 Биеийн

халах, хөрөхдөө авсан энергийн өөрчлөлт нь биеийн масс, температурын өөрчлөлт, дулаан багтаамжаас хамаарна.

Q=m*c*∆t

1кг

масстай бодисын температурыг 1 градусаар өөрчлөхөд шаардагдах дулааны энергийн хэмжээг хувийн дулаан багтаамж гэнэ.

Хөнгөн цагаан

920

Нафталин

Ус

4200

Мөнгөн ус

140

Төмөр

460

Спирт

2500

Керосин

2100

Шил

840

Тоосго

880

Цайр

380

Гуйль

400

Болд

500

Мөс

2100

Ган

460

Тос ургам

1700

Хар тугалга

140

Зэс

400

Цагаан тугалга

250

Вольфрам

5600

Никель

460

Мод

2730

Сүү

3950

1300

Биеийн масс, хайлахын хувийн дулаанаас хамаарна.

Q=m*λ

Хайлах

температурт байгаа 1кг масстай биеийг бүрэн хайлуулахад шаардагдах дулааны энергийг хэлнэ.

Хөнгөн цагаан 6600

Мөнгөн ус

-390

Төмөр

15350

Мөнгө

9600

Алт

10630

Спирт

-1140

Мөс

00

Болд

15000

Зэс

10850

Цайр

4200

Нафталин

800

Хар тугалга

3270

хайлахын хувийн дулаан (ж/кг) Хөнгөн цагаан 3,9 ∙ 105

Мөнгөн ус

0,88∙ 105

Төмөр

2,7 ∙ 105

Мөнгө

0,84∙ 105

Алт

0,66 ∙ 105

Спирт

0,13 ∙ 105

Мөс

3,4 ∙ 105

Болд

1,2 ∙ 105

Зэс

1,8 ∙ 105

Цайр

0,98 ∙ 105

Нафталин

1,5 ∙ 105

Хар тугалга

0,25 ∙ 105

 Дулааны

энергийн хэмжээ нь биеийн масс, ууршихын хувийн дулаанаас хамаарна.

Q=m*r

Буцлах

температурт байгаа 1кг бодисыг бүрэн уур болгоход шаардагдах дулааны хэмжээг хэлнэ.

Азот

-1960

Зэс

25800

Аммиак

-330

Мөнгөн ус

3570

Ус

1000

Хар тугалга

17500

Төмөр

30500

Спирт

780

Хүчилтөрөгч

-1830

Эфир

350

Тос (ургам)

3200

Цагаан тугалга

23000

Уур үүсэхийн хувийн дулаан (ж/кг) Ус

2,3 ∙ 106

Спирт

0,9 ∙ 106

Мөнгөн ус

0,3 ∙ 106

Эфир

0,4 ∙ 106

. 1,5т масс òîîñãîí çóóõûã 100Ñààñ 200Ñ õүðòýë õàëààõàä ÿìàð äóëààí çàðöóóëàõ âý? 2. Хайлах температурт байгаа 2гр зэсийг бүрэн хайлуулахад шаардагдах дулааныг ол. 3.Буцлах температурт байгаа 200гр масстай эфирийг уур болгоход шаардагдах дулааныг ол. 1

 Түлш

шатах үед ялгарах дулааны энергийн хэмжээ нь түлшний масс ба төрлөөс хамаарна.

Q=m*q

Бензин

4, 6∙ 107

Керосин

4, 6∙ 107

Модны түлш

3, 4∙ 107

Кокс

2, 9∙ 107

Хуурай мод

1∙ 107

Нефть

1, 4∙ 107

Чулуун нүүрс

2, 7∙ 107

Спирт

2, 7∙ 107

1кг

түлшийг бүрэн шатаахад ялгарах энергийн хэмжээг хэлнэ.

➢ ➢ ➢

➢

➢ ➢

➢

➢

Бодлогын өгүүлбэрийг анхааралтай уншиж ойлгох Бодлогын өгүүлбэрт өгөгдсөн нөхцөлүүдийг бичих өгсөн нь бодолт олох нь Бодлогыг бодлогын нөхцөлд өгөгдсөн олох зүйлийн үндсэн томъёог бичих Шууд орлуулага хийж бодож болох эсхийг ажиглах Шууд бодож болохгүй тохиолдолд тухайн хэмжигдэхүүнийг олох арга замыг хайх Бодолтыг аль болохоор хялбар аргыг сонгож авч хийх эрэмэлзэх Нэгжийг хураах зөв хариу нэгж гаргах тал дээр анхаарах

➢ ➢

➢ ➢ ➢

➢

➢

Q = mc∆t0 (ж) m – биеийн масс (кг) с – бодисын хувийн дулаан шингээлт (ж/кг 0с) ∆t 0 – температурын өөрчлөлт (0c) t 00 – эцсийн температур (0 c) t 0– эхний температур (0 c) Q= mλ (ж) λ – бодисын хайлахын хувийн дулаан (ж/кг) Q= mr (ж) r – бодисын уур үүсэхийн хувийн дулаан (ж/кг)

Q = mq (ж) ➢ q – Түлш шаталтын хувийн дулаан ➢ c, λ,r,q-ийн утгуудыг хүснэгтээс авна ➢

100м урт, 6м өргөн, 2м гүн усан сан доторх усыг 150c –аас 250хүртэл халаахад ямар хэмжээний дулаан зарцуулах вэ? өгсөн нь

бодолт

Q = mc ∆t0

a = 100 м Шууд орлуулага хийхэд бодисын масс өгөгдөөгүй учир массыг эхлээд олно. Өмнөх ангиуддаа бид бодисын массыг В=6м олохдоо нягтаа эзэлхүүнээр нь үржүүлж олж байсан аргаа h=2м ашиглана. 0 С=4200ж/кг с m = ρv 0 t = 15 c Мөн оруулага хийхэд эзэлхүүн өгөгдөөгүй учир нь v –ийг олно t = 250c олох нь Q=?

V=aвh V = 100м∙6м∙2м = 1200м3 Цэвэр усны нягт 1000кг/м3 болохыг хүснэгтээс харна

m =1000кг/м3∙1200м3=1200000кг Q =1200000кг∙4200ж/кг0с∙100с =50400000000ж=5.04∙107кЖ

Бодлогууд

1-р түвшин

1. 200 г масстай хөнгөн цагаан жижигхэн тогоон

дотор 1,5 л усыг 200С-аас буцлах хүртэл халаахад ямар дулаан шаардлагатай вэ? (1. 518,7кЖ, 2.518,7Ж, 3. 5187∙103Ж, 4. 5187∙102) 2. Нефть шатаах үед ялгарах энергийн хэмжээг тооцоол. Масс 2т. 3.Буцлах температурт байгаа 100гр спиртийг бүрэн ууршуулахад шаардагдах энергийг ол. 4.-10 градус температурт байгаа 5кг мөсийг ууршуулахад ялгарах энергийг ол. 5. Хэрэв усанд 178,5кЖ энерги өгч байвал, ямар хэмжээний усыг 150С-аас буцлах хүртэл халааж болох вэ?

1. 800 г масс бүхий хөнгөн цагаан саван дотор 5л эзэлхүүнтэй усыг 100С-аас буцлах хүртэл халаав. Сав, ус хоёрыг халаахад ямар хэмжээний дулаан зарцуулав? (1956,24кЖ) 2. 0,5л эзэлхүүн бүхий ус, 500г масстай цагаан тугалга, 2см3 эзэлхүүн бүхий мөнгө, 0,5м3эзэлхүүнтэй болд, 0,2т масстай гуулийн температурийг тус тус 10С-аар халаахад ямар хэмжээний дулаан шаардагдах вэ? (2,1кЖ, 125Ж, 5,25Ж, 1950кЖ, 76кЖ) 3. Буцалгамал ус бүхий шилэн аяга (250см3) 140С хүртэл хөрөхдөө ямар хэмжээний дулаан алдах вэ? (1. 90,3кЖ, 2. 903кЖ, 3. 903∙103Ж, 4. 903Ж ) 4. 60м3эзэлхүүн бүхий тасалгаан доторхи агаарыг 100С-аас 200Схүртэл халаахад, ямар хэмжээний дулаан шаардагдах вэ? (1. 774кЖ, 2. 77,4кЖ, 3. 774∙102Ж 4. 774∙104Ж) 5. 3 л багтаамж бүхий халуун савыг буцалгасан усаар дүүргэв. Түүн доторх усны температур хоногийн дараа 770С хүртэл буурав. Усны дотоод энерги ямар хэмжээгээр өөрчлөгдсөн бэ? (295,8кЖ-аар хорогдов)

3-р түвшин 1. 300 ширхэг тоосгоор барьсан тоосгон зуух 700С-аас 200С хүртэл хөрөхдөө ямар хэмжээний дулаан алдах вэ? Нэг тоосгоны масс 5кг (1. 66000кЖ, 2. 6600кЖ, 3. 66∙105Ж, 4. 66∙104Ж) 2. Хэрэв шилэн аяган доторх усанд 10Ж дулаан өгвөл, усны температур ямар хэмжээгээр өөрчлөгдөх вэ? Шилэн аяганы багтаамж 200см3 (≈0,010С-аар нэмэгдэнэ) 3. Хэрэв усанд 178,5кЖ энерги өгч байвал, ямар хэмжээний усыг 150Саас буцлах хүртэл халааж болох вэ? (1. 500г, 2. 50г, 3. 0,5г, 4. 5∙103г) 4. Хэрэв мөсний анхны температур нь 00С;-10С;-100С байвал,5кг масс бүхий хэсэг мөсийг хайлуулахын тулд ямар ямар хэмжээний дулаан шаардагдах вэ? (1700кЖ, 1710,5кЖ, 1805кЖ) 5.2х5х10 см3 хэмжээ бүхий хар тугалган хавтгайг хайлах температурээс 270С хүртэл хөргөж, талсжуулахад ямар хэмжээний энерги суллагдан гарах вэ? (75,7кЖ) 6.Хэрэв усны уур 1000С температуртэй байвал, 1г усны уурыг ус болгон хувиргахад дотоод энерги нь яаж, ямар хэмжээгээр өөрчлөгдөх вэ? (2300Ж-аар багасна) 7.10 г масстай усыг, 2г масс бүхий спиртийг, 8г масстай эфирийг тус тус уур болгон хувиргахад шаардагдах дулааны тоо хэмжээг тодорхойл. Шингэн бүхнийг буцлах температур хүртэл халаасан гэж тооц (23кЖ, 1800кЖ, 3200кж)

4-р түвшин 1.0,75кг масс бүхий усыг 200С-аас 1000С хүртэл халаагаад, дараа нь 250 г масстай уур болгон хувиргахад ямар хэмжээний энерги зарцуулах вэ? (1. 827кЖ, 2. 827Ж, 3. 827∙104Ж, 4. 827∙102) 2. -100С температурт авсан 2кг масстай мөсийг 1000С температурт уур болгон хувиргахад ямар дулаан шаардагдах вэ? (1. 6162кЖ, 2. 6162Ж, 3. 6162∙102Ж, 4.616,2кЖ) 3.11 кг усны уур шингэн болон хувирахад ямар хэмжээний дулаан суллагдсан гарах вэ? (≈25000 кЖ) 4. 5кг масс бүхий бензин, 10кг масстай чулуун нүүрсийг бүрэн шатахад ямар хэмжээний энерги суллагдах вэ? (2,3∙105кЖ, 3∙104кЖ)

5. 5м3эзэлхүүн бүхий хуурай хус мод бүрэн гүйцэт шатахад ямар дулаан суллагдан гарах вэ? (1. 4,55∙105кЖ, 2. 4,55∙107кЖ, 3. 455∙1010кЖ, 4. 445∙109Ж) 6. 0,25м3керосин, 0,00005м3спирт, 25л эзэлхүүн бүхий бензин, 250л эзэлхүүнтэй нефтийг гүйцэт шатаахад суллагдах энергийн хэмжээг тус тус тодорхойл (9,2∙106кЖ, 1,08∙104кЖ, 8,16∙105кЖ, 8,8∙106кЖ) 7. 1,5 л эзэлхүүн бүхий бензин, 0,5л эзэлхүүнтэй спирт хоёрыг холилоо. Энэхүү түлшийг гүйцэт шатахад суллагдах дулааныг тооцон бод (6,14∙104кЖ)