9. SINIF

Kİ KA

20 DAKİKADA BİYOLOJİ

DA

ÖĞRENCİ DEFTERİ

1. Dönem

Aylin ATAR

Didem ÖZBAY SARIAYDIN

DAKİKA YAY I N L A R I

SERİ: ÖĞRENCİ DEFTERLERİ Copyright  MPS Basım Yayın İth. İhr. Tic. Ltd. Şti.

Kİ KA

ISBN: 978-625-8084-84-9 Sertifika No: 50196

Dizgi - Grafik

Dakika Dizgi Servisi

Baskı

Platin Ofset Sertifika No: 49236 Halkalı / İSTANBUL

Genel Dağıtım

DA

Karekök Rasimpaşa Mah. Karakolhane Cd. No:16/2 Kadıköy / İSTANBUL Telefon: (216) 418 36 70 – 330 08 57 www.dakikayayinlari.com

Birinci Basım

Bu kitabın ve sistemin her hakkı saklıdır. Tüm hakları MPS Basım Yayın İthalat İhracat Ticaret Limited Şirketine aittir. Kısmen de olsa alıntı yapılamaz. Metin, biçim ve sorular yayımlayan şirketin izni olmaksızın elektronik, mekanik, fotokopi ya da herhangi bir kayıt sistemiyle çoğaltılamaz, yayımlanamaz.

ÖN SÖZ

Kİ KA

Değerli Öğretmenler, Sevgili Öğrenciler, Öğretim sürecinin en önemli unsurlarından biri zamanı verimli kullanmaktır. Uzun ve titiz bir çalışmanın sonucunda sizlere sunduğumuz öğrenci defteri ile bu hedefe daha kolay ulaşacağınıza inanıyoruz.

Dikkat süresi, bir insanın dikkati dağılmadan bir işe odaklandığı sürenin toplamıdır. Peki, bir iş üzerine tümüyle yoğunlaşan bir insan için dikkat süresi kaç dakikadır? Diğer bir ifadeyle bizler, çok önemsediğimiz bir işe en fazla kaç dakika odaklanabiliyoruz? Bu konuda yapılan bilimsel araştırmalar, bu sürenin ortalama 20 dakika olduğunu gösteriyor. Bu sebeple, defterimiz her bir ders için yaklaşık 20 dakikalık bir öğretim süresi düşünülerek hazırlanmıştır. Lise giriş sınavı sorularının çözülebilmesi için konuyu bilmenin yeterli olmadığı artık herkes tarafından kabul edilmektedir. Konuyu bilmenin yanı sıra, doğru ve hızlı düşünebilme, soruyu değerlendirebilme, çözüm alternatifleri arasından doğru ve kısa yöntemi seçebilme, işlemi kısa sürede ve hatasız yapabilme gibi etkenlerin de belirleyici öneme sahip olduğu açıktır.

DA

Bu defter hazırlanırken ortaokul müfredatı dikkatle incelenmiş, sınırları tespit edilmiştir. Lise giriş sınavının soruları; konu ve soru dağılımı, soru tipleri ve öğrenciden istenen yaklaşım tarzları göz önüne alınarak analiz edilmiştir. Bu tespit ve analizden sonra konuya ışık tutan değişik kaynakların desteği ve yazarın öğretmenlik birikimiyle bu defter oluşturulmuştur. Defterin rahat anlaşılabilmesini sağlamak ve sıkıcılıktan kurtarmak için mizanpaja, dizgiye, grafik çizimlerine ve baskıya azami özen gösterilmiştir. Bu kitabın yazımında desteklerini esirgemeyen yazarımız Aylin Atar’a; tashihinde yardımcı olan Coşkun Ocak ve Sevilay Kocabaş’a; dizgisindeki titiz çalışmalarından dolayı Mümine Akdeniz’e şükranlarımızı bildiririz. Tüm öğretmenlerimize ve öğrencilerimize yararlı olması dileğiyle...

Dakika Yayınları

İÇİNDEKİLER

Kİ KA

1. Bölüm: CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ Canlıların Ortak Özellikleri - 1

10

Canlıların Ortak Özellikleri - 2

18

Canlıların Ortak Özellikleri - 3

26

Canlıların Ortak Özellikleri - 4

34

2. Bölüm: CANLILARIN YAPISINDA BULUNAN TEMEL BİLEŞİKLER

44

İnorganik Bileşikler - 2

53

İnorganik Bileşikler - 3

61

İnorganik Bileşikler - 4

67

Organik Bileşikler / Karbonhidratlar - 1

73

Karbonhidratlar - 2

81

Karbonhidratlar - 3

86

Lipitler - 1

93

Lipitler - 2

100

Proteinler - 1

107

Proteinler - 2

113

DA

İnorganik Bileşikler - 1

120

Kİ KA

Enzimler - 1

126

Enzimler - 3

132

Vitaminler

140

Hormonlar ve Nükleik Asitler - 1

149

Nükleik Asitler - 2

156

Nükleik Asitler - 3

162

ATP (Adenozin trifosfat)

168

DA

Enzimler - 2

3. Bölüm: CANLILIĞIN TEMEL BİRİMİ HÜCRE Hücre Teorisi - Hücrenin Yapısı

178

Hücre Zarı

185

Hücre Zarından Madde Geçişleri – 1

191

Hücre Zarından Madde Geçişleri – 2

197

Hücre Zarından Madde Geçişleri – 3

202

Hücre Zarından Madde Geçişleri – 4

209

Hücre Zarından Madde Geçişleri – 5

214

DA

Kİ KA

Bu defterde işlenilen her bir dersi 20 Dakikada 9. Sınıf Biyoloji Soru Bankası ile pekiştirebilirsiniz.

Her test defterdeki ilgili dersin konu içeriğiyle sınırlandırılmıştır.

Her bölümün sonunda karma sorulardan oluşan “Bölüm Testleri” yer almaktadır.

Testlerde bulunan karekod ile ilgili dersin konu anlatımı ve soruların video çözümlerine ulaşılmaktadır.

Derslerin ilk sayfalarında bulunan karekod ile ders anlatım videolarına ulaşabilirsiniz.

Kİ KA

1BF659CB

DA

dakikavideocozum.com

Karekod okutun veya karekodun altında bulunan ‘Kod Gir’ alanına girin

KAREKOD TARA veya

Kod Gir

Karekod Kodunu Giriniz...

Testlerin ilk sayfalarında bulunan karekod ile soruların video çözümlerine ulaşabilirsiniz.

Kİ KA

1D20BE19

DA

dakikavideocozum.com

Karekod okutun veya karekodun altında bulunan ‘Kod Gir’ alanına girin

KAREKOD TARA veya

Kod Gir

Karekod Kodunu Giriniz...

Kİ KA

1. CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ 1. Ders: Canlıların Ortak Özellikleri – 1

2 Ders: Canlıların Ortak Özellikleri – 2

DA

3. Ders: Canlıların Ortak Özellikleri – 3 4. Ders: Canlıların Ortak Özellikleri – 4

Ders

1

!

Not

Bunları biliyor musunuz? Biyoloji ve Meslekler

1BF659CB

• Kamp yaptığımızda veya bir doğa yürüyüşüne katıldığımızda çevremizde çok sayıda varlık olduğunu gözlemleriz. Bu varlıkları merak ederek araştırır, yorumlar yaparız. İnsanlar da, çok eski çağlardan itibaren çevrelerindeki varlıkları araştırmış, bu varlıkları canlı ve cansız olarak gruplandırmıştır. • Canlı ve cansız varlıkların nasıl ayırt edilmesi gerektiğini canlıların hangi özelliklere sahip olduğunu, bu canlılardan nasıl yararlanılabileceği ile ilgili çalışmalar günümüzde de devam etmektedir.

Kİ KA

Canlı ya da organizma biyoloji ve ekolojide fonksiyonlarını mümkün olduğunca uyum sağlayarak sürdüren basit yapılı moleküllerin veya karmaşık organ ve sistemlerin bir araya gelmesiyle oluşan varlıklar için kullanılan bir kavramdır.

CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ – 1

!

• Hücre, gen ve canlıların temel yapıtaşları ile ilgili çalışan meslek gruplarına; genetik mühendisliği, moleküler biyoloji, biyokimya, hücre biyolojisi • Doku, organ ve vücut düzeyindeki yapıları inceleyen meslek gruplarına; veterinerlik, tıp ve sağlık bilimleri

• Biyoloji; tüm gezegeni kaplayan küresel boyuttan en küçük mikroskobik boyuta kadar canlıların özelliklerini, işlevlerini, yaşam alanlarını, birbiriyle ve çevreleriyle olan ilişkilerini, hücrelerini, metabolik faaliyetlerini inceleyen çok geniş bir bilim dalıdır.

DA

• Canlı ile ilgili tüm çalışmalara mühendislik çözümünün getirilmesi; biyomühendislik

• Bilim insanlarının, canlıların sahip oldukları özellikleri, diğer canlı ve cansız varlıklarla ilişkilerini merak edip incelemeleri sonucu, yaşam bilimi ya da canlı bilimi olarak adlandırılan biyoloji oluşmuştur.

• Organizmaların çeşitliliğini ve birbirleriyle etkileşimleri; paleontoloji, çevre mühendisliği

• Yeni gezegenler keşfetmek ve yaşam olup olmadığının delillerini araştırmak için astronom, kimyager, jeolog, paleontolog, moleküler biyolog ve diğer çeşitli bilim dallarındaki bilim insanlarıyla işbirliği içinde çalışan; astrobiyoloji örnek olarak verilebilir.

• Biyoloji; temel olarak öncelikle hayvanları inceleyen zooloji ve bitkileri inceleyen botanik olmak üzere iki ana alt dala ayrılmıştır. Gelişmelerle birlikte biyolojinin günümüzde birçok alt dalı tanımlanmıştır.

Biyolojinin alt bilim dalları şunlardır:

Sitoloji: Hücrelerin yapısını, çalışmasını ve görevlerini inceler. Histoloji: Benzer işlevdeki hücrelerin biraraya gelerek oluşturduğu dokuları inceler. Fizyoloji: Dokuların oluşturduğu organların ve canlılardaki sistemlerin işleyişini inceler. Anatomi: Canlıların iç yapısını inceler.

10

20 Dakikada 9. Sınıf Biyoloji

Biyokimya: Canlıların yapısına katılan kimyasal molekülleri, hücrelerde gerçekleşen tepkimeleri inceler.

Bunları biliyor musunuz? İhtiyoloji: Balıkları inceler.

Embriyoloji: Canlıların gelişme evrelerini inceler.

!

Entomoloji: Böcekleri inceler. Herpetoloji: Sürüngenleri ve

Morfoloji: Canlıların fiziksel özelliklerini, dış görünüşlerini inceler.

kurbağaları inceler. Ornitoloji: Kuşları inceler.

Kİ KA

Mikoloji: Mantarları inceler.

Mikrobiyoloji: Mikroskobik canlıların yaşam şekillerini inceler.

Viroloji: Virüsleri inceler.

Genetik: Canlıların kalıtsal benzer özelliklerini ve bu özelliklerin nasıl aktarıldığını inceler. Ekoloji: Canlıların birbirleriyle ve yaşadıkları çevreyle ilişkilerini inceler.

Taksonomi: Canlıları özelliklerine göre sınıflandırma çalışmaları yapar.

Genetik biliminin gelişimi, DNA molekülünün yapısının ve görevlerinin anlaşılmasını sağlamıştır.

Biyoteknoloji: Çeşitli canlıların veya hücrelerinin kullanımıyla endüstri, tıp, sanayi alanlarında fayda sağlayacak çeşitli maddelerin üretimi için çalışmalar yapar.

DA

Moleküler biyoloji: Canlıların yapısına katılan molekülleri inceler.

Örnek - 1

Benzer işlevdeki hücrelerin bir araya gelerek oluşturduğu dokuların yapısını inceleyen biyoloji alt bilim dalı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Sitoloji 

B) Histoloji 

C) Anatomi

D) Fizyoloji E) Morfoloji  

Çözüm:

20 Dakikada 9. Sınıf Biyoloji

11

Etkinlik - 1 Aşağıda verilen çalışma alanları ile bu alana en yakın meslek grubunu eşleştiriniz. Çalışma alanı

İnsan organ ve sistemlerinin fizyoloji ve anatomisinin incelenmesi

Kİ KA

1

2

Mikroorganizmalar ve oluşturdukları hastalıkların incelenmesi

3

Çeşitli canlılara ait genlerin kulanımıyla sağlık, endüstri gibi alanlarda uygun biyomoleküllerin üretimi

4

Canlıların yaşam sürdüğü ortamda birbirleriyle ve ortamla ilişkilerinin, dağılımlarının incelenmesi

5

Canlıların özelliklerine göre sınıflandırılma çalışmalarının yapılması

Meslek Grubu

b. Çevre mühendisliği

c. Tıp

d. Mikrobiyolog

e. Taksonomist

1

2

3

4

5

DA

a. Genetik mühendisliği

Örnek - 2

Canlıların birbirleriyle ve yaşadıkları çevreyle olan ilişkilerini inceleyen bilim dalı aşağıdakilerden hangisidir? A) Ekoloji 

B) Taksonomi 

D) Genetik E) Mikrobiyoloji  Çözüm:

12

20 Dakikada 9. Sınıf Biyoloji

C) Biyoteknoloji

• Canlıları, cansız varlıklardan ayırt etmede çeşitli kriterler kulanılır. Bu özellikler aynı zamanda canlıların ortak özellikleridir. Canlıların ortak özellikleri şunlardır:

Not

!

Cansız varlıklarda canlıların yapabildiği, solunum, beslenme, üreme, boşaltım... gibi olaylar gerçekleşmez. Cansız varlıklar yapılarında bazı inorganik moleküllerin bulunabilmesi ve pasif hareket edebilme özelliklerine sahiptir. Hava, su, taş, toprak kalem…cansız varlıklardır.

• Hücresel yapı • Solunum • Metabolizma

Kİ KA

• Beslenme

• Uyum (Adaptasyon) • Boşaltım

• Homeostazi

• Organizasyon

• Uyarılara tepki • Hareket • Üreme

• Büyüme ve gelişme

Hücresel yapı

!

Not

• Canlılar hücre sayısına göre bir hücreli canlılar ve çok hücreli canlılar olarak; hücre yapısına göre ise prokaryot ve ökaryot olmak üzere gruplandırılabilirler.

Prokaryot hücreye sahip canlıların (bakteri ve arke) tümü tek hücrelidir.

DA

• Canlıların yapısal ve işlevsel olan temel birimine hücre denir. Canlıların tümü hücre veya hücrelerden oluşmuştur.

• Bir hücreli canlılarda tüm metabolik işlevler tek hücrede gerçekleşir. Bakteri, arke, amip, paramesyum gibi canlılar bir hücrelidir. • Çok hücreli canlılarda çok sayıda hücre bir araya gelerek canlıyı oluşturur. Bazı protistler, şapkalı mantarlar, bitkiler, hayvanlar çok hücrelidir. Prokaryot hücre

Ökaryot hücre

• Prokaryot hücrede çekirdek bulunmaz. DNA molekülleri sitoplazmada serbest olarak bulunur.

• Ökaryot hücrede DNA molekülü çekirdek içinde bulunur.

• Protein sentezi yapan ribozomları bulunur.

• Mitokondri, endoplazmik retikulum gibi zarlı organelleri yoktur. • Bakteri ve arkeler prokaryot hücreye sahiptir.

Not

!

Ökaryot hücreye sahip canlıların bazıları tek hücreli, bazıları çok hücrelidir.

• Protein sentezi yapan ribozomları bulunur.

• Mitokondri, endoplazmik retikulum gibi zarlı organelleri vardır. • Protista, bitki, mantar ve hayvanlar ökaryot hücreye sahiptir. 20 Dakikada 9. Sınıf Biyoloji

13

Golgi cisimciği Çekirdek Mitokondri Ribozom

Çekirdek Sitoplazma DNA

Kİ KA

Lizozom

Hücre zarı

Plazmit Kromozom (DNA ve protein kılıf)

Prokaryot hücre

Endoplazmik retikulum

Ökaryot hücre

Örnek - 3

Canlıların tümünde aşağıdaki hücresel yapılardan hangisi ortak olarak bulunur? A) Çekirdek 

B) Mitokondri 

C) Ribozom

D) Lizozom E) Golgi cisimciği 

DA

Çözüm:

Örnek - 4

Canlı alemleri; bakteri, arke, protista, mantar, bitki ve hayvan olarak gruplandırılır. Bu alemlerde; I. prokaryot bir hücreli, II. ökaryot bir hücreli,

III. ökaryot çok hücreli, IV. prokaryot çok hücreli canlı gruplarından hangileri bulunmaz? A) Yalnız II 

B) Yalnız IV 

D) II ve III E) III ve IV 

Çözüm:

14

20 Dakikada 9. Sınıf Biyoloji

C) I ve II

Etkinlik - 2 Aşağıdaki görselleri verilen canlıların altlarına hücrelerinin prokaryot-ökaryot, tek hücreli-çok hücreli olma durumlarını yazınız. 1. Bakteri

3. Şapkalı mantar

Kİ KA

2. Amip

5. Menekşe

3. Yılan

DA

4. Paramesyum

20 Dakikada 9. Sınıf Biyoloji

15

20 Dakika

1

CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ – 1

1. Aşağıdakilerden hangisi biyoloji biliminin kapsam

1D20BE19

4.

alanında değildir? A) Canlıların birbirleriyle ve çevreleriyle olan ilişkilerini inceler. B) Canlıların beslenme şekillerine göre sınıflandırılmasını sağlar. C) Canlıya ait hücre ve hücresel yapıların incelenmesine olanak sağlar.

Kİ KA

D) Canlının metabolik faaliyetlerini inceler.

E) Canlının yaşadığı yeryüzünün şekillenmesinde etkili olan faktörleri inceler.

2. Son yıllarda teknolojinin gelişmesiyle de birlikte bilimsel

çalışmalar, hız kazanmıştır. Bu gelişmeler biyoloji bilimine olan ihtiyacı ve gerekliliği ortaya çıkarmıştır. Buna göre son yıllarda ortaya çıkan;



I. çevre sorunlarındaki artış,



II. hastalık çeşitlerinin artışı,



III. küresel iklim değişikliği



değişimlerinden hangileri biyoloji biliminin öneminin artmasına sebep olan olaylardandır? B) Yalnız II 



I. sahip olduğu hücre yapısını,



II. anne karnındaki gelişim basamaklarını,



III. anne ve babasından almış olduğu kalıtsal karakterleri,



IV. bulunduğu sınıflandırma basamaklarını



çözümlemesini istemiştir.



Buna göre; asistan yukarıda verilen sorulara cevap ararken aşağıdaki bilim dallarının hangisinden yararlanmamıştır? A) Sitoloji 

B) Genetik 

C) Taksonomi

D) Morfoloji E) Embriyoloji 

C) I ve III

DA

A) Yalnız I 

Bir bilim insanı asistanına laboratuvarda bulunan memeli bir canlının;

dakika





D) II ve III E) I, II ve III 

3. I. Bakteri

5.

I. Morfoloji canlının iç yapısını inceleyen bilim dalıdır.



II. Canlılar hücre sayısına göre tek hücreli ve çok hücreli olarak gruplandırılır.



II. Öglena



III. Çekirdek yalnızca ökaryot hücrelerde görülür.



III. Arke



IV. Bakteri, arke ve amip tek hücreli canlılardır.



IV. Paramesyum





Yukarıda verilen tek hücreli canlılardan hangileri prokaryot hücre yapısına sahiptir?

V. Mikrobiyoloji mikroskobik canlıları inceleyen bilim dalıdır.



Canlılara ait özelliklerle ilgili yukarıda verilen ifadelerden hangisi yanlıştır?

A) Yalnız I 

B) I ve III 

D) II ve IV E) III ve IV 

16

20 Dakikada 9. Sınıf Biyoloji

C) II ve III

A) I 

B) II 

C) III 

D) IV 

E) V

8. Su bulunan bir kap içerisine bir miktar pirinç ilave edilip

6. Biyoloji Canlıların kalıtsal özelliklerini inceler.

bu kap ışıklı ortamda 5 gün süreyle bekletiliyor. 5 günün sonunda kaptan alınan örnek mikroskopta incelendiğinde içinde hareket eden bazı şeylerin varlığı saptanmıştır.

Canlıların hücrelerinde gerçekleşen tepkimeleri inceler.



A) Kütleye sahip olma

Canlıların dış görünüşlerini inceler.

B) Solunum yapma C) Boşaltım yapma

Kİ KA

Canlıların iç yapısını inceler.

D) Beslenme



Yukarıdaki şekilde biyolojinin bazı alt bilim dallarının kapsam alanları verilmiştir.



Buna göre; bu şekilde aşağıdaki bilim dallarından hangisine ait bir açıklama bulunmamaktadır? A) Genetik 

Buna göre; aşağıdakilerden hangisi bu hareket eden cisme canlı diyebilmemiz için yeterli değildir?

B) Anatomi 

E) Üreme

C) Fizyoloji

9. Aşağıdakilerden hangisi hücre, gen ve canlıların te-

D) Biyokimya E) Morfoloji 

dakika

mel yapıtaşları ile ilgili çalışmalar yapılan alt bilim dallarından değildir?

A) Genetik mühendisliği B) Moleküler biyoloji C) Biyokimya

D) Paleontoloji

E) Hücre biyolojisi

DA

7.



Yukarıda verilen hücre çeşitleri ile ilgili;



I. çekirdek bulundurma,



II. hücre zarına sahip olma,



III. zarsız organel bulundurma



özelliklerinden hangileri ortaktır?

A) Yalnız I 

B) Yalnız III 

10. Tüm canlıların hücresel yapıları incelendiğinde;

I. hücre zarı,



II. sitoplazma,



III. DNA,



IV. ribozom,



V. çekirdek zarı



yapılarından hangileri tüm canlılarda ortak olarak bulunur?

C) I ve II

A) I ve II 

D) II ve III E) I, II ve III  1

E

2

E

3

B

4

D

B) II ve III 

C) III, IV ve V

D) I, II, III ve IV E) I, II, III, IV ve V  5

A

6

C

7

D

8

A

9

D

10

20 Dakikada 9. Sınıf Biyoloji

D

17

Ders Not

2

!

Canlıların tümü yaşamsal faaliyetleri için gerekli enerjiyi besinleri parçalayarak karşılar. Yani canlıların biyolojik yakıtı besindir.

CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ – 2

1DA4F9FE

Solunum • Canlıların tümü yaşamsal faaliyetlerini devam ettirebilmek için gerekli enerjiyi besinlerde depolanan kimyasal bağ enerjisinden karşılar. Besinlerin parçalanarak yapılarındaki enerjinin açığa çıkarılmasını sağlayan tepkimelere hücresel solunum denir. • Hücresel solunumda açığa çıkan enerji ATP sentezinde kullanılır. ATP hücrede kullanılabilir enerjinin kaynağıdır.

Hücresel solunumla Enerji

ATP'nin yapısına katılır.

Kİ KA

Besin

bağları parçalanır

Metabolik faaliyetlerde tüketilir.

Not

!

Oksijenli solunum

Oksijensiz solunum

Fermantasyon

Besinlerdeki enerjinin oksijen varlığında açığa çıkartılarak ATP üretimidir.

Besinlerdeki enerjiden oksijen yerine; kükürt, sülfat gibi moleküller kulanılarak ATP üretimidir.

Besinlerdeki enerjinin oksijensiz ortamda enzimler yardımıyla parçalanması ATP üretilip çeşitli fermantasyon ürünlerinin oluşmasıdır.

DA

Canlıların tümünde ATP sentezi ve tüketimi gerçekleşir. Solunum faaliyetlerinde enzimler görev alır. ATP sentezi ve enzim sentezi canlıların ortak özellikleridir.

• Canlılarda hücresel solunum oksijenli ve oksijensiz solunum olmak üzere iki çeşittir. Ayrıca bazı canlılar besin monomerlerini parçalayarak ATP üretirken fermantasyon yaparlar.

Örnek - 1

Hücresel solunumla ilgili, I. Canlıların tümünde ATP sentezlemek amacıyla gerçekleşir. II. Besinlerdeki kimyasal bağların parçalanmasıdır.

III. Oksijensiz solunum ve fermantasyon tepkimelerinde oksijen tüketilmez. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I  B) Yalnız II  D) II ve III E) I, II ve III 

Çözüm:

18

20 Dakikada 9. Sınıf Biyoloji

C) I ve II



Etkinlik - 1 Aşağıdaki ifadelerin doğru/yanlış olma durumlarını karşılarına yazınız. D

Y

1. Prokaryot hücrelerde zarlı organeller bulunmaz. 2. Fermantasyon ve oksijenli solunumda oksijen tüketilir.

Kİ KA

3. Prokaryot hücrelerde DNA sitoplazmada serbesttir. 4. Canlıların tümünde oksijenli solunum gerçekleşir.

Etkinlik - 2

Aşağıdaki boşlukları uygun terimlerle doldurunuz. 1.

Bakteri ve arke ................................ hücre yapısında canlılardır.

2.

Mantarlar aleminde bulunan canlılar ............................ hücre yapısındadır.

3.

Tüm canlılarda .............................. organeli bulunur.

4.

Hücrelerde besinin yapısındaki kimyasal bağ enerjisinin tepkimelerle açığa çıkmasına ............................ denir.

Örnek - 2

DA

Aşağıda prokaryot ve ökaryot hücrelere ait bazı özellikler verilmiştir.

Prokaryot

a

b

c

Ökaryot

Bu özelliklerle ilgili; I. a

sitoplazmada serbest DNA'ya sahip olma,

II. b

solunumla ATP sentezleme,

III. c

ribozoma sahip olma

eşleştirmelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I 

B) Yalnız II 

C) Yalnız III

D) I ve II E) I, II ve III 

Çözüm: 20 Dakikada 9. Sınıf Biyoloji

19

Bunları biliyor musunuz?

!

İnsanın tam dinlenme durumunda sahip olduğu metabolizma hızına bazal metabolizma denir.

Metabolizma • Hücrelerde gerçekleşen yapım, yıkım, dönüşüm gibi kimyasal olayların tamamına metabolizma denir. • Yapım tepkimeleri anabolizma; yıkım tepkimeleri katabolizma olarak da adlandırılabilir. • Basit yapıdaki moleküllerin birleşerek kompleks yapılı bileşikleri oluşturduğu reaksiyonlara anabolik reaksiyonlar denir.

Not Hücrede;

Kİ KA



!

Bazı anabolik reaksiyonlar şunlardır: n(Amino asit)

• Anabolizma hızı > Katabolizma hızı ise kütle artışı gerçekleşir. • Anabolizma hızı < Katabolizma hızı ise kütle azalır.

Nişasta + (n – 1) H2O (Nişasta sentezi)

n(Glikoz)

6CO2 + 6H2O

C6H2O6 + 6O2 (Fotosentez)

Trigliserit + 3H2O (Nötral yağ sentezi)

Gliserol + 3Yağ asidi

• Kompleks yapıdaki bileşiklerin parçalanarak basit yapıdaki moleküllerin oluştuğu reaksiyonlara katabolik reaksiyonlar denir.



DA

• Anabolizma hızı = Katabolizma hızı ise kütle değişimi olmaz.

Protein + (n – 1) H2O (Protein sentezi)

Not

!

Solunum gibi katabolik olaylarda ATP sentezlenir. Hidroliz tepkimelerinde ATP harcanmaz ve sentezlenmez.

Bazı katabolik reaksiyonlar şunlardır: Protein + (n – 1) H2O

n(Amino asit) (Protein sindirimi = hidrolizi)

Nişasta + (n – 1) H2O

n(Glikoz) (Nişasta sindirimi = hidrolizi)

C6H12O6 + 6O2 C6H12O6

20

20 Dakikada 9. Sınıf Biyoloji

6CO2 + 6H2O + ATP + Isı (Oksijenli solunum)

2C3H6O3 + 2ATP + Isı (Laktik asit fermantasyonu)

Örnek - 3 Bir bitki hücresinde meydana gelen, I. (n)glikoz → Nişasta II. 6CO2 + 6H2O → C6H12O6+6O2 III. C6H12O6 + 6O2 → 6CO2 + 6H2O + ATP

A) Yalnız I 

Kİ KA

olaylarından hangileri anabolik tepkimelere örnektir? B) Yalnız II 

C) Yalnız III

D) I ve II E) I ve III 

Çözüm:

DA

Örnek - 4

I. Anabolizma > Katabolizma II. Anabolizma = Katabolizma

III. Anabolizma < Katabolizma

İnsanda yukarıdaki durumlardan hangilerinin gerçekleşmesi bireyde büyümeye neden olmaz? A) Yalnız I 

B) Yalnız II 

C) Yalnız III

D) I ve II E) II ve III 

Çözüm:

20 Dakikada 9. Sınıf Biyoloji

21

Not

!

• Canlılar yaşamsal faaliyetlerine devam edebilmek için enerjiye ihtiyaç duyar. Canlıların enerji ihtiyacını karşılamak için gerekli kaynakları temin etmesine beslenme denir. • Canlılar enerjiyi üretmek dışında; hücre yapısına katılan maddeleri elde etme, yeni hücreler oluşturma amacıyla da beslenir. • Bazı canlılar ihtiyaç duyduğu temel besinleri inorganik maddelerden organik besin üreterek karşılarlar. Kendi besinlerini üreten canlılara ototrof (üretici) denir.

Kİ KA

Kemosentez yaparak besin üretimi prokaryot olan bazı bakteri ve arkelerde gerçekleşir. Ökaryot hücreli canlılarda gerçekleşmez.

Beslenme

• İhtiyaç duyduğu temel besinleri diğer canlılardan karşılayan canlılara ise heterotrof (tüketici) denir.

Ototrof beslenme

• Canlının kendi besinini sentezleyerek beslenmesidir.

• Ototrof beslenen canlılardan güneş enerjisinden faydalanarak (fotosentezle) besin üretenlere fotoototrof canlı denir.

DA

• Bazı bakteriler, algler, öglena ve bitkiler fotoototroftur.

• Ototrof beslenen canlılardan inorganik maddeleri oksitleyerek enerji elde eden (kemosentez) ve bu enerjiyle besin üretenlere kemoototrof canlı denir. • Bazı bakteri ve arkeler kemoototroftur.

22

20 Dakikada 9. Sınıf Biyoloji

Heterotrof beslenme Not

!

Kİ KA

Böcekçil bitkiler hem ototrof hemde heterotrof beslenir. Bitki ihtiyaç duyduğu azotu karşılamak için böcekle beslenir. Besinini ise fotosentezle kendi sentezler.

• Besin ihtiyacını üretici canlılardan ya da diğer tüketici canlılardan karşılayarak beslenmedir.

• Heterotrof beslenen canlılar bazı bakteriler, amip, paramesyum gibi bazı tek hücreli canlılar, mantarlar ve hayvanlar gibi çok hücreli canlılardır.

DA

Örnek - 5

Aşagıdaki canlılardan hangisi ototrof değildir?

A) Şapkalı mantar 

B) Öglena 

C) Kemosentetik bakteri

!

D) Buğday E) Yeşil alg 

Not

Çözüm:

Canlılar su ve mineral gibi inorganik besinleri dışarıdan hazır olarak alırlar.

20 Dakikada 9. Sınıf Biyoloji

23

20 Dakika

2

CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ – 2

02FA910E

3.

1. Canlıların Ortak Özellikleri

X Enerjinin açığa çıktığı tepkimeler

Z Canlının, madde

Y Hücredeki

ve enerji ihtiyacını

Kİ KA

tüm yapım ve yıkım

karşılamak için yaptığı faaliyet

tepkimeleri



Yukarıdaki şekilde X, Y ve Z ile canlıların ortak özelliklerine ait bazı açıklamalar verilmiştir.



Buna göre; X, Y ve Z’nin ifade ettiği özellikler aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? X Hücresel solunum

B)

Hücresel solunum

C)

Hücresel yapı

D)

Beslenme

E)

Metabolizma

Yukarıda verilen canlılar ile ilgili;



I. Işık enerjisine ihtiyaç duyarlar.



II. Gerçekleştirdikleri beslenme şekli heterotrof beslenmedir.



III. Klorofil pigmenti bulundururlar.



yargılarından hangileri doğrudur?

A) Yalnız I 

Z

Beslenme

Hücresel yapı

Metabolizma

Beslenme

Metabolizma

Beslenme

Hücresel solunum

Metabolizma

Hücresel solunum

Beslenme

DA

A)

Y



2. I. Protein sentezi

B) Yalnız II 

C) I ve III

D) II ve III E) I, II ve III 

dakika

zinciri

4. • İnorganik maddelerden organik besin sentezi gerçekleştirebilen canlılardır.

• Basit moleküllerden karmaşık yapılı moleküllerin elde edilmesidir.



• Besin ihtiyacını üreticilerden veya diğer tüketicilerden karşılayan canlının beslenme biçimidir.



II. Fotosentez



III. Hücresel solunum





Yukarıda, canlılarda gerçekleşebilen bazı metabolik faaliyetler verilmiştir.

• Çekirdek ve zarlı organeller bulundurmayan hücre tipidir.



Yukarıda canlılara ait bazı kavramların tanımları verilmiştir.



Buna göre bu tanımlar aşağıdaki kavramlarla eşleştirildiğinde hangisine ait tanım bulunmamaktadır?



Buna göre verilen olaylardan hangileri anabolik faaliyetlerdendir?

A) Yalnız I 

B) Yalnız III 

D) II ve III E) I, II ve III 

24

20 Dakikada 9. Sınıf Biyoloji

C) I ve II

A) Otçul canlı 

B) Anabolizma 

C) Heterotrof

D) Prokaryot E) Ototrof 

5. Aşağıdaki tabloda bazı canlılara ait özellikler verilmiştir.

Canlı Özellik

7. Aşağıda verilen canlılardan hangisinin beslenme şekli diğerlerinden farklıdır?

K

L

M

A) Amip 

Oksijen kullanma

B) Alg 

C) Çam

D) Fasulye E) Papatya 

Klorofil bulundurma CO2 özümlemesi yapma

Kİ KA

8. Kompleks yapıdaki bileşiklerin parçalanarak basit yapı-



( ; var, ; özellik yok)



Tablodaki bilgilere göre K, L ve M canlılarından hangileri ototrof besleniyor olabilir? A) Yalnız L 

B)K ve L 

daki moleküllerin oluştuğu reaksiyonlara katabolik reaksiyonlar denir.

C) K ve M

Buna göre;



I. n(Glikoz)



II. Maltoz + H2O



III. Protein + (n – 1) H2O



reaksiyonlarından hangileri katabolik reaksiyonlara örnek olarak verilebilir?

X

6.

Y

Glikojen + (n – 1) H2O Glikoz + Glikoz

A) Yalnız I 

dakika

D) L ve M E) K, L ve M 



n (Amino asit)

B) Yalnız III 

C) I ve II

D) II ve III E) I, II ve III 

Z

DA

9. I. Bebeklerde büyüme



Yukarıdaki şekillerde X, Y ve Z ile gösterilen düzeneklerle ilgili;



I. X düzeneğindeki bitki gündüz saatlerinde fotosentez gerçekleştirebilir.



II. Y düzeneğindeki fare kaptaki oksijen tükendiği için bir süre sonra ölür.



III. Z düzeneğindeki fare ile bitki arasında gaz alışverişi gerçekleştiği için daha uzun süre yaşayabilir. yargılarından hangileri doğrudur?



A) Yalnız I 

B) Yalnız III 



II. Sindirim yapma



III. Bitkilerde besin sentezi



IV. Solunum yapma



Yukarıda canlılarda görülen bazı metabolik faaliyetler verilmiştir.



Buna göre verilen faaliyetlerden anabolizma ve katabolizmaya ait olanlar aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?

C) I ve II

D) II ve III E) I, II ve III  1

B

2

C

3

C

4

A

5

Anabolizma

Katabolizma

A)

I ve II

III ve IV

B)

I ve III

II ve IV

C)

II ve III

I ve IV

D)

III ve IV

I ve II

E)

Yalnız IV

I, II ve III



D

6

E

7

A

8

D

9

20 Dakikada 9. Sınıf Biyoloji

B

25

Ders

3

CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ – 3

3FAB4163

Boşaltım

Kİ KA

• Hücrelerde metabolizma faaliyeti ile oluşan atıkların vücuttan uzaklaştırılmasına boşaltım denir. • Tatlı sularda yaşayan tek hücreli amip, paramesyum gibi canlılar hücre içinde bulunan fazla suyu kontraktil kofullarıyla uzaklaştırır. • Bitkiler; terleme, yaprak dökümü, yapraklardan damlama yaparak çeşitli boşaltım ürünlerini uzaklaştırır. • İnsanda metabolik atıklar ve fazla olan çeşitli maddeler: solunumla, idrar üreterek ve terleme ile vücuttan uzaklaştırılır.

Örnek - 1

Canlılarda boşaltımın temel amacı;

I. hücrelerin madde ihtiyacını karşılama,

DA

II. ATP sentezleme,

III. hücre içi dengeyi sağlama ifadelerinden hangileriyle açıklanabilir? A) Yalnız I 

B) Yalnız II 

D) II ve III E) I, II ve III  Çözüm:

26

20 Dakikada 9. Sınıf Biyoloji

C) Yalnız III

Örnek - 2 Canlılarda metabolik faaliyetler sonucu oluşan atık maddelerin vücuttan uzaklaştırılmasına "boşaltım" denir. Aşağıdaki olaylardan hangisi boşaltım örneği değildir? A) Böbreklerle azotlu atıkların kandan uzaklaştırılması

Kİ KA

B) Kan pH'sını düşüren karbondioksitin soluk verme ile atılması C) Kan glikoz düzeyi düştüğünde karaciğerden kana glikozun geçmesi D) Amipin hücre içindeki fazla suyu uzaklaştırması

E) Bitkilerin sonbahar aylarında yapraklarını dökmesi

Çözüm:

Homeostazi

• Çeşitli çevresel veya fizyolojik olaylara bağlı olarak hücrelerin dengelerini sabit ve kararlı tutma eğilimine homeostazi denir. • Her canlı homeostaziyi sağlamak amacıyla çeşitli metabolik olaylar gerçekleştirir.

DA

• İnsanda vücut sıcaklığının korunması, su ve pH dengesinin sağlanması homeostaziyi düzenler.

Örnek - 3

İnsanda homeostaziyi sağlamak amacıyla; I. idrar üretimi,

II. soluk verme,

III. terleme

olaylarından hangileri gerçekleşir? A) Yalnız I 

B) Yalnız II 

C) I ve III

D) II ve III E) I, II ve III  Çözüm:

20 Dakikada 9. Sınıf Biyoloji

27

Uyarılara tepki • Canlılara iç veya dış çevrelerinden gelen fiziksel, kimyasal ya da fizyolojik olabilen değişimlere uyarı denir. • Uyarılara karşı canlıların vücutlarında çeşitli değişimler gerçekleşir. Bu değişimlere tepki denir.

Kİ KA

• Canlılar kendine uygun uyarıları algılar ve uygun tepkiler verir.

Çeşitli canlıların uyarılara karşı oluşturduğu bazı tepki örnekleri şunlardır: • Küstüm otu bitkisinin yapraklarına dokunulduğunda yaprağının kapanması • Akşam sefası bitkisinin çiçeklerinin gece açılması • Köpeğin sıcak havada su içmesi

• İnsanların korktuğunda kalp atışının hızlanması • Ses duyan köpeğin kulaklarını dikleştirmesi

DA

• Ortamdaki ışık miktarına bağlı olarak öglenanın yer değiştirmesi

Örnek - 4

Canlıların ortak özelliklerinden biri olan uyarılara tepki verme ile ilgili, I. Birey kendini düşmanlarından korumak amacıyla gerçekleştirebilir. II. Hayvanlarda hareket ederek sağlanabilir.

III. Tepkiye neden olan etmenlerin tümü dış çevreden kaynaklıdır. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I 

B) Yalnız II 

D) I ve II E) I, II ve III 

Çözüm:

28

20 Dakikada 9. Sınıf Biyoloji

C) Yalnız III

Hareket • Canlıların yer veya konumlarını değiştirmesine hareket denir. • Hareket cansız varlıklarda da gözlenebilir. Örneğin taşıtlar hareket edebilir. Rüzgârın etkisiyle kum, kağıt gibi çeşitli varlıklar hareket edebilir.

Kİ KA

• Canlılar besin ihtiyaçlarını karşılamak, kendilerini korumak, üremek için hareket ederler.

Çeşitli canlılarda aktif yer değiştirme ya da konum değiştirme ile ilgili bazı hareket örnekleri şunlardır:

• Kuşların uçarak, balıkların yüzerek, yılanların sürünerek, kedinin koşarak yer değiştirmesi. • Tek hücreli canlılardan öglena ve bazı bakteri türlerinin kamçılarını kullanarak yer değiştirmesi. • Amipin yalancı ayaklarıyla yer değiştirmesi.

• Paramesyumun sillerini kulanarak yer değiştirmesi.

DA

• Bitkilerin ışığa doğru yönelmesi

Üreme

• Canlılar nesillerini devam ettirebilmek için kendilerine benzer yeni bireyler oluştururlar. Bu olaya üreme denir. • Canlılarda üreme; solunum, boşaltım, beslenme, homeostazi, adaptasyon gibi yaşamsal olayların gerçekleşmesi için değil, neslin devamlılığı için zorunludur. • Bir canlının farklı bir eşeye gereksinim duymadan, döllenme gerçekleştirmeden kendisi ile aynı kalıtsal yapıda yavru oluşturmasına eşeysiz üreme denir. • Aynı türe ait dişi bireyin ürettiği üreme hücresi (yumurta) ile erkek bireyin ürettiği üreme hücresinin (sperm) döllenmesi ile ata bireylerden farklı kalıtsal yapıda yavru oluşmasına eşeyli üreme denir. 20 Dakikada 9. Sınıf Biyoloji

29

Eşeysiz Üreme • Ata birey bir eşe ihtiyaç duymadan kendisi ile aynı kalıtsal özellikte yavrular oluşturur. • Canlılarda çoğunlukla mitoz bölünme ile gerçekleşir. • Tek hücreli canlılarda, bitkilerde, bazı omurgasız hayvanlarda gerçekleşebilir. • Çok sayıda yavru, kısa sürede oluşur. Bakterinin bölünerek eşeysiz üremesi aşağıdaki şekilde gerçekleşir:

Kİ KA

Bitkide eşeysiz üreme

DNA

DA

• Bakterinin DNA'sı eşlenerek iki katına çıkar. Bakterinin sitoplazması ikiye bölünerek aynı kalıtsal yapıda iki bakteri oluşur.

Eşeyli Üreme • Dişi ve erkek bireyler üreme hücrelerini çoğunlukla mayoz bölünme ile üretirler.

• Gametlerin döllenmesiyle yeni birey oluşur. • Mayoz bölünme ve döllenme kalıtsal çeşitliliğin oluşmasını sağlar. • Bitkilerde, hayvanlarda gerçekleşir. • Eşeysiz üremeden daha uzun sürede gerçekleşirken çoğunlukla daha az yavru oluşur.

30

20 Dakikada 9. Sınıf Biyoloji

Örnek - 5 Canlıların tümünde üreme; I. kalıtsal çeşitliliği artırma, II. birey sayısını artırma, III. homeostaziyi sağlama olaylarından hangilerini sağlamaya yönelik olarak gerçekleştirilir? B) Yalnız II 

C) Yalnız III

Kİ KA

A) Yalnız I 

D) I ve II E) II ve III 

Çözüm:

YGS - 2014

Canlılar; hareket, beslenme, solunum, boşaltım, uyarıya tepki verme, üreme ve büyüme gibi ortak özelliklere sahiptirler.

DA

Buna göre, bitkilerdeki bazı yaşamsal olaylar ile canlıların ortak özellikleri arasında yapılan aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi yanlıştır?

A) Atık maddeleri uzaklaştırma - Boşaltım B) CO2 kullanarak O2 üretme - Solunum

C) Madde yapımı ve yıkımı - Metabolizma D) Yavru oluşturma - Üreme

E) Işığa doğru yönelme - Uyarıya tepki verme

Çözüm:

20 Dakikada 9. Sınıf Biyoloji

31

20 Dakika

3

CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ – 3

3FD2EDD1

4. Canlılarda gerçekleşen;

1.



I. hormon salgılama,



II. terleme,



III. titreme



olaylarından hangileri homeostaziyi sağlamak amacıyla gerçekleştirilir? A) Yalnız I 

B) Yalnız II 

C) I ve III

Kİ KA

D) II ve III E) I, II ve III 



Yukarıdaki şekilde bitkide gerçekleşen bir olay verilmiştir.



Buna göre; bitkinin gerçekleştirdiği bu olay canlıların ortak özelliklerinden hangisine örnektir? A) Solunum 

B) Terleme 

C) Boşaltım

D) Beslenme E) Metabolizma 

2. Canlılar yaşamlarının devamlılığı için çevrelerinde geli-

dakika

5. I. Amipin yalancı ayaklarıyla gerçekleştirdiği hareket

II. Sazan balığının yüzmesi



III. Öglenanın kamçısıyla gerçekleştirdiği hareket



IV. Ayçiçeğin güneşe doğru yönelmesi



V. Yılanların sürünmesi



Yukarıda canlılarda gerçekleşen farklı hareket örnekleri verilmiştir.



Buna göre; verilen hareket örneklerinden hangisi diğerlerinden farklıdır?

şen fiziksel ve kimyasal değişimleri algılar ve buna karşı bir cevap oluştururlar. Bu olaya ........................ denir.

A) I 

Yukarıda verilen tanımlamada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi gelmelidir?

DA



A) Hareket 

B) Uyarılara tepki 

B) II 

C) III 

D) IV 

E) V

C) Homeostazi

D) Üreme E) Metabolizma 

3. Aşağıdaki canlılardan hangisinde eşeysiz üreme gerçekleşmez? A) Aslan 

B) Bitki 

C) Amip

D) Mantar E) Paramesyum 

32

20 Dakikada 9. Sınıf Biyoloji

6. • Köpeğin ses duyduğunda kulaklarını dikleştirmesi

• Tek hücrelilerde fazla suyun kontraktil kofullarla hücre dışına atılması



• İnorganik maddelerin ışık enerjisi sayesinde organik maddelere dönüşümü



• Korkulduğunda kalp atışlarının hızlanması



Yukarıda canlıların bazı ortak özelliklerine ait açıklamalar verilmiştir.

Bu açıklamalara bakılarak aşağıda verilen kavramlarla eşleştirildiğinde hangisinde kavram açıkta kalır? A) Beslenme 

B) Hareket 

C) Boşaltım

D) Uyarılara tepki E) Homeostazi 

7. I. Solunumla CO2 atılması

10. I. Kısa sürede çok sayıda yavru oluşur.



II. Bitkilerin yapraklarını dökmesi



II. Kalıtsal çeşitlilik sağlanmaz.



III. Paramesyumun kontraktil koful faaliyeti



III. Döllenme gerçekleşir.



Yukarıda verilenlerden hangileri canlılardaki boşaltım örneklerindendir?



IV. Temeli mayoz bölünmelere dayanır.



Yukarıda verilen ifadelerden eşeyli ve eşeysiz üremeye ait olanlar aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?

A) Yalnız I 

B) Yalnız III 

C) I ve II

D) II ve III E) I, II ve III 

Eşeysiz

Kİ KA

8. Aşağıdakilerden hangisinin gerçekleştirilmesi canlıla-

rın hayatsal faaliyetlerinin devamı için zorunlu değildir? A) Boşaltım 

Eşeyli



B) Homeostazi 

C) Üreme

D) Uyarılara tepki E) Beslenme 

A)

I ve II

III ve IV

B)

II ve III

I ve IV

C)

II ve IV

I ve III

D)

III ve IV

I ve II

E)

II, III ve IV

Yalnız I

dakika

11. Canlılar yaşamsal faaliyetlerinin devamlılığı için homeos-

9.

1

2

tazi (iç denge) kurmak zorundadırlar.



Canlıların homeostaziyi koruyabilmek için;



I. azotlu boşaltım atıklarının vücuttan uzaklaştırılması,



II. dış ortamdan gelen uyarılara tepki oluşturma,



III. üreme yaparak yeni bireyler oluşturma



faaliyetlerinden hangilerini sürekli gerçekleştirmeleri gerekir?

3

DA

A) Yalnız I 

B) Yalnız III 

C) I ve II

D) II ve III E) I, II ve III 



Yukarıdaki şekilde verilen canlıda gerçekleşen eşeysiz üreme ile ilgili;



I. 1 numaralı olay DNA'nın eşlendiği evredir.



II. 2 numaralı olay sırasında hücre zarı ve hücre duvarı içeri doğru çöker.

12. I. Bakteri

II. Amip



III. 3 numaralı olay sonucu oluşan canlılar aynı kalıtsal özelliklere sahiptir.



III. İnek





yargılarından hangileri doğrudur?

Yukarıda verilen canlılardan hangileri eşeysiz üreyebilir?

A) Yalnız I 

B) Yalnız III 

C) I ve II

A) Yalnız I 

D) II ve III E) I, II ve III  1

C

2

B

3

A

4

E

5

D

B) Yalnız II 

C) Yalnız III

D) I ve II E) I, II ve III  6

B

7

E

8

C

9

E

10

D

11

C

12

20 Dakikada 9. Sınıf Biyoloji

D

33

Ders

4

!

Not

Büyüme; ortam koşulları uygunsa bitkilerde yaşamları boyunca devam ederken, hayvanlarda sınırlıdır.

CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ – 4

4AE3A2EB

Büyüme ve Gelişme • Canlının hacimce ve kütlece artışına büyüme denir. • Bir hücreli canlıların sitoplazma miktarının hacimce ve kütlece artışı büyümelerini sağlar. • Çok hücreli canlıların büyümesi, hücrelerin bölünerek hücre sayısının artışı ve hücrelerin sitoplazma miktarının hacimce ve kütlece artışı ile sağlanır.

Kİ KA

• İnsanda büyüme: ağırlık, boy uzunluğu, baş çevresi gibi ölçümlerle belirlenebilir. • Canlıların sahip olduğu yapıların zamanla değişerek fonksiyonel olarak olgunlaşmasına gelişme denir. Yeni doğan bebeklerin emeklemesi, yürümesi, koşması gelişimine örnektir.

Bunları biliyor musunuz?

!

Ağaçların yaşları gövdelerindeki halkalar sayılarak hesaplanabilir. (Bir açık bir koyu halka bir yaştır.)

DA

Bebeğin gelişimi

Örnek - 1

Canlıların tümünde büyüme; I. hücre sayısının artışı, II. sitoplazmanın kütle ve hacimce artışı,

III. mayoz bölünme olaylarından hangilerinin gerçekleşmesi ile sağlanır? A) Yalnız I 

B) Yalnız II 

D) I ve II E) I, II ve III 

Çözüm:

34

20 Dakikada 9. Sınıf Biyoloji

C) Yalnız III

Adaptasyon (Uyum) • Canlıların sahip olduğu genetik özellikleri sayesinde yaşam sürdükleri ortamda ihtiyaçlarını karşılamalarını, üremelerini sağlayan; değişen ortam şartlarına uyabilme yeteneğine adaptasyon (uyum) denir. • Canlıların belirli bir bölgede yaşaması ve nesillerini devam ettirebilmesi o bölgeye uyum sağladıklarının göstergesidir. Çeşitli canlılarda gözlenen bazı adaptasyon örnekleri şunlardır:

Kİ KA

• Çöl tilkilerinin krem rengi kürke, kutup tilkisinin beyaz kürke sahip olması • Su kuşlarının ayak parmaklarının perdeli olması

• Develerin enerji ve su ihtiyaçlarını karşılamak için hörgüçlerinde yağ depolaması • Kaktüslerin gövdelerinde su depolaması

• Bukalemunun bulunduğu ortama göre derisinin rengini değiştirmesi

DA

Örnek - 2

Develer hörgüçlerinde depoladıkları yağları parçalayarak elde ettikleri enerjiyle 9 gün kadar metabolik işlevlerini gerçekleştirirler. Ayrıca yağların parçalanması ile oluşan metabolik suyu da ihtiyaçları için tüketirler. Uzun kirpikleri kum fırtınalarına karşı gözlerini korur. Toynak yapıları ve uzun bacakları kumda yürümelerini kolaylaştırır.

Develerde gözlenen bu özellikler canlıların ortak özelliklerinden olan aşağıdaki kavramlardan hangisiyle ifade edilir? A) Adaptasyon 

B) Homeostazi 

C) Uyarılara tepki

D) Hareket E) Beslenme 

Çözüm: 20 Dakikada 9. Sınıf Biyoloji

35

Organizasyon • Ortak bir amacı gerçekleştirmek için yapılan çalışma düzenine organizasyon denir. Tek hücreli canlılarda küçükten büyüğe doğru organizasyon basamakları şu şekildedir:

Molekül

Organel

Hücre

Kİ KA

Atom Maddenin fiziksel ve kimyasal özelliklerini yansıtan en küçük birimdir.

Atomların bir araya gelmesiyle oluşan birimdir.

Hücre içinde çeşitli işlevleri gerçekleştiren birimdir.

Canlıların işlevsel yapı birimdir.

Çok hücreli canlılarda küçükten büyüğe doğru organizasyon basamakları şu şekildedir: Atom

DA

Organizma

36

20 Dakikada 9. Sınıf Biyoloji

Molekül

Organel

Hücre

Sistem

Organ

Doku

Organların bir araya gelerek oluşturduğu yapılardır.

Dokuların bir araya gelerek oluşturduğu yapılardır.

İnsan vücudunda çeşitli organlar

İnsan vücudunda çeşitli sistemler

Benzer işlevleri gerçekleştirmek amacıyla bir araya gelen hücre topluluğudur.

Etkinlik - 1 • Ototrof • Atom

• Katabolizma • Doku

• Molekül

Kİ KA

• Organ

• Homeostazi • Organel

Yukarıda verilen kelimeleri kullanarak boş bırakılan cümleleri uygun şekilde tamamlayınız.

1.

Gelişmiş yapıdaki canlılarda dokuların birleşmesiyle oluşan yapılara ........................... denir.

2.

Prokaryot ve ökaryot hücrelerin organizasyon düzeylerinde ........................, .............................., ........................... ve hücre ortaktır.

3.

Bir organizmanın kararlı ve dengeli bir iç ortama sahip olmasına ......................................... denir.



4. Fotosentez yaparak kendi besinini üreten canlılara ............................. denir.

Benzer işlevleri gerçekleştiren hücrelerin oluşturduğu yapıya .................... denir.

6.

Büyük moleküllerin küçük moleküllere ........................................ denir.

DA

5.

parçalandığı

reaksiyonlara

Etkinlik - 2

Çok hücreli gelişmiş yapılı bir maymuna ait aşağıdaki organizasyon düzeylerini kutuların içine numaralar yazarak basitten karmaşığa doğru sıralayınız.

Atom

Sistem

Doku

Organ

Hücre

Molekül

20 Dakikada 9. Sınıf Biyoloji

37

Etkinlik - 3 Bakteri

Şapkalı mantar

Kİ KA

Fil

Kuş

Çam ağacı

Paramesyum

Bakteri Fil

Şapkalı mantar Kuş

Çam ağacı Paramesyum

38

20 Dakikada 9. Sınıf Biyoloji

Aktif hareket edebilme

Ototrof beslenebilme

Metabolizmaya sahip olma

Ökaryot olma

Prokaryot olma

Akciğer solunumu yapma

Çok hücreli olma

Tek hücreli olma

DA

Canlıların adları

Görsellerde verilen canlıların aşağıdaki tabloda belirtilen özelliklere sahip olma durumlarını “ ” ile belirtiniz.

20 Dakika

CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ – 4

4C63E738

1. Büyüme ve gelişme ile ilgili aşağıdakilerden hangisi

4

3.



yanlıştır? A) Büyüme tek hücreli canlıların hacimce ve kütlece artışını ifade eder. B) Hayvanlarda sınırlı, bitkilerde ise sınırsız bir büyüme vardır. C) Çok hücreli canlılarda büyüme mayoz bölünme ile gerçekleştirilir.

E) Canlılarda gelişme yaşam boyunca gerçekleşebilir.

A) Doku 

Kİ KA

D) Gelişme sürecinde canlılara ait yapılar fonsiyonel olarak olgunlaşır.

ukarıda verilen iki canlının ortak olarak bulunaY bileceği en büyük organizasyon basamağı aşağıdakilerden hangisidir? B) Hücre 

C) Organ

D) Sistem E) Organel 

4. Aşağıdaki canlılardan hangisi diğerlerinden farklı bir organizyon basamağında görülebilir?

2. Aşağıdaki canlılardan hangisinde büyüme hücre bölünmeleri ile sağlanmaz?

B)

B) Amip 

C) Paramesyum

D) Bakteri E) Arke 

dakika

A)

A) Şapkalı mantar 

5.

Hücre

DA

X

C)







E)

Organ

D)

Y Organizma

Yukarıda çok hücreli bir canlıya ait organizasyon basamakları verilmiştir.



Buna göre; X ve Y ile gösterilen organizasyon basamakları aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? X

Y

A)

Doku

Organel

B)

Organel

Sistem

C)

Organel

Doku

D)

Doku

Sistem

E)

Sistem

Organel 20 Dakikada 9. Sınıf Biyoloji

39

6. I. Kurbağaların uzun dillere sahip olması

9.



II. Arı sütü ile beslenen dişi embriyoların kraliçe arıya dönüşmesi



III. Spor yapan bir kişinin kaslarının güçlenmesi



Yukarıda verilen olaylardan hangileri adaptasyon örneği değildir? A) Yalnız I 

B) Yalnız II 

C) I ve II



II. Karaciğer hücresi



III. Dolaşım sistemi



IV. Kıkırdak doku



Bir insana ait yukarıdaki yapıların basitten karmaşığa doğru sıralanışı aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? A) I - II - IV - III 

B) II - IV - I - III 

C) II - III - IV - I

D) III - IV - II - I E) IV - III - II - I 



I. İnsan doğduğu andan itibaren hızlı mitoz bölünmeler geçirmiştir.



II. Hem büyüme hem de gelişme söz konusudur.



III. İnsanda hücrelerde hacimce ve kütlece artış gözlenmiştir.



yargılarından hangileri doğrudur?

A) Yalnız I 

B) Yalnız III 

C) I ve II

D) II ve III E) I, II ve III 

10.

dakika

7. I. Böbrek

Yukarıda insanda gerçekleşen durum ile ilgili;

Kİ KA

D) II ve III E) I, II ve III 

8. Bitkilerin yaprak genişlikleri yaşam alanlarına göre değişkenlik gösterir.

DA





Yukarıda iki farklı yaşam alanında bulunan bitki örnekleri verilmiştir.



Buna göre; bitkilerde görülen bu durum aşağıdaki kavramlardan hangisi ile açıklanabilir? A) Homeostazi 

B) Boşaltım 



Bir çocukta görülen;



• yediği besinlerden enerji sağlaması



• metabolik atıklarını vücuttan uzaklaştırması



• annesi seslendiğinde gülmesi



• doğduğu güne göre kilo alması



faaliyetlerine bakılarak bu çocukla ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi söylenemez? A) Çocuk solunum yapmaktadır. B) Çocuk boşaltım yapmaktadır. C) Çocukta büyüme-gelişme görülmektedir.

C) Adaptasyon

D) Çocukta üreme davranışları görülür.

D) Büyüme - gelişme E) Organizasyon  1

40

C

2

B

3

B

20 Dakikada 9. Sınıf Biyoloji

4

A

E) Çocuk çevresel uyarılara tepki oluşturur. 5

D

6

D

7

B

8

C

9

E

10

D