi yanlıştır? A) Ekrem’in göz rengi bakımından genotipi homozigot ise, bu çiftin göz rengi yeşil olan çocukları olamaz.

Buna göre çaprazlanan bezelyeler ve yavru dölleri ile ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

B) Bu çiftin düz saçlı çocuğunun olması, Hatice’nin saç şekli bakımından heterozigot olduğunu gösterir.

A) Çaprazlanan bezelyelerin fenotipleri birbirinden farklıdır.

C) Bu çiftin doğacak çocuklarından biri saç şekli bakımından düz, göz rengi bakımından yeşil olamaz.

B) Oluşan bezelyelerin %50'si baskın fenotipe sahiptir.

D) Ekrem’in göz rengi bakımından genotipi heterozigot ise, bu çiftin göz rengi yeşil çocuklarının doğma ihtimali %50’dir.

C) Çaprazlanan bezelyelerin genotipleri birbirinden farklıdır. D) Oluşan bezelyelerin %50'si homozigot genotipe sahiptir.

10. Bezelyelerde mor çiçek rengi geni, beyaz çiçek rengi genine baskındır. I. çaprazlama

II. çaprazlama

III. çaprazlama

X

X

X

Mor çiçekli bezelye

Beyaz çiçekli bezelye

Mor çiçekli bezelye

Mor çiçekli bezelye

Beyaz çiçekli bezelye



Yukarıda bazı bezelyeler arasında gerçekleşen I, II ve III. çaprazlamalar verilmiştir.



Bu çaprazlamalar ile ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

Beyaz çiçekli bezelye

A) I ve II. çaprazlamalardaki mor çiçekli bezelyeler heterozigot genotipli ise iki çaprazlama sonucunda da beyaz çiçekli bezelye oluşma olasılığı eşittir. B) III. çaprazlamadaki bezelyeler homozigot genotipe sahiptir. C) II. çaprazlamadaki bezelyelerin her ikisi de heterozigot genotipe sahip ise çaprazlama sonucunda %75 mor çiçekli bezelye oluşur. D) I. çaprazlamadaki bezelyelerin her ikisi de homozigot özellikte ise çaprazlama sonucunda tüm bezelyelerin çiçek rengi mor olur. 4

8. SINIF FEN BİLİMLERİ

05 11. ‘‘Genetik çaprazlama sonuçlarını tahmin etmede kullanılan yöntemlerde biri de Punnett (panıt) karesidir. Punnett karesinde erkek bireyin alelleri yatay, dişi bireyin alelleri dikey sütunlara yazılır. Erkek ve dişi alellerin kesişimleri, oluşacak bireylerin genotipini verir.’’

Bir öğrenci bu yöntemi kullanarak bezelye bitkisindeki meyve rengi (tohum zarfı) karakteri için aşağıdaki çizelgeleri hazırlamıştır. Çizelgelerde meyve rengini belirtmesi amacıyla genotip yerine görsellerden yararlanmıştır. Erkek alelleri

Dişi alelleri



.....

..... Dişi alelleri

.....

Erkek alelleri

..... .....

..... .....

1. çaprazlama

.....

2. çaprazlama

Öğrencinin hazırladığı çizelgeler incelendiğinde;



I. Bezelyelerde yeşil meyveli olma baskın, sarı meyveli olma çekinik özelliktir.



II. Çaprazlanan bezelye bitkilerinin tümünde bu karakterin çekinik geni bulunur.



III. Öğrenci 1. çaprazlamada meyve rengi bakımından heterozigot özellikteki bezelye bitkilerini çaprazlamıştır.



çıkarımlarından hangilerine ulaşılır? A) I ve II

B) I ve III

C) II ve III

D) I, II ve III

12. ’’Biri erkek atadan diğeri dişi atadan gelen ve aynı karakter üzerinde etkili olan gen çeşitlerinin her birine alel adı verilir. Alel çifti yazılırken baskın olan alel büyük harfle, çekinik olan alel ise baskın alelin küçük harfiyle yazılır.’’

Aşağıdaki çizelgede üç bezelye bitkisinin çiçek ve meyve rengi karakterlerine ait görseller ve bu karakterlere ait bilgiler verilmiştir.



Çiçek rengi

Meyve rengi

Aynı alel (Mor) Aynı alel (Beyaz) Farklı alel (Mor) Aynı alel (Yeşil) Aynı alel (Sarı) Farklı alel (Yeşil) 1. bitki 2. bitki

3. bitki Buna göre bitkilerin belirtilen çiçek ve meyve rengi bakımından alel çifti sırasıyla aşağıdakilerin hangisindeki gibi yazılabilir? 1. bitki

2. bitki

3. bitki

A)

MM - SS

mm - Ss

Mm - ss

B)

MM - ss

mm - Ss

Mm - SS

C)

mm - SS

MM - Ss

Mm - ss

D)

mm - ss

MM - Ss

Mm - ss KAZANIM EKSENİ DEĞERLENDİRMELERİ

5

05 13. Kalıtım ile ilgili araştırma yapan Kübra ve Beyza bezelyeleri kullanarak bazı çaprazlamalar yapmıştır.



Kübra: Meyve rengi yeşil bezelye ile meyve rengi sarı bezelyeyi çaprazladığımda oluşan döllerin hepsinin meyve renginin yeşil olduğunu gözlemledim. Beyza: Meyve rengi yeşil bezelye ile meyve rengi sarı bezelyeyi çaprazladığımda oluşan bezelyelerin meyve renklerinin bazılarının yeşil, bazılarının ise sarı renkli olduğunu gözlemledim.



15. Bir bölgede yaşayan bir bitki türünün iki farklı fenotipe sahip birey sayılarının kıyaslaması aşağıdaki grafikte verilmiştir. Birey sayısı

Kısa boylu

Buna göre Kübra ve Beyza'nın yaptıkları gözlemlerden yola çıkılarak aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?

Uzun boylu

Fenotip çeşidi

Bu bölgede uzun boylu bitkilerin tozlaşmasını sağlayan böcek türünün azalmasına sebep olan bir ilaçlama yapıldığında bölgedeki birey sayıları aşağıdaki gibi değişmiştir. Birey sayısı

A) Sarı meyve rengi aleli yeşil meyve rengi aleline baskındır. B) Beyza'nın kullandığı meyve rengi sarı bezelyelerin genotipi heterozigottur. C) Kübra'nın kullandığı meyve rengi yeşil bezelyelerin genotipinde sadece yeşil meyve rengi aleli bulunur.

Kısa boylu

D) Kübra'nın çaprazlaması sonucunda oluşan bezelyelerde sarı meyve rengi aleli yoktur.

Uzun boylu

Fenotip çeşidi

Bitkide uzun boyluluk aleli kısa boyluluk aleline baskın olduğuna göre bitki sayısındaki değişimle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur? A) Bitki türünde farklı fenotiplere sahip bireyler oluşmuştur. B) Homozigot genotipe sahip bitki sayısı azalmıştır.

14. Fen bilimleri dersinde öğretmen, öğrencisi Sinem'den bir çaprazlama etkinliği yapmasını istemiştir. Sinem de bu etkinliği aşağıdaki gibi yapmıştır.

AA



Aa AA Genotip: 1/2 AA, 1/2 Aa

Aa

16. Bezelyelerde çiçek ve tohum rengi ile ilgili aşağıdaki çalışmalar yapılmıştır.

Sinem, öğretmenin verdiği etkinlik ödevini doğru şekilde yaptığına göre öğretmenin verdiği ödev aşağıdakilerden hangisi olabilir? A) Bir karakter bakımından melez özellikte olan birey ile saf baskın özellikte olan bireyi çaprazlayıp elde edilen genotip oranlarını yazınız. B) Bir karakter bakımından saf baskın özellikte olan birey ile çekinik özellikte olan bireyi çaprazlayıp elde edilen genotip oranlarını yazınız. C) Bir karakter bakımından saf baskın özellikte olan iki bireyi çaprazlayıp elde edilen genotip oranlarını yazınız. D) Bir karakter bakımından melez özellikte olan iki bireyi çaprazlayıp elde edilen genotip oranlarını yazınız.

6

D) Kısa boylu bitkilerin kendi aralarındaki tozlaşma şansı azalmıştır.

Aa

AA

C) Üreme şansı azalan bitki türü zamanla yok olabilir.

8. SINIF FEN BİLİMLERİ



1. çalışma: Mor çiçekli iki bezelye çaprazlanmış ve oluşan yavruların fenotip oranlarının 3:1 olduğu gözlenmiştir. 2. çalışma: Sarı ve yeşil tohumlu iki bezelye çaprazlanmış ve oluşan yavruların %50'sinin heterozigot genotipe sahip olduğu gözlenmiştir. Buna göre yapılan çalışmalardan yola çıkılarak,



I. 1. çalışmada çaprazlanan bezelyeler melez genotiplidir.



II. Mor çiçek rengi geni bezelyelerde baskındır.



III. 2. çalışmada kullanılan sarı bezelyeler homozigot genotipe sahiptir.



çıkarımlarından hangileri yapılabilir? A) Yalnız I

B) I ve II

C) II ve III

D) I, II ve III

05 17. Aşağıda bezelye bitkisinin boyu ile ilgili yapılan çaprazlama işlemleri gösterilmiştir. Alt kısımda ise bu çaprazlamalardan elde edilen genotip ve fenotip çeşitlerinin sayısı yazılmıştır.



I

II

III

X

X

X

Genotip çeşidi: 2 Fenotip çeşidi: 2

Genotip çeşidi: 1 Fenotip çeşidi: 1

Genotip çeşidi: 3 Fenotip çeşidi: 2

Bezelye bitkisinde uzun boyluluk baskın, kısa boyluluk çekinik özellikte olduğuna göre yapılan çaprazlama işlemlerinden yararlanılarak aşağıdaki ifadelerden hangisi söylenemez? A) En az fenotip çeşidinin II. çaprazlamada oluşması bu işlemde kullanılan bitkilerin bitki boyu bakımından homozigot özellikte olduğunu gösterir. B) En fazla genotip çeşidinin III. çaprazlamada oluşması bu işlemde kullanılan bitkilerin bitki boyu bakımından heterozigot özellikte olduğunu gösterir. C) I. çaprazlamada kullanılan uzun boylu bitkide hem uzun boyluluk hem de kısa boyluluk geni bulunur. D) II ve III. çaprazlamalar sonucunda elde edilen tohumlar bitki boyu bakımından aynı genotip yapısına sahip olamazlar.

18.

Homozigot Sarı tohum

Homozigot Yeşil tohum

Heterozigot Sarı tohum

Heterozigot Sarı tohum

aa

Aa

Aa

AA

Aa

Aa

Aa

Aa

1. Çaprazlama

AA

Aa

Aa

aa

2. Çaprazlama



Yukarıda 1. çaprazlamada arı döl sarı tohumlu bezelye ile, arı döl yeşil tohumlu bezelyenin; 2. çaprazlamada heterozigot sarı tohumlu bezelyelerin çaprazlanması sonucunda oluşacak bezelyelerin genotipleri verilmiştir.



Buna göre aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Tohum rengi yönüyle farklı fenotipteki iki arı dölün çaprazlaması sonucu oluşan bezelyeler %100 melez ve %100 sarı tohumludur. B) 2. çaprazlama sonucunda oluşan bezelyelerin genotip oranı  %75 melez (heterozigot), %25 arı döl (homozigot) olur. C) Melez bireylerin çaprazlaması sonucu çekinik karakterler ortaya çıkabilir. D) 1. çaprazlama sonucunda oluşan bezelyelerde baskın karakter özelliğini gösterirken çekinik karakter gizli kalmıştır. KAZANIM EKSENİ DEĞERLENDİRMELERİ

7

05 19. Aralarında kan bağı bulunan iki çift evlilik öncesinde olası riskler hakkında bilgi sahibi olmak için genetik danışmanlığa başvurmuşlardır. Genetik danışman, akraba evliliği düşünen bu bireylerin anne ve babaları ile ilgili yaptığı çalışmada kalıtsal nedenli bir hastalık riski için aşağıdaki bilgilere ulaşmıştır. 1. çiftin anne ve babasının ilgili hastalık yönünden vücut kromozom yapısı



Anne

Baba

Anne

2. çiftin anne ve babasının ilgili hastalık yönünden vücut kromozom yapısı

Baba

Anne

Baba

Anne

Baba

Sağlıklı gen

Hastalıklı gen

Ahmet

Eda

Salih

Esra

Buna göre elde edilen bu bilgilerden hareketle çiftlerle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi söylenemez? A) 1. çiftin evlilik yapması durumunda doğacak çocuklarının bu hastalık bakımından hasta olma ihtimali vardır. B) İki çiftin de dünyaya gelecek çocuklarının bu hastalıkla doğma ihtimali birbirine eşit olamaz. C) 2. çiftin evlilik yapması durumunda çocukları bu hastalık bakımından sağlıklı şekilde dünyaya gelebilir. D) Salih ve Esra sağlıklı gibi görünselerde bu hastalık genini taşıyor olabilirler.

20. Bezelyelerde tohum renginin kalıtımı ile ilgili yapılan çalışmalar sonucunda aşağıdaki grafikler elde edilmiştir. Genotip Oranı

Fenotip Oranı

1 2 0



1 2

Saf Döl Baskın

Saf Döl Çekinik

0

Genotip Çeşidi

Melez Döl Baskın

Sarı

Yeşil

Tohumun Rengi

Bezelyelerde sarı tohum rengi yeşil tohum rengine baskın olduğuna göre, grafiklerin elde edilmesi için aşağıdaki çaprazlamalardan hangisinin yapılmış olması gerekir? A) Saf döl sarı tohumlu bezelye x Saf döl yeşil tohumlu bezelye B) Saf döl sarı tohumlu bezelye x Melez döl yeşil tohumlu bezelye C) Melez döl sarı tohumlu bezelye x Saf döl yeşil tohumlu bezelye D) Melez döl sarı tohumlu bezelye x Melez döl yeşil tohumlu bezelye

AD SOYAD Ö.No

8 Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)

0

1

2

Soru

3

4

5

6

7

8

9

A

B

C

D

Soru

A

B

C

D

Soru

A

B

C

D

Soru

1

6

11

16

2

7

12

17

3

8

13

18

4

9

14

19

5

10

15

20

A

B

C

D 113768

KED Kazanım

Ekseni Değerlendirmeleri

06

1. İnsan ve çevre sağlığını olumsuz etkilemeyecek yöntemler ile bilim ve mühendislik ilkelerine dayalı olarak biyolojik sistemlerin hizmet ve mal üretiminde kullanılmasına biyoteknoloji denir. Biyoteknolojinin olumlu ve olumsuz etkileri vardır.

Buna göre,



I. Tıp ve hijyen alanında çeşitli ilaç ve aşılar geliştirilmesi



II. Genetik mühendisliği ile üretilen yeni bitkilerin insanlar üzerinde alerjik reaksiyonlara sebep olması



III. Ekolojik dengenin değişmesi ve biyoçeşitliliğin azalması



IV. Gübre ve ilaç kullanımını azaltarak, toprak ve yeraltı suları kirliliğinin azaltılması



ifadelerinden hangileri biyoteknolojinin olumsuz etkilerindendir?



3. Arı larvaları beslenme şekillerine göre farklı gelişim gösterirler. Arı larvaları arı sütü ile beslenirse kraliçe arı, polen ile beslenirse işçi arılar oluşur. Bu farklılık, beslenme sebebiyle gen işleyişindeki değişiklikten kaynaklanmaktadır. Başlangıçta benzer fenotipe sahip olmalarına rağmen genlerinin farklı çalışması sonucu bu farklılık oluşur.





Kraliçe arı

İşçi arı

Buna göre aşağıdakilerden hangisi arılarda gözlenen bu olayla benzerlik göstermez? A) Sporcuların antrenman sonucunda kaslarının gelişmesi

B) II ve III

B) Develerin kirpiklerinin uzun olması

C) II ve IV

D) III ve IV

C) Uzun süre Güneş ışığı altında kalan insanların bronzlaşması

Yanda mutasyon sonucu çift başlı olarak doğmuş bir kaplumbağanın resmi verilmiştir. Buna göre mutasyon ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Radyasyon, ultraviyole ışınlar, kullandığımız bazı ilaçlar mutasyona sebep olabilir. B) Mutasyonlar vücut hücrelerinde veya üreme hücrelerinde oluşabilir. C) Mutasyonlar zararlı olabildiği gibi zararsız da olabilir. D) Canlı hücrelerinde meydana gelen tüm mutasyonlar kalıtsaldır.

1

8. 2. 3. 1. : Örneklerden yola çıkarak mutasyonu açıklar. 8. 2. 3. 2. : Örneklerden yola çıkarak modifikasyonu açıklar. 8. 2. 3. 3. : Mutasyonla modifikasyon arasındaki farklar ile ilgili çıkarımda bulunur.

A) I ve III

2. DNA molekülündeki nükleotid dizilimlerinde ve kromozomlarda meydana gelen değişikliklere mutasyon adı verilir.

Kazanım

8. SINIF FEN BİLİMLERİ

D) Bitkilerin ışıklı ortamda klorofil oluşturup ışıksız ortamda oluşturmaması 4. Karahindiba bitkisinin dağda yetiştirildiğinde kısa boylu, ovada yetiştirildiğinde uzun boylu olduğu gözlenmiştir.

Buna göre, aşağıdakilerden hangisi karahindiba bitkisindeki bu durumla benzerlik göstermez? A) Sirke sineğinin 16°C'lik sıcaklıkta düz kanatlı, 25°C'lik sıcaklıkta kıvrık kanatlı olması B) Kartopu bitkisinin asitli toprakta yetişeninin kırmızı çiçek, bazik toprakta yetişeninin mavi çiçek açması C) Köpek balığının sırt ve karın bölgesinin renginin farklı renkte olması D) Arılarda arı sütüyle beslenen dişi yavru kraliçe olurken çiçek tozu ile beslenen dişi yavrunun işçi arı olması

06 5. Aşağıda farklı ortamlarda yaşayan bitkilerin bazı özellikleri hakkında bilgi verilmiştir.

• Kurak bölgelerde yaşayan bitkilerin kökleri derine iner, çok dallanır ve geniş bir yüzeye temas eder. Su alımını sağlayan emici tüyler fazla sayıdadır. Yaprak yüzeyleri ise küçüktür ve mumsu yapıdaki kutikula tabakası kalındır.



• Sulak bölgelerde yaşayan bitkilerin kökleri yüzeydedir. Kökleri gelişmemiş ve dar bir yüzeye temas eder. Emici tüyler az sayıdadır. Yaprak yüzeyi büyüktür ve kutikula tabakası çok incedir.



Buna göre, farklı ortamlarda yaşayan bitkilerin fiziksel yapılarındaki farklılıklarla ilgili olarak aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır? A) Bulundukları bölgenin çevre koşullarında yaşama ve üreme şansını arttırır. B) Modifikasyon sonucu oluşan özelliklerdir. C) Kal›tsaldır ve gelecek nesillere aktarılır. D) Bu özellikler bitkiler aleminde biyoçeşitliliğe katkı sağlar.

6. Bir öğrenci mutasyon ve modifikasyon kavramlarıyla ilgili bilgi kartları hazırlamaktadır. Hazırladığı kartlardan biri aşağıda verilmiştir.

Açıklama: Himalaya tavşanının kulak, burun ve ayaklarındaki kürk renginin ortam sıcaklığına bağlı olarak renk değiştirmesi Özellikler; 1. Meydana gelmesinde çevresel faktörler etkilidir. 2. Kalıtsal değildir. 3. Genetik yapıda değişim olmaz. Yalnızca genin işleyişi değişir. 4. Canlının fenotipini etkiler.



Öğrenci hazırlayacağı farklı bir kartta açıklama kısmına ‘‘Van kedisinin iki gözünün birbirinden farklı olması’’ yazıp uygun bir görsel yerleştirdiğinde hangi numaralı özelliklerde değişiklik yapması gerekir? A) 1 ve 2

B) 1 ve 3

C) 2 ve 3

D) 2, 3 ve 4

7. Bir öğrenci mutasyon ve modifikasyonla ilgili bilgi kartları hazırlamıştır. Kartların ön yüzüne mutasyon ya da modifikasyon sözcüklerini yazıp arka yüzüne de o kavrama ait bir özellik yazmıştır. Öğrencinin hazırladığı kartlardan bazılarının ön yüzü bazılarının da arka yüzü aşağıda gösterilmiştir.



Mutasyon

Genlerin yapısı, kromozomların yapısı ve sayısı değişir.

1

2

Çevresel etkenler sonucu ortaya çıkar.

3

4

5

Öğrencinin hazırladığı kartlara dikkat edildiğinde;



I. Her iki kavram için de yazdığı özelliklerin sayısı birbirine eşittir.



II. 3 numaralı kartın arka yüzüne ‘‘Kalıtsal çeşitliliğe yol açar.’’ cümlesini yazmış olabilir.



III. 2 ve 5 numaralı kartların ön yüzüne mutasyon ve modifikasyon sözcüklerinin ikisini de birlikte yazmıştır.



yargılarından hangisi ya da hangileri doğrudur? A) Yalnız I

2

Modifikasyon

Canlının fenotipini etkiler ve kalıtsal değildir.

8. SINIF FEN BİLİMLERİ

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III

06 8. Belirli bir bölgede yaşayan böcek türünün yılda kış ve yaz mevsimi sonu olmak üzere iki kez yumurtlama dönemi vardır. Bu böcek türüne ait bir bireyin kış sonunda bıraktığı yumurtalardan gelişen bireylerin rengi ile yaz sonunda bıraktığı yumurtalardan gelişen bireylerin rengi farklılık göstermektedir. Kış mevsimi sonunda bıraktığı yumurtalardan gelişen yavrular

Yaz mevsimi sonunda bıraktığı yumurtalardan gelişen yavrular

Buna göre bu böcek türünde gözlenen durumla ilgili;



I. Çevre şartlarının etkisi farklı renkte bireylerin oluşmasını sağlamıştır.



II. Canlıda renk oluşumunu sağlayan genin mutasyon geçirmesinden kaynaklanmıştır.



III. Canlının dış görünüşünde bir değişiklik meydana gelmiş olup, genlerde kalıtsal bir değişiklik olmamıştır.



ifadelerinden hangileri doğrudur? A) I ve II

C) II ve III

B) I ve III

D) I, II ve III

9. Aşağıdaki görsellerde verilen örnekler mutasyon veya modifikasyon olarak gruplandırılacaktır. Gruplamalar yapılıp ulaşılan harfler birleştirildiğinde şifreye ulaşılacaktır.

20°C’de çuha çiçeği



30°C’de çuha çiçeği



Mutasyon



Mutasyon

Modifikasyon

Modifikasyon

Mutasyon

Modifikasyon

R

S

M N K L Gruplamalar doğru yapıldığında aşağıdaki şifrelerden hangisine ulaşılmış olur? A) K – N – S

B) K – N – R

C) L – N – S

D) K – M – R

10. Bir öğrenci anlatımında aşağıda verilen görsellerin de kullanıldığı bilimsel bir belgesel izliyor. Belgeselde izlediği bu durumun canlının geçirdiği mutasyon sonucu ortaya çıktığını öğreniyor.



Vücudunda renk maddesi eksikliği olan geyik

Gözleri birbirinden farklı renge sahip kedi

Dört boynuzlu keçi

Buna göre öğrencinin izlediği bu belgeselde aşağıda verilen ifadelerden hangisinin söylenmesi doğru olmaz? A) Canlılarda gözlenen bu durumların nedeni DNA moleküllerinde meydana gelmiş olmasıdır. B) Özellikle radyoaktif veya bazı kimyasal maddelerin etkisiyle canlılarda mutasyon gerçekleşebilmektedir. C) Mutasyonlar, canlının dış görünüşünü etkileyen ve kalıtsal olmayan değişikliklerdir. D) Canlılarda değişime neden olan bu olay canlının vücut ya da üreme hücresinde gerçekleşmiş olabilir. KAZANIM EKSENİ DEĞERLENDİRMELERİ

3

06 11. Erkek bireydeki gelişim süreci ile ilgili aşağıda iki farklı görsel hazırlanmıştır. Görsellerde gelişim sürecinin farklı basamaklarında mutasyona uğrayan yapılar belirtilmiştir.

Radyasyon Erkek birey

Erkek birey Radyasyon 1. görsel

2. görsel

Buna göre görsellerden yararlanılarak;



I. 1. görseldeki bireyde mutasyonun etkisi tüm vücudunda görülürken, 2. görseldeki bireyde yalnızca ilgili yapıda görülür.



II. İki bireyde de mutasyonun etkisi kalıtsaldır.



III. 1. görseldeki erkek bireyin sperm oluşumu sırasında spermlerin %50’si mutasyonun etkisini taşır.



çıkarımlarından hangilerine ulaşılır? A) I ve II

B) I ve III

C) II ve III

D) I, II ve III

12. Bir araştırmacı öne sürdüğü bir hipotezi doğrulamak amacıyla aşağıda verilen çalışmayı yapıyor.

Özdeş bitki tohumlarının bir kısmını ovadaki bahçesine diğer kısmını da dağdaki bahçesine ekiyor. Tohumları düzenli aralıklarla ve eşit miktarlarda olacak şekilde suluyor. Bitkiler büyüyüp yeterli olgunluğa ulaştıklarında boylarınının Şekil 1’de gösterildiği gibi birbirinden farklı olduğunu gözlemliyor. Daha sonra dağda yetişen bitkilerden aldığı tohumları ovadaki bahçesine ekerek daha önce yaptığı gibi düzenli aralıklarla suluyor. Bu tohumlardan oluşan bitkilerin büyüyüp yeterli olgunluğa ulaştıklarında ise boylarınının Şekil 2’deki gibi olduğunu gözlemliyor.



Ovadaki bahçede yetiştirdiği bitkiler

Dağdaki bahçede yetiştirdiği bitkiler

Dağda yetiştirdiği bitkilerin tohumunu ovadaki bahçesine ekip, büyütüyor.

Şekil 1

Şekil 2

Araştırmacı yaptığı bu çalışmadaki gözlemleri sonucunda öne sürdüğü hipotezini doğruladığına göre, hipotez cümlesi aşağıdakilerden hangisidir? A) Çevresel faktörlerin etkisiyle bitkide oluşan bazı değişimler kalıcı olabilir. B) Çevresel faktörler bitkinin genetik yapısında değişikliğe yol açabilir. C) Çevresel faktörlerin etkisiyle bitkide meydana gelen her değişiklik gelecek nesillere aktarılabilir. D) Çevresel faktörler bitkinin dış görünüşünde değişikliğe sebep olabilir.

4

8. SINIF FEN BİLİMLERİ

06 13. Bir fen bilimleri öğretmeni mutasyon ve modifikasyon konusunu pekiştirmek için sınıfı ikiye ayırıp, 1. gruba mutasyon, 2. gruba modifikasyon adını vermiştir.

Her bir gruptan 3 dk içerisinde grup isimlerine uygun örnekler vermelerini istemiştir. 1. Grup

2. Grup

• Orak hücreli anemi hastalığı • Çuha çiçeğinin renginin yetiştiği ortamın sıcaklığına göre değişmesi • Spor yapan insanların kaslarının gelişmesi • Çift başlı yılan



• Arı larvalarının beslenme şekillerine göre kraliçe ya da işçi arı olması • Van kedisinin gözlerinin farklı renkte olması • Himalaya tavşanının kürk renginin hava sıcaklığına bağlı olarak değişmesi • Karahindiba bitkisinin dağda yetiştiğinde uzun boylu, ovada yetiştiğinde kısa boylu olması



Süre bitiminde öğrencilerin verdiği cevaplar yukarıdaki gibidir.



Gruplar her doğru örnek için 10 puan alıp, her yanlış örnek için 5 puanları eksildiğine göre grupların aldığı puanlar seçeneklerden hangisinde doğru verilmiştir? 1. Grup

2. Grup

A)

10

20

B)

10

25

C)

25

20

D)

35

10

14. ‘‘Sağlıklı insanlarda mitoz bölünme sırasında hasarlı hücreler oluşabilmektedir. Oluşan hasarlı hücre etkisiz hâle getirilerek kontrolsüz çoğalmasının önüne geçilir. Fakat yok edilmesi gereken hücre bölünmeye devam ederek kontrolsüz biçimde çoğalırsa kanser oluşumu gerçekleşir.’’

Aşağıdaki şekillerde sağlıklı bir insanda gerçekleşen hücre bölünmesi ile kanser oluşumuna neden olan hücre bölünmesi gösterilmiştir.

Hasarlı hücre etksiz hâle getirilir.



Hasarlı hücre mutasyon geçirir ve ardı ardına mutasyon geçirerek kontrolsüz şekilde bölünmeye devam eder.

Buna göre verilen bilgi ve şekillerden yararlanılarak aşağıdakilerden hangisine ulaşılamaz? A) Mutasyon sağlıklı yapıların bozulmasına ve görevlerini yerine getirememesine neden olur. B) Mutasyon geçiren hücreler tüm sağlıklı hücreleri de mutasyona uğratır. C) Mutasyon canlıda kalıcı değişikliklere yol açar. D) DNA molekülünün onarılamaz hasar görmesi kanser oluşumuna neden olur. KAZANIM EKSENİ DEĞERLENDİRMELERİ

5

06 15. ‘‘Orak hücreli anemi genetik bir hastalıktır. Alyuvarlardaki oksijen taşıyıcı protein olan hemoglobinin gen yapısında meydana gelen değişiklikten dolayı ortaya çıkar. Bunun sonucunda alyuvarlar doğal şeklini kaybederek orak şeklini alır. Bu da bireyde sağlık problemlerinin ortaya çıkmasına neden olur.’’

Aşağıda orak hücreli anemi hastalığının ortaya çıkması ile ilgili temsili görseller verilmiştir. Sağlıklı bir bireydeki vücut kromozomu

Orak hücreli anemi olan bireydeki vücut kromozomu

Hemoglobin oluşumundan sorumlu gen bölgesi



Hemoglobin oluşumundan sorumlu gen bölgesi

Verilen bilgi ve şekiller değerlendirildiğinde; I. Nükleotid diziliminde meydana gelen değişimler insanlarda kalıtsal hastalıklara neden olur.



II. İnsanda meydana gelen bu değişim mutasyona örnek verilebilir.



III. Bu olayın kalıtsal olabilmesi için vücut hücrelerinde gerçekleşmesi gerekir.



ifadelerinden hangisi ya da hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III

16. ‘‘Bal arılarında kraliçe ve işçi arılar 2n takım kromozom taşırken, erkek arılar ise n takım kromozom taşırlar.’’

Bal arılarında sağlıklı şekilde gerçekleşen üreme süreci aşağıda gösterilmiştir.



Mitoz Erkek arı (n)

Polen ile beslenirse

İşçi arı (2n)

Döllenme olayı ile oluşan dişi embriyolar (2n) Mayoz

Kraliçe arı (2n)

Sperm hücreleri (n)

Yumurta hücreleri (n)

Arı sütü ile beslenirse Döllenmemiş yumurtanın Erkek arı (n) gelişmesi

Kraliçe arı (2n)

Verilen şekilden yararlanlarak aşağıdaki çıkarımlardan hangisine ulaşılamaz? A) Bazı çevresel faktörler arılarda gen işleyişinin değişimine sebep olmuştur. B) İşçi ve kraliçe arı kalıtsal bakımdan çeşitlilik göstermez. C) Döllenme olayı ile oluşan dişi embriyoların beslenme farklılığı vücut hücrelerinde değişikliğe neden olmuştur. D) Erkek arının oluşumunda döllenmemiş yumurta hücrelerinde gerçekleşen mutasyon etkili olmuştur.

6

8. SINIF FEN BİLİMLERİ

06 17. Aşağıda iki farklı canlı çeşidinin çevreyle etkileşimine ait örnekler verilmiştir. 1

2



İstiridyenin bulunduğu yere göre kabuk şeklinin değişmesi

Çevre etkisiyle havucun genlerinde meydana gelen değişim

Bu örneklerle ilgili olarak; I. 1. örnek modifikasyon, 2. örnek mutasyondur.



II. 1. örnek genlerin işleyişinde meydana gelen değişim sonucu oluşmuştur.



III. 2. örnekteki değişim kimyasal maddeler sonucu ortaya çıkabilir.



ifadelerinden hangileri doğrudur? A) I ve II

B) I ve III

C) II ve III

D) I, II ve III

18. ''Canlının genetik yapısında meydana gelen değişmelere mutasyon adı verilir. Mutasyon; genom, kromozom ve gen mutasyonu olmak üzere üç farklı sınıfa ayrılmaktadır. Genom mutasyonlarında kromozom setlerinin sayısında farklılıklar olmaktadır. Kromozom mutasyonu genellikle kromozomun iç yapısında oluşan değişimlerle ilgilenmektedir. Gen mutasyonu ise değişime uğramış tek bir gen üzerinde çalışmaktadır.''

Aşağıda bazı mutasyon örnekleri verilmiştir. 1

2

3



T

C

A G T İnsanlarda 21 numaralı kromozomdan 3 tane olması sonucu down sendromlu bireyler oluşması

Sadece kromozomunun bir kısmını kaybederek hayatta kalan bireyler bulunmaktadır. Kromozom 5’in kısa kolunun küçük bir kısmının eksik olduğu bu vaka cri-du-chat sendromu (kedi miyavlaması sendromu) olarak bilinir.

C

A G

A

A

C

T T G Mutasyon A G C T

C G

Bir gendeki bir baz çiftinin diğer bir baz çiftine değişmesi

Bu mutasyonlarla ilgili olarak;



I. 1. örnekte canlının kromozom sayısında artış olduğundan genom mutasyonudur.



II. 2. örnekte kromozomun bir kısmı kaybedildiğinden kromozomun iç yapısının değişmesi sonucu mutasyon oluşmuştur.



III. 3. örnekte bir gen üzerindeki değişim incelendiğinden genom mutasyonudur.



ifadelerinden hangisi ya da hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız III

C) I ve II

D) II ve III KAZANIM EKSENİ DEĞERLENDİRMELERİ

7

06 19. Bir öğrenci yapacağı sunumda modifikasyonun insanlar üzerindeki etkilerini araştırma verilerine dayanarak arkadaşlarıyla paylaşacaktır. Modifikasyonun yalnızca genlerin işleyişinde değişikliğe neden olduğunu bilimsel olarak açıklayacaktır. Öğrencinin sunumda kullanmak üzere hazırladığı görseller ile yaptığı çalışma sonucunda elde ettiği bilgileri kaydettiği çizelge aşağıda verilmiştir. Tek yumurta ikizlerinin oluşumu







Çift yumurta ikizlerinin oluşumu

Birey

Saç şekli

Kilo

Göz rengi

Boy

Ten rengi

Ömer

Kıvırcık

60 kg

Kahverengi

170 cm

Açık

Songül

Düz

50 kg

Kahverengi

160 cm

Koyu

Fatih

Kıvırcık

50 kg

Kahverengi

150 cm

Açık

Hatice

Kıvırcık

50 kg

Mavi

160 cm

Açık

Buna göre öğrencinin modifikasyonun etkilerini hangi öğrencileri karşılaştırarak anlatması en uygun olur? A) Ömer ile Songül

B) Ömer ile Fatih

C) Songül ile Hatice

D) Songül ile Fatih

20. Ahmet fen bilimleri dersindeki sunumunda anlatımını yaptığı konuya renk değiştiren bardak örneğini vermiştir.

Ahmet: Arkadaşlar bu elimdeki bardak içine konulan sıvının sıcaklığını anlamamıza yardımcı oluyor. Şöyle ki; eğer bardak içinde sıcak bir sıvı bulunuyorsa bardağın gördüğümüz rengi kırmızıya, soğuk bir sıvı bulunuyorsa mavi renge dönüşüyor. Bardağın yapısında herhangi bir değişiklik olmamasına rağmen rengindeki bu farklılık işimizi kolaylaştırıyor.



Ahmet, verdiği örneğin devamında çevresel faktörlerle görünüşünde değişim gözlenen canlılara ait görseller üzerinde açıklamalarda bulunuyor.



Buna göre Ahmet’in konuyla ilgili aşağıdaki görsellerden hangisini kullanması uygun olmaz?



A)

B)

C)

Ortanca bitkisinin asidik toprakta mavi, bazik toprakta pembe çiçek açması

8 Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)

0

1

2

Soru

3

4

5

6

7

8

9

A

B

C

D

Sirke sineği larvalarının 15°C’lik ortamda yetiştiğinde düz, 25°C’lik ortamda yetiştiğinde kıvrık kanatlı olması

Yırtıcı kuşların gaga yapılarının sivri, su kuşlarının düz şekilli olması

Arılarda, arı sütü ile beslenen larvaların kraliçe, polenle beslenenlerin işçi arı olması

AD SOYAD Ö.No

D)

Soru

A

B

C

D

Soru

A

B

C

D

Soru

1

6

11

16

2

7

12

17

3

8

13

18

4

9

14

19

5

10

15

20

A

B

C

D 113769

KED Kazanım

Ekseni Değerlendirmeleri

07

Kazanım 8. 2. 4. 1. : Canlıların yaşadıkları çevreye uyumlarını gözlem yaparak açıklar.

1. Canlılar, yaşadıkları bölgelerde beslenme, iklim şartlarına uyum ve üreme şanslarını artıracak özelliklere sahiptir.

Aşağıda bazı canlılara ait görseller ve bu canlılar ile ilgili bazı bilgiler verilmiştir.

Devenin gözünde bulunan kirpikler çöldeki kumların gözüne kaçmasına engel olurken ayaklarının geniş tabanlı olması çölde batmadan yürüyebilmesini sağlar.

Kurak ortamda yetişen kaktüs bitkisinin dikenli yaprakları suyun fazla buharlaşmasını engelleyerek canlının bulunduğu ortama uyumunu sağlar.

Buna göre aşağıdaki durumların hangisi görsellerdeki canlılarda gözlenen adaptasyonların amacıyla benzerlik taşımaz? A) Kurbağanın suya çok sayıda yumurta bırakması B) Kutup penguenlerinin ayaklarının geniş olması C) Çölde yaşayan hayvanların kulaklarının geniş olması D) Sulu ortamda yetişen Nilüfer çiçeklerinin geniş yapraklı olması

2. Canlılar yaşadıkları ortamda üreme, barınma, avlanma ve düşmanlarından korunma gibi yaşamsal ihtiyaçlarını sürdürebilmek için farklı adaptasyonlar geliştirmiştir.



Şekillerde gösterilen hayvan ve bitki türlerinin adaptasyonu ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Kurak bölgelerde yetişen kaktüs bitkisinin yaprakları su kaybını önlemek için diken şeklindedir. B) Kutup tilkilerinin küçük kulak ve burunları ısı kaybını önleyerek vücut sıcaklıklarını korumalarını sağlar. C) Nemli bölgelerde yetişen nilüfer çiçeğinin geniş yaprakları su yüzeyinde kalarak fazla suyu terleme yoluyla atmalarını sağlar. D) Çöl farelerinin geniş kulak ve burun yapıları ısı kaybını önleyerek onların vücut sıcaklıklarını korumalarını sağlar.

1

8. SINIF FEN BİLİMLERİ

07 3. Sürüngenler bulundukları ortamın sıcaklığına göre metabolizma hızlarını ayarlayabilirler. Örneğin; timsahlar aşırı soğuk havalarda metabolizma hızlarını düşürerek donmak üzere olan sularda yaşamlarına devam ederler. Bu esnada nefes alabilmek için burunlarını suyun dışına çıkarırlar. Sürüngenlerde gerçekleşen bu gibi olaylara brumasyon denir. Brumasyon ile bu canlılar metabolizma hızlarını yavaşlatarak enerji tasarrufu sağlamaktadırlar.

5. Aşağıda farklı iki renk böceğin yaşam süreci verilmiştir.

Ağaç kovuklarında yaşayan yeşil renkli böceklerin kuşlar tarafından fark edilmesi ve yenmesi kahverengi böceklere göre daha kolaydır. Bu da o toplulukta kahverengi böceklerin yaşama şansını arttırır. Yeni kuşaklarda kahverengi böcekler daha yaygın olarak görülür.



Buna göre bu olay aşağıdakilerden hangisine örnek verilebilir?





Buna göre verilen bilgilerden yola çıkılarak,



I. Brumasyon, timsahların hayatta kalma şansını artıran bir adaptasyonudur.



II. Canlıların sahip olduğu adaptasyonlar sadece enerji kullanımını ayarlamak için kullanılır.



III. Timsahların soğuk suda yaşamaları vücutlarındaki mutasyon sonucu metabolizma hızının azalmasına neden olur.



ifadelerinden hangileri söylenebilir? A) Yalnız I

B) I ve III

C) II ve III

D) I, II ve III

4.





2

1800’lü yılların ortasına kadar İngiltere’de bir endüstri bölgesinde, açık renk benekli gece kelebekleri ortamla benzer renkte olduklarından düşmanlarından korundular. Böylece sayıları arttı. Endüstrileşme ile çevre kirlendi ve is nedeniyle yüzeyler karardı. Bu ortamda açık renk benekli gece kelebekleri kolay fark edildiklerinden avlandı ve sayıları azaldı. Buna göre, çevre şartlarına uyum sağlayan koyu renk benekli gece kelebeklerinin yaşama şansı artarken diğerlerininkinin azalması aşağıdaki kavramlardan hangisine örnek verilebilir? A) Modifikasyon

B) Mutasyon

C) Doğal Seçilim

D) Biyoteknoloji

8. SINIF FEN BİLİMLERİ

A) Doğal seçilim

B) Modifikasyon

C) Mutasyon

D) Yapay seçilim

6. Bir öğrenci canlıların çevresel değişimlere adaptasyonları sonucu oluşan doğal seçilim örnekleriyle ilgili internette yaptığı araştırma sonucu aşağıdaki bilgilere ulaşmıştır.

1. Kuraklaşan bir ortamda su ihtiyacı fazla olan bitkiler yaşamını yitirirken, su ihtiyacı az olan bitkilerin yaşamını devam ettirmesi



2. Çuha çiçeğinin ortam sıcaklığı 15-25°C arasındaki bir ortamda yetiştirilmesiyle çiçeklerin renginin kırmızı, 25-35°C arasındaki bir ortamda yetiştirilmesiyle çiçeklerin renginin beyaz olması



3. Açık renkli ağaç gövdelerinde yaşayan koyu renkli güve kelebeklerinin kuşlar tarafından avlanması, beyaz güve kelebeklerininin yaşamını devam ettirmesi



4. Hızlı koşan tavşan ve geyikler avcı hayvanlardan kurtulurken daha yavaş koşan tavşan ve geyiklerin av olması



Buna göre öğrencinin bu konu kapsamında ulaştığı bilgilerden hangisi bilimsel anlamda güvenilir olmayıp hatalı yazılmıştır? A) 1

B) 2

C) 3

D) 4

07 7. Emel, sınıf panosuna asmak için mutasyon, modifikasyon ve adaptasyon ile ilgili aşağıdaki görselleri hazırlıyor. 1

2

Altı parmaklılık

3

Himalaya tavşanının sıcaklıkla kürk renginin değişmesi

4

Karanlık ortamda avlanan yarasaların sese karşı duyarlı olması

5

Spor yapan bireyin kaslı olması

6

Van kedisinin farklı göz rengine sahip olması

Vatoz balıklarının deniz zeminindeki kum ile aynı renkte olması

Öğretmen Emel'den panoyu üçe bölerek örnekleri sınıflandırmasını istiyor.

Buna göre Emel bu görselleri, aşağıdakilerden hangisi gibi sınıflandırırsa doğru olur? Modifikasyon

Adaptasyon

Mutasyon

A)

1-4

2-3

5-6

B)

2-4

3-6

1-5

C)

2-6

3-4

1-5

D)

3-6

1-5

2-4

8. Bir canlının belirli bir ortamda yaşama ve üreme şansını artıran kalıtsal özelliklerine adaptasyon denir. Bazı adaptasyonlar canlının yaşamasını sağlarken bazıları ise üremesini sağlayabilir. 1

Kutup ayılarının kürklerinin altında siyah derilerinin olması

Kaktüsün yapraklarının diken şeklinde olması

3

4 Köpek balıklarının derilerinin üst ve alt kısımlarının farklı renklerde olması

Erkek tavus kuşlarının renkli tüylere sahip olması

2

Buna göre verilen adaptasyon örneklerinden hangisi canlının üremesini kolaylaştırır? A) 1

B) 2

C) 3

D) 4 KAZANIM EKSENİ DEĞERLENDİRMELERİ

3

07 9. Canlılar değişen çevre koşullarına uyum sağlamalıdır. Eğer koşullara uyum sağlarlarsa hayatta kalırlar, yoksa yaşamlarını kaybederler.

Aynı türe ait iki grup canlı farklı habitatlara yerleştirilmiş ve canlıların sayılarının zamanla değişimi aşağıda sembolize edilmiştir.

K habitatı

L habitatı

(▲ ve ● ile sembolize edilen canlılar aynı türün farklı kalıtsal özelliğini göstermektedir.)



Buna göre bu canlı türü ile ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? A) Tür içindeki kalıtsal çeşitlilik adaptasyon şansını artırır. B) ● ile sembolize edilen canlılar modifikasyona uğramıştır. C) Doğal seçilime maruz kalan canlının ● olmasının sebebi sayıca çok olmalarıdır. D) ▲ ile sembolize edilen canlıların L habitatında yaşama şansı artarken üreme şansı yok olmuştur.

10. Bir canlının yaşadığı ortama uyum sağlamasına adaptasyon denir. Farklı ortamda yaşayan akraba canlılar farklı adaptasyonlar gösterirken, aynı ortamda yaşayan farklı türdeki canlılar benzer adaptasyonlar göstermektedir. Aşağıda bazı canlı türlerinin yaşadıkları ortama sağladıkları uyumlar verilmiştir.

Kutup tilkisinin kürk rengi beyazdır.

Çöl faresinin kulakları ve burnu uzundur.

Buna göre verilen canlılar ile ilgili,



I. Deve ve çöl faresinde benzer adaptasyonlar görülebilir.



II. Kutup tilkisinin kürk rengi kamufle olmasını sağlar.



III. Çöl faresinin verilen adaptasyonu ısı kaybını arttırarak vücut sıcaklığını korumaya yardımcı olur.



ifadelerinden hangileri doğrudur? A) I ve II

4

Develer hörgüçlerinde yağ depolar.

8. SINIF FEN BİLİMLERİ

B) I ve III

C) II ve III

D) I, II ve III

07 11. Sığırkuşları genellikle Sahraaltı Afrika savan ikliminin olduğu yerlerde bulunur. Genellikle bufalo, zürafalar, impalalar ve diğer büyük memelilerin üzerlerinde otururken görülürler. Otlanan hayvanların üstlerindeki böceklerle beslenirler. Enfeksiyona ve hastalıklara sebep olabileceği için keneleri, pireleri, bitleri ve diğer böcekleri ortadan kaldırırlar. Parazit ve zararlı böceklerin giderilmesine ek olarak, bu kuşlar yüksek sesle uyarı çağrısı yaparak yırtıcıların varlığına karşı otlanan hayvanları uyarırlar.



I. Sığırkuşları üzerinde yaşadıkları canlıların doğal seçiliminde rol oynar.



II. Sığırkuşları bulundukları çevrede av - avcı ilişkisini etkiler.



III. Sığırkuşları ile üzerinde yaşadıkları canlı arasında karşılıklı yarar ilişkisine dayalı uyum gözlenir.



çıkarımlarından hangilerine ulaşılabilir? A) I ve II

B) I ve III

C) II ve III

D) I, II ve III

12. Çölde yaşayan tilki ve farelerin kulakları ile kuyrukları uzun, vücut yüzeyleri geniştir. Bu özellikleri onların vücutlarındaki ısı kaybını artırarak vücut sıcaklıklarını dengelemesini sağlar.

Çölde yaşayan görseldeki hayvanların bu özellikleri kazanmasını aşağıdaki ifadelerden hangisi en iyi açıklar?

Buna göre, aşağıdakilerden hangisi adaptasyona örnek verilemez? A) Tek yumurta ikizlerinin farklı boy ve ağırlıkta olması B) Deve kuşlarının hızlı koşabilmek için uzun ve güçlü bacaklara sahip olması C) Çitaların avlanmak için bulundukları ortamla aynı renge sahip olması

Buna göre verilen bu bilgilerden yararlanılarak;





13. Canlıların, belirli çevre koşullarında yaşama ve üreme şansını artıran kalıtsal özellikler kazanmasına adaptasyon denir.

D) Etçil hayvanların köpek dişlerinin gelişmiş olması

14. Bilim insanları hiç gün ışığı almayan bir mağaranın derinliklerinde Sinopoda cinsi bir örümcek buldular. Örümceğin bacak uzunluğunun 6 santimetre, gövde uzunluğunun ise 12 milimetre olduğu açıklandı. Örümcek türünün ortama uyum sağlamak için geliştirdiği yöntemler ise dikkat çekici. Bazı türlerinin sekiz gözlü olduğu bilinen örümceğin gözsüz ve renksiz bulunduğu kaydedildi. Ağ örerek ve pusu kurarak beslenen örümceğin tüylü olduğunu ekleyen bilim insanları bu tüyler sayesinde en ufak titreşimleri bile fark edebildiklerini açıkladılar. Ayrıca uzun bacakları sayesinde diğer örümcek türlerinin aksine ağlarını yatay örerek mağara tavanından düşen böcekleri avladıkları biliniyor.

Bu metne göre Sinopoda cinsi bu örümcek ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

A) Bu hayvanların kulak ve kuyruk gibi yapılarının uzun olması mutasyonla açıklanır.

A) Örümceği kaplayan tüyler, bulunduğu çevreye uyu-munu kolaylaştırır.

B) Bu hayvanların vücut sıcaklıklarını azaltmak için sahip oldukları özellikler modifikasyon sonucu oluşmuştur.

B) Uzun bacakları canlının avlanmasına yardımcı olur.

C) Farklı bölgelerde yaşayan aynı tür canlılar farklı adaptasyon gösterir.

C) Örümceğin tüylü ve uzun bacaklı olması kalıtsal olmayıp yalnızca çevrenin etkisiyle ortaya çıkmıştır.

D) Verilen özellikler çevreye uyum sağlamak için çöl tilkisi ve çöl faresinin adaptasyonudur.

D) Mağaranın ışık almaması ihtiyaç duyulmayan organın kaybına sebep olmuştur. KAZANIM EKSENİ DEĞERLENDİRMELERİ

5

07 15. Bir araştırmacının insan bağırsağında yaşamaya uyum sağlamış bir bakteri türü üzerinde gerçekleştirdiği çalışma aşağıda verilmiştir.

5. Üç koloniden ayrı ayrı bakteri alıp aynı besi ortamına sahip başka petri kabına yerleştiriyor ve aynı kimyasal maddeyi tekrar ekliyor.

2. Bir süre sonra bakteriler ortamın tamamına yayılacak kadar koloni oluşturuyor.

4. Kimyasal maddenin eklenmesinden sonra ortamda üç koloni kalıyor. 1. Normal besi ortamı içeren bir petri kabına insan bağırsağından aldığı bakterileri yerleştiriyor.



6. Bir süre sonra bakteri kolonilerinin tüm kabı kapladığını gözlemliyor.

3. Ortama kimyasal bir madde ekliyor.

Araştırmacının yaptığı bu çalışma sonucunda elde ettiği bulgulardan hareketle aşağıdaki çıkarımlardan hangisine ulaşılamaz? A) Aynı türe ait bireyler arasında kalıtsal bakımdan farklılıklar gözlenebilir. B) Değişen ortam koşullarına uyum sağlayabilen bireyler bu ortamda yaşamaya devam ederler. C) Aynı besini kullanan bireyler birbirleri arasında rekabete girerler. D) Bireylerin değişen ortam şartlarına gösterdikleri adaptasyonlar birbirinden farklı olabilir.

16.

1



2

3

K Balıkların suya çok fazla sayıda sperm bırakması L Leyleklerin sıcak bölgelere göç etmesi M Kutup ayılarının derilerinin yağlı olması

Soğuğa karşı korur.

N Penguenlerin kısa bacaklı olması

Kamufle olarak avını daha kolay yakalar.

P Ördeklerin perdeli ayaklarının olması R Kutup tilkilerinin beyaz kürke sahip olması



Canlıların yaşama, üreme, hayatta kalma şansını artırmak için sahip oldukları kalıtsal özelliklere adaptasyon denir.



Buna göre 1, 2, 3 numaralı adaptasyonlar harflerle gösterilen canlılarla hangi seçenekte doğru eşleştirilmiştir? A) 1 – K 2–M 3–R

6

Canlının üreme şansını artırır.

8. SINIF FEN BİLİMLERİ

B) 1 – K 2–N 3–P

C) 1 – L 2–N 3–R

D) 1 – L 2–M 3–P

07 17. Aşağıda çeşitli canlı türlerine ait görseller verilmiştir.

Kutup tilkisi

Çöl tavşanı

Bukalemun

Çöl tilkisi

Bozayı

Verilen bu görsellerden yararlanılarak;



1. Aynı yaşam ortamına uyum sağlayan farklı canlı türlerinde benzer adaptasyonlar görülebilir.



2. Farklı yaşam ortamına uyum sağlayan aynı canlı türlerinde farklı adaptasyonlar görülebilir.



ifadeleri örneklendirilecektir.



Buna göre numaralanmış ifadelerin örneklendirilmesi için hangi canlılara ait görsellerin kullanılması uygundur?



1. ifade için

2. ifade için

A) Çöl tavşanı ile Bukalemun

Çöl tilkisi ile Bozayı

B)

Çöl tavşanı ile Çöl tilkisi

Kutup tilkisi ile Çöl tilkisi

C)

Çöl tavşanı ile Bozayı

Kutup tilkisi ile Çöl tavşanı

D)

Kutup tilkisi ile Çöl tilkisi

Çöl tavşanı ile Çöl tilkisi

18. Fen bilimleri dersinde öğretmen aşağıda verilen görselleri öğrencilere gösterdikten sonra ‘‘Koyu ve açık renkli toprağa sahip bir alana 1 ve 2. görseldeki gibi aynı türe ait eşit büyüklükte ve sayıda kahverengi ile gri renkli fareler bırakılsın. Avlanmak için süzülen bir kartal koyu renkli toprakta ...” şeklinde cümlesini devam ettirmiş ve bu olayla ilgili bilgiler vermiştir.

1. görsel

2. görsel

Buna göre öğretmenin bu olayla ilgili verdiği bilgiler arasında;



I. Bir yaşam alanında gerçekleşen değişimler, bu değişimlere uygun özellik taşıyan canlıların seçilimini destekler.



II. Canlıların adaptasyon özelliğine varyasyonların olumlu katkısı bulunur.



III. Canlıların çevreye uyum sağlama amacıyla sahip oldukları özellikler modifikasyon olup nesilden nesile aktarılır.



ifadelerinden hangileri olabilir? A) I ve II

B) I ve III

C) II ve III

D) I, II ve III KAZANIM EKSENİ DEĞERLENDİRMELERİ

7

07 19. Mutasyon genellikle çevresel faktörler sebebiyle canlıların genlerinin değişmesiyken, modifikasyon çevresel faktörlerin canlıların genlerinin işleyişini değiştirmesidir. Albinoluk insanlar ve bazı diğer canlılarda da görülebilen, mutasyon sonucu oluşan bir hastalıktır.

Van kedilerinin göz renklerinin birbirinden farklı olmasının sebebi mutasyondur.

Himalaya tavşanının kürk renginin hava sıcaklığına bağlı değişmesi modifikasyondur.



Buna göre mutasyon ve modifikasyon kavramları ile ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur? A) İki olay da çevresel etkenlerle oluştuğu için canlı için yararlıdır. B) Modifikasyonlarda genlerin yapısı değişmediği için modifikasyon kalıtsal değildir. C) İki olaya da neden olan faktör ortadan kalktığında canlı eski hâline geri döner. D) Mutasyonlar genlerin yapısını değiştirdiği için hepsi zararlıdır.

20. Bir araştırmacı beyaz ve kahverengi türdeki güveleri ormanlık bir alanda belli bir süre gözlemliyor. Güvelerin zaman içerisindeki değişimini aşağıdaki grafikteki gibi gösteriyor. Güve sayısı Kahverengi güve Beyaz güve



Zaman I II III Bu güve türünün farklı zaman aralıklarında miktarlarının değişmesi ile ilgili,



1. I. zaman aralığında her iki renkteki güve de ortama uyum sağladığından sayıları eşittir.



2. II. zaman aralığında ortama beyaz güveleri azaltan avcılar girmiştir.



3. Ormanlık alanda olduğu için beyaz güveler doğal seçilime uğramıştır.



4. III. zaman aralığında beyaz güveler ortamdan tamamen yok olmuştur.



ifadelerinden hangileri yanlıştır? A) Yalnız 3

B) Yalnız 4

AD SOYAD Ö.No

8 Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)

0

1

2

C) 1 ve 2

Soru

3

4

5

6

7

8

9

A

B

C

D

Soru

A

B

C

D

Soru

A

B

C

D) 2 ve 3

D

Soru

1

6

11

16

2

7

12

17

3

8

13

18

4

9

14

19

5

10

15

20

A

B

C

D 113770

KED Kazanım

Ekseni Değerlendirmeleri

08

1.





Kazanım 8. 2. 5. 1. : Genetik mühendisliğini ve biyoteknolojiyi ilişkilendirir. 8. 2. 5. 2. : Biyoteknolojik uygulamalar kapsamında oluşturulan ikilemlerle bu uygulamaların insanlık için yararlı ve zararlı yönlerini tartışır. 8. 2. 5. 3. : Gelecekteki genetik mühendisliği ve biyoteknoloji uygulamalarının neler olabileceği hakkında tahminde bulunur.

Kuraklığa Dayanıklı Ayçiçeği Trakya Üniversitesi ve TÜBİTAK işbirliği ile 2020 yılı Temmuz ayında kurulan “Ayçiçeği Dünya Koleksiyonu Bahçesi” faaliyetlerini sürdürüyor. Dünyada yetiştirilen 60 ana ayçiçeği türünden oluşan bahçe, önemli bir araştırma alanı özelliği taşıyor. Küresel ısınmaya bağlı olarak artan kuraklık ülkemizi tehdit ediyor. Bu durum ayçiçeği üretiminin de yapıldığı ülkemizdeki tarımsal faaliyetlerimizi etkiliyor. Bu soruna çözüm bulabilmek amacıyla dünyanın en olumsuz hava koşullarına sahip bölgelerinde yetişen ayçiçeği türleri inceleniyor. Örneğin Amerika’nın çöllerinde yetişen ayçiçeklerini bizdeki türlerle melezleyerek Türkiye’nin değişmekte olan iklim koşullarına uygun türler elde edilmeye çalışılıyor.

Yukarıdaki habere göre bu çalışmalar biyoteknolojinin hangi uygulama alanına girer? A) Aşılama

B) Islah

C) Klonlama

D) Gen tedavisi

2. Biyoteknoloji, genetik mühendisliği çalışmaları sonucunda oluşan yapıdan, endüstri yolu ile farklı ürünler elde edilmesidir. Biyoteknoloji kullanım alanlarına göre renklendirilerek sınıflandırılır. Kırmızı Biyoteknoloji Tıp ve insan sağlığı konusunda çalışmalar yapar.



Yeşil Biyoteknoloji Tarımı olumlu yönde geliştirme çalışmaları yapar.

Beyaz Biyoteknoloji Organizmaların çeşitli yararlı kimyasalları üretecek ya da zararlı ve kirletici kimyasalları yok edecek şekilde üretilmesini ve kullanımını amaçlar.

Buna göre aşağıda verilen biyoteknoloji uygulamalarından hangisi beyaz biyoteknolojinin uygulama alanına girer? A) İnsanın zarar görmüş veya işlevini yitirmiş organ ve dokuları için yapay organ ve doku üretilmesi B) Soğuk ortamda yaşayan bir balıktan alınan genin salatalığa aktarılarak soğuğa dayanıklı bitki elde edilmesi C) Bakteriler kullanılarak sabun üretilmesi D) Ateş böceğinden alınan ilgili genlerin bitkiye aktarılması ile ateş böceği gibi parıldayan bitkilerin üretilmesi

1

8. SINIF FEN BİLİMLERİ

08 3. Bir ülkenin belirli bir bölgesinde yetişen ve önemli gelir kaynağı durumunda olan K bitkisinin ülke genelinde yetiştirilmesi planlanmaktadır. Normal toprakta gelişen K bitkisinden yüksek verim elde edilirken, tuz oranı yüksek topraklarda ise verim alınamamaktadır. Ülkenin ise topraklarının büyük kısmı tuzludur. Araştırmacıların önerisiyle K bitkisinin ülke genelinde yetiştirilebilmesi amacıyla şu çalışmalar yapılmıştır:

• Tuz oranı yüksek ve normal olan topraklara farklı bitki türlerinden ayrı ayrı ekiliyor.



• Her iki toprak çeşidinde de en verimli şekilde büyüyüp gelişebilen bitkiler gözlemleniyor.



• Gözlemler sonucunda L bitkisine karar veriliyor.



Bu aşamadan sonra ise iki farklı yöntem uygulanıyor.



K bitkisi

L bitkisi

L bitkisi

K bitkisi

X

X K bitkisinin L bitkisi ile tozlaşması ve döllenmesi sağlanıyor. Oluşan tohumlar ekilerek büyütülüyor.

L bitkisinin büyüme ve gelişmesinden sorumlu gen tespit edilip K bitkisine transfer ediliyor. Sonrasında ise K bitkisinin yalnızca kendi aralarında tozlaşması ve döllenmesi sağlanıyor. 2. yöntem

1. yöntem



K bitkisi

Yapılan çalışmalar ve uygulanan yöntemler dikkate alındığında aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır? A) 1. yöntemde klasik biyoteknoloji, 2. yöntemde modern biyoteknoloji uygulanmıştır. B) K bitkisine sahip olmadığı bir özellik gen transferiyle kazandırılmıştır. C) 1. yöntemde yapay seçilimden yararlanılmıştır. D) İki yöntemde de elde edilen tohumlar kalıtsal bakımdan aynıdır.

4.

Aspongillus tubingensis isimli mantar türünün plastik molekülleri arasındaki bağları kopararak plastiği parçalayabildikleri keşfedildi. Bu mantar türünün salgıladığı bir enzimin bazı plastik türlerinin parçalanmasını sağladığını keşfeden bilim insanları bu enzimden sorumlu genleri tespit etmeye çalışıyor. Genin tespit edilmesiyle endüstriyel olarak üretilip üretilemeyeceği test edilecek. Bilim insanları bu genin suda yaşayan bir mantar türüne aktarılmasıyla sudaki plastik kirliliğinin de azaltılabileceğini düşünüyor. Böylece doğaya karışan plastiklerin geri dönüşüm sürecinin değiştirilmesi ve plastikler için sürdürülebilir bir ayrıştırma yönteminin sağlanması ümit ediliyor.

HABER



Yukarıda verilen habere göre,



I. Genlerin tespit edilmesinden sonra endüstriyel olarak üretilmesi biyoteknolojinin çalışma alanıdır.



II. Gen aktarımı yöntemiyle sudaki mantarların plastik atıkları parçalaması amaçlanmaktadır.



III. Aspongillus tubingensis isimli mantar türünün sahip olduğu bu özellik kalıtsal değildir.



çıkarımlarından hangileri yapılabilir? A) Yalnız II

2

8. SINIF FEN BİLİMLERİ

B) I ve II

C) I ve III

D) I, II ve III

08 5. İngiliz bilim adamları genetik kodlarını değiştirmek suretiyle boynuzsuz inek üretileceğini açıkladı. Geliştirilen proje çerçevesinde Holstein cinsi süt ineklerinden alınan kök hücre, DNA’larda boynuzun gelişimini sağlayan şifreler değiştirildikten sonra elde edilecek kök hücreler ile embriyo haline getirilecek. Daha sonra bu embriyolar klonlama yöntemiyle çoğaltılarak boynuzsuz inek türü arttırılacak.

7.

C) Nergis bitkisinden alınan bir genin pirince aktarılarak pirincin A vitamini üretmesinin sağlanması D) Doğal yolla döllenen anne ve babanın genlerinin çocuğa aktarılmasıyla çocuğun anne ve babasına benzemesi

• Ortam koşullarına dayanıklı bitkilerin üretilmesi

• Çeşitli vitamin ve antibiyotiklerin üretilmesi • Biyolojik silahların üretilmesi

Buna göre aşağıdakilerden hangisi biyoteknoloji uygulamalarına örnek verilemez?

B) Tarımda yüksek verimli, aşırı soğuğa ve kuraklığa dayanıklı bitkiler üretilmesi

• Tarımda verimliliğin artması • Biyoteknolojik tarım sırasında topraktaki yararlı mikroorganizmaların azalması

Seda Öğretmen biyoteknolojik uygulamaların olumlu ve olumsuz yönleriyle ilgili yukarıdaki tabloyu tahtaya yansıtmış ve öğrencilerinden işaretlemelerini istemiştir.



Buna göre hangi öğrencinin tüm işaretlemeleri doğrudur? A)



Esma

B)

Olumlu Olumsuz + + + + + + C)

6.

• Nesli tükenme tehlikesiyle karşı karşıya olan canlı türlerinin sayısı artırılabilir.



• İnsanlar tarafından daha verimli bitki ve hayvan nesilleri elde edilebilir.



• Engelleyici gen aktarılarak, hatalı genin işlevini yapmasına engel olur.



Yukarıda biyoteknoloji ve genetik mühendisliği uygulamalarına ait bazı ifadeler verilmiştir.



Bu ifadeler aşağıdaki kavramlarla eşleştirildiğinde seçeneklerden hangisi açıkta kalır? A) Gen tedavisi

B) Mikroenjeksiyon

C) Klonlama

D) Yapay seçilim

Olumlu Olumsuz

• Genetiği değiştirilmiş organizmaların insanlarda alerjik reaksiyonlara yol açması

Yukarıdaki paragrafta biyoteknoloji uygulamalarına bir örnek verilmiştir.

A) Ateş böceğinin ışık saçmasını sağlayan genin tütün bitkisine aktarılarak bitkinin ışık saçmasının sağlanması

Biyoteknoloji Uygulamaları

Erva

Olumlu Olumsuz + + + + + +

Olumlu Olumsuz + + + + + +

Mustafa

D)

Mehmet Olumlu Olumsuz + + + + + +

KAZANIM EKSENİ DEĞERLENDİRMELERİ

3

08 8. ‘‘Bakteriler, çevrelerinde meydana gelen değişikliklere hızlı uyum sağlayabilen canlılardır. Antibiyotik direnci de bunun bir örneğidir. Belirli bir antibiyotiğe karşı direnç, söz konusu antibiyotiğin tedavi dozunda dirençli bakterileri öldüremediğini veya çoğalmalarına engel olamadığını ifade etmektedir.’’

Aşağıda bir bakterinin antibiyotik direncine sahip olmasıyla ilgili temsili bir görsel ve açıklamalar verilmiştir.



Mısır bitkisi çeşitli canlılar tarafından tüketilir. Bu durum mısırdaki genetik yapının farklı canlılara ulaşmasının önünü açar.

Kimyasal ilaçlara dayanıklı ve daha verimli olması açısından genetiği değiştirilmiş mısır bitkisi üretilir.

Bu genlerin zararlı bakterilere ulaşması durumunda, bakteri de aynı mısır gibi bazı kimyasallara karşı direnç kazanabilir ya da dayanıklılığı artabilir.

Dirençsiz bakteri



Zararlı bakteri insan vücuduna ulaştığında hastalığın tedavisi amacıyla kullanılan antibiyotik her durumda etkili olmayabilir.

Dirençli bakteri

Buna göre verilen görsel ve bilgiler doğrultusunda aşağıdaki ifadelerden hangisi söylenemez? A) Biyoteknoloji uygulamalarının insanlık için yararları olduğu gibi zararları da olabilir. B) Biyoteknoloji uygulamaları besin içeriğini iyileştirmeye yönelik gerçekleştirilebilir. C) Genetiği değişmiş bakteriler bağışıklık sistemi zayıflamış hastalarda ciddi sağlık tehdidi oluşturabilir. D) Biyoteknolojinin oluşturabileceği olası tehlikelere ilişkin tek kaygı, hastalık yapan mikroorganizmaları üretebileceğidir.

9. Aşağıda bir genetik mühendisinin katıldığı panelde yaptığı konuşmanın bir bölümü verilmiştir.



Çok yakın zamanda bütün insanların genlerinin bir tüp içerisinde saklanır duruma geldiğini göreceğiz. Bir çekirgede C vitamini sentezleyen geni getirip insanın karaciğerine koyup C vitamini sorununu çözeceğiz. Sonuçta bugün dünyada tespit edilmiş binlerce canlının genleri ortak kullanılabilir hâle gelecek. Bütün canlıların genlerini insanlığın faydasına kullanabileceğiz. Tabii bu noktada bir süper adam yapma düşü gündeme geleceğinden bu tehlikeyi şimdiden önlemek lazım. Bu amaçla ‘‘İnsan Genom Projesi’nde’’ bu tehlikeye karşı bir etik kurulu oluşturuldu... Bilim insanının yapmış olduğu konuşma dikkate alındığında gelecekte karşılaşılabilecek durumlarla ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi söylenemez? A) Genetik uygulamaların kötü amaçla kullanımı tüm dünyada olumsuz sonuçlara yol açabilir. B) Daha önce görülmemiş hastalıklar ortaya çıkabilir. C) Tüm canlılardaki genetik yapının her türlü çevresel faktörden etkilenmesinin önüne geçilebilir. D) İnsanda kalıtsal hastalıklara yol açan genler tedavi edilebilir.

4

8. SINIF FEN BİLİMLERİ

08 10. (I) Biyoteknoloji, genetik mühendisliği uygulamaları sonucunda oluşan yapıdan, endüstri yolu ile başka ürünler elde edilmesine denir. (II) Bu amaçla bitki, hayvan ve mikroorganizmaların tamamı ya da bir parçası kullanılarak var olan bir organizmanın genetik yapısında istenilen yönde değişiklikler meydana getirilir. (III) Kirli sulardaki bakterilerin bulunduğu ortamı temizleyebilen canlılar hâline getirilmesi, aşı uygulamaları, leke çıkarıcı enzimler içeren deterjanlar örnek verilebilir. (IV) Klonlama bir canlıdan farklı genetik özelliklerde canlılar üretmek için yapılan bir çalışma alanıdır.

Yukarıdaki metinde biyoteknoloji ile ilgili ifadeler numaralandırılarak verilmiştir.



Buna göre numaralandırılmış cümlelerden hangisi yanlıştır? A) IV

B) III

C) II

12. Bir yatırımcı kombine süt tesisi kurmak için küçük baş hayvanlar arasında bir araştırma yapıyor. Tesisinde yüksek verimlilik hedefleyen yatırımcı, en çok süt verimine sahip koyun türünü seçerek bu türü çiftliğinde klonlama ile çoğaltmak istiyor.



Yayılma alanı Doğu Karadeniz olan Hemşin koyunu – Dayanıklı ve olumsuz çevre koşullarına uyum sağlayabilen



Yayılma alanı İzmir-Aydın olan Sakız koyunu – Süt verimi yüksek Yayılma alanı Orta Anadolu olan Karaman koyunu – Eti lezzetli, kuyruğu yağlı

D) I

11. TÜBİTAK MAM Gıda Enstitüsü tarafından geliştirilen "Uzun Ömürlü Yoğurt" projesiyle yoğurdun bozulması en az üç ay uzatıldı. Söz konusu yoğurt Anadolu yoğurdundan izole edilmiş, tanımlanmış ve karakterize edilmiş kültürlerden seçilen bakteriler kullanılarak üretildi. Elde edilen yoğurdun sivil ve askeri ihtiyaçlar için kullanılabileceği ve teknoloji transferi için ihaleye çıkarıldığı belirtildi.

Yatırımcı bu klonlama çalışması için aşağıdaki araştırma sonuçlarına ulaşmıştır.

Araştırma listesindeki bazı koyunların genel özellikleri yukarıdaki gibi olduğuna göre, süt veriminin en yüksek olması için klonlamada seçeneklerdeki uygulamalardan hangisinin yapılması uygun olur? A) Karaman koyununun vücut hücrelerinin çekirdeği alınarak, çekirdeği çıkarılmış yumurta hücresine aktarılmasıyla oluşan zigotun geliştirilmesi ile B) Hemşin koyununun çekirdeği çıkarılmış yumurta hücresine, Sakız koyununun vücut hücresinin çekirdeğinin aktarılmasıyla oluşan zigotun geliştirilmesi ile C) Sakız koyununun çekirdeği çıkarılmış yumurta hücresine, Hemşin koyununun vücut hücresinin çekirdeğinin aktarılmasıyla oluşan zigotun geliştirilmesi ile D) Karaman koyununun yumurtası ile Hemşin koyununun spermlerinin döllenmesiyle oluşan zigotun geliştirilmesi ile



Yukarıda verilen habere göre seçeneklerdeki çıkarımlardan hangisine ulaşılamaz? A) TÜBİTAK, biyoteknoloji alanında çalışmalar yapmaktadır. B) Çalışma sonunda üretilen yoğurtun marketlerdeki raf ömrü artırılmıştır. C) Yapılan çalışma biyoteknolojinin olumsuz etkilerine örnek verilebilir. D) Biyoteknoloji alanındaki çalışmalar ülke ekonomisine katkı sağlar. KAZANIM EKSENİ DEĞERLENDİRMELERİ

5

08 13. Biyoteknoloji, tarihsel gelişim süreci dikkate alındığında geleneksel biyoteknoloji ve modern biyoteknoloji olarak ikiye ayrılır.

Buna göre aşağıdakilerden hangisi modern biyoteknoloji örneğidir? A) Çevre kirliliğini azaltan bakteri üretimi

16. Fen bilimleri dersinde öğretmen öğrencilerine, biyoteknolojinin gelecekte olası uygulamalarının neler olabileceğini ve bu konudaki beklentilerini soruyor. Bunun üzerine söz alan bir öğrenci şu ifadeleri söylüyor.

Öğrenci: Nesli tükenme tehlikesi ile karşı karşıya olan hayvan ve bitkiler için genetik mühedislerinin bu alandaki çalışmalarını geliştirmelerini isterim. Günümüzde klonlama yapılabiliyor fakat bu canlının verimliliği ve neslinin devamlılığı açısından beklenileni karşılamıyor. Nesli tükenme tehlikesinde olan canlıların genetik yapıları koruma altına alınıp, aynı insanlardaki gibi her biri için hayvan ya da bitki genom projesi adı altında çalışmalar yapılabilir. Böylelikle hem daha uzun süre yaşamaları hem de verimli döller vermeleri sağlanabilir. Belki de çeşitli hastalıklara karşı daha dirençli olma gibi insan için faydalı olabilecek gen yapıları belirlenerek insana da aktarımı gerçekleştirilebilir.



Buna göre öğrencinin beklentileri göz önüne alındığında;



I. Biyoteknoloji yalnızca insanların değil tüm canlıların yarar sağlayabileceği amaçlar için kullanılmalıdır.

B) Sütten peynir elde edilmesi C) Ekmeğin mayalanması D) Sirke üretimi

14. Genetik mühendisliği istenilen genlerin seçilmesi, çoğaltılması, farklı canlılara ait genlerin birleştirilmesi yani DNA üzerinde yapılan değişikliklerle ilgilenen meslek dalıdır.

Buna göre,



I. Gen aktarımı



II. Klonlama



III. DNA parmak izi



IV. Genetiği değiştirilmiş organizma (GDO)





uygulamalarından hangileri genetik mühendisliğine aittir?

II. Canlıların genetik yapılarının çözümlenmesi birçok problemin çözümüne katkı sağlayabilir.



III. Ekosistemlerdeki dengenin korunması amacıyla biyoteknolojik uygulamalardan yararlanılabilir.



yargılarından hangileri doğrudur?

A) I ve III

B) I, II ve III

C) II, III ve IV

D) I, II, III ve IV

15. Biyoteknolojinin farklı uygulama alanları vardır. Aşağıda bazı uygulama alanlarına örnekler verilmiştir.

• Yapay ipek ve yün üretimi



• Su ihtiyacı azaltılmış bitki üretimi



• Arıtma tesislerinde suyun temizlenmesi



Verilen örnekler aşağıdaki uygulama alanları ile eşleştirildiğinde hangisi açıkta kalır? A) Çevre uygulamaları B) Gıda üretimi uygulamaları C) Hayvancılık uygulamaları D) Bitkilerdeki uygulamaları

6

8. SINIF FEN BİLİMLERİ

A) I ve II

B) I ve III

C) II ve III

D) I, II ve III

08 17. Nüfus yoğunluğu aynı olan iki farklı bölgede yapılan bir çalışma aşağıda verilmiştir.

İnsanlar tarafından çok tüketilen bir gıdanın genetiği değiştirilerek daha besleyici ve besin içerikleri yönüyle zenginleştirilmiş hâli üretilmiştir. Aynı zamanda üretilen bu ürünün normal hâli gibi herhangi bir sağlık sorununa yol açmadığı da belirlenmiştir. Bu gıdanın hem normal hâli hem de GDO’lu hâli aynı fiyattan market raflarına yerleştirilmiştir. Her iki gıdanın da üzerine ne şekilde elde edildiği yazılmıştır. Belirli bir süre sonunda iki gıdanın da insanlar tarafından tüketilmesine yönelik incelemede çizelgedeki veriler elde edilmiştir.



1. bölge Normal ürünün tüketimi

GDO’lu ürünün tüketimi

Normal ürünün tüketimi

GDO’lu ürünün tüketimi

%80

%20

%30

%70



2. bölge

Buna göre yapılan bu çalışma ve elde edilen veriler değerlendirildiğinde;



I. GDO’lu ürünlerin yarar ve zararlarının insanlara doğru şekilde aktarılması bu ürünlerin tüketiminin bilinçli şekilde gerçekleşmesini sağlayabilir.



II. 1. bölgedeki insanlar GDO’lu ürün konusundaki bilgi düzeyleri, 2. bölgedeki insanların bilgi düzeyinden fazla olduğundan GDO'lu ürünleri daha fazla tercih etmiştir.



III. GDO’lu ürünler elde edilmesinde doğru, kontrollü ve uygun yöntemlerin kullanılması bu ürünlere talebi arttırabilir.



ifadelerinden hangisi ya da hangileri doğrudur? A) Yalnız II

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III

18. Aşağıda bilimsel bir dergide yayımlanan haber verilmiştir.

KANSERLE SAVAŞTA DERİ HÜCRESİ Oxford Üniversitesi’nden bilim insanları kanserle mücadelede hastanın kendisinden alınan derinin kullanılmasının yolunu açan bir yöntem geliştirdi. Araştırmcılar çalışmasında deri hücrelerini kanser tümörleriyle mücadele edebilecek bağışılık hücrelerine dönüştürmeyi başardı. Oxford Kök Hücre Enstitü’sünden uzmanlar kök hücre teknolojisiyle yeni ayaksı hücreler üretti. Ayaksı hücreler bağışıklık sisteminin bir kısmını oluşturuyor. Bu hücrelerin gösterdiği belirtiler ya da antijenler bağışıklık sisteminin nerelere saldıracağını belirliyor. Ayaksı hücreler kansere işaret ederse kanserli hücreler hedef alınıyor...



Verilen haber metnine göre;



I. Kanserle mücadele etmenin tek yolu kök hücre teknolojisidir.



II. Kanserle mücadelede biyoteknoloji uygulamalarından yararlanılmaktadır.



III. Genetik çalışmalar biyoteknoloji uygulamalarında kullanılmaktadır.



çıkarımlarından hangisi ya da hangilerine ulaşılabilir? A) Yalnız II

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III KAZANIM EKSENİ DEĞERLENDİRMELERİ

7

08 19.



Kök hücreler; yenilenme gücü yüksek olan, vücut içinde ve uygun koşullar sağlanırsa laboratuvar ortamında sürekli bölünebilen ve birçok hücre tipine dönüşebilen farklılaşmamış hücrelerdir. Embriyodan alınmış kök hücrelerin kendilerini yenileme ve diğer doku hücrelerine dönüşme yetenekleri çok yüksektir. Embriyonik kök hücreler, uygun kültür ortamında geliştirilerek farklı hücre tipleri oluşturulabilir. Bu tip hücrelerin ilerleyen zamanlarda doku ve organ üretiminde kullanılabileceği öngörülmektedir. Bu yöntemle bir bireyden elde edilen kök hücrelerle başka bireylerdeki yıpranmış doku ve organların onarımı veya bazı hastalıkların tedavisi de sağlanabilmektedir.

Kök hücre

Biyoteknoloji alanında gerçekleştirilen bu uygulamanın hayata geçirildiği düşünülürse aşağıdaki çıkarımlardan hangisine ulaşılamaz? A) Tüm genetik hastalıklar tedavi edilebilir. B) İlaçlara bağımlı yaşamak zorunda kalan kişilerin yaşam kalitesi arttırılabilir. C) Yapay doku ve organ üretimi ile engelli bireylerin sorunları çözüme kavuşturulabilir. D) Yapay döl yatağı üretilebilirse erken doğan bireylerin hayatta kalma şansı arttırılabilir.

20. ‘‘Enzimler hücrelerimizde bulunan protein yapılı biyolojik maddelerdir. Hücrede gerçekleşen olayları başlatmak ya da hızlandırmak için enzimler gereklidir. Enzimlerin hücre dışında da kullanılabilir özellikte olması bunların endüstriyel amaçlı olarak değerlendirilmesini akla getirmiştir. Enzimleri yapay yollarla üretmek mümkünse de mikroorganizmalar tarafından ürettirmek daha hızlı ve ekonomiktir.’’



Aşağıdaki çizelgede bazı enzimlerin ne gibi endüstriyel işlemde kullanıldığı verilmiştir. Enzim

Kullanım alanı

İşlevi

Üretildiği mikroorganizma / Hücre

Amilaz

Besin sanayi

Şurupların üretilmesi

Bakteriler

Amilaz

Temizlik sanayi

Deterjanlarda katkı maddesi

Mantarlar

Karbonik anhidraz

Çevre kirliliği

Böceklerin hissedilmesi

Alyuvarlar

Glukoz oksidaz

Teşhis ve tedavi

Kandaki şeker seviyesinin ölçülmesi

Mantarlar

Proteaz

Deri sanayi

Kılların deriden dökülmesi

Bakteriler

Buna göre çizelge değerlendirildiğinde;



I. Endüstriyel kullanıma yönelik ürünler geliştirilmesinde biyoteknolojik çalışmalardan yararlanılmaktadır.



II. Biyoteknolojik uygulamalarla mikroorganizmaların genetik yapısında değişiklikler yapmak mümkündür.



III. Biyoteknolojik uygulamalar sayesinde hayatı kolaylaştıran ürünler elde edilebilmektedir.



çıkarımlarından hangilerine ulaşılabilir? A) I ve II

B) I ve III

AD SOYAD Ö.No

8 Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)

0

1

2

C) II ve III

Soru

3

4

5

6

7

8

9

A

B

C

D

Soru

A

B

C

D

Soru

A

B

C

D) I, II ve III

D

Soru

1

6

11

16

2

7

12

17

3

8

13

18

4

9

14

19

5

10

15

20

A

B

C

D 113771

KED Kazanım

Ekseni Değerlendirmeleri

Kazanım

09

1 ve 2. ünite kazanımlarını içermektedir.

1. Güneş ışınları bir yüzeye dik ve dike yakın açılar ile geldikçe birim yüzeye aktarılan enerji miktarı artar. Belirli tarihler arasında Güneş ışınlarının birim yüzeye aktardığı enerjinin değişimi grafikteki gibidir. Birim yüzeye aktarılan enerji miktarı

Zaman (gün)

Grafiğe göre, verilen konumlar arasında enerjinin aktarıldığı yarım küre ve hareketin başladığı tarih aşağıdakilerden hangisi olamaz? Yarım küre: Güney Tarih: Mart

Yarım küre: Kuzey Tarih: Eylül

Mart

Mart

A)

B)

Güneş

Güneş

Eylül

Eylül Yarım küre: Güney Tarih: Kasım C)

Yarım küre: Kuzey Tarih: Ağustos D)

Nisan

Mayıs

Güneş

Güneş

Kasım

1

8. SINIF FEN BİLİMLERİ

Ağustos

09 2.



1. olay: Misk sığırları bir saldırganla karşılaştıklarında kaçmak yerine kendilerine bir güvenlik çemberi oluştururlar. Yavrular bu çemberin merkezindedir ve annelerinin uzun kıllarının altında saklanır.

2. olay: Aralarında geniş bir mesafe bırakarak uçan sığırcıklar, bir doğan gördüklerinde aralarındaki boşlukları kapatırlar. Böylelikle avcı konumundaki doğan, sürünün ortasına dalmakta zorlanır.

Buna göre doğada gerçekleşen verilen olaylar ile ilgili aşağıdaki açıklamalardan hangisi yanlıştır? A) Sürü halinde yaşamak hayvanları tehlikelerden korur. B) Sürü halindeki hareket canlıların hayatta kalma şansını arttırır. C) Sürü halinde hareket etme canlının ortama uyum sağlayarak kamufle olmasını sağlar. D) Sürü halindeki davranış neslin devamına olanak sağlar.

3. Tek yumurta ikizlerinin DNA dizilimleri aynı olduğundan genotipleri aynıdır fakat fiziksel özellikleri farklı olabilir. Aşağıdaki tabloda dört kişinin kalıtsal ve kalıtsal olmayan özellikleri verilmiştir.



Saç rengi

Saç şekli

Göz rengi

Boy

Kilo

Sena

Siyah

Kıvırcık

Mavi

1.60 cm

50 kg

Eren

Sarı

Kıvırcık

Mavi

1.70 cm

70 kg

Arda

Siyah

Düz

Kahverengi

1.70 cm

70 kg

Mert

Siyah

Düz

Kahverengi

1.65 cm

80 kg

Buna göre bu kişilerden hangileri tek yumurta ikizidir? A) Sena ile Eren



B) Eren ile Arda

C) Arda ile Mert



D) Sena ile Mert

,

4. Öğrenciler



2

,

,

şekillerini kullanarak aşağıdaki DNA modellerini hazırlamışlardır.

Zeynep’in modeli

Sena’nın modeli

Buna göre hangi öğrencilerin modeli doğrudur? A) Zeynep



B) Zeynep ve Sena

C) Sena ve Sevim



D) Zeynep ve Sevim

8. SINIF FEN BİLİMLERİ

Sevim’in modeli

09

Atmosfer

7. Aşağıda Dünya yüzeyindeki K, L, M noktaları ve bu noktalara gelen Güneş ışınları gösterilmiştir.

Y Güneş ışınları

Yengeç Dönencesi Ekvator

K

Oğlak Dönencesi

Dünya

L M

Güney Kutup Noktası

X Ekvator

Kuzey Kutup Noktası

GÜNEŞ

5. Eşit miktardaki Güneş ışınlarının Dünya üzerindeki aydınlattığı X ve Y alanları şekildeki gibidir.

Güneş ışınları Ekvator çizgisine dik geldiğine göre ışınlar ve aydınlatılan alanlar ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?





Dünya bu konumdan geçtikten sonra gece gündüz süresi arasındaki farkı gösteren grafik şekildeki gibi çiziliyor. Gece gündüz süresi arasındaki fark

A) Aynı boydaki cisimlerden, X bölgesindekinin gölge boyu, Y bölgesindekinin gölge boyundan daha uzundur. B) X bölgesinde gece gündüz süreleri arasındaki fark, Y bölgesindekine göre daha fazladır. C) Işınların geldiği tarihte, Y bölgesindeki gündüz süresi, X bölgesindeki gündüz süresine eşittir.

Günler

D) X bölgesinde birim yüzeye aktarılan enerji, Y bölgesine göre daha azdır.

6. Fen bilimleri öğretmeni mevsimler konusunu anlatırken A bölgesine, belirtilen tarihlerde birbirine paralel olarak gelen ışınların yüzeye gelme açılarını aşağıdaki gibi çizmiştir.

1 1 birim 90º 1 Haziran

A) K ve L



B) K ve M

C) L ve M D) K, L ve M

8. Bezelyelerle yapılan iki farklı çaprazlama sonucu 1. kuşakta oluşan bezelyeler aşağıda verilmiştir.

bi

rim

1,4 birim

Buna göre, grafik K, L, M noktalarından hangilerine ait olabilir?

1. çaprazlama

2. çaprazlama

Mor çiçekli

Mor çiçekli

Beyaz çiçekli

Mor çiçekli

45º

23 Eylül

Bu görseller kullanılarak aşağıdaki çıkarımlardan hangisi yapılamaz?

%100 Mor çiçekli

%25 Beyaz çiçekli

Bu çaprazlamalardan yola çıkarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Güneş ışınlarının yeryüzü ile yaptığı açı azaldıkça aydınlanan bölgenin alanı artar.

A) 1. çaprazlama sonucunda beyaz çiçek geni yok olmuştur.

B) A bölgesi Ekvator ile Yengeç Dönencesi arasında yer almaktadır.

B) 2. çaprazlamada kullanılan bezelyeler heterozigottur.

C) 23 Eylül tarihinde A bölgesinde yaşanan gece süresi 12 saattir.

C) 1. çaprazlamada kullanılan mor çiçekli bezelye homozigottur.

D) 23 Eylül tarihinde birim yüzeye düşen enerji miktarı,1 Haziran tarihine göre daha fazladır.

D) 2. çaprazlama sonucunda üç farklı genotip oluşabilir. KAZANIM EKSENİ DEĞERLENDİRMELERİ

3

09 9. Sıcaklık etkisi ile sirke sineklerinde meydana gelen değişim aşağıda verilmiştir. K sineği

L sineği

16 °C'de yetiştirilen sirke sineği larvaları düz kanatlı olmaktadır.

25 °C'de yetiştirilen sirke sineği larvaları kıvrık kanatlı olmaktadır.

Bir araştırmacı sirke sineklerindeki bu durumun modifikasyon olduğunu ve kalıtsal olmadığını ispatlamak istiyor.

Buna göre araştırmacı aşağıdakilerden hangisini yaparsa amacına ulaşır? A) K sineğini 25 °C ortama, L sineğini 16 °C olan ortama götürmeli ve değişimi gözlemlemelidir. B) K sineğinin larvalarını 25 °C, L sineğinin larvalarını 16 °C sıcaklıkta büyütmeli ve değişimi gözlemlemelidir. C) K sineğinin larvalarını 16 °C, L sineğinin larvalarını 25 °C sıcaklıkta büyütmeli ve değişimi gözlemlemelidir. D) K ve L sineklerini bulunduğu sıcaklıkta, ölünceye kadar geçirdiği değişimi gözlemlemelidir.

10. Bezelyelerde mor çiçek rengi beyaz çiçek rengine ve sarı tohum karakteri yeşil tohum karakterine baskındır.

Bezelyelerde iki farklı karakter ile ilgili yapılan çaprazlamaların sonuçlarına ait sütun grafikleri aşağıda verilmiştir. Genotip oranı(%)

1. Çaprazlama Mor çiçekli bezelye

Mor çiçekli bezelye

Fenotip oranı(%) 75

50 25

25 P

R

S

Genotip

Genotip oranı(%) 2. Çaprazlama

K

L

Fenotip

Fenotip oranı(%) 50

50

Sarı tohumlu Yeşil tohumlu bezelye bezelye T



A

B

Buna göre harflerle gösterilen genotiplerden hangisi kesinlikle melez döldür? A) P

4

Genotip

V

8. SINIF FEN BİLİMLERİ

B) R

C) S

D) V

Fenotip

09 11. Göz organının gelişimini kontrol eden genler sayesinde canlı türlerine özgü göz çeşitleri ortaya çıkmıştır. Genetik mühendisi çeşitli hayvanlarda göz oluşumunu ve görevlerini kontrol eden genlerin bir bölümünü aşağıdaki şekilde göstermiştir. DNA:

A A A A T T C T G G G C A G G T A T T A

Fare

DNA:

A A A A T T C T C G G G A G G T A T T A

Sinek

DNA:

A A A A T C C T G G G C A G A T A C T A

Balık

Buna göre göz genleri ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Farklı canlılarda aynı karakterle ilgili görev yapan genlerin nükleotid dizilimi tamamen aynıdır. B) Farklı canlılardaki göz gelişimini ve görevini kontrol eden genler, ortak nükleotid dizileri içerebilir. C) Farklı canlıların aynı karakterle ilgili genleri aynı nükleotid çeşitlerini içerir. D) Göz genleri, DNA üzerindeki bir grup nükleotid dizisinden oluşur.

12. Dünya şekildeki konumundayken Ekvator’a eşit uzaklıkta ve deniz seviyesine göre aynı yükseltide bulunan iki şehrin konumu numaralandırılarak verilmiştir.

I II Güneş ışınları



Ekvator

21 Aralık

Bu tarihte II şehrinden, I şehrine yolculuk yapan birinin gölge boyu grafiği aşağıdakilerden hangisindeki gibi olur? A) Gölge boyu

B) Gölge boyu

Zaman

C) Gölge boyu

Zaman

D) Gölge boyu

Zaman

Zaman

KAZANIM EKSENİ DEĞERLENDİRMELERİ

5

09 13. Modelde bir DNA molekülünün bir kısmı ve bu molekülün kendini hatasız eşleme süreci sonucunda oluşan yeni DNA’lar verilmiştir. K

L

T C

A G

G A A

C T T

DNA molekülü

G T T

T



C

A

C M

G

G

A

C

C

A A

G G

T

Yeni oluşan DNA molekülleri

A

C

A G

T T

C

N

Buna göre model ve eşlenme ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) M ile L, K ile N zincirlerinin nükleotid dizilimi aynıdır. B) Başlangıçtaki DNA’nın içerdiği genetik bilgiler eşlenme sayesinde yeni DNA moleküllerine aktarılmıştır. C) Eşlenme sırasında DNA’da mutasyon meydana gelmiştir. D) Başlangıçtaki DNA ve yeni oluşan DNA’lar aynı çeşit nükleotidlerden oluşmaktadır.

14. DNA nükleotid adı verilen küçük birimlerden oluşur. Her nükleotid; şeker, fosfat ve organik bazdan meydana gelir. DNA’da 4 çeşit organik baz bulunur. Bunlar guanin, sitozin, adenin ve timindir. Nükleotidler içerdikleri organik bazlara göre adlandırılır. Akif evlerindeki malzemeler ile ödev hazırlarken aşağıdaki DNA modelini yapıyor. Raptiye Sarı ataş

Mavi ataş

Turuncu ataş Yeşil ataş

Sarı ataş

Mavi ataş

Düğme 1. zincir



2. zincir

Buna göre hazırlanan DNA modeli ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Raptiye fosfatı, düğme ise şekeri temsil etmektedir. B) Karşılıklı dizilen ataşlar organik bazları temsil etmektedir. C) Mavi ataş guanin organik bazı ise sarı ataş sitozin organik bazıdır. D) Bir zincirdeki sarı ataş sayısı her zaman mavi ataş sayısına eşittir.

6

8. SINIF FEN BİLİMLERİ

09 15. Aşağıda çaprazlanan bezelyeler ve oluşan yavru döller verilmiştir.

17. Aşağıda bazı canlı türlerinin kromozom sayıları verilmiştir.

1 Sarı Tohum

Sarı Tohum

Yeşil Tohum

Düzgün Tohum

Buruşuk Tohum

Düzgün Tohum

2 İnsan (Kromozom sayısı: 46)

3 Kısa Boy Kısa Boy

Kısa Boy

Kurtbağrı Bitkisi (Kromozom sayısı: 46)



Kromozom sayısı aynı olan bu canlılar birbirinden farklı özelliklere sahiptir.



Buna göre canlıların farklı özelliklere sahip olmasını aşağıdakilerden hangisi en iyi açıklar?

4

A) Aynı kromozom sayısına sahip olması Mor Çiçek Mor Çiçek

B) Nükleotid diziliminin ve sayısının farklı olması

Mor Çiçek

C) Hücre sayısının farklı olması

Buna göre hangi çaprazlamadaki, çaprazlanan bezelyeler kesinlikle heterozigottur? A) 1

B) 2

C) 3

D) Farklı nükleotid çeşidine sahip olmaları

D) 4

16.

18. Aşağıda a ve b bölgelerindeki tanecik modeli verilen hava moleküllerinin hareketi gösterilmiştir. Lucy

Maria

İki kardeşin saç rengi ve saç şekli bakımından fenotipleri aşağıda belirtildiği gibidir. Lucy: Siyah ve kıvırcık saçlıdır. Maria: Sarı ve kıvırcık saçlıdır.



Buna göre çocukların anne ve babası ile ilgili aşağıdakilerden hangisi kesinlikle doğrudur? (Siyah saç rengi sarı saç rengine, kıvırcık saç şekli düz saç şekline baskındır.) A) Anne ve baba saç rengi bakımından homozigottur.

a

b

Bu bölgeler ile ilgili aşağıdaki açıklamalardan hangisi doğru olur? A) Rüzgar a bölgesinden b bölgesine doğru eser.

B) Saç şekli bakımından anne ve baba homozigottur.

B) a bölgesi alçak basınç alanıdır.

C) Anne ve babada sarı saç geni vardır.

D) a bölgesinde yüksek basınç, b bölgesinde alçak basınç alanı oluşur.

D) Anne ve babada düz saç geni yoktur.

C) a bölgesinde alçalıcı hava hareketi gerçekleşir.

KAZANIM EKSENİ DEĞERLENDİRMELERİ

7

09 19. Aşağıdaki tablolarda bir şehre ait dört günlük hava durumu tahmini ve bu tahminlerde kullanılan simgelerin anlamları verilmiştir. Sıcaklık(°C) Tarih



Hadise

Nem(%)

En Yüksek

En düşük

En Yüksek

5 Şubat Salı

13

17

64

92

23

6 Şubat Çarşamba

9

12

83

98

19

7 Şubat Perşembe

6

8 Şubat Cuma

5

9

71

9

83

48

Açık

Az Bulutlu

Parçalı Bulutlu

Çok Bulutlu

Hafif Yağmurlu

Yağmurlu

Rüzgar Hızı (km/sa)

En düşük

Kuvvetli Yağmurlu

21

73

Gök Gürültülü Sağanak Yağışlı

19

Bu tablolardan hareketle yapılan aşağıdaki açıklamalardan hangisi doğrudur? A) Sıcaklığın en fazla olduğu günde rüzgar hızı da fazladır. B) Aynı hava olayının yaşandığı günlerde hava sıcaklığı aynıdır. C) Ölçüm yapılan günlerin hepsinde hava yağışlıdır. D) Sıcaklığın en yüksek olduğu günde nem oranı da en yüksektir.

20. K ve L bölgelerindeki hava ile ilgili aşağıdaki bilgiler verilmiştir. K Bölgesi



L Bölgesi

Hava Bulutlu

Hava açık

Yükselici hava hareketi var.

Alçalıcı hava hareketi var.

Sıcaklık fazla

Sıcaklık az

Buna göre K ve L bölgeleri için çizilen aşağıdaki modellerden hangisi hatalıdır? A)

Hava yoğunluğu

K

B) Nem oranı

L

K

C)

Bölge

L

D) Basınç L

K

Hava hareketi

K

AD SOYAD Ö.No

8 Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)

0

1

2

Soru

3

4

5

6

7

8

9

A

B

C

D

Soru

A

B

C

D

Bölge

L

Soru

A

B

C

D

Soru

1

6

11

16

2

7

12

17

3

8

13

18

4

9

14

19

5

10

15

20

A

B

C

D 113772

Sağanak Yağışlı Kar Yağışlı

Kazanım

Ekseni Değerlendirmeleri

Y

01

ılı Çözümle r

i

KED

az

1. Aşağıda X, Y ve Z bölgelerindeki hava basınçlarını gösteren grafik verilmiştir.

Grafiğe göre bu bölgeler arasındaki rüzgârın yönünü çizerek gösteriniz. Hava basıncı

X

Y

X

Z

Bölge

Y

Z

2. Aşağıda verilen değişimlerin mutasyon, modifikasyon, adaptasyon veya doğal seçilimden hangisine ait olduğunu yanındaki boşluklara yazınız. Değişim Ortanca bitkisinin asitli toprakta mavi, bazik toprakta kırmızı çiçek açması Dört boynuzlu keçilerin doğması Ördek ve kazların ayak parmaklarının arasında perde bulunması Kaplanların keskin diş ve pençelerinin olması Hızlı koşan tavşan ve geyiklerin avcı hayvanlardan kurtulurken daha yavaş koşanların av olması Zebraların çizgili bir görünüme sahip olması Deve kuşlarının uzun ve güçlü bacaklara sahip olması Bitkilerin karanlık ortamda klorofil oluşturmaması, ışıklı ortamda klorofil oluşturması 16 °C'ta yetiştirilen çekirgelerin beneksiz, 25 °C'ta yetiştirilenlerin benekli olması Karahindiba bitkisinin dağda yetişeninin kısa boylu, ovada yetişeninin uzun boylu olması Kurbağaların uzun dil ve nemli deriye sahip olması Tırpana balığının kuyruğunda üretilen elektrik ile karşı cinsin ilgisini çekmesi 1

8. SINIF FEN BİLİMLERİ

Mutasyon / Modifikasyon Adaptasyon / Doğal seçilim

01 3. Aşağıdaki ifadelerden doğru olanların başına "D" yanlış olanların başına "Y" yazınız.

Dünya'da Kuzey ve Güney Yarım Küreler'de aynı anda farklı mevsimler yaşanır. Dünya üzerinde güneş ışığını dik ve dike yakın açılarla alan bölgelerin birim yüzeyinin sıcaklığı daha az olur. Dünya'nın hem Güneş etrafında dolanması hem de ekseninin eğik olması sonucunda mevsimler oluşur. 21 Haziran Güney Yarım Küre'de yaz mevsiminin başlangıcıdır. Dünya'nın Güneş etrafında dolanması günlük sıcaklık farkının oluşmasını sağlar. Dünya'nın eksen eğikliği 37°23' dir. Dünya'nın dolanma düzlemi ile ekvator düzlemi çakışık değildir. 21 Mart ve 23 Eylül tarihlerinde dünyanın her yerinde gece-gündüz eşitliği yaşanır. Bir bölgenin iklimi, o bölgeye ait 35-40 yıllık hava olaylarının ortalama verileridir. Hava olaylarını inceleyen bilim dalına meteoroloji denir. Hava olayları insanların günlük yaşamlarını etkilemez. İklim bilimi alanında çalışan uzmanlara iklim bilimci denir.

4. Aşağıdaki görselde hücredeki kalıtsal yapılar numaralandırılarak verilmiştir.

Bu yapıların adlarını belirtilen boşluklara yazınız.

5 1

2

4

3

2



1. ...........................................



2. ...........................................



3. ...........................................



4. ...........................................



5. ........................................... 8. SINIF FEN BİLİMLERİ

01 5. Aşağıda Dünya'nın Güneş etrafındaki dolanma hareketi verilmiştir.

Dünya üzerinde gösterilen A ve B noktalarıyla ilgili aşağıdaki ifadeleri tabloda verilen kavramları kullanarak uygun şekilde tamamlayınız.

2

1

kısalır

gündüzler

kış

farklı

A B 3

4

B

A

B

Görseldeki konumda A bölgesinde ................... mevsimi yaşanır.



Güneş ışınları görseldeki konumda ................... bölgesine dike yakın açıyla gelir. Dünya'nın A ve B bölgelerinde ................... mevsimler yaşanır. 1 zaman aralığında ................... bölgesinde geceler kısalır. 3 zaman aralığında B bölgesinde ................... uzar. 4 zaman aralığında ................... bölgesinde birim yüzeye düşen enerji miktarı artar. 2 zaman aralığında A noktasındaki bir cismin gölge boyu aynı saatte ölçüldüğünde zamanla ................... .

6.

Heterozigot Mor Çiçek



Yukarıdaki mor ve beyaz çiçekli bezelyeler çaprazlanırsa,



a. Oluşan bezelyelerin beyaz çiçekli olma ihtimali nedir?



....................................

b. Oluşan bezelyelerin mor çiçek alelini bulundurma ihtimali nedir?



Beyaz Çiçek

....................................

c. Oluşan bezelyelerin homozigot (saf döl) olma ihtimali nedir?



.................................... KAZANIM EKSENİ DEĞERLENDİRMELERİ

3

01 7. Aşağıdaki soruları cevaplayınız. 1. Aşağıdakilerden hangisi biyoteknolojik uygulamaların insanlık için yararları arasında yer almaz?

3. Aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) İklim bilimi alanında çalışan uzmanlara meteorolog denir.

A) Hastalıkların tedavisi için hormon, vitamin ve aşı üretimi

B) Hava olayları günün farklı saatlerinde yapılan gözlemlerle belirlenir.

B) Biyoteknolojik ürünlerin yoğun olarak kullanılması sonucu insanlarda öngörülemeyen sağlık sorunlarının ortaya çıkması

C) İklim geniş bölgelerde uzun yıllara ait hava olaylarının ortalama değeridir.

C) Tarım ürünlerinde verimi olumsuz etkileyen mikroorganizmalara dayalı bitki türlerinin geliştirilmesi

D) Hava olayları tahminidir kesinlik içermez.

D) Tarımda yüksek verimli, aşırı soğuğa ve kuraklığa dayanıklı bitkiler üretilmesi

4. Mutasyonla ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Canlılarda kalıtsal çeşitliliği sağlar. B) Üreme hücrelerinde meydana gelen mutasyonlar kalıtsaldır. C) Tüm mutasyonlar zararlı ve öldürücüdür. D) DNA kendini eşlerken gerçekleşebilir. 2. Aşağıdaki görselde Güneş ışığının Dünya'nın farklı bölgelerine gelme durumları verilmiştir. X Güneş 5. Bir araştırmacı yapacağı çaprazlama sonucunda %100 saf döl sarı tohumlu bezelye elde etmek istiyor.

Y

4



Buna göre,



I. Güneş ışınları X bölgesinde daha dar bir alanı aydınlatır.



II. Güneş ışınları Y bölgesine dik veya dike yakın açıyla gelir.



III. X bölgesinde kış mevsimi yaşanır.



ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve III

D) II ve III

8. SINIF FEN BİLİMLERİ

Buna göre, araştırmacı aşağıdaki çaprazlamalardan hangisini yapmalıdır? (Sarı tohum aleli yeşil tohum aleline baskındır.) A) Yeşil tohumlu iki bezelyeyi çaprazlamalıdır. B) Saf döl sarı tohumlu bezelye ile yeşil tohumlu bezelyeyi çaprazlamalıdır. C) Melez döl sarı tohumlu iki bezelyeyi çaprazlamalıdır. D) Saf döl sarı tohumlu iki bezelyeyi çaprazlamalıdır.

Katı, sıvı ve gaz hâldeki maddeler ağırlıklarından dolayı temas ettikleri bütün yüzeylere kuvvet uygular. Birim yüzeye dik olarak etki eden kuvvete BASINÇ denir.

BASINÇ Katı cisimleri ters çevirdiğimizde cismin yüzey alanı değiştiği için basıncı değişir.

Katılar bulundukları yüzeye, sıvılar içine konuldukları kaba ve gazlar temas ettiği tüm cisimlere basınç uygular. Basınç “P” harfiyle gösterilir. Birimi Pascal’dır. (Pa) Tavukların ayaklarının perdesiz olması

Kışın araç tekerlerine zincir takılması

KATI

Kuvvet (F)

Krampon tabanında sivri çivilerin olması

N

F

P

P1

Topuklu ayakkabıların temas yüzeyinin az olması

Birim yüzeye etki eden dik kuvvete katı basıncı denir. Basınç = Yüzey Alanı (A) ⇒ P = A ⇒ Pa = m2

P1 ≠ P2

P2

4G 2S

Katıların Basıncının Bağlı Olduğu Faktörler

2G S

= 2P

I

= 2P PI = PII

II

1. Uygulanan Kuvvetin Büyüklüğü Temas yüzeyi ile ağırlık aynı oranda değişeceğinden cisimlerin ayrı ayrı uyguladıkları basınç başlangıçtaki basınç ile aynıdır.

Günlük Hayatta Katı Basıncını Arttırmaya Yönelik Uygulamalar

2 1

Ördek ve kazların ayaklarının perdeli olması Temas yüzeyi sabit olan bir katının uyguladığı dik kuvvet artarsa cismin zemine uyguladığı basınç artar, katının uyguladığı dik kuvvet azalırsa cismin zemine uyguladığı basınç azalır. Yani katıların basıncı uyguladıkları kuvvet ile doğru orantılıdır.

Trenlerin çok sayıda tekerleğinin olması Fil, deve ve gergedanın ayak tabanlarının geniş olması

Kar ayakkabılarının geniş olması

2. Temas Yüzeyi Tuğla

Küçük taban olan büyük basınç

Tuğla

Büyük taban olan küçük basınç

Ağırlıkları aynı olan iki cisimden temas yüzeyi küçük olan cismin zemine uyguladığı basınç büyük, temas yüzeyi büyük olan cismin zemine uyguladığı basınç küçük olur. Sonuç olarak; temas yüzey alanı ile basınç ters orantılıdır.

Günlük Hayatta Katı Basıncını Azaltmaya Yönelik Uygulamalar

Katı, sıvı ve gaz hâldeki maddeler ağırlıklarından dolayı temas ettikleri bütün yüzeylere kuvvet uygular. Birim yüzeye dik olarak etki eden kuvvete BASINÇ denir.

BASINÇ Katı cisimleri ters çevirdiğimizde cismin yüzey alanı değiştiği için basıncı değişir.

Katılar bulundukları yüzeye, sıvılar içine konuldukları kaba ve gazlar temas ettiği tüm cisimlere basınç uygular. Basınç “P” harfiyle gösterilir. Birimi Pascal’dır. (Pa) Tavukların ayaklarının perdesiz olması

Kışın araç tekerlerine zincir takılması

KATI

Kuvvet (F)

Krampon tabanında sivri çivilerin olması

N

F

P

P1

Topuklu ayakkabıların temas yüzeyinin az olması

Birim yüzeye etki eden dik kuvvete katı basıncı denir. Basınç = Yüzey Alanı (A) ⇒ P = A ⇒ Pa = m2

P1 ≠ P2

P2

4G 2S

Katıların Basıncının Bağlı Olduğu Faktörler

2G S

= 2P

I

= 2P PI = PII

II

1. Uygulanan Kuvvetin Büyüklüğü Temas yüzeyi ile ağırlık aynı oranda değişeceğinden cisimlerin ayrı ayrı uyguladıkları basınç başlangıçtaki basınç ile aynıdır.

Günlük Hayatta Katı Basıncını Arttırmaya Yönelik Uygulamalar

2 1

Ördek ve kazların ayaklarının perdeli olması Temas yüzeyi sabit olan bir katının uyguladığı dik kuvvet artarsa cismin zemine uyguladığı basınç artar, katının uyguladığı dik kuvvet azalırsa cismin zemine uyguladığı basınç azalır. Yani katıların basıncı uyguladıkları kuvvet ile doğru orantılıdır.

Trenlerin çok sayıda tekerleğinin olması Fil, deve ve gergedanın ayak tabanlarının geniş olması

Kar ayakkabılarının geniş olması

2. Temas Yüzeyi Tuğla

Küçük taban olan büyük basınç

Tuğla

Büyük taban olan küçük basınç

Ağırlıkları aynı olan iki cisimden temas yüzeyi küçük olan cismin zemine uyguladığı basınç büyük, temas yüzeyi büyük olan cismin zemine uyguladığı basınç küçük olur. Sonuç olarak; temas yüzey alanı ile basınç ters orantılıdır.

Günlük Hayatta Katı Basıncını Azaltmaya Yönelik Uygulamalar

Pascal Prensibi

SIVI BASINCI

Günlük yaşamda; hidrolik sistemlerin çalışmasında, otomobil tamirhanelerinde, berber koltuklarında, su çekmek için tulumbalarda, vinçlerde ve damperli kamyonlar olmak üzere pek çok yerde karşımıza çıkabilir.

Sıvılar bulundukları kabın doldurduğu kısmının şeklini alırlar ve belirli bir şekilleri yoktur. Sıvı basıncı; sıvının derinliğine ve yoğunluğuna bağlıdır.

Sıvılar sıkıştırılmadığından dışarıdan uygulanan bir basınç, sıvı tarafından kabın iç çeperlerine aynen dik olarak iletilir. Bu olaya “Pascal Prensibi” denir.

Sıvı basıncının bağlı olduğu etkenleri kontrollü deney düzeneklerini kullanarak açıklayalım.

GAZ BASINCI

Gaz basıncı günlük yaşamda kapalı kaplardaki gaz basıncı ve açık hava basıncı (atmosfer) olarak karşımıza çıkar. Kapalı kapta, gaz molekülleri bulundukları kabın çeperlerine çarparak basınç oluşturur. Birim yüzeye ne kadar çok molekül çarparsa gaz basıncı da o oranda büyük olur. Kapalı kaplarda gaz basıncı sıcaklık ile doğru orantılıdır. Mutfak tüpü, oksijen tüpü, bisiklet tekeri, deodorant, yangın tüpü, elektrikli süpürge gaz basıncına örnektir.

PII > PI Su

Su I

II

Şekilde verilen düzeneklerde I ve II kaplarında farklı yüksekliklerde sıvılar bulunmaktadır. Sıvının cinsi aynı olduğu için derinlik arttıkça tabana etki eden sıvı basıncı artar. Sıvı basıncı derinliğe bağlıdır, diyebiliriz.

AÇIK HAVA BASINCI

Su dolu bir pet şişeye farklı yüksekliklerden eşit büyüklüklerde delikler açtığımızda; suyun uyguladığı basınç nedeniyle suyun farklı mesafelere fışkırdığı gözlemleniyor. En dibindeki delikten fışkıran suyun en uzağa gitmesinin sebebi sıvı basıncının daha fazla olmasıdır.

76 cm

X1 X2 X3

Su

A

h

Alkol

h

Özdeş kaplarda bulunan sıvılardan suyun yoğunluğunun alkolün yoğunluğundan büyük olması sebebiyle PA > PB diyebiliriz. Sıvı basıncı sıvının yoğunluğuna bağlıdır.

Cıva

Açık hava basıncı, havanın birim yüzeye uyguladığı kuvvet olarak tanımlanır. Açık hava basıncına atmosfer basıncı da denir. Açık hava basıncını ilk ölçen bilim insanı Toricelli’dir. Toricelli deneyini 0°C’de deniz seviyesinde yapmıştır. Cıva seviyesinin cam boruda 76 cm’de dengede kaldığını ve sıvı seviyesinin düşmesini engelleyen açık hava basıncı olduğunu bulmuştur. Bir pipet yardımı ile meyve suyunun kolayca içilebilmesi, tamamen su dolu bir bardağın ağzı kağıt ile kapatılıp çevrildiğinde suyun dökülmemesi açık hava basıncının varlığını ispatlar.

B

Açık hava basıncını ölçen alet barometre, kapalı kaptaki gaz basıncını ölçen alet ise manometredir.

Pascal Prensibi

SIVI BASINCI

Günlük yaşamda; hidrolik sistemlerin çalışmasında, otomobil tamirhanelerinde, berber koltuklarında, su çekmek için tulumbalarda, vinçlerde ve damperli kamyonlar olmak üzere pek çok yerde karşımıza çıkabilir.

Sıvılar bulundukları kabın doldurduğu kısmının şeklini alırlar ve belirli bir şekilleri yoktur. Sıvı basıncı; sıvının derinliğine ve yoğunluğuna bağlıdır.

Sıvılar sıkıştırılmadığından dışarıdan uygulanan bir basınç, sıvı tarafından kabın iç çeperlerine aynen dik olarak iletilir. Bu olaya “Pascal Prensibi” denir.

Sıvı basıncının bağlı olduğu etkenleri kontrollü deney düzeneklerini kullanarak açıklayalım.

GAZ BASINCI

Gaz basıncı günlük yaşamda kapalı kaplardaki gaz basıncı ve açık hava basıncı (atmosfer) olarak karşımıza çıkar. Kapalı kapta, gaz molekülleri bulundukları kabın çeperlerine çarparak basınç oluşturur. Birim yüzeye ne kadar çok molekül çarparsa gaz basıncı da o oranda büyük olur. Kapalı kaplarda gaz basıncı sıcaklık ile doğru orantılıdır. Mutfak tüpü, oksijen tüpü, bisiklet tekeri, deodorant, yangın tüpü, elektrikli süpürge gaz basıncına örnektir.

PII > PI Su

Su I

II

Şekilde verilen düzeneklerde I ve II kaplarında farklı yüksekliklerde sıvılar bulunmaktadır. Sıvının cinsi aynı olduğu için derinlik arttıkça tabana etki eden sıvı basıncı artar. Sıvı basıncı derinliğe bağlıdır, diyebiliriz.

AÇIK HAVA BASINCI

Su dolu bir pet şişeye farklı yüksekliklerden eşit büyüklüklerde delikler açtığımızda; suyun uyguladığı basınç nedeniyle suyun farklı mesafelere fışkırdığı gözlemleniyor. En dibindeki delikten fışkıran suyun en uzağa gitmesinin sebebi sıvı basıncının daha fazla olmasıdır.

76 cm

X1 X2 X3

Su

A

h

Alkol

h

Özdeş kaplarda bulunan sıvılardan suyun yoğunluğunun alkolün yoğunluğundan büyük olması sebebiyle PA > PB diyebiliriz. Sıvı basıncı sıvının yoğunluğuna bağlıdır.

Cıva

Açık hava basıncı, havanın birim yüzeye uyguladığı kuvvet olarak tanımlanır. Açık hava basıncına atmosfer basıncı da denir. Açık hava basıncını ilk ölçen bilim insanı Toricelli’dir. Toricelli deneyini 0°C’de deniz seviyesinde yapmıştır. Cıva seviyesinin cam boruda 76 cm’de dengede kaldığını ve sıvı seviyesinin düşmesini engelleyen açık hava basıncı olduğunu bulmuştur. Bir pipet yardımı ile meyve suyunun kolayca içilebilmesi, tamamen su dolu bir bardağın ağzı kağıt ile kapatılıp çevrildiğinde suyun dökülmemesi açık hava basıncının varlığını ispatlar.

B

Açık hava basıncını ölçen alet barometre, kapalı kaptaki gaz basıncını ölçen alet ise manometredir.

KED Kazanım

Kazanım

10

Ekseni Değerlendirmeleri

1. Öykü akşam yemeğinde pizza söylemiş ve özdeş olan 8 dilim pizzanın 5 dilimini yemiştir.

8. 3. 1. 1. : Katı basıncını etkileyen değişkenleri deneyerek keşfeder.

2. Tüm cisimler ağırlıklarından dolayı temas ettikleri yüzeylere bir basınç uygular. Bu basınç uygulanan kuvvetin büyüklüğüne ve kuvvetin uygulandığı yüzeye temas eden yüzey alanına bağlıdır.

I

Pizza dilimlerinin durumlarını basınçla ilişkilendirmek isteyen annesi Öykü’den bazı çıkarımları “Doğru” veya “Yanlış” şeklinde değerlendirmesini istemiştir.



1. Pizzanın bütün hâlinin yere yaptığı basınç ile kalan üç dilimin yere yaptıkları basınçlar eşittir.



2. Pizzanın basıncı yenilen her dilimde azalmıştır.



3. Kalan 3 dilim pizza üst üste konulursa elde edilecek basınç, pizzanın II. durumda yaptığı basınçtan büyük olur.



Öykü’nün annesine verdiği cevaplar doğru olduğuna göre Öykü'nün sırasıyla verdiği cevaplar aşağıdakilerden hangisidir? A) Doğru - Yanlış - Doğru B) Yanlış - Doğru - Yanlış C) Doğru - Yanlış - Yanlış D) Yanlış - Yanlış - Doğru

1

II

8. SINIF FEN BİLİMLERİ

Fen bilimleri öğretmeni Şekil-1’de görülen pastayı sınıfa getirerek basınç ile ilgili konu anlatımı yapacaktır.



Şekil - 1

Şekil - 2

Şekil - 3



Öğretmen Şekil - 2’deki gibi pastayı keserek bir dilimini çıkarıp Şekil - 3’teki gibi masanın üzerine bırakıyor.



Buna göre öğretmenin yapmış olduğu bu etkinlik ile ilgili,



I. Şekil - 2’deki pastanın masaya uyguladığı basınç Şekil - 1’e göre azalmıştır.



II. Pastaların masaya uyguladıkları basınçlar her üç durumda da birbirine eşittir.



III. Şekil - 1’deki pastanın masaya uyguladığı kuvvet en büyüktür.



ifadelerinden hangileri yanlıştır? A) Yalnız I

B) I ve III

C) II ve III

D) I, II ve III

10 3. Ahmet, yatay zemin üzerinde bulunan küp şeklindeki özdeş cisimlerle çeşitli şekiller oluşturuyor. Oluşturduğu her bir şekilden sonra zemine uygulanan basıncın büyüklüğünü ‘‘P’’ harfini kullanarak not alıyor. Ahmet’in oluşturduğu şekiller aşağıda verilmiştir.

1. şekil

2. şekil

3. şekil

4. şekil

Ahmet’in şekiller için not aldığı basınç büyüklükleri bilimsel anlamda doğru olduğuna göre sırasıyla hangi değerleri yazmış olabilir? A) P - P - 2P - 4P

B) P - 2P - 2P - 3P

C) 2P - 2P - P - P

D) 2P - 2P - 3P - 6P

4. Aynı boyutlara sahip X, Y ve Z küpleriyle aşağıdaki şekiller oluşturuluyor.

X küpleri ile oluşturulmuş düzenek

Y küpleri ile oluşturulmuş düzenek

Z küpleri ile oluşturulmuş düzenek

Bu şekillerin yatay zemine uyguladıkları basınçların eşit olduğu bilindiğine göre; X, Y ve Z küplerinin ağırlıkları arasındaki ilişki aşağıdaki seçeneklerden hangisinde doğru verilmiştir? B) X > Y = Z

A) X > Z > Y

C) X = Y > Z

D) Y > X = Z

5. Dikdörtgenler prizması şeklindeki özdeş K ve L cisimleri kullanılarak bir çalışma yapılıyor. Çalışmada K ve L cisimleri ince kum zemin üzerine her defasında farklı yüzeyleri üzerine olacak şekilde konuluyor ve kumda meydana getirdikleri iz derinliği ölçülerek not ediliyor. Bu işlemler K ve L cisimlerinin üç farklı yüzeyleri için de kum zemin düzeltilerek tekrarlanıyor. Elde edilen değerlerle aşağıdaki grafikler çiziliyor.

İz derinliği (cm)

K

1. işlem

K

L

2. işlem

K

L

3. işlem

Buna göre grafiklerden yararlanılarak yapılan;



I. 1. işlemde K cismi en küçük, L cismi de en büyük yüzeyi üzerine kum zemine konulmuştur.



II. Bu çalışmadan hareketle katı cisimlerin basıncı ile temas yüzeyi arasındaki ilişki açıklanabilir.



III. 2. işlemde K ve L cisimlerinin kum zemine temas eden yüzey alanları birbirine eşittir.



yorumlarından hangileri doğrudur? A) I ve II

2

L

İz derinliği (cm)

İz derinliği (cm)

8. SINIF FEN BİLİMLERİ

B) I ve III

C) II ve III

D) I, II ve III

10 6.

8. Günay Hanım ve Günay Hanım’dan daha az ağırlığa sahip kızı Pelin kumsalda çıplak ayaklarıyla yürümektedir. Pelin’in ağırlığı annesinin ağırlığından daha az olmasına rağmen kumsalda daha derin izler oluşturmaktadır.



Tuna

Volkan

Tolga



Buna göre Pelin’in annesinden daha derin izler oluşturması;



I. Pelin’in ağırlığının ayak taban alanına oranı, annesinin ağırlığının ayak taban alnına oranından fazla olmasıyla



Tuna ve Tolga eşit ağırlıktadır. Volkan ve Tolga'nın ise ayak numaraları aynıdır.



Volkan aralarında en zayıf, Tuna'nın ise ayak numarası en küçüktür.



II. Günay Hanım’ın ayak taban alanının, Pelin’in ayak taban alanından büyük olmasıyla



Bu üç arkadaş kumsalda yürürken ayak izlerinin derinliklerini gözlemliyorlar.



III. Pelin’in yere yaptığı basıncın, annesinin yere yaptığı basınca eşit olmasıyla



Buna göre bu kişilerin kumda batma miktarları arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?



verilenlerinden hangileri ile açıklanabilir?

A) Volkan > Tuna > Tolga

A) I ve II

B) I ve III

C) II ve III

D) I, II ve III

B) Tolga > Volkan > Tuna C) Volkan > Tolga > Tuna D) Tuna > Tolga > Volkan

7. Bir öğrenci, katı basıncı konusu ile ilgili sınıfta deney yapacaktır. Bu deneyde ‘’Katı basıncı, cismin ağırlığı sabit kalmak şartıyla cismin zemine temas eden yüzey alanı ile ters orantılıdır.’’ bilgisini ispat edecektir.

Buna göre, öğrenci deneyini aşağıdaki seçeneklerin hangisindeki gibi hazırlarsa amacına ulaşır? A) Bir kapta ince kum havuzu oluşturup; ağırlığı aynı, yüzey alanı farklı iki tahta parçasını aynı yükseklikten bırakıp tahtaların kuma batma miktarlarını karşılaştırarak B) Bir kapta ince kum havuzu oluşturup; ağırlığı farklı, yüzey alanı aynı iki tahta parçasını aynı yükseklikten bırakıp tahtaların kuma batma miktarlarını karşılaştırarak C) Bir kapta ince kum havuzu oluşturup; ağırlığı ve yüzey alanı farklı iki tahta parçasını aynı yükseklikten bırakıp tahtaların kuma batma miktarlarını karşılaştırarak D) Bir kapta ince kum havuzu oluşturup; ağırlığı ve yüzey alanı aynı iki tahta parçasını aynı yükseklikten bırakıp tahtaların kuma batma miktarlarını karşılaştırarak

9. Boyutları aynı olan dikdörtgenler prizması şeklindeki K, L ve M cisimleri yatay bir zemine şekillerdeki gibi yerleştirildiğinde zemine yapılan basınçların tüm düzeneklerde aynı olduğu anlaşılıyor. K

1. düzenek

L

L K 2. düzenek

M 3. düzenek

Buna göre düzenekler incelendiğinde aşağıdaki çıkarımlardan hangisine ulaşılır? A) Zemindeki birim yüzeye uygulanan dik kuvvet tüm düzeneklerde aynıdır. B) Cisimlerin ağırlıkları birbirine eşittir. C) M cisminin ağırlığı K ve L cisimlerinin ağırlığından fazladır. D) Ağırlığı en az olan cisim K cismidir. KAZANIM EKSENİ DEĞERLENDİRMELERİ

3

10 10. Aşağıdaki şekilde özdeş cisimlerle oluşturulmuş üç farklı düzenek gösterilmiştir. Bu düzeneklerde cisimlerin yere uyguladıkları basınçlar sırasıyla P1 , P2 , P3’tür.

Buna göre, düzeneklerdeki cisimlerin yere uyguladıkları basınca ait nokta grafiği aşağıdakilerin hangisindeki gibi çizilebilir? (S harfi cismin zemine temas eden yüzey alanını belirtmektedir.) A) Katı basıncı

B) Katı basıncı

(S) 1. düzenek

(2S) 2. düzenek

C) Katı basıncı

D) Katı basıncı

2P

2P

2P

2P

P

P

P

P

Düzenek

1 2 3

1 2 3

Düzenek

1 2 3

(2S) 3. düzenek

Düzenek

Düzenek

1 2 3

11. K, L ve M cisimleri yatay zemin üzerine Şekil 1’deki gibi ayrı ayrı konulduğunda zemine uygulanan basınçların eşit ve ‘‘P’’ kadar olduğu bilinmektedir.

M L K

L

M

K

Şekil 1

Şekil 2

Buna göre cisimler aynı zemine Şekil 2’deki gibi yerleştirildiğinde;



I. Zemine uygulanan dik kuvvet üç cismin ağırlığının toplamı kadar olur.



II. Zemine uygulanan basınç 3P olarak ifade edilebilir.



III. K cisminin zemine uyguladığı basınç ilk duruma göre 2 kat artmış olabilir.



ifadelerinden hangileri doğrudur? A) I ve II

C) II ve III

B) I ve III

12. Basınç etkisiyle maddelerin erimesi genellikle kolaylaşır. Aynı ortamda bulunan özdeş iki buz parçasından biri Şekil 1’deki gibi diğeri de Şekil 2’deki gibi konulduğunda Şekil 2’deki buz parçasının daha önce eridiği gözlenir.

D) I, II ve III Cisim

Buz parçası

Şekil 1

Şekil 2

Aynı ortamda bulunan özdeş buz parçalarının üzerine her biri özdeş olan cisimler numaralanarak belirtilen şekillerdeki gibi aynı anda yerleştiriliyor.



S 2S

2

3

4

Verilen bilgi doğrultusunda hangi düzeneklerdeki buz parçalarının cisimle temas eden kısımlarının aynı sürede erimesi beklenir? (S harfi cismin yüzey alanını belirtmektedir.) A) 1 ve 2

4

1

8. SINIF FEN BİLİMLERİ

B) 2 ve 3

C) 2 ve 4

D) 3 ve 4

10 13. Ahşap denge oyunu, üst üste yerleştirilmiş özdeş blokların dengesini bozmadan blokların birer birer çıkarılmasını hedef alan bir oyundur.

İki öğrencinin oynadığı ahşap denge oyununda blokların durumu aşağıdaki gibidir.



Şekil-1

Şekil-2



Öğrenciler Şekil-1'deki blokları kulenin dengesini bozmadan çıkararak Şekil-2'deki blokların üzerine koymaktadır.



Buna göre bir sonraki hamlede kulenin dengesi bozulmayacak şekilde yeri bildirilmeyen bir blok Şekil-1'deki kuleden alınıp Şekil-2'deki blokların üzerine konursa Şekil-1'deki kulenin zemine yapacağı katı basıncı ile ilgili, Basınç



Basınç

Zaman I grafiklerinden hangileri çizilebilir? A) Yalnız I

Basınç

II

B) I ve II

Zaman

C) II ve III

Zaman

III

D) I, II ve III

14. 1. hipotez: Katı cismin ağırlığı arttıkça yere uyguladığı basınç artar.

2. hipotez: Katı cismin yüzey alanı arttıkça yere uyguladığı basınç azalır.



Bir öğrenci yukarıdaki hipotezleri için cetvel, küp şeklindeki özdeş cisimler ve özdeş süngerlerle I, II ve III numaralı düzenekleri hazırlıyor.



I. düzenek

II. düzenek

III. düzenek



Daha sonra her bir düzenekteki cisimlerin süngere ne kadar battığını cetvelle ölçerek kaydediyor.



Buna göre, öğrenci 1. ve 2. hipotezlerini test etmek için hangi düzeneklerden elde ettiği verileri birlikte değerlendirmelidir?



1. hipotez için

2. hipotez için

A)

I ve II

I ve III

B)

I ve III

II ve III

C)

II ve III

I ve II

D)

I ve II

II ve III KAZANIM EKSENİ DEĞERLENDİRMELERİ

5

10 15. Bir öğrenci ağırlıkları aynı, yüzey alanları sırasıyla 3S, 2S ve S olan K, L, M tahta bloklarını kum zemin üzerine tek sıra hâlinde şekildeki gibi yerleştiriyor. Eline aldığı bir çekiç ile sert ve zayıf olmak üzere her bir tahta bloğa karışık olarak iki kez vuruyor. Her vuruşunda kum zemine yapılan basıncı tahmin ederek bir nokta grafiği oluşturuyor. Basınç



K

L

M Kum zemin 1



2

3

4

5

6

Vuruş

Öğrenci, nokta grafiğini bilimsel anlamda doğru olacak şekilde oluşturduğuna göre sırasıyla hangi tahta bloklara ve nasıl vurduğu aşağıdaki seçeneklerin hangisinde doğru verilmiştir? A)

C)

1

2

3

4

5

6

L

K

M

L

M

K

Sert

Sert

Sert

1

2

3

4

5

6

L

L

M

K

K

M

Sert

Zayıf

Sert

Sert

B)

Zayıf Zayıf Zayıf

1

2

3

4

5

6

M

L

K

K

M

L

Sert

Sert

Sert

Zayıf Zayıf Zayıf D)

Zayıf Zayıf

1

2

3

4

5

6

L

K

M

L

K

M

Zayıf

Sert

Sert

Sert

Zayıf Zayıf

16. Bir öğrenci basınç konusu ile ilgili öğrendiği bilgileri deneyimlemek amacıyla ince kumdan oluşan kum havuzu, cetvel ve özdeş tuğlalarla bir etkinlik gerçekleştirmiştir.

Etkinliğinde ince kum havuzunun yüzeyini düzleştirdikten sonra özdeş tuğlaları şekillerde gösterildiği gibi ayrı ayrı yerleştirmiştir. Cetvel yardımıyla her bir düzenekteki tuğlaların kumda bıraktıkları iz derinliğini ölçmüş ve hazırladığı çizelgeye kaydetmiştir.



1. düzenek

3. düzenek

1. düzenek

2. düzenek

3. düzenek

4 cm

8 cm

4 cm



Kumdaki iz derinliği



Öğrencinin yapmış olduğu etkinlik değerlendirildiğinde;



I. 1 ve 2. düzenekte elde ettiği verileri kullanarak ağırlık ile birim yüzeye uygulanan dik kuvvet arasında çıkarımda bulunur.



II. 2 ve 3. düzenekte elde ettiği verileri kullanarak katı basıncı ile yüzey alanı arasında çıkarımda bulunur.



III. 1 ve 3. düzenekte elde ettiği verileri kullanarak katı basıncını etkilyen faktörlerle ilgili çıkarımda bulunamaz.



yargılarından hangileri doğrudur? A) I ve II

6

2. düzenek

8. SINIF FEN BİLİMLERİ

B) I ve III

C) II ve III

D) I, II ve III

10 17. Özdeş plastik bardaklarla bir kule modeli inşa edilip kulede sırasıyla aşağıdaki işlemler yapılıyor.

6

1. işlem: 6 numaralı bardak kuleden çıkarılıyor.

4

2. işlem: 4 numaralı bardak yerinden kaldırılarak 5 numaralı bardağın üzerine yerleştiriliyor. 3. işlem: 1 numaralı bardak yerinden kaldırılarak 4 numaralı bardağın üzerine yerleştiriliyor.

Yapılan işlemler sırasında kule yıkılmadığına göre, kulenin zemine yaptığı basıncın zamanla değişim grafiği aşağıdakilerden hangisidir? A) Basınç

B) Basınç

Zaman

C) Basınç

Zaman

1

5 2

3

D) Basınç

Zaman

Zaman

18. Bir araştırmacı özdeş çivi, balon, levha ve cisimlerle aşağıdaki deneyleri yapmıştır. Alttaki levhaya belirtilen sayılardaki çivileri homojen şekilde çakıp üstteki levha ile arasına şişirilmiş balonu yerleştirmiştir. Sonra üstteki levhaya her biri özdeş küp şeklindeki cisimleri yerleştirmeye başlamıştır. 1. deneyde dördüncü cismi yerleştirdiğinde, 2. deneyde ise ikinci cismi yerleştirdiğinde balonun patladığını gözlemlemiştir.

1

Hareketli levha Balon

20 adet özdeş çividen oluşan sabit levha

Hareketli levhaya küp şeklindeki özdeş cisimlerden dördüncüyü yerleştirdiğinde balon patlıyor. 2

Hareketli levha Balon

10 adet özdeş çividen oluşan sabit levha



Hareketli levhaya küp şeklindeki özdeş cisimlerden ikinciyi yerleştirdiğinde balon patlıyor.

Buna göre araştırmacı bu deneyler sonucunda;



I. Katı cisimler üzerlerine uygulanan kuvveti iletirler.



II. Katı cismin temas yüzeyi arttıkça basıncı azalır.



III. Farklı büyüklükteki kuvvetlerle aynı basınç değeri elde edilebilir.



çıkarımlarından hangilerine ulaşır? A) I ve II

B) I ve III

C) II ve III

D) I, II ve III KAZANIM EKSENİ DEĞERLENDİRMELERİ

7

10 19. Cisimlerin yüzeylere uyguladıkları basınç zemine uygulanan kuvvet ile doğru, cismin zeminle temas eden alanı ile ters orantılıdır.

Homojen yapılı üç cisimde bazı değişiklikler yapılarak cisimlerin yüzeylere yaptıkları basınçların değişimi aşağıdaki gibi gözlenmiştir. I. İşlem:

Cisim ortasından kesilerek üst kısmı çıkarılmıştır.

II. İşlem:

Sonuç: Cismin yüzeye uyguladığı basınç artmıştır.

Cisim ters çevrilmiştir.

III. İşlem: s

Sonuç: Cismin yüzeye uyguladığı basınç azalmıştır.

Sonuç: Cismin yüzeye uyguladığı basınç değişmemiştir.

Cisim ortadan kesilerek sağdaki parçası çıkarılmıştır.

s

Buna göre yukarıdaki işlemleri gözlemleyen bir öğrenci,



I. Cismin zemine temas eden yüzey alanı değiştiğinde basınç her zaman değişir.



II. Cismin zemine temas eden yüzey alanı değiştirilmeden basınç azaltılabilir.



III. Cismin ağırlığı değiştirilmeden zemine yaptığı basınç artırılabilir.



çıkarımlarından hangilerini yapabilir? B) I ve II

A) Yalnız II

C) I ve III

D) II ve III

20. Aşağıda yatay zeminde bulunan bir cisim üzerinde ayrı ayrı yapılan işlemler verilmiştir.

2

1

3

Cisim Yatay zemin



1. işlem: Cismin yan kısmına kendisiyle özdeş bir cisim yapıştırılıyor.



2. işlem: Cismin üzerine kendisiyle özdeş bir cisim konuluyor.



3. işlem: Cismin yarısı zemine dik şekilde kesilerek çıkarılıyor.



Buna göre cisim üzerinde yapılan işlemler doğrultusunda cismin yatay zemine yaptığı basınca ait sütun grafiği aşağıdakilerin hangisindeki gibi çizilebilir?



A) Zemine uygulanan basınç

B) Zemine uygulanan basınç

İşlem

İlk 1 2 3 durum

8 Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)

0

1

2

İşlem

İlk 1 2 3 durum

AD SOYAD Ö.No

Soru

3

4

5

6

7

8

9

C) Zemine uygulanan basınç

A

B

C

D

İşlem

İlk 1 2 3 durum

Soru

A

B

C

D

Soru

A

B

C

D) Zemine uygulanan basınç

D

Soru

1

6

11

16

2

7

12

17

3

8

13

18

4

9

14

19

5

10

15

20

A

B

İlk 1 2 3 durum

C

D 113773

İşlem

KED Kazanım

Ekseni Değerlendirmeleri

Kazanım

11

1. Aşağıda 0°C’de deniz kenarında yapılan bir deneye ait görsel ve bu deneyin aşamaları verilmiştir. Kapak

8. 3. 1. 2. : Sıvı basıncını etkileyen değişkenleri tahmin eder ve tahminlerini test eder. Gazların da sıvılara benzer şekilde basınç uyguladıkları belirtilir. Açık hava basıncı örneklendirilir.

2. Hava hem yeryüzüne hem de içerisinde bulunan bütün cisimlere ağırlığı nedeni ile bir kuvvet uygular.

Bu durumu araştıran bir öğrenci yandaki deney düzeneğini hazırlıyor.



Malzemeler = Cam balon, huni, lastik tıpa, kap



Deneyin yapılışı :

76 cm



I

II

III



I. 100 cm’lik cam boru tamamen cıva ile doldurulmuş ve ağzı kapatılmıştır.



II. Cam boru cıva ile dolu bir kaba ters çevrilerek daldırılmıştır.



III. Kapak açıldıktan sonra cıva seviyesinin düşerek 76 cm’de sabitlendiği gözlenmiştir.



Buna göre yapılan deneyle ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Açık hava basıncı 76 cm yüksekliğindeki cıvanın oluşturduğu basınca eşittir. B) Kapak açıldıktan sonra cam boruda cıva seviyesinin düşmesiyle oluşan boşluk hava ile dolmuştur. C) Deney, deniz seviyesinden yukarıda yapılsaydı cıva seviyesi 75 cm olabilirdi. D) Açık hava basıncı, sıvıların uyguladığı basınçla ölçülebilir.

1

8. SINIF FEN BİLİMLERİ



– Cam balona su koyunuz.



– Cam balona lastik tıpayı geçiriniz.



– Huniyi lastik tıpanın deliğine taktıktan sonra şekildeki gibi ters çeviriniz.



Deney sonucunda cam balonun ağzındaki huniden suyun dökülmediği gözlendiğine göre, aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? (Zeytinyağının yoğunluğu suyun yoğunluğundan küçüktür.) A) Huninin ağzına etki eden basınç açık hava basıncıdır. B) Suyun yaptığı basınç, açık hava basıncından büyük olsaydı su dökülürdü. C) Açık hava basıncı suyun yaptığı basınçtan büyük olduğundan su dökülmemiştir. D) Cam balona su yerine zeytinyağı konulursa zeytinyağının huniden döküldüğü gözlemlenir.

11 3. Aynı ortamda bulunan özdeş üç bidon açık olan ağız kısmına kadar yoğunlukları bilinmeyen sıvılarla dolduruluyor. Bidonların yan kısımlarından farklı seviyelerde özdeş delikler açıldığında, sıvıların yatayda aldıkları yolların şekilde gösterildiği gibi olduğu fark ediliyor.

1. bidon

2. bidon

3. bidon

3h

2h

h 25 cm

30 cm

20 cm

Buna göre verilen bilgiler ve şekilden yararlanılarak aşağıdaki çıkarımlardan hangisine ulaşılamaz? A) 1. bidondaki sıvının yoğunluğu diğerlerinden daha fazla olabilir. B) 2. ve 3. bidondaki sıvıların yoğunluğu aynı olabilir. C) 3. bidondaki sıvının yoğunluğu, 1. bidondaki sıvının yoğunluğundan büyük olabilir. D) 1. ve 2. bidondaki sıvıların yoğunluğu aynı olabilir.

4. Bir inşaat mühendisi yapmış olduğu apartmanın olası su kesintilerinden etkilenmemesi için apartmanın yanına ilave bir su deposu kurdurmuştur. Su deposu su kesintileri olduğunda devreye girmekte ve depodaki suyun miktarına göre apartman sakinleri tarafından kullanılmaktadır. Depodaki suyu taşıyan borular ve katlardaki çeşmeler özdeştir. Apartmana ve su deposuna ait görsel yanda verilmiştir.

Su deposu

3. kat 2. kat 1. kat

Buna göre görsel incelendiğinde aşağıdaki yorumlardan hangisi yanlıştır? (Zemin kat boştur.) A) Apartman sakinleri olası bir su kesintisinde depodaki sudan eşit oranda yararlanamayabilirler. B) Su deposundaki su tamamen tükense bile su borularında bir miktar su kalacaktır. C) Depodaki sudan en uzun süre 1. katta oturanlar yararlanabilir. D) Depodaki suyun akış hızının en fazla olduğu çeşme 3. kattadır.

5. Hareketli iki piston arası bazı maddelerle tamamen doldurularak aşağıdaki düzenekler hazırlanmıştır.

Piston

F

2S Madde

S

S

F

F

S

1. düzenek

2F

F

Madde

S

2S 2. düzenek

3. düzenek

Her bir düzenekteki pistonlara aynı anda belirtilen kuvvetler uygulanarak denge sağlandığına göre;



I. 1. düzenekteki pistonlar arasına doldurulan madde katı ya da sıvı hâlde olabilir.



II. 2. düzenekte pascal prensibinin etkisi gözlenir.



III. 3. düzenekteki madde, üzerine uygulanan basıncı aynen iletme özelliğine sahiptir.



yargılarından hangileri doğrudur? (F harfi kuvveti, S harfi pistonun yüzey alanını belirtir.) A) I ve II

2

Madde

8. SINIF FEN BİLİMLERİ

B) I ve III

C) II ve III

D) I, II ve III

F

11 6. Atmosferde bulunan gazların ağırlıklarından dolayı temas ettikleri yüzeylere uyguladığı basınç, açık hava basıncı olarak adlandırılır.

1. durumda içi hava dolu su damacanasının içine yanmakta olan bir kağıt atılarak yanması sırasında damacananın ağzı kapatılıyor ve 2. durum gözlemleniyor. Damacananın ağzı açıldığında ise 3. durum gözlemleniyor. Kibrit

Kağıt

Kapak

İçi hava dolu 1. durum

2. durum

Yanan kağıt

3. durum

Buna göre yapılan deney ile ilgili,

I. 1. durumda damacana içindeki gaz basıncı açık hava basıncına eşittir.



II. 2. durumda damacananın büzülmesinin sebebi açık hava basıncının artmasıdır.



III. 3. durumda damacana içindeki gaz basıncı, 2. duruma göre artmıştır. ifadelerinden hangileri doğrudur? B) I ve III

A) I ve II

C) II ve III

D) I, II ve III

7. Aşağıda iki uygulama verilmiştir.

1. uygulama: İçinde bir miktar su bulunan cam bir kabın ağzı esnek balonla sıkıca kapatılıyor. Esnek balon üzerinden yalnızca bir pipetin sıkıca geçebileceği küçüklükte bir delik açılıyor. Pipet bu delikten geçirilerek suya dalacak şekilde yerleştiriliyor. Esnek balona kuvvet uygulandığında suyun pipetten fışkırdığı gözleniyor.



2. uygulama: İçi su dolu bardak üzerine bir kağıt yerleştirilerek bardak süratli bir şekilde ters çevriliyor. Kağıdın düşmediği ve suyun bir süre dökülmeden kaldığı gözleniyor.



1

Balona kuvvet uygulanıyor. Su

Bardak ters çevriliyor.

2

Su fışkırıyor.

Su

Kağıt

Su dökülmüyor.

Yapılan uygulamalar ve sonuçları değerlendirildiğinde aşağıdaki ifadelerden hangisi söylenemez? A) 1. uygulamayla gazların üzerine uygulanan basıncı ilettiği gösterilebilir. B) 2. uygulamayla açık hava basıncının varlığı gösterilebilir. C) İki uygulamada da gazların basınç özelliğinden yararlanılır. D) İki uygulamada da ortaya çıkan sonuçlarda sıvı basıncının etkisi yoktur. KAZANIM EKSENİ DEĞERLENDİRMELERİ

3

11 8.



2S X(g)

h

d(s)

h

Yanda şekli verilen kapta ‘h’ yüksekliğinde ‘d’ yoğunluklu sıvı (s) ve üzerinde X gazı (g) bulunmaktadır.

10. Ali internette yaptığı bir araştırma konusu kapsamında aşağıdaki bilgiye ulaşmıştır.

4S Buna göre kap ters çevrildiğinde sıvının kap tabanına uyguladığı sıvı basıncı ve gaz basıncının değişimi seçeneklerden hangisinde doğru verilmiştir? Sıvı Basıncı

Gaz Basıncı

A)

Artar

Artar

B)

Azalır

Artar

C)

Artar

Değişmez

D)

Artar

Azalır

‘‘İçi boş iki yarım küre bir araya getirilip, içindeki hava boşaltıldığında küreleri açmak için uygulanan kuvvetler çok büyük olmasına rağmen küreler açılmaz.’’

Buna göre Ali’nin bu konu kapsamında aşağıdaki yorumlardan hangisini yapması doğru olmaz? A) Kürelerin birbirinden ayrılmamasını sağlayan etki, kürelerin dışındaki hava basıncıdır. B) Havası boşaltılmış içi boş bir tenekenin büzülmesi aynı etki ile açıklanabilir. C) Aynı etkinin insan vücudu üzerinde sebep olduğu bir değişim yoktur. D) İçinde su bulunan delik bir bidon akarken ağzı kapatıldığında suyun akışının durması aynı etki ile açıklanabilir.

9. Fen bilimleri öğretmeni öğrencilerine sıvı basıncını etkileyen faktörlerle ilgili bilgi verdikten sonra tahtaya aşağıdaki şekilleri çizerek ‘‘I. kabın tabanındaki sıvı basıncı ile II. kabın tabanındaki sıvı basıncı birbirine eşittir. Bu eşitliğin nedenini nasıl yorumlarsınız?’’ şeklinde soru yöneltmiştir. I. kap



II. kap

11. Farklı şekillere sahip kaplara şekilde belirtilen seviyelerde su doldurularak alt ksımlarına sıvının basıncını ölçmek için basınç ölçer bağlanıyor. Basınç ölçerlerdeki değerler okunduğunda I = II > III = IV ilişkisi olduğu fark ediliyor. I



h

II

III

IV

h 2S

S

Sıvı

Ece: I. kaptaki sıvının, II. kaptaki sıvıdan daha yoğun olmasıyla



Elif: I. kabın taban yüzey alanının 2S, II. kabın taban yüzey alanının S olmasıyla



Eda: II. kaptaki sıvı miktarının, I. kaptaki sıvı miktarından daha fazla olmasıyla



1. Sıvı derinliği azaldıkça basınç artar.



2. Sıvı basıncı kabın şekline bağlı değildir.



3. Sıvı basıncı sıvı miktarına bağlıdır.

Öğrencilerden bazılarının yorumları yukarıdaki gibi olduğuna göre öğretmen bu öğrencilerden hangisi ya da hangilerinin yorumlarını doğrular? (S harfi kabın taban alanını belirtmektedir.) A) Yalnız Ece’nin C) Ece ve Eda’nın

4

Basınç ölçer

8. SINIF FEN BİLİMLERİ



Yapılan bu çalışma ve elde edilen bulgulardan hareketle sıvı basıncı için;

sonuçlarından hangisi ya da hangilerine ulaşılabilir?

B) Ece ve Elif’in

A) Yalnız 1

B) Yalnız 2

D) Elif ve Eda’nın

C) 1 ve 3

D) 2 ve 3

11 12. Emme - sıkıştırma pompası, cam fanus ve balon kullanılarak iki aşamalı bir deney gerçekleştirilmiştir. 1. aşamada az miktarda şişirilen ve ağzı sıkıca bağlanan balon emme - sıkıştırma pompasına yerleştirilip üzerine cam fanus kapatılmıştır. Piston kolu yardımıyla cam fanus içerisindeki hava boşaltıldığında balonun şiştiği gözlenmiştir. 2. aşamada ise aynı balon emme - sıkıştırma pompasına yerleştirilip cam fanus düzeneğe sabitlenmiştir. Bu kez içeriye hava pompalanmış ve balonun küçülerek, düzleştiği fark edilmiştir. 1

Cam fanus

2 Balon şişiyor. Balon düzleşiyor.

Emme sıkıştırma pompası Piston kolu



İçerideki hava boşaltılıyor.

İçeriye hava pompalanıyor.

Yapılan bu deney ve gözlemlerden yararlanılarak aşağıdaki ifadelerden hangisi söylenemez? A) 1. aşamada balon üzerine etki eden hava basıncı azaldığı için balon şişmiştir. B) 2. aşamada balon üzerine etki eden hava basıncı cam fanus dışındaki hava basıncından büyüktür. C) 2. aşamada cam fanus düzeneğe sabitlenmezse balon düzleşmez. D) 1. aşamada balonun giderek şişmesinin nedeni içine hava girmesidir.

13. Bir araştırmacı içi hava dolu pistonlu bir kabın alt kısmındaki çıkışına balon bağlayarak şu işlemleri gerçekleştiriyor:

1. işlem: Düzgün şekilli bir cisim alarak küçük yüzeyi üzerine hareketli pistona yerleştiriyor.



2. işlem: Aynı cismi bu kez büyük yüzeyi üzerine olacak şekilde yerleştiriyor.



3. işlem: Cisimle özdeş başka bir cisim alarak piston üzerine üst üste olacak şekilde yerleştiriyor.



Hareketli sızdırmaz piston

Hava

Esnek balon

Hava 1. işlem



Hava

Hava

2. işlem

3. işlem

Araştırmacının yapmış olduğu bu çalışmaya göre;



I. Tüm işlemler sonucunda balonun iç kısmında oluşan basınç birbirinden farklıdır.



II. 1. ve 2. işlem sonucunda balonun hacmi aynı oranda büyümüştür.



III. Yapılan işlemler sonucunda balonun hacminin büyümesi gazların basıncı ilettiğini gösterir.



yargılarından hangileri doğrudur? (Yapılan işlemlerde balon patlamıyor.) A) I ve II

B) I ve III

C) II ve III

D) I, II ve III KAZANIM EKSENİ DEĞERLENDİRMELERİ

5

11 14. ‘‘Atmosferdeki hava, sıvılara benzer şekilde ağırlığından dolayı temas ettiği yüzeylere basınç uygular. Bu basınç açık hava basıncı olarak adlandırılır. Açık hava basıncı deniz seviyesinden yükseklere çıkıldıkça azalır.’’

Bir grup dağcı Erciyes Dağı'na tırmanacaktır. Dağcılar aldıkları barometlerle günün farklı saatlerinde tırmanışa geçtikten bir süre sonraki konumları şekildeki gibi olmuştur.



Dağcılar şekildeki konumlarda iken üç dağcının da barometrelerindeki sıvı yüksekliklerinin aynı olduğu gözlemlenmiştir.



Hava sıcaklığı üç konumda da aynı olduğuna göre,

2 1 3



• Hangi dağcının barometresindeki sıvının yoğunluğu en büyüktür?



• Üç dağcı da zirveye çıktığında hangi dağcının barometresindeki sıvı yüksekliği en fazla olur?



• 1 ve 3 numaralı dağcı yer değiştirmiş olsaydı barometrelerdeki sıvı yüksekliği arasındaki ilişki nasıl olurdu?



sorularının cevabı sırasıyla hangi seçenekte doğru verilmiştir? A) • 1 • 2 • 2 > 1 > 3

B) • 2 • 3 • 1 > 2 > 3

D) • 3 • 2 • 1 > 2 > 3

C) • 3 • 1 • 2 > 1 > 3

15. Aşağıda düşey kesitleri gösterilen eşit hacim bölmeli bileşik kapların kollarında aynı cins sıvılar vardır.

M K

Sıvı

Sıvı L

Musluk



Musluk

Musluk

Bileşik kapların kolları arasındaki musluk açılıp sıvı akışı durduğunda K, L ve M noktalarındaki sıvı basınçları arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisi olur? A) K > L = M

B) K = M > L

16. Bir araştırmacı üç özdeş kabı aynı seviyede olacak şekilde yoğunluklarını bilmediği X, Y, Z sıvıları ile dolduruyor. Daha sonra özdeş balonları eşit miktarda şişirip bir ipe bağladıktan sonra şekillerde gösterilen düzenekleri hazırlıyor. Tuttuğu ipi çekerek balonları sıvılar içinde aşağı yönlü hareket etirdiğinde balonların hacminin küçüldüğünü ve belirtilen seviyelere getiridiğinde de aynı hacimde göründüklerini fark ediyor.

Sıvı

C) M > L > K

D) M > K = L

h h h

X

Y

Z

Buna göre araştrımacı yaptığı etkinlikten hareketle aşağıdaki çıkarımlardan hangisine ulaşamaz? A) Sıvıların yoğunlukları arasında Y > Z > X sıralaması vardır. B) Balonların üçü de bulundukları sıvıda aynı seviyeye getirildiklerinde iç basınçları birbirine eşit hâle gelir. C) Derinlik ve sıvının cinsi sıvı basıncını etkiler. D) Basınç etkisiyle cisimlerin görünüşlerinde değişiklik meydana gelebilir.

6

8. SINIF FEN BİLİMLERİ

11 17. Ali sıvı basıncı konusunda öğrendiği bilgileri pekiştirmek amacıyla bir etkinlik gerçekleştirmiştir. Etkinliğinde iki adet özdeş bidon, yeterli miktarda su ile yağ, cetvel, makas ve tıpa kullanmıştır. Etkinliği şu şekildedir:

Etkinlik: Bidonlara aynı seviyelerde olacak şekilde üçer adet özdeş delikler açıp, delikleri numaralandırmış ve tıpa ile sıkıca kapatmıştır. Bidonlara eşit hacimde olacak şekilde su ve yağ doldurarak ağızlarını açık bırakmıştır. Daha sonra her bir tıpayı açarak sıvıların yatayda aldığı mesafeleri su ve yağ için ayrı ayrı ölçerek kaydetmiştir. Son olarak kaydettiği değerleri birbirleri ile karşılaştırmıştır.

1

4

2 3

5 6

Su ile doldurulmuş bidon



Yağ ile doldurulmuş bidon

Buna göre Ali sıvı basıncının, sıvının derinliği ve sıvının yoğunluğu ile ilişkili olup olmadığını göstermek için hangi numara ile belirtilen tıpaların açılmasıyla elde ettiği sonuçları karşılaştırmalıdır?



Sıvının derinliği için

Sıvının yoğunluğu için

A)

1 ve 3

4 ve 5

B)

4 ve 6

2 ve 5

C)

2 ve 3

1 ve 6

D)

4 ve 5

3 ve 4

18. Fen bilimleri dersinde öğretmen, ‘’Sıvı basıncını etkileyen değişkenler’’ konulu bir etkinlik kapsamında aşağıdaki düzenekleri hazırlıyor. Lastik hortum Lastik hortum 3 L beher

2 L beher

U borusu

U borusu



Düzeneklerde U borusu ile ucuna huni takılı lastik hortumu birbirine bağlayarak sabitliyor. Ardından farklı hacimlerdeki beherleri eşit yükseklikte olacak şekilde su ile doldurarak huniyi bu beherlerin içine daldırıyor. Beherlere daldırdığı lastik hortumun ucunu aşağı - yukarı hareket ettirerek U borularındaki sıvı seviyelerinde meydana gelen değişimleri, öğrencilerinden gözlemleyerek çıkarımlarda bulunmalarını istiyor.



Buna göre öğrencilerin bu etkinlik kapsamında;



I. U borusundaki sıvı yüksekliğinin değişmesi sıvı basıncının değişmesinden kaynaklanır.



II. Sıvı basıncı kabın şekline bağlı değildir.



III. Sıvının derinliği değişmese bile sıvı miktarındaki değişim sıvı basıncını değiştirir.



çıkarımlarından hangilerine ulaşmaları beklenir? A) I ve II

B) I ve III

C) II ve III

D) I, II ve III KAZANIM EKSENİ DEĞERLENDİRMELERİ

7

11 19. Özdeş kapların içine şekillerde gösterildiği seviyelerde cinsleri belirtilmeyen sıvılar konuluyor. Kaplar içinde sıvının temas ettiği K, L, M ve N noktalarında yapılan ölçümlerde sıvı basınçlarının grafikteki gibi olduğu belirleniyor.

Sıvı basıncı h

M

h

2P P

N

K 1. kap



4P

L

2. kap

3. kap

K L M N

4. kap

Nokta

Buna göre;



I. 1. ve 2. kaba konulan sıvıların yoğunlukları aynı olabilir.



II. 3. kaba konulan sıvının yoğunluğu diğerlerinden kesinlikle daha fazladır.



III. 4. kaba konulan sıvının yoğunluğu, 1. kaba konulan sıvıyla aynı olamaz.



yargılarından hangisi ya da hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III

20. Ahmet fen bilimleri kitabının etkinlik kısmında verilen bir deneyi ev ortamında yapmaya karar veriyor. Deney için kapaklı plastik bardak alıp, bardak tabanında ve kapağında özdeş delikler açıyor. Bu delikleri hava almayacak şekilde bantla kapatıyor. Bardağa su doldurarak kapağını kapatıyor (1). Bardak tabanındaki bandı çıkardığında suyun çok az akıp durduğunu ve dökülmediğini fark ediyor (2). Daha sonra kapak kısmındaki bandı kaldırıyor ve suyun bardaktan tekrar akmaya başladığını fark ediyor (3).

Delik

Bant Delik

İçi boş kapaklı plastik bardak



Plastik bardağın kapağı

Plastik bardağın tabanı

1

Bant

2

3

Yaptığı bu deneyi değerlendiren Ahmet şu çıkarımlarda bulunuyor:



I. 1. işlemde kapağın bardağa geçirilmesinde açık hava basıncının etkisi yoktur.



II. 2. işlemden sonra su bardak tabanına basınç uygulamadığı için akış gerçekleşmemiştir.



III. 3. işlemden sonra suyun akmaya başlamasının nedeni suya etki eden açık hava basıncının dengelenmesidir.



Buna göre Ahmet’in çıkarımlarından hangisi ya da hangilerinin hatalı olduğu söylenebilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

AD SOYAD Ö.No

8 Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)

0

1

2

C) I ve II

Soru

3

4

5

6

7

8

9

A

B

C

D

Soru

A

B

C

D

Soru

A

B

C

D) II ve III

D

Soru

1

6

11

16

2

7

12

17

3

8

13

18

4

9

14

19

5

10

15

20

A

B

C

D 113774

KED Kazanım

Ekseni Değerlendirmeleri

Kazanım

12

1. Toprağın altında yaşayabilen dağ faresi, gelincik, tavşan vb. birçok hayvan yuvalarını havalandırmak için aşağıdaki şekilde gösterildiği gibi doğal klima sistemi oluşturur. L

8. 3. 1. 3. : Katı, sıvı ve gazların basınç özelliklerinin günlük yaşam ve teknolojideki uygulamalarına örnekler verir.

2. Fen bilimleri öğretmeni içi su dolu bir bardağın ağzını kağıtla hava sızdırmayacak şekilde kapatıyor. Bardağı ters çevirdiğinde kağıt düşmüyor ve su dökülmüyor.

K

Hava hareketinin yönü



Toprak altında yaşayan bazı canlılar havalandırma amacıyla açtıkları deliklerin birini düz ve diğerine göre alçak bir yerde, diğer deliği ise daha yüksek bir noktada açarlar. Dış ortamdaki hava toprak altındaki bu kanaldan geçerek ilerler ve böylece toprağın alt kısımının havalanması sağlanır.



Öğrencilerinden yukarıdaki örneğin veriliş amacıyla aynı, başka örnekler söylemelerini istediğinde 1, 2 ve 3 numaralı örnekler verilmiştir. 1

Bazı canlılar tarafından oluşturulan bu sistemde; Boş şişenin içine yanan kibrit atılıp şişe ağzına haşlanmış ve soyulmuş yumurta koyulduğunda yumurtanın şişenin içine düşmesi



I. Deliklerin birbirlerine göre farklı yüksekliklerde olması basınç farkına yol açar.



II. K harfi ile belirtilen havalandırma deliği etrafında yüksek hava basıncı, L harfi ile belirtilen havalandırma deliği etrafında alçak hava basıncı oluşur.



III. Delikler arasındaki yükseklik farkının artması hava hareketini (hızlı ya da yavaş) değiştirmez.



yargılarından hangisi ya da hangileri doğrudur?

Pipet yardımıyla meyve suyunu içtiğimizde kutunun büzülmesi

A) Yalnız I

3



C) II ve III

2

B) I ve II D) I, II ve III

İçi su dolu balonun farklı noktalarına aynı hizadan delik açıp elimizle bastırdığımızda her bir delikten eşit mesafede su çıkması

1

8. SINIF FEN BİLİMLERİ

Buna göre aşağıdakilerden hangileri öğretmenin verdiği örneğin veriliş amacı ile benzerlik gösterir? A) Yalnız 3

B) 1 ve 2

C) 1 ve 3

D) 1, 2 ve 3



12 3. Sınıfında basınç konusunu anlatan Zuhal Öğretmen öğrencilerinden katı basıncını artıran ya da azaltan örnekler vermelerini istemiştir. Öğrencilerin verdikleri örnekler aşağıda numaralarla belirtilmiştir.

II. Düğünde topuklu ayakkabılar ile oynayamayan gelinin düz tabanlı ayakkabıyı giymesi

I. Bıçağın bilenmesi

0,5 uçlu III. Penguen ve deve gibi hayvanların geniş ayak yapısı

0,7 uçlu

IV. Yazıları daha ince yazmak isteyen öğrencinin 0,5 uçlu kalem kullanması

Buna göre öğrencilerin örneklerde belirttiği durumlarda basıncın cisimler üzerine etkisi aşağıdakilerden hangisinde doğru sınıflandırılmıştır? Basıncı azaltmaya yönelik

Basıncı artırmaya yönelik

A)

I ve II

III ve IV

B)

II ve III

I ve IV

C)

I ve IV

II ve III

D)

II ve IV

I ve III

4. Su cenderelerinde, sıvıların basıncı her yöne aynı büyüklükte iletmesinden yararlanılmaktadır. Bu aletlerde küçük pistona uygulanan az bir kuvvet ile büyük pistondaki ağır yükler kaldırılabilir. Aşağıda su cenderesinin bir görseli verilmiştir. F G Büyük piston

S1

S2



Küçük piston

Buna göre çalışma prensibine ait görselleri verilen,



Kompresör silindiri

Yağ

Yük silindiri

Fren pedalı Silindir

Silindir Sıvı

S2

Fren balatası Kampana

I. Araç fren sistemi

sistemlerinden hangilerinde su cendereleri ile aynı prensipten yararlanılmaktadır? A) I ve II

2

S1

F

I. Araç kaldırma lifti

I. Araç kaldırma lifti



Kriko kolu

Araç

Kompresör

8. SINIF FEN BİLİMLERİ

B) I ve III

C) II ve III

D) I, II ve III

12 5. Bir kaptaki sıvının serbest yüzeyine uygulanan basınç; bu sıvı tarafından sıvının temas ettiği tüm noktalara aynen ve dik olarak iletir. Bu durum ilk kez bilim insanı Blaise Pascal tarafından ifade edildiği için Pascal prensibi olarak adlandırılır. Sıvı ve gazların basıncı iletiminin günlük hayatta çeşitli kullanım alanları vardır. Örneğin; her gün trafikte karşılaştığımız yüzlerce araçta bulunan hidrolik fren sistemi. Fren Fren ana merkez pedalı silindiri



Hidrolik fren sisteminde, fren pedalına kuvvet uygulandığında fren sıvısı üzerine bir basınç oluşur. Fren sıvısı, basıncı her doğrultuda ve her yönde eşit olarak iletir. Fren sıvısının bağlantılı olduğu sistemlere iletilen sıvı basıncı, balatalarda büyük kuvvet oluşturur. Balatalarda oluşan zıt yönlü kuvvetler, diski sıkıştırarak tekerleğin dönmesini yavaşlatır.

Fren hidolik sıvısı Kampana Tekerlek silindiri Pistonlar Pabuçlar ve balata

Buna göre, hidrolik fren sistemi ile ilgili;



I. Hidrolik fren sisteminde daha yoğun bir sıvı kullanılması elde edilen kuvveti etkilemez.



II. Sıvıların basıncı aynen iletmesinden faydalanılmıştır.



III. Balatalarda oluşan büyük kuvvetin sebebi sıvının geniş bir yüzey alanına temas etmesidir.



yargılarından hangisi ya da hangileri doğrudur? A) Yalnız II 

B) I ve II 

C) I ve III 

D) I, II ve III

6. 8. sınıf öğrencisi Esma fen bilimleri dersinde öğrendiği basınç konusu ile ilgili elektrik süpürgesinin çalışma mantığını araştırmıştır. Araştırmada, süpürge içindeki hava motor yardımıyla dışarı çekildiğinden gaz basıncının düştüğünü ve basıncı yüksek olan dışarıdaki havanın süpürge içine dolduğunu öğrenir.

Esma, bu duruma neden olan faktör ile ilgili günlük hayattan birçok örnek verilebileceğini düşünür.



Buna göre aşağıda verilen örneklerden hangisinde olayın gerçekleşmesine neden olan faktör diğerleriyle benzerlik göstermez? B)

A)

Dişçi koltuklarının yükseltilmesi

Çay bardağının kaldırıldığında çay tabağının bardak ile birlikte yukarı hareket etmesi D)

C)

Pişmiş yumurta Cam şişe Kağıt

Pipet ile meyve suyu içerken kutunun içine çökmesi

Yanan kağıt

Cam şişenin içindeki kağıt yakılıp bir süre sonra şişenin ağzına pişmiş ve kabuğu soyulmuş yumurta koyulduğunda, yumurtanın şişe içine girmesi KAZANIM EKSENİ DEĞERLENDİRMELERİ

3

12 7. Fen bilimleri öğretmeni öğrencilerine aşağıdaki deneyi yaptırmaktadır.

el

el

Pipet

Pipet Meyve Suyu



9. Canan Hanım, tıkanan lavaboyu açmak için aşağıdaki pompayı lavabonun giderine bastırdığında pompanın zemine yapıştığını görür. Zeminden ayırmaya çalıştığında ise kolay kolay ayrılmaz. Bu sayede lavabo giderindeki tıkanıklığı kolayca açar.

Meyve Suyu

İki ucu açık bir pipeti bir bardağın içerisine yarısına kadar daldırınız. Pipetin üst ucunu hava almayacak şekilde kapatınız. Sonra pipeti meyve suyundan çıkarınız. Pipetin alttaki ucundan meyve suyu dökülüp dökülmediğini gözlemleyiniz.

Bastırmadan önce

Bastırdıktan sonra

Buna göre Canan Hanım'ın lavaboyu açma yöntemi ile ilgili,



I. Açık hava basıncının varlığını kanıtlar.



Öğrenciler deney sonucunda pipetten meyve suyunun dökülmediğini gözlemlemiştir.

II. Açık hava basıncı pompanın zemine yapışmasını sağlamıştır.



Buna göre deneyle ilgili öğrencilerin aşağıdaki yorumlarından hangisi doğrudur?

III. Pompa zemine yapıştığında pompa içindeki gaz basıncı, açık hava basıncından daha fazladır.



ifadelerinden hangileri yanlıştır?

A) Pipetin kapalı olan ucu açılırsa, meyve suyu pipette dökülmeden kalır. B) Açık hava basıncı, pipetteki meyve suyunun basıncından küçüktür.

A) Yalnız lI

B) Yalnız llI

C) I ve II

D) II ve III



C) Meyve suyunun yerine musluk suyu olsaydı pipetteki su dökülürdü. D) Deney açık hava basıncının varlığını ispatlar. 8. Hidrolik sistemlerle ilgili araştırma yapan Ece şırıngalarla hareket ettirebileceği basit bir asansör tasarlıyor. Asansörü yukarı aşağı hareket ettirmek için şırınga içindeki sıvıyı itip çekiyor.

4

10. Basınç, birim yüzeye etki eden dik kuvvete denir. Katı, sıvı ve gazlar ağırlıkları nedeniyle bulundukları yüzeye kuvvet uygular.

Bir öğrenci, içi su dolu bir bardağın üzerini hava almayacak şekilde kağıt ile kapatır ve ters çevirir.





Hazırladığı asansörü ve çalışma prensibini sınıfta arkadaşlarına sunacak olan Ece,



I. Bu sistemler aracılığıyla küçük kuvvetler uygulanarak büyük kuvvetler dengelenebilir.



II. Sıvılar üzerlerine uygulanan kuvveti aynen iletir.



III. Dişçi koltukları ve hidrolik frenler bu prensiple çalışır.



ifadelerinden hangilerini sunumunda kullanmamalıdır?



Öğrenci bardak içindeki suyun dökülmediğini görür ve bu durumun nedenini araştırır.



Buna göre aşağıdaki olaylardan hangisinin nedeni bu deneydeki durumun nedeni ile benzer değildir? A) Vantuzun cama yapışıp kalması B) Çay tabağının çay bardağı ile yükselmesi

A) Yalnız II

B) Yalnız III

C) Yüksek konumdaki su deposundan daha alçak konumdaki evlere boru yardımıyla suyun ulaşması

C) I ve II

D) I ve III

D) Meyve suyu içerken kutunun zamanla büzülmesi



8. SINIF FEN BİLİMLERİ

12 11. Sıvıların, üzerine etki eden basıncı her yöne aynı miktarda iletmesi Pascal Prensibi olarak adlandırılmaktadır.

Aşağıda Pascal Prensibi ile çalışan bir hidrolik liftin yapısı gösterilmiştir. Sistemde, pistonların sıvıyla temas yüzey alanı ne kadar fazla ise pistona etki eden kuvvet de o kadar fazla olur. Yük Kompresör

Yük pistonu

Kompresör pistonu Sıvı yağ



Hidrolik liftlerde kompresörün uyguladığı basınç, yükün bulunduğu pistona iletilir. Yük pistonundaki basınç artışı sayesinde araç kaldırılır. Böylece daha küçük kuvvetlerle daha büyük ağırlıklar kaldırılır.



Verilen sistem dengede olduğuna göre hidrolik liftlerin çalışmasıyla ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Aracı daha az kuvvet uygulayarak dengelemek için kompresör pistonunun yüzey alanı küçültülmelidir. B) Sistemde sıvı yağ yerine su kullanılırsa, aracı dengelemek için daha az kuvvet uygulanır. C) Yük pistonunun yüzey alanı azaltılırsa kompresörün yükü dengelemek için daha fazla kuvvet uygulaması gerekir. D) Düzeneğe daha hafif bir araç yerleştirilirse aracın yük pistonunda oluşturduğu basınç azalır.

12. Bernoulli prensibine göre akışkanların hızı ile basıncı arasında ters orantı vardır.

Aşağıda Bernoulli prensibine göre çalışan sıvı püskürtme aletinin yapısı verilmiştir. Piston

Hava akımı

Püskürtülen sıvı tanecikleri

K

Açık hava basıncı



Sıvı püskürtme aletlerinde piston itildiğinde bir hava akımı oluşur. Dar kısımdaki havanın K noktasında hızı artar ve bu noktadaki gaz basıncı düşer. Bunun sonucunda sıvı yukarı doğru hareket eder ve kaptan hava ile birlikte püskürür.



Buna göre sıvı püskürtücülerle ilgili,



I. Kaptaki sıvı, açık hava basıncının etkisiyle K noktasına doğru yükselir.



II. Piston itildiğinde oluşan hava akımı, yükselen sıvı ile karışarak püskürtücünün açık ucundan dışarı dağılır.



III. Piston itildiğinde K noktasındaki gaz basıncı açık hava basıncından büyüktür.



ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız II

B) I ve II

C) I ve III

D) I, II ve III KAZANIM EKSENİ DEĞERLENDİRMELERİ

5

12 13. Günümüzde birçok alanda kullanılan hidrolik kaldırma ya da sıkıştırma sistemleri makinenin içerisinde yer alan yağ pompalarının sisteme basınçlı yağ göndermesi sonucunda çalışır. Aşağıda elle kontrol edilebilen hidrolik sistemin yapısına ait temsili bir görsel verilmiştir. Kaldırma tablası



Yağa basınç uygulanan kısım 2. piston (Silindir)

1. piston

Tek yönlü açılan valf (kapak) Tek yönlü açılan valf (kapak) Yağ

Verilen görsel incelendiğinde hidrolik sistemin çalışması ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Sistemin çalışmasında sıvıların üzerlerine uygulanan basıncı her yöne aynen iletmesi özelliğinden yararlanılır. B) Pistonların yüzey alanlarının farklı büyüklükte olması yüzeylerinde oluşan basınçların birbirinden farklı olmasına neden olur. C) Bu sistemde küçük bir kuvvet etkisi ile büyük bir kuvvet değeri elde edilebilir. D) Kaldırma tablasını 10 cm yükseltebilmek için, 1. pistonun 10 cm’den daha fazla aşağı indirilmesi gerekir.

14. Panama Kanalı, Atlas Okyanusu ile Büyük Okyanus’u birbirine bağlayan, bir okyanustan diğerine gemilerle geçmenin en kestirme yoludur. Yapay bir kanal olan Panama Kanalı’nın deniz seviyesinden yüksekliği 26 metredir. Gemilerin bu yüksekliği aşmaları mümkün olmadığından bir okyanustan diğerine geçmelerini sağlayan sistem geliştirilmiştir.

Alt kapı açık

Üst kapı kapalı

Kapı kapalı

Kapı açık

Kapı kapalı

Kapı kapalı

Gemi havuza girer. Su akışı Şekil 1

Şekil 3

Şekil 2



Yukar›daki şekillerde gösterildiği gibi farklı seviyedeki su kütleleri arasında ulaşımı sağlamak için suyun boşalacağı yöne doğru havuz kapağı açılır ve gemi havuzun içine girdikten sonra kapak kapanır. Akarsuyun geliş kapağı açık, boşaltma kapağı kapalı olduğu için su havuzu doldurur ve gemi bir sonraki havuz seviyesine kadar yükselir. Gemi diğer havuza geçtikten sonra bu havuzun su çıkış kapağı kapatılır. Havuzun su giriş kapağının açılmasıyla gemi, alınan su seviyesiyle birlikte bir sonraki havuz seviyesine kadar yükselir. Bu şekilde geminin karşı tarafa geçmesi sağlanır.



Panama Kanalı’nın çalışma şekline dikkat edildiğinde;



I. Pascal prensibinden yararlanılarak deniz suyunun asansör görevi yapması sağlanır.



II. Havuzlardaki su seviyesinin eşitlenmesinde basınç farklılığından yararlanılır.



III. Akışkan maddeler basıncın az olduğu yerden fazla olduğu yere doğru hareket ederler.



çıkarımlarından hangilerine ulaşılır? A) I ve II

6

Su akışı

Su akışı

8. SINIF FEN BİLİMLERİ

B) I ve III

C) II ve III

D) I, II ve III

12 15. Günümüzde kullanılan bazı ölçüm araçları ile ilgili bilgiler aşağıda verilmiştir. • Manometre; kapalı kaplardaki gaz basıncını ölçmek için kullanılan araçtır. Fabrikalarda, gaz dolum tesislerinde, gazla ısınma sağlanan sistemlerde mutlaka bulunmalıdır. • Batimetre; denizlerdeki derinliği ölçmeye yarayan araçtır. Sıvı basıncındaki değişimlere bağlı olarak çalışır. Deniz dibi haritalarının çıkarılmasında yararlanılır. • Altimetre; havacılıkta yaygın olarak kullanılan bir araçtır. Atmosferdeki basınç farkından yararlanılarak deniz seviyesine göre yüksekliği ölçmek için kullanılır. Altimetre dağcılar için de önemli bir araçtır. Dağcılar tırmanış sırasında ne kadar yüksekte olduklarını saat şeklindeki altimetreye bakarak tespit ederler.

Verilen bilgilerden yararlanılarak;



I. Basınç farklılığından yararlanılarak çeşitli ölçüm cihazları geliştirilmiştir.



II. Geliştirilen bu araçlar sayesinde basıncın neden olabileceği olumsuz durumlara karşı tedbir alınabilir.



III. Maddelerin basınç özelliği, farklı alanlardaki çalışmalarda kullanılmaktadır.



çıkarımlarından hangilerine ulaşılır?

17. Galata Kulesi Dünya’nın en eski kulelerinden biri olup, Bizans İmparatoru Anastasius tarafından 528 yılında Fener Kulesi olarak inşa edilmiştir.

I

II

III

IV



Görkem Öğretmen Galata Kulesi’nin yapım aşamalarını gösteren yukarıdaki görselleri sınıfa getirmiştir.



Bu görselleri inceleyen öğrencilerin yorumları aşağıdaki gibidir.



Zeynep : Zemine uygulanan basınçlar arasında PI < PII < PIII < PIV ilişkisi vardır.



Lara



Yekta : IV. görselde Galata Kulesi’nin yapımı tamamlanmış hâline insanlar çıktığında zemine uygulanan katı basıncı ilk hâline göre azalır.



Buna göre hangi öğrencilerin yorumları doğrudur?

: Bu görselin araştırma sorusu “Ağırlık artışı katı basıncını etkiler mi?” olabilir.

A) I ve II



B) I ve III

A) Zeynep ve Lara

C) II ve III



D) I, II ve III

B) Lara ve Yekta C) Zeynep ve Yekta D) Zeynep, Lara ve Yekta

16. İçinde helyum gazı bulunan balonların içindeki gazın yoğunluğu havanın yoğunluğundan az olduğu için bu balonlar havada yukarı doğru hareket eder.

Elinde helyum gazı doldurulmuş bir balon taşıyan Ece balonu yanlışlıkla elinden kaçırdığında balonun yükselip sonunda da patladığını gözlemlemiştir.



Buna göre yükselen balonun patlamasının nedeni,



I. Balonun içindeki gaz basıncının artması



II. Açık hava basıncının yükseklere çıkıldıkça azalması



III. Atmosfer basıncının balonun iç basıncından büyük olması



durumlarından hangileri olabilir?

18. Nakliye firması olan Mustafa Bey’in iki farklı kamyonu bulunmaktadır. Eşyaların az olduğu yerleri taşımak için kırmızı, eşyaların çok olduğu yerleri taşımak için ise sarı kamyonu kullanmaktadır.

Buna göre, Mustafa Bey’in çok eşya olan yerleri taşırken görselde olduğu gibi çok tekerlekli sarı kamyonu kullanma sebebi hangisidir? A) Eşyaların kamyona yaptığı basıncı azaltmak B) Toplam ağırlığı azaltmak

A) Yalnız II

B) Yalnız III

C) Eşyaların kapladığı yüzey alanını arttırmak

C) I ve III

D) II ve III

D) Yere uygulanan basıncı azaltmak



KAZANIM EKSENİ DEĞERLENDİRMELERİ

7

12 Su deposu

19.

M 8. kat 7. kat 6. kat 5. kat

h



h/2

L

A

K



Cumhuriyet mahallesindeki K, L ve M binalarına su deposundan su verildiğinde konutlardan bazılarına su ulaşırken bazılarına ulaşmadığı tespit edilmiştir.



Su deposu her zaman yarısına kadar dolu olduğuna göre,



I. Yalnızca K ve L binasındaki dairelere su çıkabilir.



II. M binasının 6, 7 ve 8. katına su çıkamaz.



III. Su deposu A noktasından daha yukarıya çıkarılırsa sorun çözülebilir.



IV. M binasının 6. kat seviyesindeki su borusuna su pompası takılırsa sorun çözülür.



ifadelerinden hangileri doğrudur? A) I ve II

B) II ve III

C) III ve IV

D) II, III ve IV

20. Bir öğrenci ‘‘Basıncın Günlük Yaşam ve Teknolojideki Uygulamaları’’ adlı etkinlik ödevine örnek olması amacıyla aşağıda verilen görselleri kullanmıştır.

1. Hava yastığı sistemi

2. Traktör lastik sistemi

3. Araç kaldırma sistemi

Öğrencinin kullandığı görsellerde örnek olarak belirttiği sistem ya da yapılara dikkat edildiğinde aşağıdaki ifadelerden hangisi söylenemez? A) Katı, sıvı ve gaz basıncından yararlanılarak hayata geçirilen örnekler vardır. B) Örneklerde pascal prensibiyle geliştirilen sisteme yer verilmiştir. C) Hidrolik fren sistemlerinin çalışması, 2. örnekte kullanılan yöntemle benzerlik gösterir. D) Örnek olarak verilen sistemlerden birinde gazların basıncı her yöne eşit büyüklükte iletmesinden yararlanılmıştır.

AD SOYAD Ö.No

8 Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)

0

1

2

Soru

3

4

5

6

7

8

9

A

B

C

D

Soru

A

B

C

D

Soru

A

B

C

D

Soru

1

6

11

16

2

7

12

17

3

8

13

18

4

9

14

19

5

10

15

20

A

B

C

D 113775

MADDE VE ENDÜSTRİ Maddedeki Değişim

Periyodik Sistem Periyodik sistem; yeryüzünde bulunan elementlerin kimyasal özelliklerine göre belli bir düzende yerleştirildiği tablodur.

Fiziksel Değişim

Kimyasal Değişim

Periyodik sistemde elementler yatay satırlar ve düşey sütunlara

Maddenin yapısında olmayan sadece görüntüsünde meydana gelen değişimlerdir. Kağıdın kesilmesi, camın kırılması, mumun erimesi, metalin bükülmesi, havucun rendelenmesi ...

Maddenin ve yapısının bozularak başka bir noktaya dönüşmesi olayına kimyasal değişim denir.

yerleştirilmiştir. Periyodik sistemdeki yatay sıralara periyot denir. 7 periyot vardır. Periyodik sistemdeki dikey sütunlara grup adı verilir. Periyodik

Kağıdın yanması, ekmeğin küflenmesi, demirin paslanması, solunum, fotosentez ...

sistemde 8 tane A grubu, 10 tane B grubu olmak üzere 18 grup vardır. 1A grubunun özel adı: ALKALİ METALLER

Kimyasal Tepkimeler

2A grubunun özel adı: TOPRAK ALKALİ METALLER

Maddelerin kimyasal değişime uğrayarak yeni maddeler oluşturmasına kimyasal tepkime denir.

7A grubunun özel adı: HALOJENLER

Kimyasal Tepkimelerin Özellikleri

8A grubunun özel adı: SOYGAZLAR

Madde özelliklerini kaybeder yeni madde oluşur. Kimyasal özellikler değişir.

Periyodik Tablonun Gelişim Süreci

Atomlar arasındaki kimyasal bağlar kopar, yeni kimyasal bağlar oluşur.

Wolfgang Döbereiner: Benzer özellikteki elemnetleri üçerli gruplara ayırarak periyodik sistem ile ilgili çalışmaları yapmıştır. (Li – Na – K) Beguyer de Chancourtois: Benzer fiziksel özellik gösteren elementleri dikey sıralarda sarmal olarak sıralamıştır.

Kimyasal tepkimelerde atom türü ve cinsi korunur. Kimyasal tepkimelere giren maddelerin kütleleri toplamı ile ürünlerin kütleleri toplamı eşittir. Toplam kütle korunur.

John Newlands: Elementler atom kütlelerinin artışına göre dizildiğinde sekizinci element birinci ile benzer özellikle gösterdiğini ve bunu müzik notalarındaki oktavlara benzetmiştir.

Kütle (g)

Dimitri Ivanovich Mendeleyev: Mendeleyev atom ağırlığına göre sıralamış ve periyodik tablonun babası olarak bilinmektedir. Lothar Meyer: Mendeleyev ile aynı dönemde birbirinden habersiz çalışmışlardır. Meyer çalışmasında elementleri benzer fiziksel özelliklerine göre sıralamıştır.

A + B

C+D

Girenler

Ürünler

D C

Kimyasal Denklem

Henry Moseley: Artan proton sayısı (Atom numarası)’na göre düzenlenmesini önermiştir.

A

B

Zaman (s)

Glenn Seaborg: Periyodik sistemin altına iki sıra daha ekleyerek periyodik sisteme son şeklini vermiştir.

Elementlerin Sınıflandırılması Metaller Cıva hariç hepsi oda sıcaklığında katı haldedir. Elektron vermeye yatkındırlar. Yüzeyleri parlaktır. İşlenebilirler. (Tel ve levha) Tablonun sol tarafında yer alırlar. Isı ve elektriği iyi iletirler. Genellikle 1A, 2A, 3A ve B grubunda yer alırlar.

Soygazlar Oda sıcaklığında gaz haldedir. Erime ve kaynama noktaları düşüktür. Tek atomludur. Kararlıdır. 8A grubunda yer alırlar. Isı ve elektriği iletmezler.

Ametaller

Dimitri Ivanovich Mendeleyev

Oda koşullarında katı, sıvı ve gaz halinde bulunabilirler. Elektron almaya yatkındırlar. Yüzeyleri mattır. Kırılgandırlar. Doğada moleküller halinde bulunurlar. Isı ve elektriği iyi iletmezler. Genellikle 4A, 5A, 6A, 7A gruplarında yer alırlar.

Yan Metaller: Bazı özellikleri bakımından metallere bazı özellikleri bakımından ametallere benzeyen elementlerdir.

Yanma tepkimeleri

Girenler kısmında tek başına oksijen (O2) varsa bu tepkimelere yanma tepkimesi denir. C3H6 + 9/2 O2 → 3CO2 + 3H2O

Asit – Baz Tepkimeleri Asit ve baz özelliği gösteren maddeler bir araya geldiğinde nötrleşir; su ve tuz oluşur. HCI Asit

+

NaOH Baz

Asitler ve Bazlar

→

NaCI + H2O Tuz Su

Asitler, ele kayganlık hissi vermeyen, tatları ekşi olan ve turnosol kağıdının rengini kırmızı renge dönüştüren maddelerdir. Asitler suda çözündüğünde hidrojen iyonu (H+) oluşturur. Bazlar, ele kayganlık hissi veren tatları acı olan ve turnusol kağıdının rengini maviye dönüştüren maddelerdir. Bazlar suda çözündüğünde hidroksit iyonu (OH–) verir. (A) HCI → H+ + CI– Hidroklorik asit (A) : Asit

(B) NaOH → Na+ + OH– Sodyum hidroksit (B) : Baz

(A) HNO3 → H+ + NO– Nitrik asit 3

–

(B) Ca(OH)2 → Ca + 2OH Kalsiyum hidroksit

MADDE VE ENDÜSTRİ Maddedeki Değişim

Periyodik Sistem Periyodik sistem; yeryüzünde bulunan elementlerin kimyasal özelliklerine göre belli bir düzende yerleştirildiği tablodur.

Fiziksel Değişim

Kimyasal Değişim

Periyodik sistemde elementler yatay satırlar ve düşey sütunlara

Maddenin yapısında olmayan sadece görüntüsünde meydana gelen değişimlerdir. Kağıdın kesilmesi, camın kırılması, mumun erimesi, metalin bükülmesi, havucun rendelenmesi ...

Maddenin ve yapısının bozularak başka bir noktaya dönüşmesi olayına kimyasal değişim denir.

yerleştirilmiştir. Periyodik sistemdeki yatay sıralara periyot denir. 7 periyot vardır. Periyodik sistemdeki dikey sütunlara grup adı verilir. Periyodik

Kağıdın yanması, ekmeğin küflenmesi, demirin paslanması, solunum, fotosentez ...

sistemde 8 tane A grubu, 10 tane B grubu olmak üzere 18 grup vardır. 1A grubunun özel adı: ALKALİ METALLER

Kimyasal Tepkimeler

2A grubunun özel adı: TOPRAK ALKALİ METALLER

Maddelerin kimyasal değişime uğrayarak yeni maddeler oluşturmasına kimyasal tepkime denir.

7A grubunun özel adı: HALOJENLER

Kimyasal Tepkimelerin Özellikleri

8A grubunun özel adı: SOYGAZLAR

Madde özelliklerini kaybeder yeni madde oluşur. Kimyasal özellikler değişir.

Periyodik Tablonun Gelişim Süreci

Atomlar arasındaki kimyasal bağlar kopar, yeni kimyasal bağlar oluşur.

Wolfgang Döbereiner: Benzer özellikteki elemnetleri üçerli gruplara ayırarak periyodik sistem ile ilgili çalışmaları yapmıştır. (Li – Na – K) Beguyer de Chancourtois: Benzer fiziksel özellik gösteren elementleri dikey sıralarda sarmal olarak sıralamıştır.

Kimyasal tepkimelerde atom türü ve cinsi korunur. Kimyasal tepkimelere giren maddelerin kütleleri toplamı ile ürünlerin kütleleri toplamı eşittir. Toplam kütle korunur.

John Newlands: Elementler atom kütlelerinin artışına göre dizildiğinde sekizinci element birinci ile benzer özellikle gösterdiğini ve bunu müzik notalarındaki oktavlara benzetmiştir.

Kütle (g)

Dimitri Ivanovich Mendeleyev: Mendeleyev atom ağırlığına göre sıralamış ve periyodik tablonun babası olarak bilinmektedir. Lothar Meyer: Mendeleyev ile aynı dönemde birbirinden habersiz çalışmışlardır. Meyer çalışmasında elementleri benzer fiziksel özelliklerine göre sıralamıştır.

A + B

C+D

Girenler

Ürünler

D C

Kimyasal Denklem

Henry Moseley: Artan proton sayısı (Atom numarası)’na göre düzenlenmesini önermiştir.

A

B

Zaman (s)

Glenn Seaborg: Periyodik sistemin altına iki sıra daha ekleyerek periyodik sisteme son şeklini vermiştir.

Elementlerin Sınıflandırılması Metaller Cıva hariç hepsi oda sıcaklığında katı haldedir. Elektron vermeye yatkındırlar. Yüzeyleri parlaktır. İşlenebilirler. (Tel ve levha) Tablonun sol tarafında yer alırlar. Isı ve elektriği iyi iletirler. Genellikle 1A, 2A, 3A ve B grubunda yer alırlar.

Soygazlar Oda sıcaklığında gaz haldedir. Erime ve kaynama noktaları düşüktür. Tek atomludur. Kararlıdır. 8A grubunda yer alırlar. Isı ve elektriği iletmezler.

Ametaller

Dimitri Ivanovich Mendeleyev

Oda koşullarında katı, sıvı ve gaz halinde bulunabilirler. Elektron almaya yatkındırlar. Yüzeyleri mattır. Kırılgandırlar. Doğada moleküller halinde bulunurlar. Isı ve elektriği iyi iletmezler. Genellikle 4A, 5A, 6A, 7A gruplarında yer alırlar.

Yan Metaller: Bazı özellikleri bakımından metallere bazı özellikleri bakımından ametallere benzeyen elementlerdir.

Yanma tepkimeleri

Girenler kısmında tek başına oksijen (O2) varsa bu tepkimelere yanma tepkimesi denir. C3H6 + 9/2 O2 → 3CO2 + 3H2O

Asit – Baz Tepkimeleri Asit ve baz özelliği gösteren maddeler bir araya geldiğinde nötrleşir; su ve tuz oluşur. HCI Asit

+

NaOH Baz

Asitler ve Bazlar

→

NaCI + H2O Tuz Su

Asitler, ele kayganlık hissi vermeyen, tatları ekşi olan ve turnosol kağıdının rengini kırmızı renge dönüştüren maddelerdir. Asitler suda çözündüğünde hidrojen iyonu (H+) oluşturur. Bazlar, ele kayganlık hissi veren tatları acı olan ve turnusol kağıdının rengini maviye dönüştüren maddelerdir. Bazlar suda çözündüğünde hidroksit iyonu (OH–) verir. (A) HCI → H+ + CI– Hidroklorik asit (A) : Asit

(B) NaOH → Na+ + OH– Sodyum hidroksit (B) : Baz

(A) HNO3 → H+ + NO– Nitrik asit 3

–

(B) Ca(OH)2 → Ca + 2OH Kalsiyum hidroksit

Metil oranj

Kırmızı

Sarı

Fenolftalein

Renksiz

Pembe

0–7

7 – 14

0ºC

Sıvı

Erime

Katı

Donma

ÖZ ISI

Madde

Özısı (cal / g ºC)

1 g maddenin sıcaklığını 1ºC değiştirmek için gerekli ısı Su 1 miktarına öz ısı denir. Öz ısı “c” sembolü ile gösterilir. Öz Alkol 0,6 ısı birimi olarak J/g ºC veya cal/g ºC kullanılabilir. Maddenin öz ısısının küçük olması demek, sıcaklığının çabuk artması veya azalması demektir.

(J/g ºC) 4,18 2,64

100ºC

HAL DEĞİŞİM ISISI Le = Ld

Lb = Ly

✦ Maddeler için ayırt edici özelliktir. ✦ Birimi cal/g veya J/g’dır.

Hızlı hareket eden taneciklerin yavaş hareket eden taneciklere çarparak enerjilerini aktarmasına ısı alışverişi denir.

Isı alışverişinin yönü

L 50º

Isı alışverişi olmaz

P 30º

R 128º

Isı alışverişinin yönü

t5

Zaman

F

Buhar E

Su + Buhar D Su

0ºC

–10ºC

t1

t2

C

Buz + Su B t4 t3 Buz

t5

Zaman

A

Kimya Endüstrisi

1. Elimize döktüğümüz kolonyadan sonra elimizin serinlemesi

Kimya endüstrisi oldukça geniş bir çalışma alanına sahiptir.

2. Kışın kar yağdığında yollarda tuz çalışması yapılması 3. Araba radyatörlerinde antifriz kullanılması 5. Kar yağmadan önce ve yağarken havanın bir miktar ısınması 6. Karpuzun kesilip kısa süreliğine güneş altında bırakılması

Isı Alışverişi

t4

Isı Alışverişi ve Hal Değişimi Örnekleri

4. Uçak pistlerinin alkolle yıkanması

Öz ısısı büyük olan maddenin sıcaklığını arttırabilmek için o maddeye daha çok ısı verilmesi gerekir.

110ºC

Donma Süresi

MADDELERİN ISI İLE ETKİLEŞİMİ

K 50º

t3

Sıcaklık

Yoğunlaşma Süresi

Hava kirliliğine sebep olan başlıca gazlar karbondioksit (CO2), kükürtdioksit (SO2) ve azotdioksit (NO2)’tir. Bu gazlar bulutlardaki su buharı ve diğer maddelerle tepkimeye girerek sülfürik asit (H2SO4), Nitrik asit (HNO3), karbonik asit (H2CO3) gibi maddelerin oluşumuna yol açmaktadır. Asidik özellik taşıyan bu gazlar, bulut oluşturduğundan asit yağmuru olarak adlandırılır. Asit yağmurları; 1) Asit yağmurları ormanlara zarar verir. 2) Toprağın kimyasal ve biyolojik yapısını bozar. 3) Tarihi eserlere zarar verir.

B 10º

Buz

B Buz + Su C t2 t1

–10ºC A

Asit Yağmurları

A 75º

Su

Kaynama Süresi

Bazik

100ºC

Erime Süresi

Asidik

Buhar Su + Buhar D E

şme

PH cetveli: Saf su temel alınarak oluşturulmuş bir cetveldir. Saf suyun pH’ı 7’dir ve nötr olarak adlandırılır. 7 = Nötr, Tuz ve su

F

110ºC

Gaz

Yoğu şma

Mavi har laş ma

Kırmızı

Bu

Turnusol Kağıdı

Sıcaklık

limle süb

Baz

şma ğıla Kıra

Asit

ISINMA VE SOĞUMA EĞRİLERİ

HAL DEĞİŞİMİ

Asidik veya bazik maddelerin tanınması için kullanılan maddelere belirteç denir.

7. Toprak testinin uzun süre serin kalması

✦ İlaçlar ✦ Temizlik ürünleri ✦ İnorganik maddeler ✦ Organik maddeler ✦ Patlayıcılar ✦ Gübre ve tarım ilaçları Kimya sektörünün gelişmesine katkı sağlayan bazı kurum ve kuruluşlar şöyledir: ✦ Türkiye Kimya Sanayicileri Derneği (TKSD) ✦ Makine ve Kimya Endüstrisi Kurumu (MKE) ✦ TÜBİTAK (MAM) Araştırma Merkezi ✦ Ulusal Bor Araştırma Enstitüsü (BOREN)

Metil oranj

Kırmızı

Sarı

Fenolftalein

Renksiz

Pembe

0–7

7 – 14

0ºC

Sıvı

Erime

Katı

Donma

ÖZ ISI

Madde

Özısı (cal / g ºC)

1 g maddenin sıcaklığını 1ºC değiştirmek için gerekli ısı Su 1 miktarına öz ısı denir. Öz ısı “c” sembolü ile gösterilir. Öz Alkol 0,6 ısı birimi olarak J/g ºC veya cal/g ºC kullanılabilir. Maddenin öz ısısının küçük olması demek, sıcaklığının çabuk artması veya azalması demektir.

(J/g ºC) 4,18 2,64

100ºC

HAL DEĞİŞİM ISISI Le = Ld

Lb = Ly

✦ Maddeler için ayırt edici özelliktir. ✦ Birimi cal/g veya J/g’dır.

Hızlı hareket eden taneciklerin yavaş hareket eden taneciklere çarparak enerjilerini aktarmasına ısı alışverişi denir.

Isı alışverişinin yönü

L 50º

Isı alışverişi olmaz

P 30º

R 128º

Isı alışverişinin yönü

t5

Zaman

F

Buhar E

Su + Buhar D Su

0ºC

–10ºC

t1

t2

C

Buz + Su B t4 t3 Buz

t5

Zaman

A

Kimya Endüstrisi

1. Elimize döktüğümüz kolonyadan sonra elimizin serinlemesi

Kimya endüstrisi oldukça geniş bir çalışma alanına sahiptir.

2. Kışın kar yağdığında yollarda tuz çalışması yapılması 3. Araba radyatörlerinde antifriz kullanılması 5. Kar yağmadan önce ve yağarken havanın bir miktar ısınması 6. Karpuzun kesilip kısa süreliğine güneş altında bırakılması

Isı Alışverişi

t4

Isı Alışverişi ve Hal Değişimi Örnekleri

4. Uçak pistlerinin alkolle yıkanması

Öz ısısı büyük olan maddenin sıcaklığını arttırabilmek için o maddeye daha çok ısı verilmesi gerekir.

110ºC

Donma Süresi

MADDELERİN ISI İLE ETKİLEŞİMİ

K 50º

t3

Sıcaklık

Yoğunlaşma Süresi

Hava kirliliğine sebep olan başlıca gazlar karbondioksit (CO2), kükürtdioksit (SO2) ve azotdioksit (NO2)’tir. Bu gazlar bulutlardaki su buharı ve diğer maddelerle tepkimeye girerek sülfürik asit (H2SO4), Nitrik asit (HNO3), karbonik asit (H2CO3) gibi maddelerin oluşumuna yol açmaktadır. Asidik özellik taşıyan bu gazlar, bulut oluşturduğundan asit yağmuru olarak adlandırılır. Asit yağmurları; 1) Asit yağmurları ormanlara zarar verir. 2) Toprağın kimyasal ve biyolojik yapısını bozar. 3) Tarihi eserlere zarar verir.

B 10º

Buz

B Buz + Su C t2 t1

–10ºC A

Asit Yağmurları

A 75º

Su

Kaynama Süresi

Bazik

100ºC

Erime Süresi

Asidik

Buhar Su + Buhar D E

şme

PH cetveli: Saf su temel alınarak oluşturulmuş bir cetveldir. Saf suyun pH’ı 7’dir ve nötr olarak adlandırılır. 7 = Nötr, Tuz ve su

F

110ºC

Gaz

Yoğu şma

Mavi har laş ma

Kırmızı

Bu

Turnusol Kağıdı

Sıcaklık

limle süb

Baz

şma ğıla Kıra

Asit

ISINMA VE SOĞUMA EĞRİLERİ

HAL DEĞİŞİMİ

Asidik veya bazik maddelerin tanınması için kullanılan maddelere belirteç denir.

7. Toprak testinin uzun süre serin kalması

✦ İlaçlar ✦ Temizlik ürünleri ✦ İnorganik maddeler ✦ Organik maddeler ✦ Patlayıcılar ✦ Gübre ve tarım ilaçları Kimya sektörünün gelişmesine katkı sağlayan bazı kurum ve kuruluşlar şöyledir: ✦ Türkiye Kimya Sanayicileri Derneği (TKSD) ✦ Makine ve Kimya Endüstrisi Kurumu (MKE) ✦ TÜBİTAK (MAM) Araştırma Merkezi ✦ Ulusal Bor Araştırma Enstitüsü (BOREN)

KED Kazanım

Ekseni Değerlendirmeleri

Kazanım

13

8. 4. 1. 1. : Periyodik sistemde, grup ve periyotların nasıl oluşturulduğunu açıklar. 8. 4. 1. 2. : Elementleri periyodik tablo üzerinde metal, yarı metal ve ametal olarak sınıflandırır.

1. Arda, periyodik sistemde bulunan elementlerin metaller, ametaller ve yarı metaller olarak sınıflandırıldığını öğrenir. Bu kavramlar ile ilgili aşağıdaki bilgi kartlarını oluşturur. Metaller



Ametaller

• Oda koşullarında katıdır. (Cıva hariç) • Yüzeyleri parlaktır. • Tel ve levha hâline getirilebilir. • Elektriği ve ısıyı iyi iletir.

• Yüzeyleri mattır. • Elektriği ve ısıyı iyi iletmez. • Tel ve levha hâline getirilemez. • Oda koşullarında katı, sıvı ve gaz hâlde bulunabilir.

Yarı metaller • Yüzeyleri parlak ya da mat olabilir. • Elektrik ve ısıyı metallerden az, ametallerden çok iletir. • Oda koşullarında katı hâldedir.

Arda, bu bilgiler doğrultusunda aşağıda özellikleri verilen A, B ve C maddelerini metal, ametal ve yarı metal olarak sınıflandıracaktır.



• A maddesi ısıya dayanıklı cam imalatında kullanılır.



• B maddesi ısıyı iletme özelliğinden yararlanılarak tencere ve tava yapımında kullanılır.



• C maddesi oda sıcaklığında gaz hâlde olup, sulardaki mikropların öldürülmesinde kullanılır.



Buna göre Arda A, B ve C maddelerinin sınıflandırılmasını aşağıdakilerden hangisindeki gibi yaparsa doğru olur?

A) B) C) D)

Metal C A B B

Ametal B B A C

Yarı metal A C C A

2. Fen bilimleri dersinde öğretmen sınıfa periyodik tablo getirmiş ve öğrencilerin görebileceği şekilde tahtaya asmıştır. Element sınıflarının genel karakteristik özellikleri ile ilgili bilgi verdikten sonra konunun pekişmesi amacıyla bir etkinlik yapmıştır. Etkinlikte üç farklı elementin bir özelliğini günlük hayattan örneklerle belirtip, öğrencilerinden de periyodik tabloda bulunabileceği kutucuğu mavi renkli bir kartla kapatmalarını istemiştir. Etkinlik sonunda periyodik tabloda kutucukları mavi renki kartla kapatılan elementler şu şekildedir:

Buna göre aşağıdaki bilgilerden hangisi öğretmenin bu elementlerden herhangi biri için verdiği örneklerden olamaz? A) İçecek kutularının üretiminde, hafifliği nedeniyle uçak, roket ve bisiklet gibi taşıtların gövdelerinin yapımında şekil verilebilir özellikte olan bu madde kullanılır. B) Reklam tabelaları ve ışıklandırmalarında çok sık rastlanır. Maddelerle etkileşime girmez ve oda koşullarında gaz hâlde bulunur. C) Bir tencere satın alırken ısıyı iyi ileten, dayanıklı ve sağlam olan bu madde tercih edilebilir. D) Elektrik kablolarında tellerin dışını örten kısımda bu maddelerden yararlanılır. Böylece elektrik enerjisinin olumsuz etkilerinin önüne geçilir.

1

8. SINIF FEN BİLİMLERİ

13 3. Fen bilimleri öğretmeni “Periyodik Sistem” konusunu pekiştirmek için aşağıda yönergeleri verilen elementler tombalası oyununu tasarlıyor.

4. Katman sayısı



• Tombala torbasındaki element özellikleri yazan kağıtlardan her seferinde bir tanesi çekilir.



• Oyuncular kendilerine dağıtılan kartlardaki sembolleri yazılı elementler ile kağıtlarda yazılı özellikleri eşleştirerek kağıdı sembolün üzerine kapatacaktır.



• Kart üzerindeki tüm element sembolleri kapatıldığında oyuncu tombala yaparak yarışmayı kazanır.





M

3 2 1

K N

L

1 2 3 4 5 6 7 8

Son katmandaki elektron sayısı

K, L, M, N elementlerinin katman sayısı ve son katmanındaki elektron sayıları yukarıdaki grafikte gösterilmiştir. IA

VIIIA IIA

IIIA IVA VA VIA VIIA



Sırayla tombala torbasından çekilen kağıtlarda yazan element özellikleri aşağıdaki gibidir.



• 1A grubunda yer alan tek ametal • Son katmanında iki elektron bulunduran soygaz • Halojenler grubunda yer alan bir element • Oda koşullarında sıvı hâlde bulunan metal • 3A grubunda yer alan yarı metal



Buna göre yarışmayı tombala yaparak kazanan kart aşağıdakilerden hangisidir?

B) L elementi atomik yapıda bulunup diğer elementlerle bileşik oluşturamaz.

A)

C) Atom numarası en büyük olan M elementidir.

Mg

N

B)

Li

Si

C)

Grafiğe ve periyodik tablodaki yerine bakılarak bu elementlerle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi söylenemez? A) N elementi yarı metal özellik gösterir.

S

D) K elementi periyodik tablonun ametaller alanında yer alır.

B

F

Hg

Hg

H

D)

F

Ne

H

C

B He

5.



Si Cl

Ne

Ca

Seaborg

Mendeleyev

Alexandre Beguyer

Moseley

Elementlerin sınıflandırılmasıyla ilgili ilk çalışmayı yapmış ve elementleri üçlü gruplara ayırmıştır.

Elementleri artan atom ağırlıklarına ve benzer özelliklerine göre sıralamıştır.

Elementleri artan atom ağırlıklarına göre bir silindire yerleştirmiştir.

Elementleri atom numaralarına göre sıralamıştır.





2



Yukarıda periyodik cetvelin tarihi gelişimine katkıda bulunan bilim insanlarının yanındaki kutucuklarda yaptıkları çalışmalar ile ilgili ifadeler verilirken hata yapılmıştır.



Buna göre hangi bilim insanına ait ifade yanlış verilmiştir? A) Mendeleyev

B) Moseley

C) Seaborg

D) Alexandre Beguyer

8. SINIF FEN BİLİMLERİ

13 6. Tuğçe Öğretmen öğrencilerine şekildeki gibi periyodik cetvelden bir kısım göstermiştir.

Neslihan

L

M

Ömer

Emine

K ve L elementlerinin kimyasal özellikleri benzerdir.

K

K elementinin 7A grubunda olduğunu bilen bazı öğrenciler bu elementler hakkında aşağıdaki yorumları yapmışlardır.

Elementlerin atom numaraları arasında K > L > M ilişkisi vardır.

L ve M elementlerinin son katmanlarındaki elektron sayısı eşittir.

Buna göre bu elementlerle ilgili yorum yapan öğrencilerden hangilerinin yorumları doğrudur? A) Neslihan ve Ömer

B) Neslihan ve Emine

C) Yalnız Neslihan

D) Yalnız Ömer

7. Periyodik sistemdeki yerlerinin bulunması için A, B, C ve D elementleri hakkında aşağıdaki bilgiler veriliyor.

• A elementi B elementiyle aynı periyotta yer alır.



• A elementi C elementiyle benzer fiziksel ve kimyasal özellikler gösterir.



• D elementi kararlı yapıdadır.



Verilen bilgilere göre bu elementlerin periyodik sistemdeki yeri aşağıdakilerden hangisindeki gibi olabilir? A) A C

B

C) A B

C

D

B)

D

D) D

C

A

B

D B

A C

8. Periyodik sistemde bulunan elementlerden bazıları A, B, C ve D harfleri ile temsil edilmiş ve periyodik tablodaki yerleri şekildeki gibi gösterilmiştir.

D A



B C

Elementler tablodaki renklere göre sınıflandırıldığına göre,



I. Bu elementlerden A ve D ısı ve elektriği iyi iletir.



II. B ve C elementleri kararlı yapıda olup, 8A grubunda yer alır.



III. D elementi ametaldir ve elektron alarak kararlı yapıdaki soygazlara benzemeye çalışır.



IV. A ve C elementleri benzer özelliklere sahiptir.



ifadelerinden hangileri yanlıştır? A) Yalnız I

B) I ve IV

C) II ve III

D) III ve IV KAZANIM EKSENİ DEĞERLENDİRMELERİ

3

13 9. Bir araba firması araç parçalarında kullanacağı K ve L maddelerinin özelliklerini aşağıdaki gibi açıklamıştır. K maddesi

L maddesi

▪ İşlenebilir. ▪ Elektriği ve ısıyı iyi iletir.

▪ Oda sıcaklığında katı hâldedir. ▪ Kırılgan yapıdadır.

Bu maddelerin periyodik tabloda bulunabileceği bölgeler sembollerle sınıflandırılmıştır.

Buna göre firmanın kullanacağı maddeler aşağıdakilerden hangisinde doğru sınıflandırılmıştır? K maddesi

L maddesi

A) B) C) D)

10. Hasan proje ödevi kapsamında bir kartona periyodik tablo çizmiştir. Çizdiği periyodik tablo üzerinde metal, ametal ve yarı metal özelliği taşıyan elementlerin bulundukları yerleri farklı renklerle boyamıştır.

Hasan proje ödevini doğru şekilde tamamladığına göre, aşağıdakilerden hangisindeki gibi bir çizim ve boyama yapmış olabilir? A)

B)

C)

D)

11. Aşağıda periyodik tablodan alınan bir kesit verilmiştir. Bu kesitte yer alan bazı elementler numaralanarak gösterilmiştir. I II III IV

Verilen kesit incelendiğinde aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır? A) Atom numaraları arasında IV > III > II > I sıralaması vardır. B) Değerlik elektron sayıları arasında II > IV > III > I sıralaması vardır. C) Elementler arasında metal sınıfına örnek yoktur. D) Grup numarası en büyük olan element II, en küçük olan element I numaralı elementtir.

4

8. SINIF FEN BİLİMLERİ

13 12. Fen bilimleri dersinde üç öğrenci periyodik sistem ve elementlerin sınıflandırılması konularında öğrendikleri bilgileri tekrar etmek amacıyla bir etkinlik yapıyorlar. Her biri periyodik tablodan bir elemente ait bazı özellikleri söyleyerek arkadaşlarından bu elementin periyodik tablodaki yerini göstermelerini istiyor. Etkinlik sırasında öğrenciler şu özellikleri söylüyorlar:

1. öğrenci: Seçtiğim element atamu 2 katmana sahiptir. Son katmanında da 5 elektronu vardır.



2. öğrenci: Seçtiğim element atomu ısı ve elektriği iyi iletir. Proton sayısı 20’dir.



3. öğrenci: Seçtiğim element atamu oda koşullarında gaz hâldedir. Değerlik elektron sayısı 2’dir.



Buna göre öğrencilerin seçtikleri tüm elementleri periyodik tabloda doğru şekilde gösterebilmeleri için aşağıdaki gösterimlerden hangisini yapmaları gerekir? A)

B)

3 3 3 3 2 2 2 2

1 1 1 1

C) 1 1 1 1

3 3 3 3

3 3 3 3

1 1 1 1

2 2 2 2

D)

2 2 2 2

3 3 3 3 2 2 1 1

2 2 1 1

13. Aşağıda periyodik tablonun A gruplarında bulunan bazı elementler a, b, c, d ve e harfleriyle gösterilmiştir. 1A

8A

a 2A b



3A 4A 5A 6A 7A e c

a, b, c, d ve e harfleri ile gösterilen elementler aşağıdaki numaralı özellikler ile eşleştirilecektir.



1. Bir yarı metal ile soygaz arasında yer alan elementtir.



2. Grubunda bulunan tek ametaldir.



3. Atom numarası en küçük olan yarı metaldir.



4. Son katmanındaki değerlik elektron sayısı 2 olan metaldir.



5. Grubunda son katmanındaki elektron sayısı farklı olan tek elementtir.



d

Buna göre, özellikleri verilen elementler aşağıdakilerden hangisinde doğru eşleştirilmiştir? A) 1 - b B) 1 - a 2 - a 2 - b 3 - c 3 - d 4 - e 4 - e 5 - d 5 - c

C) 1 - d D) 1 - d 2 - a 2 - c 3 - c 3 - e 4 - b 4 - a 5 - e 5 - b KAZANIM EKSENİ DEĞERLENDİRMELERİ

5

13 14. Bir öğrenci periyodik tablo üzerinde numaralanmış dört element ile ilgili bilgi notları almaktadır. 1



3

2

4



Notlarım; • Oda koşullarında katı hâldedir. Kırılgan olduğu için işlenemez, bu yüzden tel ve levha hâline getirilemez. • Kendi sınıfındaki farklı bir elementle bileşik oluşturamaz. Alaşım adı verilen karışımları oluşturur. • Oda sıcaklığında tek atomlu gaz hâlde bulunur.

Öğrencinin aldığı notlara dikkat edildiğinde hangi numara ile belirtilen element ile ilgili bilgi yoktur? B) 2

A) 1

C) 3

D) 4

15.

K L



M N

Yukarıdaki periyodik tablo elementlerin ortak özelliklerine göre boyanmış ve bu ortak özellikler K, L, M, N sembolleriyle ifade edilmiştir.



Buna göre aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur? A) K ile temsil edilen elementler tel ve levha hâline getirilemezler. B) L ile temsil edilen elementler fiziksel özellikleri bakımından ametallere, kimyasal özellikleri bakımından metallere benzerler. C) M ile temsil edilen elementler oda koşullarında sadece katı halde bulunur. D) N ile temsil edilen elementlerin son yörüngesinde daima 8 elektron bulunur.

16. Fen bilimleri öğretmeni aşağıdaki periyodik tabloyu tahtaya çiziyor ve öğrencilerinden tablodaki elementler hakkında bilgi vermelerini istiyor. He

H

Ne

Be Mg



Buna göre öğrencilerin elementlerle ilgili vermiş olduğu,



I. Mg ve Be elementlerinin son katmanlarında aynı sayıda elektron bulunur.



II. H ve He elementlerinin kimyasal özellikleri aynıdır.



III. AI ve Ne elementleri kararlı yapıdadır.



IV. AI, 3. periyot 3A grubunda bulunan bir elementtir.



ifadelerinden hangileri yanlıştır? A) I ve II

6

AI

8. SINIF FEN BİLİMLERİ

B) I ve IV

C) II ve III

D) III ve IV

13 17. Aşağıda periyodik tabloda bulunan bazı elementlerle ilgili bilgiler verilmiştir.

• Aynı periyotta bulunan X ve Y elementlerinden, Y’nin atom numarası daha büyüktür.



• Y ile Z aynı grupta olup son katmanlarındaki elektron sayıları birbirine eşit değildir.



• T elementinin hem grup hem de periyot numarası diğer elementlerden farklıdır.



• R elementinin katman sayısı diğer elementlerden fazladır.



Bir öğrenci verilen bilgilerden yola çıkarak belirtilen elementleri periyodik tabloya aşağıdaki gibi yerleştirmiştir.



Z T X

R

Y



Öğrencinin periyodik tablo üzerine yaptığı yerleştirmelere dikkat edildiğinde aşağıdaki ifadelerden hangisi söylenebilir? A) Tüm yerleştirmeler verilen bilgilere uygun şekilde yapılmıştır. B) X elementi ile Z elementinin yerleri yerdeğiştirilirse tüm yerleştirmeler doğru olur. C) Y elementi ile R elementininin yerleri yerdeğiştirilirse tüm yerleştirmeler doğru olur. D) T elementi en alt satırdaki herhangi bir kutucuğa yerleştirilirse tüm yerleştirmeler doğru olur.

18. Fen bilimleri dersinde öğretmen, öğrencilerine periyodik sistemle ilgili bir sınav uygulamıştır. Bir öğrenci sınavda sorulan ve birkaç öncülü olan bir sorunun cevabını aşağıda verilen periyodik tablodaki gibi koyu renk boyamalarla belirtmiştir. Öğrencinin her bir öncül için farklı renkte boya kullandığı bilinmektedir.



Öğrenci sorunun tüm öncüllerine doğru cevap verdiğine göre;



I. Periyodik tabloda aynı grupta bulunan iki elementin kutucuğunu boyayarak gösteriniz.



II. Periyodik tabloda aynı periyotta bulunan dört elementin kutucuğunu boyayarak gösteriniz.



III. Atom numarası en küçük elementi ve onunla aynı periyatta bulunan elementin kutucuğunu boyayarak gösteriniz.



verilenlerinden hangisi ya da hangileri sorunun öncüllerinden bir olamaz? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) II ve III KAZANIM EKSENİ DEĞERLENDİRMELERİ

7

13 19.

A

C D

B

E

Yukarıdaki periyodik tabloda yerleri gösterilen elementler ile ilgili soru-cevap etkinliği yapılıyor ve yanlış cevap veren öğrenciler eleniyor. Etkinlikte öğretmenin ilk turda sorduğu sorular ve aldığı cevaplar aşağıdaki gibidir. Öğretmen: Periyodik tabloda benzer kimyasal özellik gösteren elementler hangileridir? Yusuf: D ve E Öğretmen: Soygaz grubunda bulunan elementler hangileridir? Dora: C Öğretmen: Aynı periyotta bulunan elementler hangileridir? Hande: A ve B Öğretmen: Hangi elementler metal özelliği gösterir? Beren: A ve B



Buna göre öğrencilerden hangileri ilk turda elenmiştir? A) Yalnız Hande

B) Yusuf ve Dora

C) Hande ve Beren

D) Yusuf ve Beren

20. ‘‘Bir element atomunun son katmanında bulunan elektron sayısına değerlik elektron sayısı denir.’’

Aşağıda değerlik elektron sayısının atom numarasına göre değişimini gösteren grafik verilmiştir. Değerlik elektron sayısı

8 7 6 5 4 3 2 1

1

2

3

4

5

6

7

8

9

Atom numarası

10 11 12 13

Verilen grafiğe göre;



I. Atom numarasının artması değerlik elektron sayısını sürekli arttırmaz.



II. Atom numarası 2, 4 ve 12 olan elementlerin kimyasal özellikleri benzerdir.



III. Atom numarası 3 olan element ile atom numarası 11 olan element aynı periyotta bulunur.



çıkarımlarından hangisi ya da hangileri yapılabilir? A) Yalnız I

B) I ve II

AD SOYAD Ö.No

8 Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)

0

1

2

C) I ve III

Soru

3

4

5

6

7

8

9

A

B

C

D

Soru

A

B

C

D

Soru

A

B

C

D) II ve III

D

Soru

1

6

11

16

2

7

12

17

3

8

13

18

4

9

14

19

5

10

15

20

A

B

C

D 113776

KED Kazanım

Ekseni Değerlendirmeleri

14

1. Maddelerin fiziksel yapısının yanı sıra iç yapısını da değiştiren olaylara kimyasal değişim adı verilir. Kimyasal değişimler sonucu maddelerin kimliği değişir ve yeni maddeler oluşur.

8. 4. 2. 1. : Fiziksel ve kimyasal değişim arasındaki farkları, çeşitli olayları gözlemleyerek açıklar.

3.

Buna göre,



I. Yeşil bitkilerin yapraklarının solması



II. Mitokondride besinlerden enerji eldesi



III. Tuz gölünden tuz eldesi



IV. Besinlerin kana geçecek kadar parçalanması



V. Buğdayın öğütülerek un hâline getirilmesi



Kazanım



verilenlerden hangilerinde maddede kimlik değişimi söz konusudur?

Fen bilimleri öğretmeni yukarıdaki bilgileri verdikten sonra öğrencilerinden günlük hayatta karşılaştığımız değişimler ile ilgili poster hazırlamalarını istemiştir.



Öğrencilerin hazırladığı posterler aşağıdaki gibidir.

A) I, II ve III

B) I, II ve IV



C) I, II ve V

D) II, III ve V



2. Aşağıda Filiz Hanım’ın ekmek yaparken gerçekleştirdiği işlemler verilmiştir.



"Önce ekmek hamuru için su, un, tuz ve mayayı karıştırır. Karıştırma işlemini tamamladıktan sonra hamuru tartar ve mayalanma sürecini gerçekleştirmesi için birkaç saatliğine ılık bir ortam sağlayarak bir kapta bekletir. Hamura katılan maya, undaki şeker ve nişastayı karbondioksit ve etil alkole dönüştürerek hamurun kabarmasını ve mayalanmasını sağlar. Aradan birkaç saat geçtikten sonra hamuru tekrar tartar ve kütlesinin azalmış olduğunu fark eder."

Cansu

Selin

Ekmeğin dilimlenmesi

Odunun yanması

Duygu

Buket

Meyve ve sebzelerin çürümesi

Mumun erimesi



Buna göre öğrencilerin hazırladığı posterlerle ilgili,



I. Duygu’nun posterinde maddelerin kimliği değişmiştir.



A) Mayalanma olayı ile madde kimlik değişimine uğramıştır.

II. Cansu ve Buket’in posterlerinde maddelerde fiziksel değişim olmuştur.



B) Mayalanma olayı sonucu yeni atom ve moleküller meydana gelmiştir.

III. Selin'in posterinde maddenin sadece dış görünüşü değişmiştir.



ifadelerinden hangileri doğrudur?

Filiz Hanım’ın gerçekleştirdiği işlemlere dikkat edildiğinde aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?

C) Kimyasal olaylarda maddenin fiziksel özelliklerinde değişim meydana gelir. D) Hamurun kütlesindeki azalmanın nedeni mayalanma sonucu oluşan karbondioksit gazının hamuru terk etmesi olabilir. 1

Maddenin sadece şekil, görünüm, renk gibi dış yapısını değiştiren olaylara fiziksel değişim adı verilir. Fiziksel değişimler sonucu maddelerin kimliği değişmez. Maddelerin fiziksel yapısı ile birlikte iç yapısını da değiştiren olaylara kimyasal değişim adı verilir. Kimyasal değişimler esnasında renk değişimi, ısı ve gaz çıkışı olabilir.

8. SINIF FEN BİLİMLERİ

A) Yalnız I

B) I ve II

C) II ve III

D) I, II ve III

14 4. Öğrencileriyle kampa giden öğretmen, kampta iş bölümü yapmış ve öğrencilerini 2 gruba ayırmıştır. Gruplara düşen görevler aşağıdaki gibi listelenmiştir.



1. grup • Ormanda odun toplayıp kırdıktan sonra kamp ateşi yakmak. • Akşam yemeği için getirilen sucukları dilimleyip ateşte pişirmek.

2. grup • Domates, soğan ve patatesleri yıkayıp soymak, doğramak. • Ekmekleri ikiye kesip sandviç yapılacak şekilde hazırlamak.

Gruplara verilen görevlerde altı çizili kelimeler dikkate alındığında aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) 1. grubun görevleri sırasında gerçekleşecek olaylarda maddenin iç yapısı değişir. B) 2. grubun görevleri sırasında maddelerin yalnızca dış görünüşü değişir. C) İki grubun da görevleri sırasında yeni maddeler oluşur. D) 1. grubun görevlerinden bazılarında maddelerin kimliği değişmemiştir.

5. ‘‘Metaller kendi aralarında alaşım adı verilen homojen karışım oluştururlar. Karışımı oluşturan maddelerin tanecik yapısında değişim gözlenmez. Ametaller hem kendi aralarında hem de metallerle bileşik oluşturabilirler.’’

Aşağıdaki periyodik tabloda bazı elementler sembolleri ile gösterilmiştir. H



C Mg

F P S

Fe

Cu



Verilen bilgi doğrultusunda aşağıdaki seçeneklerin hangisindeki element çiftleri arasında kimyasal bir etkileşimin olması beklenmez?



A) H ile Mg

B) Fe ile Cu

C) C ile F

D) P ile S

6. Bir öğrenci evde kalan mum parçalarını değerlendirmek için aşağıda verilen adımları izliyor. Mum parçaları

1. işlem: Mum parçalarını ısıl işlem uygulayarak eritiyor.

2. işlem: Eriyen mumu kalıba döküp soğutuyor.

Buna göre işlemler sırasında meydana gelen değişimler ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur? A) 1. işlem sırasında kimyasal değişim gerçekleşmiştir. B) 2.işlem sırasında mumun iç yapısı değişmiştir. C) 1. ve 2. işlemler sırasında mumun fiziksel yapısı değişmemiştir. D) 3. işlem sırasında mumun bir kısmının tanecik yapısı değişmiştir.

2

3. işlem: Kalıptan çıkardığı mumu kibrit yardımıyla yakıyor.

8. SINIF FEN BİLİMLERİ

14 7. Maddenin uzunluk, hacim, renk ve şekil gibi özelliklerinde meydana gelen değişimler fiziksel değişim olarak adlandırılır. Maddenin renk, koku ve tat gibi özelliklerinde meydana gelen değişimler kimyasal değişim olarak adlandırılır.

Aşağıdaki görsellerde günlük hayatta gözlemlenen bazı değişim örnekleri verilmiştir.



1. Yaprağın sararması

2. Kahve çekirdeklerinin öğütülmesi

3. Şekerin suda çözünmesi

4. Yumurtanın haşlanması

5. Sütten peynir yapılması

6. Soğanın kavrulması

7. Yayın uzaması

8. Kar yağması

Buna göre verilen örneklerden hangilerinde kimyasal değişim gerçekleşmiştir? B) 1, 4, 5 ve 6

A) 1, 3, 6 ve 8

C) 2, 3, 6 ve 7

D) 2, 4, 5 ve 8

8. Fiziksel ve kimyasal değişim ile ilgili örneklerin olduğu bir dart tahtası hazırlayan Zehra, arkadaşları Savaş ve Eda'dan bunları eşit mesafeden dart oku ile altı atış yaparak vurmalarını istiyor. Atışlar sonunda vurulan numaralar aşağıdaki gibidir. 8 7

Elmanın çürümesi

Besinlerin ağızda dişlerle parçalanması Patatesin dilimlenmesi 6



1 Sütün ekşimesi

2

Mumun yanması Demirin 3 paslanması

Savaş

Eda

1, 2, 4, 5, 6, 7

2, 3, 4, 6, 7, 8

Ekmeğin Gökkuşağının mayalanması oluşumu 5 4

Vurulan her fiziksel özellik 10 puan, kimyasal özellik 5 puan olduğuna göre Savaş ve Eda'nın aldıkları puanlar aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? Savaş

Eda

A)

45

45

B)

70

50

C)

40

50

D)

50

40 KAZANIM EKSENİ DEĞERLENDİRMELERİ

3

14 9. Bir öğrenci bazı maddelerle aşağıdaki uygulamaları yaparak gözlemlerini değerlendiriyor. 1. ve 3. uygulamada maddenin fiziksel olarak değişime uğradığını, 2. uygulamada ise kimyasal değişime uğradığını anlıyor.

1

2 Küp şeker

Karbonat Su

Sirke

Küp şekeri su içine atarak çözünmesini sağlıyor. Şekerin su içinde tamamen kaybolduğunu gözlemliyor.

Sirke içine karbonat ilave ediyor. Sirkenin köpürdüğünü ve gaz çıkışı olduğunu gözlemliyor.

3 İyot katısı Alkol İyot katısını alkol içine atarak çözünmesini sağlıyor. İyot, alkol içinde çözündüğünde alkolün renginin değiştiğini gözlemliyor.



Buna göre öğrencinin yaptığı bu uygulamalardan yararlanılarak;



I. Maddelerin dış görünüşlerinde meydana gelen değişim, geçirilen değişimin kimyasal olup olmadığı hakkında net bilgi vermez.



II. Maddelerin etkileşimi sonucu gaz çıkışının gerçekleşmesi geçirilen değişim hakkında ipucu olabilir.



III. Maddenin dış görünüşünde herhangi bir farklılığın gözlenmemesi değişim geçirmediği anlamına gelmez.



çıkarımlarından hangilerine ulaşılabilir? A) I ve II

B) I ve III

C) II ve III

D) I, II ve III

10. Aşağıda bazı maddelerde gerçekleşen değişimler verilmiştir.

1. Kabuğu soyuluyor. 2. Dilimleniyor. Elma

1. Küp şeker hâline getiriliyor.

Toz şeker

2. Isıtılıp karamelize oluyor.

3. Komposto yapılıyor.

3. Pudra şekeri hâline getiriliyor. 1. Eritiliyor.

Gümüş

2. Kalıba dökülerek yüzük yapılıyor. 3. Açık havada kararıyor.



Buna göre elma, toz şeker ve gümüşte gerçekleşen numaralandırılmış değişimlerden hangilerinde iç yapı değişmiştir?



4

Elma

Şeker

Gümüş

A)

1

2

3

B)

2

3

1

C)

3

1

2

D)

3

2

3

8. SINIF FEN BİLİMLERİ

14 11. Fen bilimleri öğretmeni öğrencilerinden aşağıda görselleri verilen maddelerle ilgili bir fiziksel bir de kimyasal değişim örneği yazmalarını istiyor. 1

3

2



Sirke

Kumaş

Toz şeker

Buna göre hangi öğrenci tüm örnekleri doğru yazmıştır? Fiziksel Değişim

Kimyasal Değişim

A)

Alp

1: 2: 3:

Kaynatmak Dörde katlamak Hamura ekleyip pişirmek

Karbonat eklemek Güneşte bekletmek Hamura ekleyip karıştırmak

B)

Aylin

1: 2: 3:

Su eklemek Güneşte bekletmek Çaya eklemek

Kaynatmak Kalemle üzerine şekil çizmek Öğüterek taneciklerini küçültmek

C)

Duru

1: 2: 3:

Su eklemek Suyla ıslatmak Süte ekleyerek ısıtmak

Isıtarak buharlaştırmak Makasla ikiye bölmek Limonataya eklemek

1: 2: 3:

Buzlukta dondurmak Makasla ikiye bölmek Suya ekleyerek şerbet yapmak

Karbonat eklemek Güneşte bekletmek Isıtarak karamelize hâle getirmek

D) Demir

12. Aşağıdaki tabloda maddelerde gerçekleşen değişimlere ait sorular ve bu soruların doğru yanıtları verilmiştir.





Sorular Değişim

Maddenin dış görünümü değişir mi?

Yeni madde oluşur mu?

I

Evet

Hayır

II

Evet

Evet

Bazı maddelere uygulanan aşağıdaki işlemler sonucunda maddelerde gerçekleşen değişimler I ve II numaralı değişim olarak gruplandırılacaktır. K Domates ve soğan dilimlendikten sonra karıştırılarak salata yapıldı.

L Dilimlenmiş patatesler kızartıldı.

M Gümüşten yapılan kolye zamanla karardı.

Buna göre K, L ve M'de gerçekleşen değişimler aşağıdakilerden hangisinde doğru gruplandırılmıştır? I numaralı değişim

II numaralı değişim

A)

K

L-M

B)

K-L

M

C)

L-M

K

D)

L

K-M KAZANIM EKSENİ DEĞERLENDİRMELERİ

5

14 13. Bir öğrenci fen bilimleri dersinde maddede meydana gelen fiziksel ve kimyasal değişimler ile ilgili sunum yapacaktır. Sunumunu günlük hayattan örneklerle daha anlaşılır hâle getirmek amacıyla da bazı görseller hazırlamıştır. Öğrencinin bu konu kapsamında hazırladığı görseller numaralanarak aşağıda verilmiştir.

1.

2.

Peynirin küflenmesi

3.

Havucun rendelenmesi

Suyun kaynaması

4.

5.

Patatesin kızartılması

Kek hamurunun pişmesi

Öğrenci sunumunu uygun şekilde tamamladığına göre bu görsellerden hangilerini fiziksel değişimlere, hangilerini de kimyasal değişimlere örnek vermiştir?



Fiziksel değişimler

Kimyasal değişimler

A)

1 ve 4

2, 3 ve 5

B)

Yalnız 2

1, 3, 4 ve 5

C)

2, 3 ve 5

1 ve 4

D)

2 ve 3

1, 4 ve 5

14. Maddede meydana gelen bazı değişimler maddenin tanecik yapısında herhangi bir değişime neden olmazken, bazıları ise tanecik yapısının değişmesine neden olur. Aşağıda tuzun su içinde çözünmesi olayı temsili tanecik modeli ile gösterilmiştir. +

Tuz

Su



Buna göre, maddede meydana gelen iki farklı değişim;



1. değişim

Tuzlu su 2. değişim

+



şeklindeki temsili tanecik modelleri ile gösterilmişse bu değişimlerin ait olduğu değişim türlerine aşağıdaki seçeneklerin hangisindeki örnekler verilebilir?



6

1. değişim için

2. değişim için

A)

Yoğurttan ayran yapılması

Buğdayın un hâline gelmesi

B)

Demirin paslanması

Işığın kırılması

C)

Odunun kesilmesi

Sebzelerin çürümesi

D)

Mumun erimesi

Petrolün damıtılması

8. SINIF FEN BİLİMLERİ

14 15. Maddenin dış görünüşünde meydana gelen, maddenin tanecikleri arasındaki boşluğu etkileyen değişimlere fiziksel değişim; bir maddenin atomlarını bir arada tutan bağların kopup yeni bağlar oluşmasına ise kimyasal değişim denir. 1

2

3

4

5



Yukarıda bir buğday bitkisinden ekmeğin dilimlenip sofraya gelmesine kadar olan uygulamalar numaralandırılarak verilmiştir.



Buna göre numaralarla gösterilen uygulamalarda gerçekleşen değişimler aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A)

Fiziksel

1, 3, 4

Kimyasal

2, 5

B)

Fiziksel

1, 2, 3

Kimyasal

4, 5

C)

Fiziksel

1, 2, 5

Kimyasal

3, 4

D)

Fiziksel

2, 3, 5

Kimyasal

1, 4

16. Kimyasal değişim: Maddenin iç yapısının değişerek yeni maddeler oluşmasıdır.

Fiziksel değişim: Maddenin sadece dış görünüşünde meydana gelen değişimlerdir.



Aşağıdaki tabloda fiziksel ve kimyasal değişimlere örnekler verilmiştir. Bu örnekleri sınıflandıran Aslı 1 tane kimyasal değişim örneğini fiziksel değişim olarak sınıflandırmıştır. Onun dışındaki tüm sınıflandırmaları doğrudur.



Örnekler

Fiziksel değişim

Kimyasal değişim

Kömürün yanması Odunun kırılması Etin doğranması Sütün ekşimesi Buğdaydan un yapılması Demirin paslanması Mumun erimesi Saçın kesilmesi Naftalinin süblimleşmesi

Buna göre Aslı kaç tane fiziksel değişim işaretlemesi yapmıştır? A) 6

B) 7

C) 8

D) 9

17. Günlük yaşamda karşılaştığımız bazı olaylar fiziksel bazı olaylar kimyasal değişimdir.

Yanda gerçekleşen olayla ilgili aşağıdaki çıkarımlardan hangisi yapılabilir? A) Olay gerçekleşirken fiziksel bir değişim meydana gelmiştir. B) Yeni bir madde oluşmuştur. C) Maddenin tanecik yapısı değişmiştir. D) Madde kendi özelliğini kaybetmiştir.

Gökkuşağı Oluşumu KAZANIM EKSENİ DEĞERLENDİRMELERİ

7

14 18.



Cam işleme sanatını duydunuz mu? Camın hammaddesi silisyum, soda ve kireçtir. Bu maddelerden belirli oranda alınıp 600 °C'un üzerinde ısıtıldığında iç yapısı değişen maddeler eriyik camı oluşturur. Eriyik cam çeşitli araçlarla şekillendirilir ve evlerimizde kullandığımız cam bardaklara ve vazolara dönüşür. Cam işleme sanatı ile ilgili habere göre aşağıdaki ifadelerden hangisine ulaşılamaz? A) Camın hammaddesini oluşturan maddeler kimyasal değişime uğramıştır. B) Silisyum, soda ve kireç aynı kap içinde ısıtılırsa kimyasal tepkime gerçekleşir. C) Cam elde edilirken maddelerin yapısındaki atomlar değişmiş yeni atomlar oluşmuştur. D) Camın eritilip şekil verilmesi fiziksel bir değişimdir.

19. Maddelerin sadece dış yapısında meydana gelen değişime fiziksel değişim, iç yapısında meydana gelen değişime ise kimyasal değişim denir.

Aşağıda günlük hayatta gözlemlenen bazı olaylar ve bu olaylar sırasında maddelerin geçirdiği değişimlerle ilgili bir tablo verilmiştir.





Olay

Değişim türü

Sebep

1 Hamurun mayalanması

Kimyasal

Hamur kabarır ve tadı değişir.

2 Odundan talaş yapılması

Fiziksel

Odunun sadece boyutu değişir.

3 Şekerin suda çözünmesi

Fiziksel

Şeker tanecikleri su tanecikleri arasında dağılarak iç yapısı değişir.

4 Gökkuşağının oluşması

Kimyasal

Işık ışınları havadaki su buharını hidrojen ve oksijene ayırır.

Buna göre tabloda verilen olaylardan hangisinin hem değişim türü ve hem sebebi yanlıştır? A) 1

B) 2

C) 3

D) 4

20. Maddelerin fiziksel yapısının yanı sıra iç yapısını da değiştiren olaylara kimyasal değişim; maddelerin sadece şekil, görünüm, renk gibi dış yapısını değiştiren olaylara fiziksel değişim denir.

Aşağıda bazı öğrencilerin laboratuvarda yaptığı deneyler verilmiştir.

Ahmet

Bir şişenin içine maya, su ve şeker koyup şişenin ağzını balonla kapatmıştır. Bir süre sonra balon şişmiştir.

200 ml su içerisine 5 g tuz koyup tamamen çözününceye kadar karıştırmıştır.

Sedat Bir deney tüpüne mum koyarak ısıtıcı yardımıyla mumu eriyene kadar ısıtmıştır.

Ayşe

Buna göre öğrencilerin yaptığı deneylerin hangilerinde sadece fiziksel değişim gerçekleşmiştir? A) Yalnız Ahmet

B) Ahmet ve Sedat

C) Ahmet ve Ayşe

D) Ayşe ve Sedat

AD SOYAD Ö.No

8 Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)

0

1

2

Soru

3

4

5

6

7

8

9

A

B

C

D

Soru

A

B

C

D

Soru

A

B

C

D

Soru

1

6

11

16

2

7

12

17

3

8

13

18

4

9

14

19

5

10

15

20

A

B

C

D 113777

KED Kazanım

15

Ekseni Değerlendirmeleri

1. Kapalı kaptaki K ve L maddeleri tepkimeye girerek M maddesini oluşturuyor. K ve L maddelerinin tepkime öncesi kütleleri ve tepkime sonunda kalan kütleleri grafikte verilmiştir.

Kütle

4 2 0

K

A B

Madde

L

B) 44 g M maddesi oluşmuştur. C) K maddesinden 16 g tepkimeye girmiştir. D) L maddesinden 4 g artmıştır.

2. Kapalı bir kapta gerçekleşen kimyasal tepkimenin denklemi ve X, Y, Z maddelerinin kütle-zaman grafikleri aşağıda verilmiştir. X + Y � Z Kütle(g)

Kütle(g)

A

9 X Zaman

3

Kütle(g) 34

Z

Y Zaman

Zaman

Buna göre bu tepkime ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Kimyasal tepkime sonucunda kapta Y ve Z maddeleri bulunur. B) Tepkimede 6 g Y maddesi artmıştır. C) Kimyasal tepkime sonucunda yeni oluşan maddenin kütlesi 34 g’dır. D) Grafikteki A değeri 28’dir.

1

D C

Tepkime sonrası artan maddenin kütlesi

A) Tepkime denklemi M � K + L şeklindedir.



3. Bilgi: Kimyasal değişime uğrayan maddelerin yeni maddeler oluşturma sürecine kimyasal tepkime denir. Kimyasal tepkimelerde, tepkimeye giren maddelerin kütlesi zamanla azalırken, ürünlerin kütlesi zamanla artar.



Buna göre tepkime ile ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?



8. 4. 3. 1. : Bileşiklerin kimyasal tepkime sonucunda oluştuğunu bilir.

Kütle

Tepkime öncesi maddenin kütlesi

24 20

Kazanım

8. SINIF FEN BİLİMLERİ

Zaman



Yukarıda kapalı bir kapta gerçekleşen kimyasal tepkimedeki maddelerin kütle-zaman grafiği verilmiştir.



Buna göre,



I. A ve B tepkimeye giren maddeler, C ve D ürünlerdir.



II. Başlangıçta tepkime kabındaki maddelerin toplam kütlesi ile ürünlerin toplam kütlesi birbirine eşittir.



III. Tepkime kabındaki maddelerin tümü tepkimeye girerek ürüne dönüşmüştür.



ifadelerinden hangileri yanlıştır? A) Yalnız II

B) I ve II

C) II ve III

D) I, II ve III



15 4. Bir maddenin oksijen gazı ile tepkimeye girerek yeni bir madde oluşturmasına yanma denir. Aşağıda odunun yanması ile ilgili bir görsel verilmiştir. Su buharı (H2O)

Oksijen gazı (O2)

Karbondioksit gazı (CO2)



Odun

Buna göre yanma tepkimesi esnasında maddelerin kütlelerinin değişim grafiği aşağıdakilerden hangisindeki gibi olabilir? A) Kütle

B) Kütle Odun + O2

CO2 + H2O

Odun + CO2

O2 + H2O

Zaman

C) Kütle

Zaman

D) Kütle CO2 + H2O CO2 + H2O Odun + O2 Odun + O2

Zaman

Zaman

5.

Tepkimeden Önce



Oksijen Hidrojen Su Oksijen Hidrojen Su (gram) (gram) (gram) (gram) (gram) (gram) + Oksijen



Tepkimeden Sonra

Hidrojen

Su

Deney 1

8

1

–

–

–

9

Deney 2

16

5

–

–

3

18

Deney 3

24

5

–

–

2

27

Deney 4

32

4

–

–

–

36

Yukarıda hidrojen (H) ve oksijen (O) gazlarının tepkimeye girmesi sonucu su (H2O) molekülünün oluşmasına ait tanecik modeli verilmiştir. Yapılan 4 farklı deneyde kullanılan hidrojen ve oksijen gazlarının miktarları, tepkimeden sonra artan hidrojen ve oksijen gazlarının miktarları, oluşan su molekülü miktarları gram cinsinden verilmiştir.

Buna göre,

I. Deney 1 ve Deney 4'te tepkimeye giren maddelerin tamamı ürüne dönüşmüştür. II. Deney 2'de tepkimeye giren her iki gazdan da artan olmuştur. III. Deney 3'te tepkime sonunda kapta 27 gram su molekülü oluşmuş, tepkimede 3 gram hidrojen kullanılmıştır.



ifadelerinden hangileri doğrudur? A) I ve II

2

8. SINIF FEN BİLİMLERİ

B) I ve III

C) II ve III

D) I, II ve III

15 6. Fen bilimleri öğretmeni laboratuvarda güvenlik önlemlerini aldıktan sonra aşağıdaki deneyi yapmıştır.

Potasyum klorat ile şekeri karıştırıp kabın içine koyduktan sonra karışımın üzerine sülfürik asit damlatmıştır. Kaptaki maddeler bir anda yanmaya başlayıp duman çıkışı ile birlikte tamamen siyah renge dönüşmüştür.



Sülfürik asit

Şeker +Potasyum klorat 1. aşama

2. aşama

3. aşama

Yapılan bu deney ile ilgili,



I. 1. aşamadaki maddelerin atomları değişmiştir.



II. 1. ve 3. aşamadaki maddelerin iç yapıları birbirinden farklıdır.



III. 2. aşamada gaz çıkışı, ısı ve ışık yayılması kimyasal tepkime olduğunu ispatlar.



yorumlarından hangileri yapılabilir? A) Yalnız I

B) I ve II

C) II ve III

D) I, II ve III

7. Kimyasal tepkimelerde tepkimeye giren maddeleri oluşturan atomlar arasındaki bağlar kırılarak genellikle yeni bağlar oluşur.

Buna göre tanecik modeli ile gösterilen aşağıdaki örneklerden hangisinde ürün oluşurken atomlar arasında yeni bağlar oluşmuştur? A)

+

→

B)

→

+

C)

+

→

D)

→

+

8. Aşağıda bir kimyasal tepkimenin kütle - zaman grafiği verilmiştir. Kütle (g) 60 58



40 36

NaCl HCl

20 18

NaOH H2O

Zaman (dk)

Buna göre bu tepkimenin denklemi ile kullanılan ve oluşan madde miktarları hangi seçenekte doğru verilmiştir? A) HCl 36 g

+ NaOH 40 g

NaCl 58 g

+

H2O B) HCl 18 g 36 g

+

H2O 36 g

NaCl 58 g

+ NaOH 14 g

C) HCl 40 g

+ NaOH 36 g

NaCl 18 g

+

H2O D) NaOH + 58 g 40 g

H2O 18 g

HCl 36 g

+

NaCl 22 g

KAZANIM EKSENİ DEĞERLENDİRMELERİ

3

15 9. Kimyasal değişimler, kimyasal tepkimeler ile ifade edilir. Bu değişimleri ifade eden denkleme de ‘’kimyasal tepkime denklemi’’ adı verilir. Kimyasal tepkimeler, kimyasal tepkime oku "➞" ile gösterilir. Tepkime okunun sol tarafında tepkimeye giren maddeler, sağ tarafında ise tepkime sonucu oluşan ürünler yazılır.

+

Hidrojen molekülleri

Oksijen molekülleri

Su molekülleri

Bir öğrenci suyun oluşumuna ait tanecik modeliyle gösterilen tepkimeyi inceleyerek aşağıdaki grafikleri çizmiştir.

Hidrojen molekülü kütlesi Toplam kütle +



11.

➞



Buna göre, yukarıda oluşum modellemesi verilen kimyasal tepkimenin denklemi aşağıdakilerden hangisi olabilir?

Zaman

I

Zaman

II

Toplam molekül sayısı

Su kütlesi

A) Ca + S ➞ CaS B) 3Fe + 2O2 ➞ Fe3O4

C) 2H2 + O2 ➞ 2H2O

Zaman

III

D) 4Mg + 2O2 ➞ 4MgO



Zaman

IV

Buna göre öğrencinin çizdiği grafiklerden hangileri doğrudur? A) I ve II



B) I ve III

C) III ve IV

D) I ve IV

10. Kapalı bir kapta gerçekleşen bir kimyasal tepkimeye ait grafik aşağıdaki gibi verilmiştir.

Kütle (g) 26 22 19 17

12. Kapalı bir ortamda gerçekleşen kimyasal tepkimede, maddelerin tepkimeden önceki ve tepkimeden sonraki kütle değerleri aşağıdaki çizelgeye kaydedilmiştir.

M N

6 0

K L

Zaman (dk)

Verilen grafiğe göre, aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur? A) M ve N maddeleri tepkimeye girenler; K ve L maddeleri ise ürünlerdir. B) Tepkime sonunda kapta 45 gram ürün oluşmuştur. C) Tepkimeden önce tepkime kabındaki toplam kütle ile ürünlerin toplam kütlesi birbirine eşittir. D) Tepkime sonunda 6 gram artan madde olmuştur.

4

8. SINIF FEN BİLİMLERİ



K

L

M

N

Tepkime öncesi kütle (g)

-

42

-

40

Tepkime sonrası kütle (g)

18

2

58

4



Buna göre çizelgedeki değerlerden yararlanılarak;



I. Tepkimeye giren maddelerin tamamı kullanılmamıştır.



II. L ve N maddeleri tepkime sonucunda oluşan ürünlerdir.



III. Toplam kütle korunmuştur.



çıkarımlarından hangilerine ulaşılır? A) I ve II



C) II ve III

B) I ve III D) I, II ve III

15 13. Bir araştırmacı birbirinden farklı iki çözelti ile aşağıdaki deneyi gerçekleştirmiş ve deney sonunda bazı bilgileri rapor etmiştir.

Kütleleri sırasıyla 35 ve 20 gram olan X ve Y çözeltilerinin tamamını farklı bir kapta kontrollü şekilde karıştırmıştır. Bu işlem sonucunda karışımın olduğu kapta bir miktar gaz çıkışı olduğunu ve kabın tabanında da çökelti meydana geldiğini görmüştür. Kaptaki sıvının ve çökeltinin kütlesini ölçtüğünde toplam 50 gram olduğunu fark etmiştir.

Gaz

Çözeltileri başka bir kapta karıştırıyor. Sıvı Kütlesi 35 gram olan X çözeltisi

Kütlesi 20 gram olan Y çözeltisi

Araştırmacının deney sonunda rapor ettiği bilgilerden bazıları şu şekildedir:



1. X ve Y maddeleri arasında kimyasal tepkime gerçekleşti.



2. Deney sonunda yeni maddeler oluştu.



3. .....



Çökelti

Buna göre aşağıdakilerden hangisi araştırmacının raporunda bulunan bilgilerden biri olamaz? A) Bu olayda kütlenin korunumu ilkesi gereği, açığa çıkan gazın kütlesi 5 gram olmalıdır. B) X ve Y çözeltileri deney sonunda özelliklerini korur. C) X ve Y çözeltilerinin atom çeşidi sayısı, oluşan maddelerin atom çeşidi sayısıyla aynıdır. D) Bu olay sırasında maddelerin tanecikleri arasındaki bağlarda değişim gözlenir.

14. Fen bilimleri dersinin etkinlik bölümünde Ahmet sınıfa getirdiği farklı renkteki oyun hamurları ve kürdanlar ile kimyasal tepkime modelleri oluşturuyor. Ahmet’in hazırladığı iki farklı kimyasal tepkime modeli ile ilgili bilgiler şu şekildedir:

Tepkimeye girenler

Ürünler

1. model

2. model

Buna göre Ahmet’in hazırladığı modeller incelendiğinde;



I. Modelleri hatasız şekilde tasarlamıştır.



II. 1. modelde hem bağ kırılımını hem de bağ oluşumunu örneklendirmiştir.



III. 2. modelde yeni atomların oluşumunu göstermiştir.



ifadelerinden hangisi ya da hangileri doğrudur? A) Yalnız II

B) I ve II

C) II ve III

D) I, II ve III KAZANIM EKSENİ DEĞERLENDİRMELERİ

5

15 15. ‘‘Bileşikler, elementlerin belirli oranlarda kimyasal olarak etkileşimi sonucu oluşurlar. Aynı iki element arasında birden fazla bileşik oluşumu gözlenebilir.’’

Aşağıda X ve Y elementlerinin kapalı kaplarda etkileşimi sonucu oluşan iki farklı bileşiğe ait kütle - zaman grafikleri verilmiştir. Grafiklerde bazı sayısal değerler boş bırakılmıştır. Kütle (g)

Kütle (g)



46

76

32 28

X

X

Y

Y

Zaman (dk)

1. bileşiğe ait grafik

Zaman (dk)

2. bileşiğe ait grafik

Buna göre grafikler incelendiğinde;



I. 1. bileşiğin yapısına katılan X miktarı, 2. bileşiğin yapısına katılan X miktarından fazladır.



II. 1. bileşiğin yapısına katılan Y miktarı, 2. bileşiğin yapısına katılan Y miktarına eşittir.



III. İki bileşikte de harcanan X miktarı, Y miktarından fazladır.



çıkarımlarından hangisine ya da hangilerine ulaşılır? A) Yalnız I

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III

16. Bir araştırmacı öne sürdüğü bir hipotezi doğrulamak amacıyla aşağıdaki çalışmayı yapmıştır.

Bir erlenmeyere sıvı hâldeki renksiz K bileşiğinden koyarak eletronik terazi üzerine yerleştirmiştir. Bir damlalık alarak içine bir miktar renksiz L bileşiğinden çekmiş ve terazi üzerindeki erlenmeyerin tıpasına sıkıca takmıştır. Elektronik terazideki değeri gözlemleyip not aldıktan sonra damlalığı sıkarak L bileşiğinin erlenmeyer içindeki K bileşiği ile karışmasını sağlamıştır. K ve L bileşiğinin etkileşimi sonucu erlenmeyerin biraz ısındığını ve içinde sarı renkte bir çökeltinin oluştuğunu gözlemlemiştir. Elektronik terazideki değeri okuduğunda not aldığı değerle aynı olduğunu fark etmiş ve çalışmasını tamamlamıştır.



Damlalık L bileşiği K bileşiği



Araştırmacı yapmış olduğu çalışma sonucunda hipotezini doğruladığına göre, hipotez cümlesi aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir? A) Kimyasal tepkimelerde atom sayısı ve cinsi korunur. B) Kimyasal tepkimelerde toplam kütle korunur. C) Kimyasal tepkimelerin tümünde renk değişimi ve gaz çıkışı meydana gelir. D) Kimyasal tepkime sonucu maddelerin fiziksel özellikleri değişirken kimyasal özellikleri değişmez.

6

8. SINIF FEN BİLİMLERİ

15 17. Kapalı ve ısıca yalıtılmış bir ortamda gerçekleşip tamamlanan bir kimyasal tepkimedeki maddelerle ilgili aşağıdaki grafikler çizilmiştir. Grafiklerin altında maddelere ait temsili tanecik modelleri verilmiştir.

Kütle (g)

Kütle (g)

Kütle (g)

Kütle (g)

20

15

10 5 Zaman (dk)

Zaman (dk)

Madde 1



Madde 2

Madde 4

Madde 3

Buna göre grafiklere ve maddelere ait tanecik modellerine dikkat edilerek bu tepkimeye ait bir denklem modeli oluşturulmak istenirse aşağıdakilerin hangisindeki gösterim doğru olur? + + + +

+

+ A)

+ +

+

C) + +

+ +

+ +

+

+



+ +

B)

D) + +

+

18. K ve L maddelerinin kimyasal tepkimesi sonucu oluşan M ve N madde lerinin kütle - zaman grafiği yanda verilmiştir. Grafikle ilgili aşağıdaki çizelgede verilen ifadelerden yanlış olan ifadelerin yazılı olduğu bölümler çıkarılacaktır.



Zaman (dk)

Zaman (dk)

Tepkime denklemi, K + L  M + N şeklindedir.

K maddesinin 30 gramı tepkimeye girmiştir.

65 gram madde tepkimeye girmiştir.

Tepkime bittiğinde kapta yalnızca M ve N maddeleri bulunur.

Grafikteki X yerine 30 yazılmalıdır.

Tepkimede toplam kütle korunmuştur.

+ +

+

+

+ +

+

+

+ +

Kütle (g) 40 X

N

15

M

10

K L 12

8

Zaman (dk)

Buna göre yanlış ifadelerin bulunduğu bölümler çıkarıldığında tablonun görünümü aşağıdakilerden hangisi olur? A)



B)

C)



D)

KAZANIM EKSENİ DEĞERLENDİRMELERİ

7

15 19. Fen bilimleri dersinde öğretmen aşağıda verilen element ya da bileşiğe ait temsili tanecik modellerini harflendirerek tahtaya çiziyor.

K

L

M

N

R

T



Öğrencilerinden de bu tanecik modellerini kullanarak bağ kırılımı ve bağ oluşumu gerçekleşen bir kimyasal tepkime modeli oluşturmalarını istiyor.



Öğrencilerin öğretmenin isteğine uygun kimyasal tepkime modeli oluşturabilmeleri için tepkimeye girenler ve ürünler kısmında kullanmaları gereken maddeler ve sayıları aşağıdaki seçeneklerin hangisindeki gibi olabilir?



Girenler kısmında

Ürünler kısmında

A)

1 tane N ve 3 tane R

2 tane K

B)

1 tane K ve 2 tane N

1 tane N ve 2 tane R

C)

2 tane L ve 1 tane T

1 tane M

D)

1 tane M

2 tane L ve 2 tane T

20. Bir cam kap içerisinde bulunan K sıvısının üzerine L maddesi eklendiğinde bir süre sonra kapta N sıvısı ile birlikte M çökeltisinin oluştuğu gözlenmiştir. K, L, M ve N maddelerinin tanecik yapıları aşağıdaki gibidir. L maddesi

K: L: N sıvısı

M:

M çökeltisi

K sıvısı

N:

Buna göre gerçekleşen olay ile ilgili, I. K ve L maddelerini oluşturan atomlar arasındaki bağlar kırılmış M ve N maddeleri oluşurken yeni bağlar oluşmuştur. II. Deney sonucunda K maddesinin kimliği değişmiştir. III. M ve N maddeleri oluşurken K ve L maddelerinin atom cinsi değişmiştir.



ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız III

AD SOYAD Ö.No

8 Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)

0

1

2

C) I ve II

Soru

3

4

5

6

7

8

9

A

B

C

D

Soru

A

B

C

D

Soru

A

B

D) II ve III

C

D

Soru

1

6

11

16

2

7

12

17

3

8

13

18

4

9

14

19

5

10

15

20

A

B

C

D 113778

KED Kazanım

Kazanım

16

Ekseni Değerlendirmeleri

8. 4. 4. 1. : Asit ve bazların genel özelliklerini ifade eder. 8. 4. 4. 2. : Asit ve bazlara günlük yaşamdan örnekler verir. 8. 4. 4. 3. : Günlük hayatta ulaşılabilecek malzemeleri asit-baz ayracı olarak kullanır. 8. 4. 4. 4. : Maddelerin asitlik ve bazlık durumlarına ilişkin pH değerlerini kullanarak çıkarımda bulunur. 8. 4. 4. 5. : Asit ve bazların çeşitli maddeler üzerindeki etkilerini gözlemler. 8. 4. 4. 6. : Asit ve bazların temizlik malzemesi olarak kullanılması esnasında oluşabilecek tehlikelerle ilgili gerekli tedbirleri alır. 8. 4. 4. 7. : Asit yağmurlarının önlenmesine yönelik çözüm önerileri sunar.

1. Eklendiği ortamın asitlik ve bazlığına göre renk değiştiren maddelere indikatör (belirteç) denir.

Metil oranj indikatörü: Asitlerle kırmızı, bazlarla sarı renk verir.



Fenolftalein indikatörü: Asitli ortamda renksiz, bazik ortamda pembe renk verir.



Aşağıdaki özdeş kaplara limon suyu, deniz suyu ve gazlı içecek dolduruluyor. Daha sonra belirteçler damlatılarak renk değişimi gözlemlenecektir.





1. Kap

2. Kap

3. Kap

Limon suyu

Deniz suyu

Gazlı içecek

pH = 3,2

pH = 8,3

pH = 2,4

Buna göre yukarıdaki kaplarda verilen maddelere indikatör eklendiğinde verecekleri renklerle ilgili seçeneklerdeki açıklamalardan hangisi doğrudur? A) 1. kaba metil oranj eklendiğinde çözeltinin rengi kırmızıya döner. B) 2. kaba fenolftalein eklendiğinde çözeltinin rengi değişmez. C) 2. kaba metil oranj eklendiğinde çözeltinin rengi kırmızıya döner. D) 3. kaba fenolftalein eklendiğinde çözeltinin rengi pembeye döner.

2. Aşağıdaki şekillerde çeşitli maddelerin sulu çözeltileri ve yapılarında bulunan iyonlar temsili olarak gösterilmiştir. Cl-

H+

OH- H+ H+ OH + OH- H

Cl-

H+ H+ Cl-

K çözeltisi



Na+ Na+

Na+ Cl

L çözeltisi

Cl-

M çözeltisi

K+ OHOH- K+ K+ OH

N çözeltisi

Bu çözeltiler cevap olarak kullanılmak şartıyla şu sorular cevaplanacaktır:



1. Hangilerinin sulu çözeltisi elektrik akımını iletir?



2. Hangileri metallerle kimyasal olarak etkileşir?



3. Hangileri yakıcı ve tahriş edici özelliğe sahiptir?



4. Hangileri turnusol kağıdına etki eder?



5. Hangilerinin tadı genel olarak ekşidir?



Buna göre sorular doğru şekilde cevaplandığında, cevap olarak en fazla hangi çözelti kullanılır? A) K çözeltisi

1

Cl-

8. SINIF FEN BİLİMLERİ

B) L çözeltisi

C) M çözeltisi

D) N çözeltisi

16 3. Fatih günlük yaşamda kullanılan asit ya da baz içerikli maddelerin görselleri ile ilgili bir çalışma yapmıştır. Çalışmasında bu maddelerin görsellerini defterine yapıştırmış ve yapısında bulunan asit ya da bazın sulu çözeltisindeki iyonların temsili tanecik modelini çizmiştir. Çizimlerinde asit ya da bazın sulu çözeltisindeki aynı olan iyonları aynı taneciklerle göstermiştir. Fatih’in çizimleri aşağıda gösterilmiş olup bir maddede hata yaptığı bilinmektedir.

Sıvı amonyak

Bulaşık deterjanı

Yağsız süt

Akü sıvısı

Lavobo açıcı

Buna göre Fatih hangi maddedeki çiziminde değişiklik yaparsa hatasını düzeltmiş olur? A) Sıvı amonyak

B) Bulaşık deterjanı

C) Akü sıvısı

D) Lavabo açıcı

4. ‘‘Asit ve bazların sınıflandırılması H+ ve OH- iyonlarına göre yapılır. pH kavramı bir çözeltideki H+ iyonu derişiminin büyüklüğünü ifade eder ve H+ iyonu derişimi arttıkça pH değeri azalır.’’ Aşağıdaki çizelgede dört farklı çözeltideki H+ve OH- iyonlarının derişimi ‘‘★’’ sembolü ile gösterilmiştir. ‘‘★’’ sembolünün fazlalığı ilgili iyonun fazlalığını belirtmektedir.



I. çözelti H+ iyonu derişimi

II. çözelti

III. çözelti

IV. çözelti

★★

OH- iyonu derişimi

★★★★ ★★★

★★

Verilen bilgiler doğrultusunda çizelge incelendiğinde numaralanmış çözeltilerle ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır? A) I ve III numaralı çözeltiler karıştırılırsa nötralleşme tepkimesi gerçekleşir. B) II numaralı çözelti kırmızı turnusol kâğıdını maviye çevirir. C) IV numaralı çözeltinin pH değeri diğerlerinden daha büyüktür. D) I ve IV numaralı çözeltiler metaller üzerinde, II ve III numaralı çözeltiler ise cam eşyalar üzerinde etkilidir.

5. ‘’Turnusol kağıdı asidik ortamda kırmızı, bazik ortamda mavi renk alır. Asit ve bazların tepkimesi sonucu turnusol kağıdının rengini değiştirmeyen tuz çözeltisi oluşur.’’

Bir adet mavi turnusol kağıdı içlerinde asit, baz ve tuz olduğu bilinen K, L, M çözeltilerine sırasıyla batırıldığında renk değişimleri çizelgedeki gibi oluyor.



Turnusol kağıdı

K çözeltisi

K çözeltisinde

M çözeltisi

Mavi

L çözeltisinde M çözeltisinde Kırmızı

Mavi

Buna göre, çizelgede belirtilen renkler değerlendirildiğinde;



I. K çözeltisinin pH değeri, L çözeltisinin pH değerinden küçük olamaz. II. M çözeltisinin yapısında OH- iyonu bulunur.



III. K çözeltisi ile L çözeltisi karıştırılırsa M çözeltisi elde edilebilir.



çıkarımlarından hangilerine ulaşılır? A) I ve II

2

L çözeltisi

8. SINIF FEN BİLİMLERİ

B) I ve III

C) II ve III

D) I, II ve III

16 6. Bir çeşit meyvenin özütünden doğal ayraç elde ediliyor. Elde edilen ayraç asidik ya da bazik özellikte olduğu bilinen çeşitli maddelerin sulu çözeltisi üzerinde denenerek gözlemlenen renklerle bir renk skalası hazırlanıyor. Hazırlanan skala aşağıda gösterildiği gibi üç bölüme ayırılıyor. 1. bölüm





2. bölüm

Nötr

Buna göre bu skala doğrultusunda aşağıdaki gruplamalardan hangisinin yapılması doğru olmaz? A)

C)



1. bölüm çözeltileri

2. bölüm çözeltileri

H2SO4 - HNO3

NH3 - KOH

1. bölüm çözeltileri

2. bölüm çözeltileri

H2SO4 - NH3

KOH - CH3COOH

B)



D)

1. bölüm çözeltileri

2. bölüm çözeltileri

NaOH - Ca(OH)2

HCl - HNO3

1. bölüm çözeltileri

2. bölüm çözeltileri

H2SO4 - HCl

LiOH - KOH

7. Görsellerde günlük yaşamda kullanılan bazı maddeler yer almaktadır. 1.

2.

3.

4.

5.

Mide ilacı

Çamaşır sodası

Domates suyu

Kabartma tozu

Turşu suyu





Buna göre hangi numaralı görseller asidik, hangileri bazik özellikteki maddelere örnektir?



Asidik özellikte

Bazik özellikte

A)

1, 3 ve 5

2 ve 4

B)

Yalnız 5

1, 2, 3 ve 4

C)

3 ve 5

1, 2 ve 4

D)

3, 4 ve 5

1 ve 2

8. Ali proje ödevi kapsamında ülkenin nüfus yoğunluğu ve yüzölçümü birbirine yakın K ve L şehirlerindeki yağmur sularının pH değerlerini araştıracaktır. Bunun için bilimsel bir sitede yayımlanan aşağıdaki çizelgedeki bilgilere ulaşmıştır. Çizelgede K ve L şehirlerindeki yağmur sularının beş aylık süre boyunca ölçülerek kayıt altına alınmış en düşük ve en yüksek pH değerleri bulunmaktadır.



Ocak

Şubat

Mart

Nisan

Mayıs

K şehrindeki

5,1 - 5,6

4,8 - 5,3

5,2 - 5,5

5,7 - 6,3

6 - 6,7

L şehrindeki

4,3 - 4,8

4,6 - 5,1

5 - 5,5

5,5 - 6

5,7 - 6,5

Buna göre Ali’nin bu bilgiler doğrultusunda;



I. İki şehirde de herhangi bir ayda yağan yağmur suyu mavi turnusol kağıdının rengine etki eder.



II. Genel olarak K şehrinin havasındaki sera gazı miktarı, L şehrinin havasındaki sera gazı miktarından fazladır.



III. İki şehirde de yaz aylarına yakın aylarda yağan yağmurun toprak ve bitki örtüsüne olumsuz etkisi yoktur.



çıkarımlarından hangilerine ulaşması beklenir? (pH’sı 5’in altında olan yağmurlar asit yağmuru olarak tanımlanır.) A) I ve II

B) I ve III

C) II ve III

D) I, II ve III KAZANIM EKSENİ DEĞERLENDİRMELERİ

3

16 9. Bir kimyager laboratuvarda bulunan maddeleri koyacağı koliler hazırlamıştır. Kolilere koyduğu maddelerin hem diğerleri ile karışmaması hem de yerleştirmede kolaylık olması açısından ilgili koli üzerine yerleştirdiği maddelerin formüllerini yazmıştır. Kimyagerin hazırladığı kolilerden bazıları aşağıda verilmiştir. CH3COOH HNO3 NaOH 1. koli



KOH Ca(OH)2 NH3

H2SO4 HCl

2. koli

3. koli

Hazırlanan bu kolilere göre;



I. 1 ve 3. kolideki maddeler bazik özellik, 2. kolideki maddeler asidik özellik taşır.



II. 2. kolideki maddeler metal ve mermer eşyaları aşındırır.



III. 3. kolideki maddelerin tümü asitlerle tepkime verir.



yargılarından hangileri doğrudur? A) I ve II

B) I ve III

C) II ve III

D) I, II ve III

10. Bir grup öğrenci öğrendikleri bilgilerden hareketle asit - baz oyunu tasarlamışlardır. Bu oyunda amaç giriş kısmından başlayıp çıkışa ulaşıldığında en yüksek puanı elde etmektir. Oyun sırasında her örneğe asidik ve bazik olma durumu göz önüne alınarak cevap verilerek ilerlenecek ve doğru görsellere dokunularak ilgili kısmın puanı elde edilecektir. I. ifadenin II. ifadenin III. ifadenin IV. ifadenin örnek görselleri örnek görselleri örnek görselleri örnek görselleri 10 7 1 4

GİRİŞ

Sirke

Kabartma tozu 5

2

Sıvı sabun



Çamaşır suyu

ÇIKIŞ

Kahve 12

Diş macunu

Sofra tuzu

Oyun sırası Emre’ye geldiğinde aşağıdaki ifadeler kendisine söylenmiş ve Emre uygun görsellere dokunarak çıkışa ulaşmıştır. I. Yapısında bulunan etken madde sulu çözeltiye OH- iyonu verir.



II. Yapısında bulunan etken madde metallerle tepkimeye girer.



III. Yapısında bulunan etken madde cilde kayganlık hissi verir.



IV. Yapısında bulunan etken maddenin sulu çözeltisi mavi turnusol kağıdının rengini kırmızıya çevirir.



Buna göre Emre, sırasıyla hangi numaralı görsellerin bulunduğu kutucuklara dokunmuştur? A) 3 - 6 - 9 - 12

4

Yoğurt 9

6

Camsil 11

8

Gazlı içecek

Tuz ruhu 3

Portakal suyu

8. SINIF FEN BİLİMLERİ

B) 3 - 5 - 9 - 11

C) 1 - 5 - 9 - 10

D) 2 - 6 - 8 - 11

16 11. Esma annesi ile birlikte gittiği market alışverişi sonrası aldıkları temizlik ürünlerini yerleştirirken fen bilimleri dersinde öğrendiği bilgilerden hareketle ürünler üzerinde bazı gözlemler yapmıştır. Aldıkları ürünlerin üzerindeki işaretlere ve içeriğine dikkat ettiğinde aşağıdaki bilgilere ulaşmıştır.



Kireç çözücü

Çamaşır suyu

Lavabo açıcı

pH = 1 İçeriğindeki etken madde: HNO3

pH = 12,5 İçeriğindeki etken madde: NaClO

pH = 13 İçeriğindeki etken madde: NaOH

Buna göre Esma’nın bu bilgiler doğrultusunda;



I. Temizlik ürünlerinin gereğinden fazla kullanılması akarsu ve göllerdeki suyun pH değerini yükselterek su canlılarının ölümüne neden olabilir.



II. Kireç çözücü musluklardaki kireçleri çözmek için kullanıldığında muslukların aşınmasına da sebep olabilir.



III. pH değeri birbirine yakın olan temizlik ürünlerinin aynı amaç için kullanılmasında sakınca yoktur.



çıkarımlarından hangilerine ulaşması beklenir? A) I ve II

B) I ve III

C) II ve III

D) I, II ve III

12. ‘‘X ayracı, baz çözeltisine damlatıldığında çözeltinin rengi kırmızıya dönerken, asit çözeltisine damlatıldığında çözeltide renk değişimi görülmez. Y ayracı baz çözeltisine damlatıldığında çözeltinin rengi sarıya, asit çözeltisine damlatıldığında ise çözeltinin rengi kırmızıya döner.’’



Ahmet asit ya da baz olduğu bilinen K, L, M renksiz çözeltilerine şekilde gösterildiği gibi X ya da Y ayracı damlatıyor. Çözeltilerde meydana gelen renk değişimlerinden yararlanarak bu maddeleri hazırladığı pH skalası üzerinde tahmini olarak gösteriyor. pH skalası Y ayracı X ayracı Y ayracı 0 K çözeltisi



L çözeltisi

M çözeltisi

7

L

14

K

M

Ahmet’in K, L, M maddelerinin pH skalasındaki yerlerini uygun şekilde gösterdiği bilindiğine göre, aşağıdaki ifadelerden hangisi söylenemez? A) K ve L çözeltilerinin son durumdaki renkleri aynıdır. B) M çözeltisi amonyakla hazırlanmış olabilir. C) L ile M çözeltileri karıştırılırsa birbirleri ile kimyasal olarak etkileşirler. D) Çözeltilerin birinde renk değişimi olmamıştır. KAZANIM EKSENİ DEĞERLENDİRMELERİ

5

16 13. Aşağıda laboratuvar ortamında bulunan ve asit ya da baz olduğu bilinen dört farklı çözelti verilmiştir. Bir öğrenci bu çözeltilerin doğru şekilde gruplanması amacıyla bir çizelge hazırlamış ve hazırladığı çizelgedeki bilgilerden hareketle çözeltilerin doğru şekilde gruplanabileceğini düşünmüştür.

X çözeltisi

Y çözeltisi

Z çözeltisi

Özellik

X çözeltisi

1

Sulu çözeltileri elektrik akımını iletir.

2

Metal ve mermerlere etki eder.

T çözeltisi Y çözeltisi

Z çözeltisi

T çözeltisi

3 Turnusol kağıdına etki ederek, renk değişimine sebep olur. Sulu çözeltileri ortama H+ iyonu verir.

4 5

Seyreltilmiş sulu çözeltileri cilde kayganlık hissi verir.

Buna göre öğrencinin hazırlamış olduğu çizelgede hangi numaralı özelliklerin işaretlenmesi çözeltilerin gruplanmasında tek başına yeterli olmaz? A) 1 ve 2

B) 1 ve 3

C) 1, 2 ve 4

D) 2, 3 ve 5

14. ‘‘Asit ve bazların genel özelliklerinden biri de bazı ayraçlar etkisiyle renk değiştirmeleridir. Örneğin fenolftalein, baz çözeltisine damlatıldığında çözeltinin rengi pembeye dönerken, asit çözeltisine damlatıldığında çözeltide renk değişimi görülmez. Metil oronj baz çözeltisine damlatıldığında çözeltinin rengi sarıya, asit çözeltisine damlatıldığında ise çözeltinin rengi kırmızıya döner.’’

Aşağıda asit ya da baz olduğu bilinen K, L ve M renksiz çözeltilerine şekillerde gösterildiği gibi fenolftalein ya da metil oranj damlatılıyor.



K çözeltisi

L çözeltisi Çözeltinin renginde değişim olmuyor.

M çözeltisi

Çözeltinin rengi kırmızıya dönüyor.

Damlatma işleminden sonra çözeltilerdeki renk durumu şekillerde belirtildiğine göre;



I. K çözeltisine damlatılan sıvı, L çözeltisine damlatılırsa çözeltinin rengi kırmızıya döner. II. L çözeltisinde OH- iyonu, M çözeltisinde H+ iyonu bulunur.



III. K ve M çözeltileri cam ve porselen eşyalara etki eder.



çıkarımlarından hangisi ya da hangilerine ulaşılır? A) Yalnız I

6

Çözeltinin rengi sarıya dönüyor.

8. SINIF FEN BİLİMLERİ

B) I ve III

C) II ve III

D) I, II ve III

16 15. Bir öğrenci fen bilimleri dersinde iki farklı beherglastan birine K sıvısını, diğerine ise L sıvısını dolduruyor. Her iki kaba da kırmızı turnusol kağıdını daldırdığında K sıvısında turnusol mavi renge dönerken, L sıvısında renk değişimi gözlenmiyor.

17. Aşağıda asit ve baz içerikli temizlik malzemelerinin kullanımı sırasında yaşanan bir olayın anlatımı verilmiştir.

"Aysel Hanım haftanın bir günü evinde genel temizlik yapmaktadır. Temizlik yaptığı günde banyodaki lavaboyu temizlemek için kullandığı sıvıyı lavabo yüzeyine dökmüştür. Ardından temizlik için daha etkili olacağını düşündüğü ve kutusu üzerindeki uyarılara dikkat etmediği başka bir sıvıyı da önceki döktüğü sıvının üzerine dökmüştür. İki sıvının karışmasıyla birlikte birdenbire gaz çıkışı ve hafif patlamalar meydana gelmiş, Aysel Hanım kendini zorlukla banyo dışına atmıştır. Hafif gerçekleşen patlamaların etkisiyle koruyucu eldiven ve maske kullanmadığı için ellerinde küçük yanıklar meydana gelmiş, çıkan gazı az miktarda solumasına karşın rahatsızlık yaşamıştır."



Buna göre Aysel Hanım’ın yaşadığı bu olay değerlendirildiğinde;



I. Asit ve baz çözeltilerini temizlik malzemesi olarak kullanırken koruyucu ekipman kullanılmaması ciddi sağlık sorunlarına neden olabilir.



II. Temizlik ürünleri kullanılmadan önce kutuları incelenmeli ve tehlike işaretlerinin olduğu maddeler kesinlikle kullanılmamalıdır.



III. Farklı temizlik ürünleri birbirleri ile karıştırıldığında tepkimeye girebilir ve zararlı gazlar açığa çıkabilir.



çıkarımlarından hangilerine ulaşılır?



K sıvısı

L sıvısı

K ve L sıvılarının asit ya da baz olduğu bilindiğine göre, bu sıvılar ile ilgili aşağıda verilenlerden hangisi doğrudur? A) K sıvısının pH değeri 0 ile 7 arasındadır. B) L sıvısı cam yüzeyleri matlaştırır. +

C) L sıvısının sulu çözeltileri ortama H iyonu verir. D) K sıvısı metal kaplarda saklanamaz.

16. Çamaşır suyu, kezzap, tuz ruhu, bulaşık deterjanı, lavabo açıcı vb. malzemeleri kullanmadan önce ambalajları üzerindeki uyarı yazılarını okumak hem eşyalarınızı hem de sağlığınızı korumanız için gereklidir.

Aşağıda temizlik için kullanılacak üç farklı malzemenin üzerinde sırayla şu uyarı işaretleri bulunmaktadır.







A) I ve II



C) II ve III

B) I ve III D) I, II ve III

18. Dört öğrencinin kendilerine verilen özdeş mermer parçalarına uyguladıkları işlemler şu şekildedir:

1. öğrenci: Mermer parçasını bir hafta boyunca dondurucuda bekletiyor.



2. öğrenci: Mermer parçasını çekiç ile kırarak toz hâline getiriyor.



3. öğrenci: Mermer parçasını bir hafta boyunca sirke içinde bekletiyor.



4. öğrenci: Mermer parçasını koyu renk boya ile boyuyor.



B) Koruyucu gözlük takılması

Buna göre hangi öğrencinin yaptığı işlem sonucunda mermer parçasının tanecik yapısının değişmesi beklenir?

C) Temizlik malzemelerinin karıştırılması

A) 1. öğrenci

B) 2. öğrenci

D) Maske takılması

C) 3. öğrenci

D) 4. öğrenci

Asidik ya da bazik özellik gösteren temizlik maddelerinin bize ve günlük hayatta kullandığımız birçok madde üzerinde etkileri vardır. Buna göre aşağıda verilenlerden hangisi bu temizlik malzemelerinin kullanımı esnasında yapılması gerekenlerden biri değildir? A) Asit ve bazlardan olumsuz etkilenmeyen plastik eldiven kullanılması

KAZANIM EKSENİ DEĞERLENDİRMELERİ

7

16 19. Bir öğrenci fen bilimleri dersindeki sunumunda kullanmak üzere aşağıdaki şemayı hazırlamıştır. Sunum öncesi hazırladığı şemayı öğretmenine gösteren öğrenci öğretmenin yönlendirmesiyle sunuma başlamıştır.

Asit ve Bazlara Günlük Yaşamdan Örnekler

1. grup

2. grup

Limon

Yoğurt

Sirke

Kahve

Bulaşık deterjanı

Cam silme sıvısı

Çamaşır deterjanı Sabun

Süt

Buna göre öğrencinin sunum sırasında aşağıdaki ifadelerden hangisini kullanması uygun olmaz? A) 1. gruptaki maddelerin sulu çözeltileri mavi turnusol kağıdını kırmızıya çevirirken, 2. gruptaki maddelerin sulu çözeltileri kırmızı turnusol kağıdını maviye çevirir. B) 1. grupta asidik özellik taşıyan maddelere, 2. grupta bazik özellik taşıyan maddelere örnekler bulunmaktadır. C) 1. gruptaki maddeler sulu çözeltiye H+ iyonu verirken, 2. gruptaki maddeler sulu çözeltiye OH- iyonu verirler. D) 1. gruptaki maddelerin sulu çözeltileri mermer tezgaha etki etmezken, 2. gruptaki maddelerin sulu çözeltileri mermer tezgahın aşımasına neden olur.

20. Bir öğrenci beherler içinde bulunan çözeltilerin türlerini belirleyebilmek amacıyla her birine pH metre daldırarak ölçümler gerçekleştiriyor.



3

7

11

5

9

X çözeltisi

Y çözeltisi

Z çözeltisi

T çözeltisi

R çözeltisi

pH metrede şekildeki değerleri gözlemleyen öğrenci çözeltilerle ilgili aşağıdaki yorumları yapıyor.



1. T çözeltisini asitlerin bulunduğu rafa yerleştirmeliyim.



2. Y çözeltisine turnusol kağıdı daldırırsam renginde herhangi bir değişiklik olmaz.



3. R çözeltisinden elime bir miktar damlatırsam, elimde kayganlık hissi oluşturur.



4. X çözeltisi cam eşyaları, Z çözeltisi mermer tezgahı aşındırır.



Öğrenci yorumlarından birinde hata yaptığına göre tamamının doğru olması için hangi yorumunu düzeltmelidir? A) 1

B) 2

AD SOYAD Ö.No

8 Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)

0

1

2

C) 3

Soru

3

4

5

6

7

8

9

A

B

C

D

Soru

A

B

C

D

Soru

A

B

D) 4

C

D

Soru

1

6

11

16

2

7

12

17

3

8

13

18

4

9

14

19

5

10

15

20

A

B

C

D 113779

KED Kazanım

Ekseni Değerlendirmeleri

Kazanım

17

8. 4. 4. 1. : Asit ve bazların genel özelliklerini ifade eder. 8. 4. 4. 2. : Asit ve bazlara günlük yaşamdan örnekler verir. 8. 4. 4. 3. : Günlük hayatta ulaşılabilecek malzemeleri asit-baz ayracı olarak kullanır. 8. 4. 4. 4. : Maddelerin asitlik ve bazlık durumlarına ilişkin pH değerlerini kullanarak çıkarımda bulunur. 8. 4. 4. 5. : Asit ve bazların çeşitli maddeler üzerindeki etkilerini gözlemler. 8. 4. 4. 6. : Asit ve bazların temizlik malzemesi olarak kullanılması esnasında oluşabilecek tehlikelerle ilgili gerekli tedbirleri alır. 8. 4. 4. 7. : Asit yağmurlarının önlenmesine yönelik çözüm önerileri sunar.

1. ‘‘Asidik maddeler mavi turnusolu kırmızıya, bazik maddeler ise kırmızı turnusolu maviye çevirir. Nötr maddeler turnusol kağıdının renginde değişiklik yapmazlar.’’





Özdeş kaplardaki asidik ya da bazik özellikte olduğu bilinen eşit hacimdeki K, L, M, N sulu çözeltileri ikişerli olacak şekilde geniş kaplarda kontrollü şekilde tamamen karıştırılıyor. Oluşan çözeltilerin her birine mavi turnusol kağıdı batırılarak gözlem yapılıyor. Mavi turnusol kağıdının çözeltilerdeki renk durumu aşağıdaki çizelgede belirtilmiştir. K çözeltisi

M çözeltisi

M çözeltisi

I. kap

N çözeltisi

II. kap

L çözeltisi

III. kap

I. kapta

II. kapta

III. kapta

Mavi

Mavi

Kırmızı

Mavi turnusol kağıdında gözlenen durum

K çözeltisi

Asitlerin bazlarla etkileşerek nötr duruma geldiği kabul edilirse aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır? A) K, L, M ve N çözeltilerinden ikisi asit, ikisi baz olabilir. B) Kapların en az birinde asitle baz etkileşimi gerçekleşir. C) I ve III. kaptaki çözeltiye kırmızı turnusol kağıdı batırılırsa renk değişimi olmaz. D) II. kaptaki çözeltide H+ iyonu miktarı OH- iyonu miktarına eşit olamaz.

2. ‘‘Gaz hâldeki bazı maddeler su içinde çözündüklerinde suya H+ ve OH- iyonu vererek çözeltiye asidik ya da bazik özellik kazandırabilmektedir.’’

Bir araştırmacı çeşitli gazların taşıdığı özelliği anlamak amacıyla bir etkinlik gerçekleştiriyor. Bunun için özdeş turnusol kağıtları alıp her birini yeterince ıslatıyor. Islanmış turnusol kağıtlarını aynı sıcaklıktaki gazların bulunduğu ortamlara bırakıyor. Bir süre sonra turnusol kağıtlarındaki değişimi gözlemleyen araştırmacı bazı çıkarımlarda bulunuyor. Islatılmış turnusol kağıdının ve ortamlardaki gazla etkileşen turnusol kağıtlarının rengi aşağıda gösterilmiştir.

Islatılmış turnusol kağıdı



CO2 gazının bulunduğu ortamdaki turnusol kağıdı

NH3 gazının bulunduğu ortamdaki turnusol kağıdı

NO2 gazının bulunduğu ortamdaki turnusol kağıdı

Buna göre araştırmacının bu etkinlikteki gözlemlerinden hareketle aşağıdaki çıkarımlardan hangisine ulaşması beklenmez? A) CO2 ve NO2 gazlarının sulu çözeltileri asidik, NH3 gazının sulu çözeltisi bazik özellik taşır. B) NH3 gazının sulu çözeltisinin pH değeri, NO2 gazının sulu çözeltisinin pH değerinden küçüktür. C) CO2, NO2 ve NH3 gazlarının sulu çözeltileri elektrik akımını iletir. D) CO2 ve NH3 gazlarının sulu çözeltileri birbirleri ile kimyasal olarak etkileşir.

1

8. SINIF FEN BİLİMLERİ

17 3. Bazı karınca türleri mantar hastalığına yakalanan yavrularının ve aynı yuvayı paylaştıkları diğer karıncaların üzerine salgıladıkları bir sıvıyı püskürtürler. Böylece hastalık yapan mantarları öldürürler.

Bir araştırmacı karıncaların salgıladıkları bu sıvıyı araştırmak için aşağıda verilen deney düzeneğini kuruyor.

Karıncalardan alınan zehir, içinde az miktarda saf su bulunan deney tüpüne aktarılıyor.





Karışıma mavi turnusol kâğıdı batırılıyor.

Turnusol kâğıdının rengi kırmızıya dönüyor.

Verilen bilgiler ve deney sonucuna göre aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? (Metil oranj damlatılan asidik bir sıvının rengi kırmızıya, bazik bir sıvının rengi ise sarıya döner.) A) Karıncalardan alınan sıvının üzerine metil oranj damlatıldığında çözeltinin rengi kırmızıya döner. B) Karıncadan alınan sıvının pH değeri 7’den küçüktür. C) Karıncadan alınan sıvı deney tüpü içerisinde uzun süre bekletilirse aşınmaya sebep olur. D) Süt karıncadan alınan sıvı ile karıştırılırsa sıvının etkisini azaltır.

4. Aşağıda asit yağmurları ile ilgili bir açıklamaya yer verilmiştir.



Ev ve iş yerlerinde fosil yakıtların kullanılması sonucu atmosfere salınan baca gazları, motorlu taşıtlardan çıkan egzoz gazları hava kirliliğine sebep olur. Bu gazlardan başlıcaları CO2, NO2, SO2 gazlarıdır. Bu gazlar bulundukları bölgelerde rüzgârın etkisiyle çok uzaklara taşınabilmektedir. Havada bulunan CO2, NO2, SO2 gazları bulutlardaki su buharı ve diğer maddelerle etkileşerek değişime uğrarlar. Bu değişim sonucu karbonik asit, sülfirik asit ve nitrik asit gibi maddeler meydana gelir. Bu maddelerin bulunduğu yağmura asit yağmuru adı verilir. Asit yağmurları yağdıkları bölgeye çeşitli zararlar verir. Buna göre bu açıklamadan yararlanılarak aşağıdaki sorulardan hangisine cevap bulunamaz? A) Asit yağmurlarının çevreye verdiği zararlara örnek olarak neler verilebilir? B) Asit yağmurlarına sebep olan gazlar nelerdir? C) Asit yağmurları nasıl oluşur? D) Hava kirliliğine neden olan gazların oluşum sebepleri nelerdir?

5. Kırmızı - yeşil renk körlüğü olan bireyler kırmızı ve yeşil renkleri gri tonlarında görebileceğinden bu renkleri birbirinden ayırt edemezler.

Kırmızı - yeşil renk körlüğü olan Mehmet içinde limon suyu ve sabunlu su bulunan kaplardaki maddelerin asidik mi bazik mi olduğunu tespit etmekte zorlanmaktadır.



Mehmet sıvıları tespit etmek için kullandığı ayıraçlardaki gözlemlerini tabloya kaydetmiştir.





Madde

Turnusol kağıdı

Metil oranj

Kırmızı lahana suyu

Limon suyu

Gri

Gri

Gri

Sıvı sabun

Mavi

Sarı

Gri

Buna göre ayıraçlar hakkında yeterli bilgiye sahip olan Mehmet yukarıdaki gözlemlerden yola çıkarak ayıraçlardan hangileri ile bu maddelerin asitlik ve bazlık durumunu tespit edebilir? A) Metil oranj, kırmızı lahana suyu B) Turnusol kağıdı, kırmızı lahana suyu C) Turnusol kağıdı, metil oranj D) Turnusol kağıdı, metil oranj, kırmızı lahana suyu

2

8. SINIF FEN BİLİMLERİ

17 6.



Havaya karışmış olan karbondioksit, kükürtdioksit ve azotdioksit gazlarının atmosfere ulaşarak burada bulunan su buharı ile birleşmesi sonucu karbonik asit, nitrik asit ve sülfürik asit gibi maddeler oluşur. Bu maddelerin yağmur ya da kar oluşumu ile atmosferden yeryüzüne geri inmesine asit yağmurları denir.



Buna göre verilen bilgiler ve görseller doğrultusunda asit yağmurları ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Asit yağmurları sadece kara ekosistemindeki canlıların yaşamını tehdit eder. B) Asit yağmurlarından sonra suda yaşayan canlıların ölmesinin nedeni, suyun pH değerinin değişmesi olabilir. C) Fosil yakıtların çok fazla kullanılması asit yağmurlarına neden olur. D) Asit yağmurları tarihi eserlerin aşınmasına sebep olur.

7. Aşağıda bilimsel bir dergideki açıklamaya yer verilmiştir.

Çamaşır suyu ve tuz ruhu gibi temizlik maddeleri kullanılırken asla birbirleriyle karıştırılmamalıdır. Tuz ruhu ve çamaşır suyu karıştırıldığında; HCl(s) + NaClO(s)  NaCl(s) + H2O(s) + Cl2(g) kimyasal tepkimesi ile açığa çıkan klor gazı çok zehirlidir. Klor gazı solunduğunda ölümlere neden olabilir. Amonyak içeren temizlik maddeleri tuz ruhu ile karıştırılırsa; NH3(g) + HCl(g)  NH4Cl(k) kimyasal tepkimesi ile amonyum klorür (NH4Cl) oluşur. NH4Cl toksik ve kanserojen bir maddedir.



Verilen bu açıklamaya göre aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır? A) Bazı temizlik ürünleri kuvvetli asit özelliği taşırken, bazıları da kuvvetli baz özelliği taşır. B) Temizlik amacıyla asit veya baz içerikli maddeler kullanılırken ortam mutlaka havalandırılmalıdır. C) Asit ve bazların etkileşimi sonucu ortaya çıkan maddelerin tümü sağlık açısından sorun oluşturur. D) Temizlik amacıyla kullanılan kimyasal maddelerin özelliklerini bilmek, alınacak tedbirler açısından önemlidir.

8. Bir yüzeyde bulunan kan silinse bile etkileri yüzeyde kalabilir. Bu durumdan yararlanan kriminal ekibi bir bölgede kan olup olmadığını anlamak için luminol sıvısı kullanır. Eğer luminol püskürtülen yüzeyde kan kalıntısı varsa luminol mavimsi bir renkte görülür.

Temiz görünen yüzey

Kanın pH değeri 7,4 olduğuna göre, –

Yüzeye luminol sıkıldığında görülen kan damlaları

+

I. Kan damlalarında OH iyonu H iyonundan fazladır. II. Luminol, bazik maddelerin ayıracı olarak kullanılabilir. III. Luminol, limon suyu ile karıştırılırsa nötralleşme tepkimesi gerçekleşir.

çıkarımlarından hangileri yapılabilir? A) Yalnız II

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III KAZANIM EKSENİ DEĞERLENDİRMELERİ

3

17 9. Büret, döküm ayak ve erlen kullanılarak bir düzenek oluşturuluyor. Hazırlanan bu düzenekle iki farklı uygulama yapılıyor.

• 1. uygulamada büret içine L çözeltisi, erlen içine K çözeltisi konuluyor. Musluk açılarak L çözeltisinin K çözeltisi ile etkileşmesi sağlanıyor. Erlen içindeki yeni oluşan çözeltinin pH değeri belirli aralıklarla ölçülerek pH değeri - zaman grafiği çiziliyor.



• 2. uygulamada büret içine M çözeltisi, erlen içine L çözeltisi konuluyor. Musluk açılarak M çözeltisinin L çözeltisi ile etkileşmesi sağlanıyor. Erlen içindeki yeni oluşan çözeltinin pH değeri belirli aralıklarla ölçülerek pH değeri - zaman grafiği çiziliyor. 2

1 pH değeri

pH değeri M çözeltisi

L çözeltisi

K çözeltisi



L çözeltisi

Zaman

Zaman

Uygulamalara ait grafikler şekillerin yan kısmlarında verildiğine göre K, L ve M çözeltileri aşağıdaki seçeneklerin hangisinde verilen maddeler olabilir?



K

L

M

A)

Sirkeli su

Sabunlu su

Limonlu su

B)

Karbonatlı su

Turşu suyu

Çeşme suyu

C)

Gazoz

Çeşme suyu

Amonyaklı su

D)

Çamaşır suyu

Sirkeli su

Turşu suyu

+

10. Bir fen bilimleri öğretmeni asitlerin suya atıldıklarında hidrojen iyonu (H ), bazların ise suya atıldıklarında hidrok– sit iyonu (OH ) verdiğini söylemiştir. Konu ile ilgili pH değerleri belirtilen aşağıdaki örnekleri vermiştir. pH: 10

pH: 2,4

pH: 9

pH: 3,5

KABARTMA TOZU

Mide ilacı

Limon

Hamur kabartma tozu



Öğretmen öğrencilerinden bu maddelerin sulu çözeltilerine verecekleri iyonu söylemelerini istemiştir.



Buna göre öğrencilerin cevabı aşağıdakilerden hangisindeki gibi olursa doğru olur? KABARTMA TOZU

4

Portakal Suyu

–

A)

OH

B)

H

C)

OH

D)

OH

+

+

H

–

OH

–

H

–

OH

8. SINIF FEN BİLİMLERİ

+ –

+

H

+

H

H H

+ +

–

H

–

OH

OH OH

+ –

17 11. Gül yaprakları havanda dövülüp alkolle karıştırıldığında kahverengi bir çözelti (belirteç) oluşur. Bu belirteç asidik çözeltilere damlatıldığında açık pembe, bazik çözeltilere damlatıldığında ise sarı renk alır.





Kap

Çözelti rengi

X

Kahverengi

Y

Sarı

Z

Açık pembe

13. X, Y ve Z çözeltileriyle ilgili aşağıdaki bilgiler verilmiştir. NaOH Su

Y çözeltisine kırmızı turnusol kağıdı batırılıp çıkarıldığında şekildeki değişim gözleniyor.

İçerisinde hangi maddenin bulunduğu bilinmeyen X, Y ve Z kaplarında bulunan çözeltilere gül yaprakları ile hazırlanan çözelti damlatılmıştır. Çözeltilerin son durumdaki renkleri tabloda verilmiştir.

Z çözeltisine demir parçası atıldığında gaz çıkışı gözleniyor. Demir

Buna göre bu maddeler ile ilgili, I. X kabındaki çözelti elektrik akımını iletir.



II. Y kabındaki çözeltinin pH değeri 7-14 arasındadır. III. Z kabındaki çözelti H iyonu bulundurur.

B) Z çözeltisinin pH'ı 7'den büyüktür.

ifadelerinden hangileri kesinlikle doğrudur?

C) Y çözeltisi temizlik malzemelerinde kullanılabilir.

A) Yalnız II

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III

12. Turnusol kağıdı, maddelerin asidik ya da bazik özellikte olup olmadığını anlamamızı sağlayan bir belirteçtir.





Buna göre X, Y ve Z çözeltileriyle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur? A) X çözeltisi elektriği iletmez.

+



NaOH maddesi suda çözülerek X çözeltisi hazırlanıyor.

Amonyak

Akü sıvısı

Saf su

K

L

M

Yukarıda verilen K, L ve M kaplarında sırasıyla amonyak, akü sıvısı ve saf su bulunmaktadır. Mavi turnusol kağıdı önce K kabındaki çözeltiye sonra aynı turnusol kağıdı sırasıyla L ve M kaplarındaki çözeltilere batırılıyor. Buna göre turnusal kağıdında gözlenen renkler hangi seçenekteki gibi olur? K

L

M

A) Kırmızı

Mavi

Mavi

B) Mavi

Kırmızı

Kırmızı

C) Kırmızı

Kırmızı

Mavi

D) Mavi

Mavi

Kırmızı

D) Z çözeltisi cam yüzeyleri matlaştırır.

14. Mide rahatsızlığı olan Eda'nın rahatsızlığının giderilmesi için mide içinde salgılanan sıvının pH değerinin artırılarak 7 ya da 7'den büyük olması sağlanmalıdır. Eda bu amaçla yemekten önce mide ilacını içip yemekten sonra oluşacak rahatsızlığı önlemiştir.

Mide sıvısı pH'ı = 1,5

Mide ilacı pH'ı = 10,5

Yukarıdaki bilgiye göre seçeneklerdekilerden hangisi doğrudur? A) Mide rahatsızlıkları sadece asidik özellikteki yiyeceklerden kaynaklanır. B) Mide ilacı kullanmak midenin asidik özelliğini arttırır. C) Mide ilaçları, bazik özellikte olduğundan mide + içindeki H iyonu miktarını azaltır. D) Mide ilacı ile midenin salgıladığı sıvı arasında tepkime gerçekleşmez. KAZANIM EKSENİ DEĞERLENDİRMELERİ

5

17 15. X sıvısı

X sıvısı

Mermer parçaları

Cam parçaları 1. Düzenek

2. Düzenek



Asitlerin ve bazların maddeler üzerinde pek çok etkisi vardır. Bu etkileri gözlemlemek isteyen bir öğrenci yukarıdaki deney düzeneklerini hazırlayarak özdeş kaplarda bulunan maddeler üzerine X sıvısı ekliyor.



Öğrenci 1. düzenekteki kapta bulunan mermer parçaları üzerine X sıvısını ekledikten sonra mermer parçalarının renginin değiştiğini gözlemliyor.



Daha sonra 2. düzenekteki kapta bulunan cam parçaları üzerine X sıvısını ekliyor ve cam parçalarında herhangi bir değişim olmadığını gözlemliyor.



Öğrenci hazırladığı 3. düzenekte ise kaba çinko parçaları bıraktıktan sonra üzerine X sıvısı ekliyor.



Buna göre öğrencinin 3. düzenekteki gözlemleri sonucunda X sıvısının cinsi ve çinko parçalarında değişim olup olmayacağı ile ilgili aşağıdakilerden hangisine ulaşması gerekir? A) X sıvısı asittir. Çinko parçalarında değişim olmaz. B) X sıvısı asittir. Çinko parçaları değişime uğrar ve kaptan gaz çıkışı olur. C) X sıvısı bazdır. Çinko parçalarında değişim olmaz. D) X sıvısı bazdır. Çinko parçaları değişime uğrar ve kaptan gaz çıkışı olur.

16. ‘‘Ayraç (belirteç) bir maddenin asidik ya da bazik özellikte olup olmadığı hakkında bilgi verir. Kırmızı lahana doğal bir ayraçtır. Kırmızı lahana suyunda pH değerinin 7’den küçük olması durumunda kırmızı - pembe tonlarda, pH değerinin 7’den büyük olması durumunda ise mavi - yeşil tonlarda renk oluşumu gözlenir.’’

Aşağıda kırmızı lahana ile yapılan bir çalışma verilmiştir.



Lahana kesilerek küçük parçalara ayırılıyor ve içinde bir miktar su olan tencereye atılıyor. Tencerenin içindeki su kaynatılarak lahananın doğal renginin suya geçmesi sağlanıyor. Kaynama işlemi bittikten sonra ısı kaynağı kapatılıp karışım kaşıkla karıştırılıyor ve soğuması için bir süre bekleniyor. Karışım soğuduktan sonra süzgeçten geçirilen lahana suyu beş özdeş bardağa yarıya kadar dolduruluyor. Her bir bardağın diğer yarısına beş farklı maddenin sulu çözeltisi ilave ediliyor ve gözlemlenen renklerle aşağıdaki çizelge oluşturuluyor.



K çözeltisi ilave ediliyor.

L çözeltisi ilave ediliyor.

M çözeltisi ilave ediliyor.

N çözeltisi ilave ediliyor.

T çözeltisi ilave ediliyor.

Lahana suyu

Gözlemlenen renk

K çözeltisi

L çözeltisi

M çözeltisi

N çözeltisi

T çözeltisi

Kırmızı

Mor

Yeşil

Pembe

Mavi

İlave edilen L çözeltisinin nötr özellikte olduğu bilindiğine göre; I. K çözeltisi sirke ile M çözeltisi sabunla hazırlanmış olabilir. II. N çözeltisinde H+ iyonu, T çözeltisinde OH- iyonu bulunur. III. M çözeltisi mermer tezgahı, K çözeltisi de cam eşyaları aşındırır.



yargılarından hangileri doğrudur? A) I ve II

6

8. SINIF FEN BİLİMLERİ

B) I ve III

C) II ve III

D) I, II ve III

17 17. ‘‘pH değeri 0-7 arasında olan çözeltiler asidik özellikte iken 7-14 arasında olan çözeltiler ise bazik özelliktedir. Ortanca çiçeği pH değeri 7’nin altında olan topraklarda mavi renkte, pH değeri 5,5 ve daha altında olan topraklarda beyaz renkte olur. pH değeri 7’nin üzerinde olan topraklarda ise mor ve pembe tonlarında renk alır.’’

Derya Hanım balkonunda farklı renkte ortanca bitkisi yetiştirmeye karar vermiştir. Üç adet özdeş saksıyı özdeş topraklarla doldurup her birine mavi renkli ortanca çiçeği dikmiştir. Ortanca bitkisinin çiçek renginin değişimi ile ilgili gerekli bilgileri öğrendikten sonra hazırladığı çözeltilerle bitkileri düzenli aralıklarkla sulamıştır. Belirli bir süre sonunda ortanca bitkilerinin çiçek renginde istediği değişimi elde etmiştir. Bu durum aşağıdaki şekillerde gösterilmiştir.

Bir süre sonra 1. saksıdaki 2. saksıdaki 3. saksıdaki ortanca bitkisi ortanca bitkisi ortanca bitkisi

1. saksıdaki 2. saksıdaki 3. saksıdaki ortanca bitkisi ortanca bitkisi ortanca bitkisi

Derya Hanım’ın hazırlamış olduğu çözeltilerin yalnızca toprağın asidik ya da bazik özelliğine etkide bulunduğu kabul edilirse aşağıdaki çıkarımlardan hangisine ulaşılamaz? A) 1. saksıyı sulamak için kullandığı çözeltideki H+ iyonu derişimi, 2. saksıyı sulamak için kullandığı çözeltideki H+ iyonu derişiminden fazladır. B) 3. saksıyı sulamak için kullandığı çözeltide OH- iyonu bulunur. C) 1 ve 3. saksıyı sulamak için kullandığı çözeltiler elektrik akımını iletmezken, 2. saksıyı sulamak için kullandığı çözelti elektrik akımını iletir. D) 1. saksıyı sulamak için kullandığı çözelti metallere etki ederken, 3. saksıyı sulamak için kullandığı çözelti cam eşyalara etki eder.

18. Turnusol kağıdı, maddelerin asidik ya da bazik özellikte olup olmadığını belirlemede kullanılan bir ayıraçtır. Aşağıdaki özdeş kaplarda asit, baz ve tuz çözeltileri bulunmaktadır. X çözeltisi



Y çözeltisi

Z çözeltisi

Bu çözeltilere farklı renklerdeki turnusol kağıtları daldırıldığında turnusol kağıtlarındaki renk değişimleri tablodaki gibi olmuştur. Çözelti

Daldırılan turnusol kağıdı

Gözlem sonucu

X

Mavi

Turnusol kağıdının rengi kırmızıya döndü.

Y

Kırmızı ve mavi

Renk değişimi gözlenmedi.

Z

Kırmızı

Turnusol kağıdının rengi maviye döndü.

Buna göre X, Y ve Z çözeltileri ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) X çözeltisinin pH değeri 0-7 arasındadır. B) Z çözeltisi amonyaklı su olabilir. C) Y çözeltisi elektrik akımını iletmez. D) Y çözeltisi X ve Z çözeltilerinin tepkimeye girmesiyle oluşabilir. KAZANIM EKSENİ DEĞERLENDİRMELERİ

7

17 19. Asit ve baz çözeltileri karıştırıldığında aralarında nötrleşme tepkimesi gerçekleşir.

Bir miktar HCI çözeltisi bulunan L kabı içerisine yavaşça K kabındaki KOH çözeltisi eklenmiştir. Bu arada mavi renkli üç turnusol kağıdı farklı zamanda kaplardaki çözeltiye daldırılmış ve turnusol kağıtlarında gözlemlenen renk değişimi tabloya kaydedilmiştir.



KOH

K L

HCI

Gözlemlenen kap

Turnusol kağıdı rengi

K kabı

Mavi

Karışmadan önce L kabı

Kırmızı

Karıştıktan sonra L kabı

Mavi

Buna göre yapılan deney ile ilgili, +

I. K kabındaki çözelti ortama H iyonu vermiştir. II. Karışmadan önce L kabındaki çözelti bazik özellik göstermektedir. III. Karıştıktan sonra L kabındaki çözeltinin pH değeri artmıştır.

ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız III

C) II ve III

D) I, II ve III

20. Asitlerin mermerlere etki ettiğini öğrenen bir öğrenci, bu etkinin tüm asit özelliği gösteren maddeler için aynı oranda olup olmadığını anlamak için aşağıdaki çalışmayı gerçekleştiriyor.





Özdeş kaplar içinde eşit hacimde olacak şekilde çeşitli maddelerin sulu çözeltilerini hazırlıyor. pH metre yardımıyla pH değerlerini ölçüp kapların üzerine etiket şeklinde yapıştırıyor. Özdeş mermer parçalarını şekilde gösterildiği gibi bu sıvıların olduğu kaplara bırakıyor. Bir hafta sonunda mermerleri sıvı içinden çıkarıp kütlelerini hassas terazide ölçüyor. Sıvılardan çıkardığı mermerlerin kütlelerinde azalma olduğunu ve son kütleleri arasında II > III > I > IV sıralaması olduğunu fark ediyor. Elde ettiği bulgulardan hareketle çıkarımlarda bulunup çalışmasını tamamlıyor. Mermer parçası

Mermer parçası

Mermer parçası

Mermer parçası

pH = 3,1

pH = 6,5

pH = 5,2

pH = 1,7

Sirkeli su

Maden suyu

Turşu suyu

Tuz ruhu

I

II

III

IV

Her bir mermer parçasını sıvıdan çıkarıp, kurutarak hassas terazi ile ölçüyor.

Öğrencinin yapmış olduğu bu çalışmaya göre; I. Deneyde bağımsız değişken çözeltilerin pH değerleridir. II. Asidik özellik gösteren maddelerin pH değeri azaldıkça mermer üzerindeki etkisi artar. III. Asidik özellik gösteren maddeler mermer üzerinde yalnızca fiziksel olarak etki oluşturur.



yargılarından hangileri doğrudur? A) I ve II

B) I ve III

AD SOYAD Ö.No

8 Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)

0

1

2

C) II ve III

Soru

3

4

5

6

7

8

9

A

B

C

D

Soru

A

B

C

D

Soru

A

B

C

D) I, II ve III

D

Soru

1

6

11

16

2

7

12

17

3

8

13

18

4

9

14

19

5

10

15

20

A

B

C

D 113780

KED Kazanım

Ekseni Değerlendirmeleri

Kazanım

18

1, 2 ve 3. ünite kazanımları ile 4. ünite Periyodik Sistem, Fiziksel ve Kimyasal Değişimler, Kimyasal Tepkimeler, Asitler ve Bazlar konularının kazanımlarını içermektedir.

2.

1.



Adenin nükleotid Timin nükleotid Sitozin nükleotid Guanin nükleotid

A canlısının DNA’sı

B canlısının DNA’sı



Görselde A ve B canlılarına ait temsili DNA modelleri verilmiştir.



Verilen DNA’lar incelendiğinde A ve B canlılarının DNA'ları için aşağıdaki özelliklerden hangisi ortak olmayabilir?

Katman sayısı 8 7 6 5 4 3 2 1

Son katmanındaki elektron sayısı

P elementi

R elementi

S elementi



Yukarıdaki grafikte P, R ve S elementlerine ait katman ve son katmanındaki elektron sayıları verilmiştir.



Grafiğe göre,



1. R elementinin atom numarası en küçüktür.



2. P ve R elementleri aynı grupta bulunur.

A) Aynı sayıda nükleotid içerme



3. 4. periyot S elementi ile başlar.

B) Aynı çeşit nükleotidlerden oluşma



yargılarından hangileri doğrudur?

C) Hücredeki yaşamsal olayları yönetme

A) Yalnız 1

B) 1 ve 2

D) İkili sarmal yapıda olma

C) 2 ve 3

D) 1, 2 ve 3

3.

Sayı



X



800 600 Timin





Deoksiriboz Şekeri Bir DNA eşlenmesi sırasında grafikte verilen organik bazların tamamı kullanılarak yeni bir DNA molekülü oluşturuluyor. Buna göre grafikte gösterilen X sayısı aşağıdakilerden hangisidir? A) 600

1

8. SINIF FEN BİLİMLERİ

Sitozin

B) 800

C) 1400

D) 2800

18 4. Akraba evliliklerinin anormal çocuk meydana getirme olasılığı yüksektir. Bu durum çekinik zararlı genlerin homozigot hâlde ortaya çıkma şansının artmasından kaynaklanır. Yakın akrabalar arasındaki evlenmeler zararlı genlerin homozigotluğunu arttırdığı için bir zaman sonra yaşam gücünde ve ölüm oranında artışa neden olabilmektedir. Özellikle evcil hayvanların ve bazı bitkilerin kendileştirilmesiyle üremenin gerilediği ve döl veriminin düştüğü gözlenmiştir. Örneğin mısırların koçanı küçülmüş, şekilleri bozulmuş, hatta bazılarının tohum vermediği görülmüştür. Dane veriminin ilk döllerde çok daha fazla olduğu sonra yavaş yavaş düştüğü gözlenmiştir.

AB

YB YB

YB AB YB



Bu görseldeki verilerden hareketle birkaç günlük hava tahmini yapan meteoroloğun aşağıdaki ifadelerden hangisini söylemesi beklenmez?



Buna göre verilen bu bilgilerden yararlanılarak;



I. Akrabalar arası genetik benzerlik fazladır.

A) Batı illerimizde kuvvetli rüzgârlara ve fırtınalara karşı tedbirli olunmalı.



II. Akraba evlilikleri bazı iyi özelliklerin korunmasını ve sürekliliğini de sağlayabilir.

B) Ülkemizin genelinde birkaç gün boyunca yağışlı bir hava hakim olacak.



III. Akrabalık derecesi azaldıkça aynı özelliği oluşturan zararlı genlerin heterozigotluğu artabilir.

C) Denizlerimizde büyük dalgaların oluşma ihtimali var.



çıkarımlarından hangisi ya da hangilerine ulaşılabilir?

D) Batı illerimizdeki hava sıcaklığı mevsim normallerinde iken doğu illerimizdeki hava sıcaklığı normalin altında olacak.

A) I ve II

B) I ve III

C) II ve III

D) I, II ve III

5. Bir öğrenci çevresel faktörler etkisiyle canlılarda meydana gelen ve kalıtsal olmayan değişimlerle ilgili internette yaptığı araştırma sonucu aşağıdaki bilgilere ulaşmıştır.

7. Dünya üzerindeki konumları belirtilmeyen deniz seviyesindeki K, L, M ve N şehirlerine yerel saatle 12’de Güneş ışınlarının geliş açıları aşağıdaki çizelgede verilmiştir.

K şehri L şehri M şehri N şehri

21 Aralık 21 Mart 21 Haziran 23 Eylül 30° 50° 75° 50° 90° 65° 45° 65° 65° 90° 65° 90° 45° 65° 90° 65°



1. Himalaya tavşanlarının sırtındaki beyaz kıllar kesilip buz torbası bağlandığında çıkan kılların siyah olması



2. Çekirge larvalarının yetiştirildiği sıcaklığa bağlı olarak benekli ya da beneksiz olması



Çizelgedeki değerlerden yararlanılarak bu şehirlerle ilgili;



3. Bukalemunun bulunduğu ortama ve duruma göre renk değiştirmesi



I. K ve N şehirleri Kuzey Yarım Küre’de bulunur.





4. İstiridye canlısının yapıştığı yere göre farklı kabuk şekillerinin görülmesi

II. M şehrinde yıl boyunca gece ve gündüz süreleri birbirine eşittir.



III. L şehrinde 21 Haziran’dan sonra gündüz süreleri kısalmaya gece süreleri uzamaya başlar.



ifadelerinden hangileri doğrudur?



Buna göre öğrencinin bu konu kapsamında ulaştığı bilgilerden hangisi bilimsel anlamda güvenilir olmayıp hatalı yazılmıştır? A) 1

2

6. Bir meteorolog Türkiye haritası üzerinde yüksek basınç (YB) ve alçak basınç (AB) alanlarının gösterildiği aşağıdaki görsel üzerinde açıklama yapmaktadır.

B) 2

8. SINIF FEN BİLİMLERİ

C) 3

D) 4

A) I ve II

B) I ve III

C) II ve III

D) I, II ve III

18 8. Bir öğrenci Dünya haritası üzerinde numaralanmış dört farklı yerleşim yeri ile ilgili bilgi notları almaktadır.

Notlarım; 1

Yengeç Dönencesi

• 21 Aralık’tan itibaren gündüz süresi kısalmaya gece süresi uzamaya başlar.

3

Ekvator 4

Oğlak Dönencesi

• 21 Mart’ta Güneş ışınları öğle vakti dik açı ile düşer. Bu nedenle yerel saat ile öğle vakti tam 12.00’de gölge oluşmaz.

2

• 21 Haziran’da Güneş ışınları öğle vakti dik açı ile düşer.



Öğrencinin aldığı notlara dikkat edildiğinde hangi numara ile belirtilen yerleşim yeri ile ilgili bilgi yoktur?



A) 1



B) 2





C) 3





D) 4

9. Dört öğrenci, kutu üzerinde sayıları ve şekilleri belirtilen lego parçalarıyla nükleotid modelleri oluşturacaklardır.



Elif’in kutusu

Ali’nin kutusu

Kerem’in kutusu

Sena’nın kutusu

P

10 adet

T

15 adet

P

15 adet

D

20 adet

C

20 adet

D

25 adet

C

20 adet

C

15 adet

D

30 adet

C

10 adet

D

25 adet

P

25 adet

A

30 adet

P

25 adet

G

20 adet

A

5 adet

Öğrenciler kutulardaki legoların uygun olanların tamamını kullanarak doğru bir şekilde nükleotid oluş­ turduklarına göre hangi öğrenci en fazla sayıda nükleotid oluşturmuştur? A) Ali

B) Elif

C) Kerem

D) Sena

10. Bilim insanı, öne sürdüğü bir hipotezi doğrulamak amacıyla farklı dokulara ait olan iki hücreyi kullanarak, aşağıda verilen çalışmayı gerçekleştiriyor.

Golgi orgeneli fazla olan vücut hücresi

Çekirdeği çıkarılıyor.

Çekirdeği alınıyor. Mitokondri orgeneli fazla olan vücut hücresi



Çekirdek diğer hücrenin sitoplazması içine yerleştiriliyor.

Hücre bölünmesi sonucu mitokondri orgeneli fazla olan hücreler elde ediliyor.

Çekirdeği çıkarılan hücre ölüyor.

Bilim insanı elde ettiği bulgulardan hareketle hipotezinin doğru olduğu sonucuna ulaştığına göre, öne sürdüğü hipotez aşağıdakilerden hangisidir? A) Vücut hücresinde meydana gelen mutasyonlar kalıtsal değildir. B) Organeller hücre yönetiminde ve kalıtsal özelliklerin taşınmasında görev alır. C) Canlıya özgü kalıtsal özellikler çekirdekte bulunur. D) Canlılık faaliyetleri çekirdek olmadan da devam eder. KAZANIM EKSENİ DEĞERLENDİRMELERİ

3

18 11. Emin bezelye bitkisindeki bir karakterin kalıtsal bakımdan sahip olabileceği üç farklı genotip durumunu belirtmesi açısından aşağıdaki kartları hazırlamıştır. Bu kartları kullanarak çeşitli çaprazlama işlemleri modellemiş ve bu çaprazlamalar sonucu oluşacak tüm ihtimallere ait genotipleri şekildeki gibi göstermiştir.

Mavi kart



Yeşil kart

1. çaprazlama

2. çaprazlama

3. çaprazlama

X

X

X

Pembe kart

Emin yaptığı üç çaprazlama işleminden birinde hata yaptığına göre kartlar üzerine yazdığı genotipler aşağıdakilerin hangisindeki gibi olabilir?



Mavi kart

Yeşil kart

Pembe kart

A)

uu

UU

Uu

B)

KK

Kk

kk

C)

Ss

ss

SS

D)

MM

mm

Mm

12. ‘‘Asitler metal ve mermerlere etki ederek, aşınmasına neden olur. Bazlar ise cam ve porselen eşyaları aşındırır.’’

Bir araştırmacı günlük yaşamda kullanılan maddelerin hangilerinin asidik hangilerinin bazik özellik taşıdıklarını belirlemek amacıyla bir çalışma yapmıştır. Çalışmasında çeşitli maddelerin eşit hacimde sulu çözeltilerini hazırlayarak eşit kütledeki metal, porselen, cam ve mermer cisimleri şekilde gösterildiği gibi bu sıvıların olduğu kaplara bırakmıştır. Bir hafta sonunda cisimleri sıvı içinden çıkarıp kuruttuktan sonra kütlelerini hassas terazide ölçmüştür. Elde ettiği değerlerden hareketle hangilerinin asidik, hangilerinin bazik özellik taşıdığını anlamıştır.





Metal

Cam

Mermer

X sıvısı

Y sıvısı

Z sıvısı

1. düzenek

2. düzenek

3. düzenek

T sıvısı 4. düzenek

1. düzenek

2. düzenek

3. düzenek

4. düzenek

Başlangıçtaki kütle (g)

35

35

35

35

Bir hafta sonundaki kütle (g)

35

35

33

34

Araştırmacının düzeneklerdeki cisimlerin kütle değerleri ile ilgili oluşturduğu çizelge yukarıdaki gibi olduğuna göre sıvıların cinsi hangi seçenekteki gibi olabilir? A)

C)

4

Porselen

X sıvısı

Y sıvısı

Z sıvısı

T sıvısı

Bulaşık deterjanı

Gazlı içecek

Portakal suyu

Sıvı sabun

X sıvısı

Y sıvısı

Z sıvısı

T sıvısı

Çamaşır suyu

Turşu suyu

Tuz ruhu

Yağsız süt

8. SINIF FEN BİLİMLERİ

B)



D)

X sıvısı

Y sıvısı

Z sıvısı

T sıvısı

Turşu suyu

Akü sıvısı

Deterjanlı su

Lavabo açıcı

X sıvısı

Y sıvısı

Z sıvısı

T sıvısı

Lavabo açıcı

Sirkeli su

Çamaşır suyu

Limon suyu

18 13. Asit ya da baz özelliği taşıyan X, Y ve Z çözeltileri kullanılarak aşağıdaki çalışma gerçekleştiriliyor.

X ve Y çözeltileri başlangıçta boş olan bir beher içinde kontrollü şekilde karıştırılıyor. Oluşan yeni çözeltiye pH metre daldırılarak ölçüm yapıldığında değerin 7 olduğu gözlemleniyor. Daha sonra aynı çözeltiye bir miktar Z çözeltisi yavaş yavaş ilave edilip pH metre ile tekrar ölçüm yapıldığında değerin 9 olduğu gözlemleniyor.



9

7

Son durumda oluşan çözelti

X çözeltisi



Y çözeltisi

Z çözeltisi

Yeni oluşan çözelti

Buna göre bu çalışmadaki gözlemlerden yararlanılarak X, Y ve Z çözeltileri aşağıdaki seçeneklerin hangisinde verilen maddeler olabilir?



X

Y

Z

A)

H2SO4 çözeltisi

NaOH çözeltisi

HNO3 çözeltisi

B)

H2SO4 çözeltisi

HNO3 çözeltisi

NaOH çözeltisi

NH3 çözeltisi

H2SO4 çözeltisi

H2SO4 çözeltisi

NH3 çözeltisi

C) Ca(OH)2 çözeltisi D)

NaOH çözeltisi

14. Elif akvaryumdaki balığı seyrederek üzerine etki eden sıvı basıncı grafiğini belirli zaman aralığı için çizmek istiyor. Balığın ilk hareket durumu ve Elif’in çizdiği grafik aşağıdaki gibidir. Balığa etki eden sıvı basıncı



1



2

3

4

5

6

7

8

Konum

9

Elif’in çizdiği grafik bilimsel anlamda doğru olduğuna göre balığın belirtilen zaman aralığında akvaryum içindeki hareket yörüngesi aşağıdaki seçeneklerin hangisindeki gibi olabilir? B)

A)

3 1

22

11

2 3

4

33 6 44 5

55

88

77

8

7

66 9

C)

1

1

11

2 3

22 5 4 33

66

7 558

44

22 5

44 6

99

9 7

558

88 66

77

D) 3

77 88

9

11

2

33

99

6

4

1 99

2

4 11

33 22 5

44 6

88 55 8 66 7 9 77

99

KAZANIM EKSENİ DEĞERLENDİRMELERİ

5

18 15. Bir öğrenci fen bilimleri dersinde katılarda basıncın arttırıldığı ve azaltıldığı uygulamalarla ilgili sunum yapacaktır. Sunumunu günlük hayattan örneklerle daha anlaşılır hâle getirmek amacıyla da bazı görseller hazırlamıştır. Öğrencinin bu konu kapsamında hazırladığı görseller numaralanarak aşağıda verilmiştir. 1. görsel

2. görsel

3. görsel

4. görsel

5. görsel

Ördeklerin ayaklarının perdeli yapıda olması

İş makinesinin toprağı kazan kısmının dişli yapıda olması

Yük taşıyan araçların çok sayıda tekerleğinin olması

Küreğin sivri yüzeyli olması

Kar ayakkabılarının geniş tabanlı olması





Öğrenci sunumunu uygun şekilde tamamladığına göre bu görsellerden hangilerini basıncı arttırmaya yönelik uygulamalara, hangilerini de basıncı azaltmaya yönelik uygulamalara örnek vermiştir?



Basıncı arttırmaya yönelik

Basıncı azaltmaya yönelik

A)

2, 3 ve 5

1 ve 4

B)

1 ve 3

2, 4 ve 5

C)

2 ve 4

1, 3 ve 5

D)

2, 3 ve 4

1 ve 5

16. Fen bilimleri dersinde iki öğrenci periyodik sistem ve elementlerin sınıflandırılması ile ilgili bilgilerini tekrarlamak amacıyla bir oyun oynuyorlar. Oyunda birer küçük periyodik tablo alıp birbirlerine göstermeden bazı elementlerin üzerlerini kapatıyorlar. Birbirlerine karşılıklı bilgiler vererek belirledikleri elementlerin sınıfını ve periyodik tablodaki yerini tahmin etmeye çalışıyorlar. Öğrencilerin verdikleri bazı bilgiler ve periyodik tabloda üzerlerini kapattıkları elementler aşağıdaki gibidir.

1. Oda sıcaklığında gaz hâlde olup, metallerle etkileşerek bileşik oluşturabilir.



2. İşlenebilir özellikte olduğundan tel veya levha hâline getirilebilir. Bir yarı metalin yanında bulunur.



3. Oda sıcaklığında tek atomlu gaz hâlde bulunur. Değerlik elektron sayısı 2’dir.



4. Elektrik ve ısıyı iyi iletir. Atom numarası bir soygazın atom numarasından iki fazladır.



5. Kırılgan bir yapıya sahip olup, oda sıcaklığında katı hâlde bulunur.



1. öğrencinin periyodik tablosu

Buna göre yukarıda verilen bilgilerden hangileri periyodik sistemde üzerleri kapatılan elementleri tahmin etmek için gerekli değildir? A) 1 ve 2

6

2. öğrencinin periyodik tablosu

8. SINIF FEN BİLİMLERİ

B) 1 ve 3

C) 2 ve 4

D) 1, 3 ve 5

18 17. Aşağıda laboratuvar ortamında NaOH ve bazı maddeler kullanılarak yapılmış bir çalışma verilmiştir.

İki adet erelenmeyerden birine bir miktar saç teli diğerine de bir miktar bitkisel yağ konuluyor. Üzerlerine NaOH çözeltisi ilave edilerek erlenler hafifçe çalkalanıyor ve kısa bir süre ısıtılıp, soğumaya bırakılıyor. Soğuyan erlendeki saç tellerinin çoğunun kaybolduğu geri kalanının ise kolay kopup kopmadıkları kontrol ediliyor. Yağ bulunan erlen de dökülerek su ile çalkalanıyor ve erlende yağ olup olmadığı dokunularak kontrol ediliyor. Yapılan çalışmalar sonunda saç tellerinin çok kolay koptuğu, yağ bulunan erlende ise hiç yağ lekesinin olmadığı sonucuna ulaşılıyor.



Saç teli konuluyor.



Bitkisel yağ konuluyor.

Bir miktar ısıtılıp, soğumaya bırakılıyor.

Üzerlerine NaOH çözeltisi ilave edilip, çalkalanıyor.

Buna göre elde edilen bulgulardan yararlanılarak yapılan;



I. NaOH içeren temizlik ürünleri ciltle temasında cildi tahriş edebilir.



II. Kıl ve yağlar nedeniyle tıkanan lavaboları açmak için içeriğinde kuvvetli bazların olduğu lavabo açıcılar kullanılır.



III. İçeriğinde NaOH bulunan lavabo açıcılar demirden yapılmış borulara zarar vererek aşınmasına neden olur.



yorumlarından hangileri doğrudur? A) I ve II

B) I ve III

C) II ve III

D) I, II ve III

18. ‘‘Sera gazları atmosferde birikerek Güneş ışınlarının yeryüzünden uzaya yayılmasını engeller. Bu gazlar, yeryüzünden yansıyan Güneş ışınlarını tutarak tıpkı seralarda olduğu gibi Dünya’nın sıcaklığının korunmasını sağlar.’’

Atmosferdeki sera gazlarının Güneş ışığı üzerindeki etkisini göstermek amacıyla iki farklı görsel verilmiştir.



Sera gazları

Sera gazları

1. görsel

2. görsel



1. görselde belirtilen durum sera gazlarının atmosferdeki miktarının normal seviyesine ait iken, 2. görseldeki durum ise sera gazlarının artması sonucu meydana gelmektedir.



Buna göre görsellerde belirtilen durumlar dikkate alındığında;



I. İklim değişimlerinin meydana gelmesinde sera gazlarının atmosferdeki miktarı önemli rol oynar.



II. 2. görselle belirtilen durumun sürekli hâle gelmesi hava olaylarının şiddetinin ve sıklığının artmasına sebep olabilir.



III. Atmosferdeki sera gazlarının miktarı mevsim sürelerinde değişime neden olabilir.



yorumlarından hangileri doğrudur? A) I ve II

B) I ve III

C) II ve III

D) I, II ve III KAZANIM EKSENİ DEĞERLENDİRMELERİ

7

18 19. "Kimyasal tepkimelerde toplam kütle korunur." hipotezini test etmek isteyen Ali aşağıdaki deneyi yapmıştır.

100 g

135 g

Kabın kütlesini ölçmüştür.

155 g

Kaba eklediği K maddesi ile kabın kütlesini ölçmüştür.

140 g

Aynı kaba yerleştirdiği L maddesi ile kabın kütlesini ölçmüştür.

Kap içinde K ve L maddelerini karıştırıp tepkime bittikten sonra kabın kütlesini ölçmüştür.



Ali, deney sonunda terazideki değerleri karşılaştırdığında hipotezinin yanlış olduğuna karar vermiştir.



Buna göre Ali'nin yaptığı deney ile ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? A) Deney, ağzı kapalı bir kap kullanılarak tekrar edilmelidir. B) Deney sonucunda yapılan yorum doğrudur. C) Deneyde tartım işlemlerinin her biri farklı teraziyle yapılmalıdır. D) Deneyde gaz oluşumu gözlenmemiştir.

20. Hava taneciklerinin ağırlıklarından dolayı cisimlere uyguladığı basınca açık hava basıncı denir. Bir öğrenci açık hava basıncı ile ilgili aşağıdaki deney düzeneğini tasarlıyor. Pinpon topu

Kağıt parçaları

Yanan kağıt parçaları



Öğrenci pinpon topunu şişenin içine sokmak istiyor. İlk denemede başarısız oluyor. Şişenin içerisine yanan bir kağıt parçası atıp tekrar denediğinde top şişenin içine düşüyor.



Buna göre deneyde pinpon topunun şişe içine düşmesinin nedeni ile ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? A) Öğrencinin eliyle basınç uygulaması B) Açık hava basıncının şişe içerisindeki basınçtan fazla olması C) Açık hava basıncının şişe içerisindeki basınçtan az olması D) Açık hava basıncının şişe içerisinde ve dışında eşit olması

AD SOYAD Ö.No

8 Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)

0

1

2

Soru

3

4

5

6

7

8

9

A

B

C

D

Soru

A

B

C

D

Soru

A

B

C

D

Soru

1

6

11

16

2

7

12

17

3

8

13

18

4

9

14

19

5

10

15

20

A

B

C

D 113781

Kazanım

Ekseni Değerlendirmeleri

Y

02

ılı Çözümle r

i

KED

az

1. Aşağıdaki numaralı özellikleri alçak basınç alanı veya yüksek basınç alanına ait olma durumlarına göre panoya yazınız.

1. Havada nem miktarı fazladır.



2. Alçalıcı hava hareketi görülür.



3. Hava molekülleri birbirine yaklaşır.



4. Buharlaşma fazladır.



5. Gökyüzü bulutludur.



6. Hava soğuktur.



Alçak Basınç Alanı

Yüksek Basınç Alanı

2. Aşağıdaki eşitliği oluşturan yapıların isimlerini belirtilen boşluklara yazınız.

P P

D

+

+

C

C

D

.......................

.......................

.......................

.......................

.......................

.......................

.......................

.......................

3. Aşağıdaki K, L ve M DNA moleküllerinden hangilerinin üzerindeki hatalar onarılamaz?

A

T

C

A

G

C

A

T

T

C

C

G

C

G

G

A

K

C

L

C T

A M

..............................

4. Aşağıdaki şekilde özdeş küplerden oluşan cisimlerin zemine yaptıkları basınçları büyükten küçüğe doğru sıralayınız.

I 1

.............................. 8. SINIF FEN BİLİMLERİ

II

III

02 5. Tabloda verilen olayların fiziksel (F) veya kimyasal (K) değişim olduğunu işaretleyerek belirtiniz.

Olay

F

K

Havucun rendelenmesi Toz şekerin ısıtılması Mumun yanması Karbonat üzerine sirke eklenmesi Dondurmanın erimesi Gökkuşağının oluşumu Gümüş takının zamanla renginin değişmesi Örümceklerin ağ üretmesi Tohumun çimlenmesi Patatesin sindirilmesi

6. Aşağıdaki X, Y ve Z kaplarının yükseklikleri aynı olup, kaplar yarısına kadar su ile doludur.

Kaplara içlerindeki su miktarı kadar su ilave edildiğinde kapların tabanlarına etki eden sıvı basınçları arasındaki ilişkiyi yazınız.



3S X

4S Y

2S Z

....................................

7. Aşağıdaki ifadelerden doğru olanların başına "D" yanlış olanların başına "Y" yazınız.

Birim yüzeye etki eden dik kuvvete basınç denir. Katı basıncı cismin ağırlığıyla doğru orantılı değişir. Sıvı yüzeyinden derinlere inildikçe sıvı basıncı artar. Deniz seviyesinden yükseklere çıkıldıkça açık hava basıncı artar. Açık hava basıncı manometre ile ölçülür. Pascal prensibine göre sıvılar ve gazlar basıncı bulundukları kabın her noktasına aynen iletirler. Bisiklet pompası gazların sıkıştırılarak basıncı iletebilme özelliği sayesinde çalışır. Hidrolik frenlerde sıvıların basıncı iletmesi prensibine göre küçük kuvvet uygulanarak büyük kuvvet elde edilir.

2

8. SINIF FEN BİLİMLERİ

02 8. Aşağıdaki ifadelerde yer alan boşlukları tablodaki kavramları kullanarak uygun şekilde tamamlayınız.

7

soygazlar

grup

hidrojen

Mendeleyev

8

Meyer

periyodik sistem

Glenn Seaborg

metallere

katı

Elementlerin benzer özelliklerine göre sınıflandırıldığı tabloya .......................... adı verilir. .......................... elementleri benzer fiziksel özelliklerine göre sıralamıştır. .......................... elementleri artan atom ağırlıklarına göre sıralamıştır. Periyodik sistemin en altına .......................... tarafından iki blokun eklenmesiyle periyodik sisteme son şekli verilmiştir. Periyodik sistemde bulunan dikey sıralara .......................... adı verilir. Periyodik sistemde .......................... tane periyot vardır. Periyodik sistemdeki gruplardan .......................... tanesi A grubu elementleridir. Metaller oda sıcaklığında genellikle .......................... hâldedir. Periyodik sistemin 8A grubunda bulunan elementler .......................... olarak adlandırılır. Yarı metaller fiziksel özellikleri bakımından .......................... benzer. Periyodik sistem atom numarası 1 olan .......................... elementi ile başlar.

9. Aşağıdaki deney düzeneğinde toz şeker üzerine sülfürik asit döküldükten sonra meydana gelen gösterilmiştir. Sülfürik asit

Gaz çıkışı ve keskin koku Sonra

Toz şeker

Siyah kömürleşmiş şeker

Bu deneyle ilgili aşağıdaki ifadelerin doğru (D) veya yanlış (Y) olduğunu belirtiniz. Kimyasal tepkime meydana gelmiştir. Gaz çıkışı olmuştur. Toz şekerin yapısı değiştiğinden renk değişimi olmuştur. Toplam kütle korunmuştur. KAZANIM EKSENİ DEĞERLENDİRMELERİ

3

02 10. Aşağıdaki soruları cevaplayınız. 1. Asitlerle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? +

A) Sulu çözeltileri H iyonu verir.

4. Asit yağmurlarının olumsuz etkilerinden korunmak için alınabilecek önlemlerle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Motorlu taşıtların bakımı zamanında yaptırılmalıdır.

B) Metalleri aşındırıcı etkisi vardır. C) Kuvvetli olanları cildi tahriş eder.

B) Boş araziler kış mevsiminde kolay yaprak dökmeyen bitkilerle ağaçlandırılmalıdır.

D) pH'ları 7-14 arasındadır.

C) Toplu taşıma yerine özel araçlar ulaşımda tercih edilmelidir. D) Fabrika bacalarına filtre takılmalıdır.

2. Nötr maddelerle ilgili,

I. pH'ı 7'dir.



II. Turnusol kağıdına etki etmez.



III. Saf su örnek verilebilir.



ifadelerinden hangileri doğrudur?

5.

A) I ve II

B) I ve III

C) II ve III

D) I, II ve III



Şampuan

Yemek sodası

Kan

Yukarıda verilen maddelerle ilgili seçeneklerde verilen maddelerden hangisi yanlıştır? A) Hepsinin pH değeri 7'den büyüktür. +

B) Sulu çözeltilerinde H iyonu oluştururlar.

3. Aşağıdaki kaplarda pH'ları verilen X, Y, Z sıvıları vardır.

C) Bazik maddelerdir. D) Ele kayganlık hissi verirler.





4

pH = 8

pH = 13

pH = 3

X

Y

Z

Bu sıvılarla ilgili,



I. Tuz oluşturmak için X ve Z sıvıları karıştırılabilir.



II. Mermerin aşınıp sararmasını gözlemlemek için Z kabındaki sıvı seçilmelidir.



III. X sıvısı Y sıvısından daha kuvvetli bazdır.



ifadelerinden hangileri doğrudur?

6. Aşağıda periyodik sistemin bir kesitindeki elementler verilmiştir. 3A 4A 5A 6A



C

N

O

Al

Si

P

S

A) Yalnız II

B) I ve II

Bu elementlerden hangisinin atom numarası en küçüktür?

C) I ve III

D) II ve III

A) B

8. SINIF FEN BİLİMLERİ



B

B) C

C) P

D) S