COĞRAFYA #FasikülSoruKitabı

1

. Fasikül

DOĞAL SİSTEMLER - II Bu fasiküldeki testlerin ödev süreci ve yeri Konular

Test Adedi

Sayfa No

Canlıların Yeryüzüne Dağılışını Etki̇ leyen Faktörler

3

6-11

Ekosistemler ve Madde Döngüleri

2

12-15

Biyoçeşitlilik, Ekosistemler ve Madde Döngüleri

2

16-19

Ekstrem Doğa Olayları

1

20-21

Fasikül Bitirme Testi

1

22-23

Cevap Anahtarı

24

Yazar: AYKUT YÜCEİL

Ad Soyad: Sınıf - No:

BİYOÇEŞİTLİLİK, EKOSİSTEMLER VE MADDE DÖNGÜLERİ

Özetle...

Canlıların Yeryüzüne Dağılışını Etkileyen Faktörler

Fiziki (Doğal) Faktörler

• İklim (ışık, sıcaklık,

rüzgârlar, nem ve yağış)

• Yeryüzü şekilleri (yükselti, dağların uzanışı ve bakı)

Paleocoğrafya Faktörleri

Biyolojik Faktörler

• Kıtaların kayması

• İnsan faaliyetleri

• İklim değişikliği

• Diğer canlılar

• Sular • Toprak yapısı

Biyom

Görüldüğü yer

Tropikal yağmur ormanları

0° - 10° enlemleri arası, ekvatoral iklim bölgesi

Yıl boyu sıcak ve yağışlı

Yaprak dökmeyen geniş yapraklı ağaçlar ve orman altı florası

Orangutan, kaplan, goril, yılan, leopar, papağan, sürüngen ve böcek türleri

Savan biyomu

10° - 20° enlemleri arası, savan iklim bölgesi

Birbirini izleyen yağışlı ve kurak dönemler

Uzun boylu otlar ve orman oluşturmayan ağaçlar

Zebra, zürafa, fil, aslan, gergedan, yılan, kuş ve böcek türleri

Çöl biyomu

Dönenceler çevresi

Yıl boyu sıcak ve kurak

Susuzluğa dayanıklı cılız bitkiler

Deve, yılan, kertenkele, çöl faresi, akrep, böcek türleri

Yaprak döken orman biyomu

Okyanusal iklim bölgeleri

Yağış rejimi düzenli, kışlar ılık, yazlar serin

Sonbaharda yaprak döken ağaçlar

Boz ayı, sincap, geyik, çakal, tilki, kartal, yılan, kuş ve böcek türleri

Çalılık biyomu

30° - 40° enlemleri arası, Akdeniz iklim bölgesi

Yazlar kurak, kışlar ılık ve yağışlı

Yapraklarını dökmeyen bodur ağaç ve çalılar

Çakal, yaban keçisi, tavşan, puma, tilki, karaca, kuş türleri

Ilıman çayırlar biyomu

Orta kuşakta yarı kurak iklim bölgeleri

Yağış miktarı az yağış rejimi düzensiz

Bozkır, çayır ya da preri

Lama, bizon, geyik, ceylan, tavşan, çakal, kuş ve böcek türleri

İğne yapraklı orman biyomu

Sert karasal iklim bölgeleri

Kışlar uzun ve soğuk yazlar kısa ve serin

Çam, göknar, ladin gibi iğne yapraklı ağaçlar

Kurt, samur, vizon, boz ayı, baykuş, kuş türleri

Tundra biyomu

Kutup daireleri çevresi

Sıcaklık yılın büyük kısmında 0°C’nin altında

Ot, yosun, liken, nadiren çalı

Ren geyiği, kutup tilkisi, misk öküzü, kurt, kar kuşları

Kutup biyomu

Kutuplar çevresi

Sıcaklık yıl boyu 0°C’nin altında

Yok

Kutup ayısı, kutup tilkisi, fok, penguen

Dağ biyomu

Himalaya, And, Alp dağları gibi alanlar

Sıcaklık çevresine göre düşük

İğne yapraklı orman, dağ çayırı

Dağ keçisi, Tibet öküzü, kartal, kurt

Coğrafya

İklim özelliği

2

Bitki türleri

Hayvan türleri

k

Özetle...

Tundra İğne yapraklı ormanlar Geniş yapraklı ormanlar Ot toplulukları Ekvatoral yağmur ormanları Çöl Maki Yüksek dağlık alanlar Bitki örtüsü olmayan alanlar

Dünya'da bitki örtüsünün dağılışı

Ekosistemlerin Unsurları

Cansız Unsurlar

Canlı Unsurlar

Kimyasal Unsurlar

Fiziksel Unsurlar

• Bitkiler • Hayvanlar

• Işık

• Ayrıştırıcılar

• Rüzgâr • Yağış

Organik Maddeler

İnorganik Maddeler

Yağ, protein, vitamin ve karbonhidratlar

Su, oksijen ve karbondioksit

• Sıcaklık • Nem

Üçüncül Tüketiciler İkincil Tüketiciler Birincil Tüketiciler Üreticiler Besin piramidi

A Y

R

I

Ş

T

Güneş’ten gelen enerji fotosentez yolu ile bitkiler tarafından kullanılır ve besine dönüştürülür. Bitkilerin otçul hayvanlar tarafından, otçul hayvanların da etçil hayvanlar tarafından yenilmesi sonucu besin ve enerji bir canlıdan diğerine geçer. Besin zinciri denen bu olayda her canlı, bir önceki canlıdan aldığı enerjinin bir kısmını kullanır ve geriye kalan enerji bir sonraki canlıya geçer. I

R

I

C I

L

A R

Bitkilerin ürettiği ve depoladığı besinler, bitkileri yiyen otçul canlılara geçer. Otçullar da depoladıkları enerjiyi, kendilerini yiyen etçillere aktarırlar. Böylece besin zinciri, üreticilerden tüketicilere doğru gerçekleşmiş olur. Ayrıştırıcılar, üreticilerin ve tüketicilerin ölmesiyle vücutlarında kalan besinleri parçalayan mantar vb. canlılardır. Bu sayede, karbon, azot, fosfat gibi maddeler toprağa karışır ve döngülerini tamamlar.

3

1. Fasikül

Özetle...

BİYOÇEŞİTLİLİK, EKOSİSTEMLER VE MADDE DÖNGÜLERİ

Su, karbon, azot, fosfor, oksijen gibi maddeler, canlı ve cansız çevre arasında dolaşım halindedir. Katı, sıvı ve gaz halinde bulunabilen bu maddelerin düzenli olarak yaptıkları dolaşıma “madde döngüsü” denir.

Karbon Döngüsü Karbon; atmosfer, litosfer, hidrosfer ve biyosferde bulunur ve bir döngü içerisinde bu ortamlardan birbirine geçiş yapabilir. Karbon döngüsü, bitkilerin gün ışığında atmosferdeki karbondioksiti almalarıyla başlar. Alınan karbondioksit fotosentez sırasında kullanılır. Böylece bitkilerin yapısına katılan karbon atomları, bitkilerle beslenen hayvanlara, daha sonra da beslenme yoluyla diğer canlılara geçer. Üretim veya açığa çıkma

Tüketim veya depolanma

Canlıların solunum yapması

Üretici canlıları fotosentez yapması ile tüketilir.

Yanma

Canlıların bünyesinde depolanır.

Ölen canlıların ayrıştırılması

Fosil yakıtlarda depolanır.

Fosil yakıtların kullanılması

Karbonatlı kayaçlarda depolanır

Karbonatlı kayaçların çözünmesi

Deniz kabuklularının kabuklarında depolanır.

Deniz kabuklarının aşınması

Oksijen Döngüsü Karalardaki bitkilerin veya sulardaki fitoplanktonların fotosentez yoluyla açığa çıkardığı oksijen, atmosfer ve hidrosfere karışır. Oksijenin canlılar tarafından solunum yoluyla alınması sonucu da oksijen döngüsü gerçekleşir. Oksijen üretiminde fotoliz olayının, tüketiminde de yanma olayının payı vardır.

Azot döngüsü Atmosferde %78 oranında azot bulunur. Ancak havadaki azot, bazı bakteriler dışında, canlılar tarafından doğrudan kullanılamaz. Havadaki azot atmosferdeki elektrik deşarjları (şimşek, yıldırım, volkanizma gibi) sırasında nitratlara dönüşür. Bu maddeler yağışla toprağa geçer ve bitkiler tarafından topraktan alınırlar. Hayvanlar da bitkileri yiyerek bu azottan yararlanır. Hayvan ve bitki kalıntılarında bulunan azotlu moleküller, mantarlar ve bakteriler tarafından azot bileşiklerine dönüştürülür. Bir kısmı da serbest azot olarak havaya verilir. Bitkiler topraktaki azot bileşiklerini kökleri ile tekrar alır. Bu şekilde doğadaki azot döngüsü tamamlanmış olur. Doğadaki bitki ve hayvan artıklarının ayrıştırıcılar tarafından ayrıştırılarak amonyağa dönüştürülmesine nitrifikasyon denir. Topraktaki azotun atmosfere geri dönmesine denitrifikasyon denir.

Su döngüsü Güneş enerjisinin etkisiyle yer üstü (okyanus, deniz, göl,akarsu, bataklık) suları ısınır ve buharlaşır. Atmosfere su buharı olarak katılan su, yükselen hava akımları ile yukarılara kadar taşınır ve soğuyarak yoğunlaşır. Yağışlarla yeryüzüne inen suyun bir kısmı eğim etkisi ile yüzeysel akışa geçer, okyanuslara ve göllere ulaşır. Yağışların bir kısmı topraktan sızarak yer altı sularını oluşturur. Kar şeklinde düşen yağışlar, dağların doruklarında ve kutuplarda buzul halini alır. Bitki ve hayvanlar da kullandıkları suyu terleme yolu ile atmosfere vererek su döngüsüne katkıda bulunurlar.

Yağış Buzullar

Sızma

Buharlaşma

Yüzeysel akış

Su döngüsü

Coğrafya

4

Yoğuşma

Özetle...

Su Ekosistemleri Su ekosistemleri, denizel su ekosistemleri (deniz ve okyanus) ve karasal su ekosistemleri (göl, akarsu ve bataklık) olmak üzere ikiye ayrılır. Denizel su ekosistemleri tuzlu sulardan; karasal su ekosistemleri ise tuzlu, sodalı, acı göller dışında genellikle tatlı sulardan oluşur. Su ekosistemlerindeki biyoçeşitliliği suyun durgun veya hareketli olması, suların sıcaklık ve derinliği ile sulardaki ışık ve besin maddeleri etkiler. İklim değişiminin belirgin olmadığı su ekosistemlerinde karasal ekosistemler gibi kuşaklara rastlanmaz. Okyanus ve denizlerde 200 m derinliğe kadar olan ortam, canlı çeşitliliğinin fazla olduğu bölgelerdir. Bu durumun nedeni, güneş ışınlarının buraya kadar ulaşabilmesi ve su basıncının derinlerde yüksek olmasıdır. Sıcak ve soğuk okyanus akıntılarının karşılaşma alanlarında plankton adı verilen bitkisel ve hayvansal tek hücreli canlıların sayısı oldukça fazladır. Dolayısıyla bu alanların biyoçeşitlilik bakımından zengin olduğunu söylemek mümkündür. Mercan resifleri; tropikal bölgeler ile sıcak, temiz ve sığ sularda yaşayan mercan adı verilen hayvanların ölmesi sonucu bunlara ait kalıntıların birikmesiyle oluşan, biyoçeşitlilik açısından zengin bölgelerdir. Akarsuyun akış hızı ve yatak eğiminin fazla olduğu yerlerde bol miktarda alüvyal malzeme taşınır. Bu alanlarda akarsuyun hızlı ve bulanık olması birçok canlı için olumsuz sonuçlar doğurur. Genellikle akarsuların yukarı çığırında topografya daha engebeli olduğu için akış hızlıdır. Burada genellikle bazı böcek türleri ile alabalıklar yaşar. Eğimin azaldığı ve akışın yavaşladığı orta ve aşağı çığırda planktonlar ve dolayısıyla canlı çeşidi artar. Akarsuların denize döküldüğü alanlarda tatlı ve tuzlu su birbirine karıştığı için biyoçeşitlilik fazladır. Haliçler, sığ göller, bataklıklar, sazlıklar, sıcak ve soğuk suyun birbirine karıştığı alanlar, canlı çeşidi açısından zengindir. Bataklıkların da dâhil olduğu sulak alanlar (hidrobiyom), taban suyu seviyesinin yüksek olduğu kıyı kesimlerden başlayıp dağların yüksek kesimlerinde suyun birikmesine uygun olan çukur alanlara kadar devam eder. Sulak ekosistemler, kendilerine özgü bir flora ve faunaya sahip olduğu için karasal ekosistemler ile su ekosistemleri arasında geçiş özelliği gösterir. Sulak alanları koruma amacıyla 1971'de Ramsar sözleşmesi imzalanmış, Türkiye de sözleşmeyi 1994'de imzalamıştır. Türkiye'de 14 tane Ramsar alanı bulunmaktadır. Sulak alanların faydalarına, yer altı suyunun beslenmesi, sellerin şiddetinin azaltılması, suyun filtre edilerek kalitesinin iyileştirilmesi, zengin bir yaban hayatına barınak olması örnek verilebilir. Türkiye'deki Ramsar alanları: Göksu Deltası (Mersin), Akyatan Lagünü (Adana), Burdur Gölü (Burdur), Ulubat Gölü (Bursa), Seyfe Gölü (Kırşehir), Gediz Deltası (İzmir), Manyas Gölü (Balıkesir), Meke Maarı (Konya), Sultan Sazlığı (Kayseri), Yumurtalık Lagünleri (Adana), Kızılırmak Deltası (Samsun), Kızören Obruğu (Konya), Kuyucuk Gölü (Kars), Nemrut Kalderası (Bitlis) Ekstrem Doğa Olayları Astronomi Kökenli Meteor Düşmesi

Meteoroloji - Hidrometeoroloji Kökenli

Jeoloji ve Jeomorfoloji Kökenli

Ekstrem Sıcaklıklar

Volkanik Patlamalar

Fırtınalar ve Tropikal Siklonlar

Depremler

Şiddetli yağışlar, sel, taşkın

Tsunami

Kuraklık

Kütle Hareketleri

5

1. Fasikül

Öğreten Klasik

1.



3.

Biyoçeşitlilik, bir bölgedeki çeşitli özelliklere sahip bitki ve hayvan türleri ile mikroorganizmaların sayısını ve bu canlıların birbirleriyle olan ilişkilerini ifade eder. Çeşitli bitki ve hayvan türlerinin yaşadığı dünyada kıtaların ve bölgelerin biyoçeşitliliği aynı değildir.

Aşağıdaki dünya haritasında bazı yerler numaralandırılarak koyu renkle gösterilmiştir.



1

Biyoçeşitliliğin dünyadaki her yerde aynı olmamasının nedeni olarak aşağıdakilerden hangisi gösterilemez? A) İklim koşulları

B) Yer şekilleri

C) Toprak türü

D) Fay hatları



Kazanım Testi 01

CANLILARIN YERYÜZÜNE DAĞILIŞINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER - 1

2

E) Bitki örtüsü



Canlıların yeryüzüne dağılışında doğal, biyolojik ve paleocoğrafya faktörleri etkili olmuştur.



Aşağıdakilerin hangisi, canlıların yeryüzüne dağılışını etkileyen faktörlerden paleocoğrafyaya örnek olarak gösterilebilir?

4.

A) Otla beslenen hayvanların, toprağın verimli ve bitki örtüsünün gür olduğu topraklarda yayılış göstermeleri

En fazla

En az

A)

1

4

B)

2

1

C)

3

2

D)

2

4

E)

4

3

Aşağıda verilen canlıların yeryüzüne dağılışını etkileyen doğal faktörlerden hangisine yapılan insan müdahalelerinde, fosil yakıt kullanımının büyük etkisi olduğu söylenebilir? A) Yeryüzü şekilleri

B) Bakı

C) İklim

D) Paleocoğrafya



B) Son jeolojik zamanda deniz seviyesinin alçalmasıyla Bering Boğazı'nın kara hâline gelmesi ve Alaska ile Sibirya arasında canlı geçişlerinin gerçekleşmesi

4

Buna göre, haritada biyoçeşitliliğin en fazla ve en az olduğu yerler aşağıdakilerin hangisinde doğru eşleştirilmiştir?

2.

3

E) Yükselti

C) Dağların Güneş'e bakan yamaçlarında ışık isteği fazla olan canlıların; diğer yamaçlarında ise ışığa daha az ihtiyaç duyan canlıların yaşaması

5.

D) Yağışların yaz mevsiminde yoğunlaştığı savan iklim bölgesinde yaşayan hayvanların, kurak geçen kış mevsiminde bölgeden göç etmeleri

Bir bölgede yağışın fazla olması, gür ormanların yanı sıra orman altı bitki örtüsünün de son derece zengin olmasını sağlar.



Aşağıda verilen bölgelerin hangisinde orman altı bitki örtüsünün daha zengin olduğu söylenebilir?

E) Bitkilerin sıcaklıktaki azalmaya bağlı olarak Ekvator'dan kutuplara doğru gidildikçe geniş yapraklı, karışık ve iğne yapraklı ağaçlar şeklinde kuşaklar oluşturması

Coğrafya

A) Güney Afrika

B) Batı Avustralya

C) Orta Asya

D) Kuzey Afrika



6

E) Güneydoğu Asya

Kazandıran Yeni Nesil 26471

6.

Aşağıdaki dünya haritasında bazı alanlar numaralandırılarak koyu renkle gösterilmiştir.



1

8.

İnsanların yeryüzündeki bitki ve hayvanların dağılışına etkisi, genelde olumsuz olmakla birlikte olumlu etkileri de olabilmektedir.



Buna göre, aşağıdakilerden hangisi, insanların bu dağılıştaki olumsuz etkilerinden biri değildir?

4 2 3

B) Orman tahribatı

C) Ağaçlandırma

D) Evsel atıklar



5



A) Aşırı avlanma

E) Fosil yakıt kullanımı

Bu alanlarla ilgili aşağıdakilerin hangisine ulaşılamaz? A) 1'de biyoçeşitliliğin az olmasının temel nedeni sıcaklık ortalamalarının düşük olmasıdır. B) 2'de biyoçeşitliliği etkileyen en önemli faktör, sıcaklığın yüksek, yağışın yetersiz olmasıdır. C) 3'te yıl boyunca sıcaklık ve yağış fazla olduğundan biyoçeşitlilik fazladır. D) 4'te bulunan Bering Boğazı, son jeolojik dönemde deniz seviyesinin düşmesi nedeniyle tür geçişlerinin gerçekleştiği bir alandır.

9.

I. İklim



II. Yer şekilleri



III. İklim değişiklikleri



IV. Kıyı çizgisinin değişmesi



Canlıların yeryüzüne dağılışını etkileyen paleocoğrafya faktörüne örnek olarak yukarıdakilerden hangileri gösterilebilir? A) Yalnız I

E) 5'te biyoçeşitliliğin fazla olmasında yeryüzü şekillerinin çeşitlilik göstermesi etkili olmuştur.



B) Yalnız III

D) II ve IV

C) I ve II

E) III ve IV

10. Işığın miktarı ve süresi canlı yaşamını etkileyen önemli faktörlerden biridir.

IV II III V

7.



Jeolojik zamanlarda meydana gelen yer kabuğu hareketlerine bağlı olarak kara ve denizlerin dağılışında önemli değişiklikler meydana gelmiş, bu da canlıların yeryüzündeki dağılışını önemli oranda etkilemiştir.

I

Buna göre, yukarıda canlıların yeryüzüne dağılışını etkileyen hangi faktör üzerinde durulmuştur? A) İklim

B) Yer şekilleri

C) Toprak

D) Sular





Buna göre, yukarıdaki haritada numaralandırılarak koyu renkle gösterilen alanların hangisinde ışık isteği ve süresi fazla olan canlı türlerinin daha yaygın olduğu söylenebilir? A) I

E) Kıtaların kayması

7

B) II

C) III

D) IV

E) V

1. Fasikül

Öğreten Klasik

Kazanım Testi 02

CANLILARIN YERYÜZÜNE DAĞILIŞINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER - 2

1.

Bitkilerin yaşamsal etkinliklerini yavaşlatması hayvanların beslenebilmek için gerekli yiyecekleri bulamamalarına yol açar. Bu nedenle kuşların çoğu daha fazla besin bulabilecekleri ve yaşamlarını sürdürme ihtimallerinin daha fazla olduğu alanlara doğru göç etmeye başlar. Kuşların göç etmeye başladığı tarih ve göç ettikleri mesafe ise bölgeden bölgeye değişiklik gösterir.



Verilen açıklamada canlıların yeryüzüne dağılışını etkileyen faktörlerden hangisinin etkisi vurgulanmıştır? A) Kıtaların jeolojik süreçteki hareketi B) Bakı koşulları C) İnsan faaliyetleri D) İklim koşulları

4.

Tarihsel süreçte yeryüzündeki bitki türlerinde önemli değişimler yaşanabilir. Bu değişimler üzerinde beşeri ve doğal süreçler etkili olabilir. Örneğin, 1402 yılında Anadolu’da meydana gelen Ankara Savaşı sırasında bölgede yer alan ormanların günümüzde yerini steplere bıraktığı görülmektedir.



Bölgedeki biyolojik çeşitliliği etkileyen bu durum üzerinde;



I. paleocoğrafya,



II. toprak yapısı,



III. beşeri faaliyetler,



IV. bakı



faktörlerinden hangilerinin etkili olduğu söylenebilir? A) Yalnız I

E) Toprak türü



2.

Biyomların iklim koşulları biyomdaki canlı çeşitliliği üzerinde en önemli etkenlerden biridir.



Buna göre, aşağıda verilen biyom çiftlerinden hangisinde iki biyomda da canlı çeşitliliği azdır?

B) Yalnız III

D) II ve III

C) I ve II

E) III ve IV

A) Çalılık - Tayga B) Tundra - Karışık yapraklı orman C) Kutup - Tropikal orman

5.

D) Çöl - Tundra E) Geniş yapraklı orman - Kutup

3.

Çöllerin çok büyük bir kısmında hiç bitki bulunmaz. Belirli kısımlarında görülen kurakçıl otlar, çalılar ve kaktüsler çöl bitkilerinin en yaygın türleridir. Bu bitkiler çevre koşullarına uyum sağlayabilmek için bazı özellikler kazanmışlardır.



Bu bitkilerin büyük kısmının köklerinin uzun olması, su depolayabilmesi, dikenli gövde ve yapraklara sahip olmasının temel nedeni aşağıdakilerden hangisidir?





Buna göre, verilen biyom ile ilgili aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılamaz? A) Defne, mersin gibi türlere rastlanır.

A) Basınç değerlerinin fazla değişmemesi

B) Sadece orta kuşakta görülür.

B) Toprakların tuz ve kireç oranının yüksek olması

C) Bitkilerin yaprakları tüylü veya cilalıdır.

C) Kuraklık şiddetinin fazla olması

D) Şiddetli yaz kuraklığı görülür.

D) Günlük sıcaklık farkının fazla olması

E) Hayvanların çoğu kalın bir kürke sahiptir.

E) Düşük sıcaklık değerlerinin görülebilmesi

Coğrafya

Aşağıdaki haritada bir biyoma ait bölgeler taralı olarak gösterilmiştir.

8

Kazandıran Yeni Nesil 26472

6.

Canlıların yeryüzündeki dağılışını etkileyen faktörlere bağlı olarak yeryüzünde farklı bitki ve hayvan topluluklarını barındıran bölgeler bulunur. Bu bölgelerde çeşitli özelliklere sahip pek çok ekosistem vardır. Canlıların yeryüzüne dağılışı üzerinde iklim koşullarının önemi fazladır. Nem, yağış, sıcaklık, basınç ve rüzgâr gibi iklim elemanları biyoçeşitlilik üzerinde etkilidir.



Buna göre aşağıda verilen iklim koşullarından hangisine sahip olan yörelerde biyoçeşitliliğin diğerlerine göre daha fazla olması beklenir?

8.

20. yüzyılda Panama Kanalı açıldıktan sonra Atlas Okyanusu ve Büyük Okyanus’un tropikal kesimleri birbirine bağlanmıştır. Bu iki okyanus arasında sadece kutba yakın alanlarda yaşayan türler arasında geçiş varken, kanalın açılışıyla birlikte tropikal kesimde de bitki ve hayvan türü geçişleri olmuştur.



Parçada anlatılan durum, aşağıdakilerden hangisine örnektir? A) Kutuplara yakın denizlerde yaşayan canlıların, tropik denizlerde de yaşayabileceğine

A) Sıcaklık sadece 2-3 ay 0°C’ın üzerinde

B) İnsan faaliyetlerinin canlıların yaşam alanını etkilediğine

B) Yıl boyunca sıcak ve yağışlı C) Yazları sıcak ve kurak, kışları soğuk ve kar yağışlı

C) Doğal afetler sonucunda canlıların yaşam alanının değiştiğine

D) Yıl boyunca sıcak ve kurak

D) Küresel ısınmanın canlıların yaşam alanını değiştirdiğine

E) Sıcaklık yıl boyunca 0°C’ın altında

E) Canlıların yeryüzündeki yaşam alanlarının aynı olduğuna

7.

9.

Aşağıdaki tabloda beş biyomun dünya üzerinde görüldüğü alanlara örnekler verilmiştir.



Bu haritada gösterilen taralı alanlarda bulunan biyomlarda aşağıdaki bitki türlerinden hangisinin görülmesi beklenmez?

Biyom I

Savan

Görüldüğü alanlar Güney Amerika

II

İğne yapraklı orman

Güney Asya

III

Kutup

Antartika

A) Tüm yıl yeşil kalan ormanlar

IV

Çalılık

Rusya'nın kuzeyi

B) Çöl bitkileri

V

Çöl

Orta Asya



C) Yosun ve likenler D) Kışın kuruyan uzun boylu otlar

Buna göre numaralandırılmış satırların hangilerinde hata yapılmıştır? A) I ve III

E) Hem iğne hem geniş yapraklı ağaçlardan oluşan ormanlar



9

B) I ve V

D) II ve V

C) II ve IV

E) III ve IV

1. Fasikül

Öğreten Klasik

CANLILARIN YERYÜZÜNE DAĞILIŞINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER - 3

1.

Biyoçeşitlilik, bir bölgedeki çeşitli özelliklere sahip bitki ve hayvan türleri ile mikroorganizmaların sayısını ve bu canlıların birbirleriyle olan ilişkilerini ifade etmektedir. Çeşitli bitki ve hayvan türlerinin yaşadığı dünyada kıtaların ve bölgelerin biyoçeşitliliği aynı değildir. Bu farklılığa iklim, bitki örtüsü, yeryüzü şekilleri ve toprak ile su kaynaklarının aynı olmaması neden olmuştur.



Buna göre aşağıda özellikleri verilen alanlardan hangisinde biyoçeşitliliğin daha fazla olduğu söylenebilir?

Kazanım Testi 03

3.

Yeryüzünde bitkilerin gür ve çeşitli olduğu alanlarda hayvan türlerinin de çeşitlendiği görülmektedir. Her bölgenin farklı bitki örtüsüne sahip olması, değişik hayvan türlerinin bu alanlarda toplanmasına neden olmuştur. Ayrıca bitki ve hayvanların dağılışında görülen benzerlik, hayvanların çoğunun bitkilerle beslenmesinden kaynaklanmaktadır. İnsanların yeryüzündeki bitki ve hayvanların dağılışına etkisi genelde doğal dengenin bozulmasına yol açacak şekildedir.



Bu parçada, canlıların yeryüzüne dağılışını etkileyen faktörlerden hangisine değinilmiştir?

A) Sıcak ve kurak iklim bölgeleri

A) Toprak türü

B) Kayalık bölgeler

B) Paleocoğrafya

C) Kutup kuşağında bulunan alanlar

C) Biyolojik faktörler

D) Ilıman ve nemli iklim bölgeleri

D) Yer şekilleri ve yükselti

E) Şehirleşmenin yoğunlaştığı alanlar

E) Su kaynaklarının varlığı

2.



Aşağıdaki haritada bir bölge koyu renkle gösterilmiştir.

4.

Aşağıdaki haritada üç farklı biyomun görüldüğü alanlar gösterilmiştir.



Bu alanların ortak özelliği olarak aşağıdakilerden hangisi gösterilebilir?

Bu bölge ile ilgili;



I. Uzun boylu otlardan oluşan sık bir bitki örtüsü vardır.



II. Orangutan, kaplan, yılan vb. hayvanlar yaygındır.



III. Bitki ve hayvan çeşitliliği fazladır.

A) Düşük sıcaklığa uyumlu bitki ve hayvanlar görülür.



IV. Kurak dönemde göç eden hayvanlar, yağışlı dönemde bölgeye geri dönerler.

B) Biyoçeşitlilik açısından fakir alanlardır.



ifadelerinden hangileri doğrudur? A) I ve II

Coğrafya

B) I ve III

D) II ve IV

C) Bitki örtüsü cılız otlardan oluşur. D) Yağış ve nem isteği yüksek olan bitki ve hayvanlar bulunur.

C) II ve III

E) Deniz seviyesinden yükseldikçe biyoçeşitlilik artar.

E) III ve IV

10

Kazandıran Yeni Nesil 26473

5.

7.

Su, kendi içinde yaşayan canlılar için bir yaşam alanı oluştururken karada yaşayan canlılar için de hayati bir öneme sahiptir. Canlıların bünyesinde belirli bir miktarda bulunan ve terleme yoluyla kaybedilen suyun yeterli düzeyde alınmaması, yaşamsal fonksiyonların tehlikeye girmesine neden olabilir.

Aşağıdaki izohips haritasında beş bölgenin sınırları farklı renklerle gösterilmiştir. I V

I

II III

IV

IV 1000 m

II



A) I ve II

6.

10

Bu tehlikeli durum, haritada numaralandırılmış alanların hangilerinde daha sık ortaya çıkar? B) I ve III

D) II ve IV



C) II ve III

E) III ve IV

K

1500 m

III

0

10

km

Yer şekillerindeki eğim ve engebenin biyoçeşitliliğe etkisi düşünüldüğünde bu alanlardan hangisinde canlı çeşitliliğinin daha fazla olduğu söylenebilir? A) I

B) II

C) III

D) IV

E) V

Aşağıda bir biyoma ait bazı özellikler verilmiştir. • Kışların uzun ve soğuk, yazların kısa ve serin geçtiği iklim bölgelerinde görülür.

8.

• Çam, göknar ve ladin gibi soğuğa dayanıklı ağaçlardan oluşan ormanlar bu biyom içerisinde yer almaktadır.



• Kurt, samur, vizon, geyik, vaşak, kunduz, boz ayı gibi hayvan türleri yaygındır.



Bu özellikler aşağıdaki biyomlardan hangisine aittir?

II

I

III



A) İğne yapraklı orman biyomu B) Çalılık biyomu C) Savan biyomu

V

Yukarıdaki haritada numaralandırılan alanlardan hangilerinde bulunan biyomların doğal bitki örtüsü ağaçlardan oluşur? A) I ve II

D) Tundra biyomu

IV



B) I ve IV

D) II ve V

C) II ve III

E) IV ve V

E) Geniş yapraklı orman biyomu

11

1. Fasikül

Öğreten Klasik

1.

EKOSİSTEMLER VE MADDE DÖNGÜLERİ - 1

Ekosistemlerin cansız unsurları fiziksel ve kimyasal unsurlar olarak iki grupta toplanır. Kimyasal unsurların bir bölümünü organik maddeler, bir bölümünü de inorganik maddeler oluşturur.



I. Yağ



II. Su



III. Vitamin



IV. Oksijen



Yukarıdakilerden hangileri ekosistemleri oluşturan organik maddelerdendir? A) I ve II

2.

4.

Canlılar, ihtiyaçları olan maddeleri yaşadıkları ortamdan alır ve gerekli kullanım sonrası bu maddeleri ortama geri verir. Maddelerin ekosistemdeki bu döngüsüne madde döngüsü denir.



Madde döngüleriyle ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır? A) Karbon, oksijen, azot ve su döngüsü, doğadaki en önemli döngülerdir.

B) I ve III

D) II ve IV

B) Oksijen üretimini karada ve sularda yaşayan bitkiler fotosentez yoluyla gerçekleştirir. C) Beşerî faaliyetler karbon ve oksijen döngüsünü genellikle olumsuz etkilemektedir.

C) II ve III

D) Atmosferin %78'ini oluşturan azotu canlıların büyük bölümü doğrudan kullanamamaktadır.

E) III ve IV

E) Doğadaki karbonun en büyük bölümü karbon monoksit olarak atmosferde bulunur.

Azot (nitrojen) %78 oranıyla atmosferde en çok bulunan gazdır. Canlıların büyük bir bölümü atmosferdeki azotu doğrudan kullanamaz. Fakat azot canlılar için çok önemli bir elementtir.



I. Tarımda gübre olarak kullanılması



II. Kayaçların yapısında bulunabilmesi



III. Bitkilerin yaşamı için gerekli olması



IV. Bakteriler tarafından nitrit ve nitrata dönüştürülmesi



Azotun insanlar için önemi yukarıdakilerin hangilerinden kaynaklanmaktadır?



Üçüncül Tüketiciler

C) I ve III

ar

İkincil Tüketiciler

cıl

E) III ve IV

tırı

D) II ve IV

Besin zincirindeki canlıların üreticilerden tüketicilere doğru dikey olarak dizilmesiyle besin piramidi oluşturulur. Aşağıda besin piramidi şematik olarak gösterilmiştir.

rış



B) Yalnız II

5.

Ay

A) Yalnız I

Kazanım Testi 04

Birincil Tüketiciler

3.

Aşağıda su döngüsü şematik olarak gösterilmiştir.

Üreticiler



2 3



A) Besin piramidinin en alt basamağında bitkiler yer almaktadır.

1

B) Üreticilerden üçüncül tüketicilere doğru gidildikçe toplam biyokütle ve birey sayısı azalmaktadır.

4

5

C) Birincil tüketiciler otçul, ikincil ve üçüncül tüketiciler genellikle etçildir.

Şekilde numaralanmış olaylardan hangisi aşağıda yanlış adlandırılmıştır? A) 1 - Terleme

B) 2 - Yoğuşma

C) 3 - Yağış

D) 4 - Yüzeysel akış



Coğrafya

Besin piramidiyle ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır?

D) Leş yiyerek beslenen canlılar sistemin işleyişini bozmaktadır. E) Mantarlar ve bazı bakteriler ayrıştırıcılar grubunda bulunmaktadır.

E) 5 - Sızma

12

Kazandıran Yeni Nesil 26474

6.



Tropikal yağmur ormanlarında boyları 25-35 metre olan geniş yapraklı ağaçlardan oluşan ve devamlılık gösteren bir kat bulunur. Burada ağaçlar bir yandan yaprak dökerken bir yandan yeni yapraklar oluşturur. Orman hacminin 2/3'ünü oluşturan bu katın üstünde boyları 40-50 metreyi bulan ağaçlardan oluşan bir kat daha vardır. Bu ağaçların gövdeleri çok geniştir. Bir ağaç ölüp devrildiğinde, oluşan boşluk yapraklar tarafından örtülmeden önce, büyüme için çok hızlı bir rekabet başlar.

8.

I. Deniz canlılarının kabuk oluşumu: Biyosferden hidrosfere



II. Fotosentez: Atmosferden biyosfere



III. Fosil yakıt oluşumu: Biyosferden litosfere



IV. Karbonlatlı kayaçların oluşumu: Litosferden hidrosfere



Tüketilen karbonun, hangi ortamdan alınıp hangi ortamda biriktirildiğiyle ilgili yukarıdaki eşleştirmelerden hangileri doğrudur?

Bu parçada tropikal yağmur ormanları ekosistemindeki ağaçların, aşağıdaki fiziksel unsurlardan hangisine erişim çabalarıyla ilgili bilgi verilmiştir? A) Işık

B) Rüzgâr

D) Sıcaklık

A) I ve II

D) II ve IV

C) II ve III

E) III ve IV

C) Yağış

E) Nem

9.



Oksijen (O2) döngüsü ile karbon döngüsü arasında sıkı bir ilişki vardır. Oksijenin canlılar tarafından solunum yoluyla alınması oksijen döngüsünün bir bölümünü oluşturur. Oksijenin atmosfere canlılar tarafından geri döndürülmesini sağlayan en önemli olay aşağıdakilerden hangisidir? A) Fotoliz

B) Fotosentez

C) Oksitlenme

D) Buharlaşma



7.

B) I ve III

E) Nitrifikasyon

Aşağıda ekosistemlerdeki enerji akışı şematik olarak gösterilmiştir.

Güneş enerjisi

Üreticiler (Bitkiler)

Birincil Tüketiciler

İkincil ve üçüncül Tüketiciler

10. Atmosferde olduğu gibi hidrosferde de su içinde erimiş olarak oksijen ve karbondioksit bulunur.



I. Denize düşen ağaç dallarının su yüzeyinde kalması



II. Somonların yumurtlamak için akarsulara geçmesi



III. Alglerin ve fitoplanktonların fotosentez yapması

A) Ekosistemlerin tek enerji kaynağı Güneş'tir.



IV. Balıkların su içinde solunum yapması

B) Bitkiler güneş enerjisini kimyasal enerjiye çevirir.



Yukarıdakilerden hangileri hidrosferde, su içinde erimiş olarak oksijen ve karbondioksit bulunduğuna kanıt gösterilebilir?

Ayrıştırıcılar



Şemadaki bilgiler dikkate alındığında aşağıdaki yorumlardan hangisine ulaşılamaz?

C) Enerji bir gruptan diğerine besin zinciriyle aktarılır. D) Bir gruptan diğerine enerjinin ancak %90'ı aktarılabilir.

A) I ve II

E) Birincil tüketiciler bitkilerle beslenir.

13

B) I ve III

D) II ve IV

C) II ve III

E) III ve IV

1. Fasikül

Öğreten Klasik

EKOSİSTEMLER VE MADDE DÖNGÜLERİ - 2

Kazanım Testi 05

1.

Yeryüzü şekillerine bağlı olarak oluşan durgun, sığ, üzeri sazlarla kaplı ve akıntının yetersiz olduğu su birikintileri olan ----, su döngüsünün devam etmesinde oldukça önemli bir işleve sahiptir.

4.

Tuzlu su ekosistemlerinin çok büyük bir bölümünü okyanuslar oluşturur. Okyanuslardaki canlıların çok büyük kısmı da yüzeyden itibaren ilk 200 metrelik derinlik içerisinde hayatına devam eder.



Bu açıklamada boş bırakılan kısma aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?



Okyanus ve denizlerde yaşayan canlıların önemli bir kısmının yüzeye yakın alanlarda bulun masının nedenleri arasında;

A) Akarsular

B) Bataklıklar

C) Okyanus akıntıları

D) Denizler



2.



E) Yer altı suları

Bataklıkların da dâhil olduğu sulak alanlar (hidrobiyom), taban su seviyesinin yüksek olduğu kıyı kesimlerden başlayıp dağların yüksek kesimlerinde suyun birikmesine uygun olan çukur alanlara kadar devam eder. Su döngüsü açısından önemli olan bu alanlar, beşeri etkenlere karşı Ramsar Sözleşmesi ile korunmaya çalışılmıştır.



I. atmosfer basıncı,



II. oksijen miktarı,



III. rüzgâr,



IV. güneş ışığı



faktörlerinden hangilerinin etkisi daha azdır? A) Yalnız IV

D) II ve IV

C) I ve III

E) III ve IV

5.

Su ekosistemleri içinde biyolojik çeşitlilik her bölgede aynı değildir. Bu durum üzerinde suyun kimyasal ve fiziksel yapısı etkilidir. Ayrıca derinlik, basınç, suyun akış hızı gibi faktörler de bu durumu etkiler.



Buna göre aşağıdakilerden hangisi, su ekosistemi içinde biyoçeşitliliğin fazla olduğu alanlardan değildir?

Aşağıdaki bölgelerden hangisi Türkiye’deki Ramsar alanları arasında bulunur? A) İstanbul Boğazı

B) I ve II

B) Sarımsaklı Sahili C) Kızılırmak Deltası

A) Akarsularda vadilerin dar olduğu alanlar

D) İskenderun Körfezi

B) Haliçler ve sığ göller

E) Van Gölü

C) Bataklık ve sulak alanlar D) Sıcak ve soğuk su akıntılarının karşılaştığı alanlar

3.



E) Akarsuların ağız kısımları

Erciyes’in kuzeyinde, Kayseri merkeze 70 km uzaklıktaki bu alan, 300 civarında kuş türü ve 400'e yakın bitki türüne ev sahipliği yapmaktadır. Turna, flamingo ve dikkuyruk gibi kuşlardan kimi yaşam alanı olarak, kimi durup dinlenmek için, kimi de yavrularını dünyaya getirmek için bu güzel sulak alanı tercih etmektedir. Bu tatlı su kompleksi güney ve kuzeyde tuzlu bir göl olan Yay Gölü ile çevrelenmektedir.

6.

Ekosistemlerdeki canlılar; üreticiler, tüketiciler ve ayrıştırıcılar olmak üzere üç ana gruba ayrılır.



Ayrıştırıcılarla ilgili;



I. besin zincirinin en alt basamağını oluştururlar,



Parçada sözü edilen Ramsar alanı aşağıdakilerden hangisidir?

II. besinlerini, bitki ve hayvan kalıntılarını parçalayarak sağlarlar,



III. üçüncül tüketiciler grubuna girerler,

A) Gediz Deltası



IV. maddeleri ayrıştırarak canlılar tarafından yeniden kullanılabilir hale getirirler



bilgilerinden hangileri yanlıştır?

B) Manyas (Kuş) Gölü C) Sultan Sazlığı D) Tuz Gölü

A) Yalnız III

E) Kızören Obruğu



Coğrafya

14

B) Yalnız IV

D) I ve IV

C) I ve III

E) II ve IV

Kazandıran Yeni Nesil 26475

7.

Aşağıda ekosistemi oluşturan cansız öğelerden kimyasal etmenler verilmiştir.



Cansız Ögeler

9.

Ekosistemde canlılar, karşılıklı etkileşim halinde bulunur. Örneğin; bir bölgede ot oburların bulunması bitki varlığına bağlıdır.



Buna göre, aşağıda verilen canlı çiftlerinden hangisi arasında, benzer bir etkileşimden söz edilemez?

Kimyasal Etmenler

A) Savan - Zebra Organik Etmenler

İnorganik Etmenler Su, oksijen, karbondioksit

X







C) Balık - Fok D) Çalılık - Tilki E) Çayır - Tibet öküzü

Buna göre, şemada X ile gösterilen yere aşağıdakilerden hangisi getirilemez? A) Yağ

8.

B) Keçi - Kaplan

B) Protein

D) Bakteriler

C) Vitamin

E) Karbonhidrat

Yaşamın temel kaynağı olan su, hem ekosistemlerin devamlılığı hem de insan yaşamının devamı için vazgeçilmezdir. Su, insan müdahalesi haricinde doğadaki olağan döngüsünü kusursuz bir şekilde sürdürür. Günümüz dünyasında su döngüsü; tarımsal üretim, endüstriyel kullanım, enerji üretimi vb. kullanımlar nedeniyle zarar görmektedir. Bu durum çeşitli bölgelerde su kıtlığına neden olmakta ve ekosistemler zarar görmektedir.

10. Akıntılı su kütlelerine sahip akarsu ekosistemlerinde, yeryüzü şekilleri ve suyun akış hızı biyoçeşitliliği etkilemektedir.

Buna göre;

Buna göre, aşağıdakilerden hangisi akarsu ekosistemleriyle ilgili yanlış bir bilgidir?



I. okyanus ve denizlerdeki buharlaşmanın, su döngüsüyle tatlı su kaynaklarına katılmaması,



II. su kaynaklarının yarım kürelere farklı dağılması,

A) Vadinin geniş olduğu alanlarda bitki yoğunluğu artar.



III. yanlış ve aşırı su kullanımı,



IV. hızlı nüfus artışına bağlı olarak tatlı su kullanımının artması

B) Akarsuların yukarı çığırında besin miktarı genellikle azdır.



C) Akarsuyun denize döküldüğü ağız kısmı, sıcaklık ve tuzluluk yönünden canlılar için elverişli şartları taşır.

faktörlerinden hangileri Dünya’daki su kıtlığı üzerinde daha etkilidir? A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve IV

D) Akarsu kaynağına yakın alanlarda, su kirliliği en az olduğu için biyoçeşitlilik fazladır.

C) I ve III

E) Akarsuların aşağı çığırları fitoplanktonlardan kuşlara kadar birçok canlı için önemli bir yaşam alanıdır.

E) III ve IV

15

1. Fasikül

Kazandıran Yeni Nesil

BİYOÇEŞİTLİLİK, EKOSİSTEMLER VE MADDE DÖNGÜLERİ - 1

1.

Sulak alanların gerek bulunduğu yere gerekse yakın çevreye ekolojik ve ekonomik açıdan büyük faydaları vardır.



Sulak alanların faydalarına aşağıdakilerden hangisi örnek değildir?

Genel Tekrar Testi 06

4.

Biyosferin, aynı iklim koşullarının görüldüğü ve aynı bitki örtüsünün egemen olduğu çok geniş bölümlerine biyom adı verilir. Biyomlar karasal ve denizel olarak iki ana gruba ayrılırlar.



Aşağıdaki haritada bazı karasal biyomların bulunduğu alanlar numaralandırılarak koyu renkle gösterilmiştir.

A) Yer altı suyunun beslenmesi

B) Sellerin şiddetinin azaltılması C) Hidroelektrik potansiyelinin yüksek olması

II

D) Suyun filtre edilerek kalitesinin iyileştirilmesi

I

IV

E) Zengin bir yaban hayatına barınak olması

V III

2.

Yeryüzünde canlı dağılışını etkileyen faktörlerden biri de paleocoğrafyadır.



Paleocoğrafyanın yeryüzündeki canlı dağılışı üzerindeki etkisine;



I. İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra nüfus artışına bağlı olarak canlıların yaşam alanının yok olması,



II. buzul çağlarında bazı türlerin yok olması ve bazı türlerin yaşam alanının genişlemesi,



III. beşerî faaliyetlerin sera etkisini artırması nedeniyle buzulların erimesi ve bazı hayvanların yaşam alanlarının daralması



durumlarından hangileri örnek gösterilebilir? A) Yalnız I

3.



B) Yalnız II

D) II ve III



Bu alanlardan hangisinde görülen biyom yanlış verilmiştir? A) I → Geniş yapraklı orman B) II → Ilıman çayır C) III → Tundra D) IV → Savan E) V → Tropikal yağmur ormanları

C) Yalnız III

E) I, II ve III

Stepler, orta kuşağın deniz etkisine kapalı, yarı kurak iklim bölgelerinde görülen seyrek ve cılız ot topluluklarıdır. Ilıman çayır biyomunda genellikle yağışın az olduğu kısımlarda yayılış gösterirler.

5.

Ekosistemler içindeki denge çok küçük ayrıntılara bağlı olarak bile bozulabilir. Bir akarsu ekosisteminde, su sıcaklığının birkaç °C artması, bazı planktonların yok olmasına neden olabilir. Bu durumdan, zincirleme bir şekilde tüm türler etkilenebilir.



Buna göre,



I. Ekosistemlerde tüketici canlıları etkileyen olumsuz bir durum diğer türlere yansımaz.

Buna göre, step bitki örtüsünün bulunduğu alanların ortak özelliği aşağıdakilerden hangisidir?



II. Ekosistem içindeki unsurlar arasında uzun süreli ve karşılıklı bir etkileşim vardır.

A) Deniz etkisine kapalı olmaları



III. Ekosistemler sadece insan müdahalesi sonucu bozulmaya uğrayabilir.



ifadelerinden hangileri doğrudur?

B) Yaz yağışlarının oranının fazla olması C) Yıllık sıcaklık farklarının az olması D) Yıllık yağış miktarının fazla olması

A) Yalnız I

E) Kışın kar yağışlarının görülmemesi



Coğrafya

16

B) Yalnız II

D) I ve III

C) Yalnız III

E) I, II ve III

Kazandıran Yeni Nesil 26476

6.

8.

Yeryüzünde canlı yaşamının varlığını ve devamlılığını sağlayan enerji akışı ile ilgili aşağıdakilerin hangisinde verilen bilgi doğrudur?

Aşağıdaki Dünya haritasında bir biyomun yayılış alanı koyu renkle gösterilmiştir.



A) Ekosistemlerin çoğunda enerjinin önemli bir kısmını tüketiciler kullanır. B) Etçil hayvanlar, otçulların bünyelerindeki enerjiyi onları yiyerek kendi bünyelerine alırlar. C) Ayrıştırıcılar, sadece tüketici canlıların bünyesindeki enerjiyi kullanabilir. D) Güneş enerjisi, tüketici canlılar tarafından fotosentez yoluyla karbondioksite ve ısı enerjisine çevrilir.



E) Yeryüzüne gelen güneş enerjisinin tamamı üreticiler tarafından tutulur ve kullanılır.

Buna göre, aşağıdakilerden hangisi bu biyomda yayılış gösteren bitkiler ile ilgili doğru bir bilgidir? A) Yıl boyu yeşil kalan yağmur ormanlarıdır. B) Yazın kuruyan uzun boylu otlardır. C) Kurakçıl çalı ve ağaççıklardır. D) İğne yapraklı ormanlardır. E) Kısa ömürlü kara yosunu ve likenlerdir.

7.

Yeryüzünde, ekosistemleri tehdit eden insan kaynaklı birçok faktör vardır.



Buna göre;



I. yağmur ormanlarının tahrip edilmesi,



II. eğimli bir arazinin tarıma açılması,



III. anızların yakılması,



IV. atmosfere sera gazı salınım miktarının artması



durumlarından hangileri sadece bulunulan ortamda değil, Dünya genelinde ekosistemleri tehdit eden unsurlardandır? A) I ve II

B) I ve III

D) II ve IV

9.

Atmosferin %78’ini oluşturan azot, canlılar tarafından solunum yoluyla bünyeye alınamaz.



Havadaki azotun tüketici canlılar tarafından kullanılabilmesi için aşağıdakilerden hangisinin gerçekleşmesi gerekli değildir? A) Yıldırımlar sonucu elektrik deşarjlarının oluşması B) Havadaki azotun toprağa inmesi C) Topraktan otçullar tarafından alınması D) Azotun nitrit ve nitratlara dönüşmesi

C) I ve IV

E) Bitkiler tarafından kullanılması

E) III ve IV

17

1. Fasikül

Kazandıran Yeni Nesil

1.



BİYOÇEŞİTLİLİK, EKOSİSTEMLER VE MADDE DÖNGÜLERİ - 2

Türkiye’de son dönemlerde göçmen kuşların popülasyonunda, kuluçkaya yatan kuş türlerinin miktarında ve çeşitliliğinde büyük azalmalar görülmüştür. Ayrıca göçmen kuşlarda toplu ölümler de görülmektedir. Sadece Amik Gölü'nde yaşayan ve endemik bir tür olan yılanboyun kuşunun soyu tükenmiş, Tarsus Aynaz’da ise nadir bir tür olan saz horozunun üreme alanı yok olmuştur. Bu parçada anlatılan durumlar, aşağıdakilerden hangisinin sonucunda ortaya çıkmaktadır? A) Sera etkisi nedeniyle küresel sıcaklık değerlerinin artması

Genel Tekrar Testi 07

3.

Beşeri faaliyetlerin bazılarının biyoçeşitlilik üzerindeki olumsuz etkisi azken bazılarının çok fazladır. Özellikle şehirleşme ve sanayileşmenin fazla olduğu alanlarda, canlı yaşamı üzerindeki olumsuz etkiler artmaktadır.



Buna göre,



I. Kuzey Afrika,



II. Batı Avrupa,



III. Sibirya



IV. Güneydoğu Asya



alanlarının hangilerinde canlıların beşeri faaliyetlerden daha olumsuz etkilenmesi beklenir?

B) Hava trafiğinin artması sonucu kuşların zarar görmesi

A) Yalnız III

C) Sulak alanların kurutulması ya da su kalitesinin bozulması



B) I ve II

D) II ve IV

C) I ve III

E) III ve IV

D) Soyu tükenmekte olan hayvanlar için üretme çiftliklerinin kurulması E) Mevsim değişiklikleri nedeniyle kuşların göç yollarının değişmesi

4.

Aşağıdaki haritada iki bitki topluluğunun görüldüğü bazı bölgeler farklı renklerle gösterilmiştir.



2.



Okyanusların bazı yerlerinde çok derin çukurlar bulunur. Burada yaşayabilen çok az sayıda canlı, ışıksız ortama uyum sağlayacak biçimde gelişmiştir. Okyanuslardaki bitki ve hayvan türlerinin çoğu ise güneş ışınlarının erişebildiği ilk 100 m’lik derinlikte yaşar. Okyanuslarda geniş kumluk alanlar, yüksek dağlar, değişik bitki ve hayvan toplulukları barındıran bölgeler bulunur. Okyanus ekosistemi içinde, çeşitli yaşam biçimleri bulunan, çok sayıda ve farklı boyutlarda ekosistemler yer alır.

I. bitki topluluğu II. bitki topluluğu



Bu parçadan hareketle okyanus ekosistemleri ile ilgili aşağıdakilerden hangisine ulaşılamaz?

Buna göre verilen alanlarda görülen bitki topluluklarının özellikleri ile ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Okyanuslarda, birbirinden farklı hayvan ve bitki türlerinin geliştiği alanlar vardır.

A) I. bitki topluluğunun yayıldığı alan dünyada canlı çeşitliliğinin en fazla olduğu alandır.

B) Deniz derinliğinin 100 m’den az olduğu sığ kıyılarda canlı çeşitliliği de azdır.

B) II. bitki topluluğundaki ağaçlar, kış döneminde yaprağını döker.

C) Güneş ışığının erişebildiği yerler tür çeşitliliği bakımından zengindir.

C) I. bitki topluluğundaki türler, yıl boyunca yüksek sıcaklık ve bol yağış ister.

D) Okyanusların derin çukurlarında biyoçeşitlilik azdır.

D) Her iki bitki örtüsü de düşük sıcaklıklardan olumsuz etkilenir.

E) Okyanuslar, çok sayıda ve farklı boyutlarda ekosistemler barındırmaktadır.

Coğrafya

E) I. alanda hem geniş hem iğne yapraklı türlerden oluşan ormanlar bulunur.

18

Kazandıran Yeni Nesil 26477

5.

Karbondioksit, atmosferdeki miktarı yere ve zamana göre değişen gazlar arasındadır.

8.



Atmosferde bulunan karbondioksit oranının artmasında;





I. orman yangınlarının görülmesi,



II. karbonatlı kayaların oluşması,



III. fosil yakıt tüketiminin artması,



IV. bitkilerin fotosentez yapması



olaylarından hangilerinin etkisi vardır? A) Yalnız I

Güneş

Üreticiler (Yeşil Bitkiler)

B) Yalnız II

D) II ve IV

Aşağıdaki şekilde enerji akışını gösteren bir şema verilmiştir.

Birincil Tüketiciler (Otçullar)

C) I ve III

E) III ve IV

ısı İkincil Tüketiciler (Etçiller) ısı

6.

Aşağıda verilen biyomlardan hangisinde düşük sıcaklığa dayanıklı canlıların daha az olduğu söylenebilir?

Üçüncül Tüketiciler (Etçiller) ısı Ölü Bitki ve Hayvan Artıkları

A) Savan biyomu B) İğne yapraklı ağaç biyomu

C) Tundra biyomu D) Dağ biyomu

Ayrıştırıcılar (Mantar ve bakteriler)

Aşağıdakilerden hangisi, enerji akışı ile ilgili yanlış verilmiş bir bilgidir? A) Birincil tüketici canlılar, üreticilerden aldıkları enerjinin büyük bir kısmını kendi ihtiyaçları için kullanırlar.

E) Kutup biyomu

B) Üreticilerden birincil tüketicilere geçen enerjinin bir kısmı, ikincil tüketici canlılara aktarılır.

7.

C) Ayrıştırıcılar ölmüş olan canlıları ayrıştırarak çeşitli maddelerin yeniden ekosisteme kazandırılmasını sağlar.

Aşağıdaki dünya haritasında bazı alanlar numaralandırılarak koyu renkle gösterilmiştir.



D) İkincil tüketicilere aktarılan enerji eğer ekosisteme geri dönmezse bir süre sonra canlı yaşamı sona erer.

IV

E) Güneş'ten üçüncül tüketicilere ve ayrıştırıcılara doğru sürekli bir tek yönlü enerji akışı vardır.

III I

II

V



Bu alanlardan hangi ikisinde, benzer bitki ve hayvan toplulukları yaygın olarak görülür? A) I ve II

B) I ve V

D) III ve IV

C) II ve III

E) IV ve V

19

1. Fasikül

Öğreten Klasik

Kazanım Testi 08

EKSTREM DOĞA OLAYLARI

1.

Yeryüzünde canlıların yaşamasına olanak sağlayan doğal sistemler bir düzen içindedir. Bu düzene alışan canlıları küçük değişiklikler fazla etkilemez. Ancak nadiren de olsa bu düzen bozulup beklenmedik doğa olayları gelişebilir. Bu doğa olayları yerküre üzerindeki doğal yapıyı etkilediği gibi doğanın bir parçası olan insanların yaşamını ve faaliyetlerini de etkiler. Alışılmışın dışında olan ve nadiren görülen doğa olayları ekstrem doğa olayları (sıra dışı, doğadaki uç değerler) olarak tanımlanır.



Buna göre ocak ayında aşağıdaki kentlerden hangisinde sıcaklığın 30°C ölçülmesi, ekstrem doğa olayı olarak kabul edilebilir?

3.

Bilim insanlarına göre yaklaşık 65 milyon yıl önce Dünya’da meydana gelen ---- nedeniyle büyük bir yok oluş yaşanmıştır. Son araştırmalar, bu doğa olayının merkezinin Meksika Körfezi’ndeki Yukatan Yarımadası olduğunu kanıtlamıştır. Bu olay, başka ekstrem doğa olaylarını da tetiklemiş, atmosfere karışan kül ve tozlar sebebiyle güneş ışınları yeryüzüne ulaşamamış ve iklim değişmiştir. Buna bağlı olarak dinozorlar da dâhil tüm yaşam formlarının büyük kısmı yok olmuştur.



Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? A) Kasırga ve hortum B) Meteor düşmesi

A) Santiago (Şili)

C) Deprem ve volkanik patlama

B) Canberra (Avustralya)

D) Kütle hareketleri

C) Rosario (Arjantin)

E) Yüksek sıcaklık ve kuraklık

D) Viyana (Avusturya) E) Sao Paulo (Brezilya)

2.

Ekstrem doğa olayları oluşum kökenlerine göre; astronomi, meteoroloji-hidrometeoroloji ve jeolojijeomorfoloji olmak üzere üç gruba ayrılabilir.

Ekstrem Doğa Olayları Astronomi Kökenli 1. Meteor Düşmesi Jeoloji ve Jeomorfoloji Kökenli

4.

Sıcaklık değerlerinin mevsim normallerinin altına düşmesi ve düşük sıcaklıkların uzun bir süre devam etmesi, soğuk hava dalgası olarak ifade edilir. 2012 yılında Avrupa’da yaşanan aşırı soğuklar ile kar yağışının yaklaşık bir ay devam etmesi nehir ve göllerin donmasına, ulaşımın aksamasına, enerji tüketiminin artmasına, ekonomik faaliyetlerin sekteye uğramasına ve yaklaşık 6.000’e yakın insanın hayatını kaybetmesine neden olmuştur.



Aşağıdaki ülkelerin coğrafi konumları ve iklim özellikleri göz önüne alındığında, hangisinin bu ekstrem doğa olayından daha az etkilendiği söylenebilir?

2. Volkanik Olaylar 3. Kasırga Hidrometeoroloji - Meteoroloji Kökenli 4. Tsunami 5. Kuraklık

Buna göre tabloda oluşum kökenleriyle eşleştirilen ekstrem doğa olaylarından hangilerinin yeri yanlış verilmiştir? A) 1 ve 3

Coğrafya

B) 1 ve 4

D) 3 ve 4

A) İtalya

C) 2 ve 5



E) 3 ve 5

20

B) Polonya

D) Rusya

C) Romanya

E) Ukrayna

Kazandıran Yeni Nesil 26478

5.



Aşağıdaki haritada bir ekstrem doğa olayının görüldüğü bazı alanlar verilmiştir.

7.

Bir doğa olayının “ekstrem” olarak değerlendirilmesi, birçok etkenin yanında nerede gerçekleştiğiyle de ilgilidir. Yıllık 2000 mm’lik yağış miktarı Rize ili için normal bir değerken Ankara için ekstrem bir değer olarak kabul edilir. Benzer şekilde, İzmir çevresinde yaşanacak 6 şiddetindeki bir deprem ekstrem bir değer değilken aynı depremin Mardin merkezli olarak yaşanması ekstrem bir durum olarak tanımlanır.



Buna göre aşağıdaki ülkelerden hangisinde meydana gelecek 6,5 şiddetindeki bir deprem, ekstrem doğa olayı olarak kabul edilebilir?

Bu ekstrem doğa olayının aşağıdakilerden hangisi olduğu söylenebilir?

A) Finlandiya

B) Şili

D) Endonezya

C) ABD

E) Japonya

A) Deprem B) Kuraklık C) Volkanik olaylar D) Soğuk hava dalgası E) Tropikal siklonlar

8.

6.



1815 yılında yaşanan volkanik patlama sonucunda ortaya çıkan toz ve kül bulutları Avrupa ile Kuzey Amerika’ya kadar ulaşmış ve kül bulutlarının etkili olduğu bölgelerde bir yıl sonra çok soğuk bir yaz mevsimi yaşanmıştır. Bu nedenle 1816 yılı yaz mevsimi olmayan yıl olarak adlandırılmıştır. Bilim insanlarına göre bu patlama, son 200 yılın en büyük volkanik patlamasıdır.

Dağların denize paralel uzandığı bölgelerde denizden gelen nemli hava kütleleri dağ boyunca yükselerek soğur ve yağışlara neden olur. Bu tip bölgeler hem dünyanın en fazla yağış alan yerleri arasında bulunur hem de ekstrem değerdeki sel ve taşkınlardan büyük ölçüde etkilenir.

I IV

V

II

Bu parçada sözü edilen ekstrem doğa olayı aşağıdaki ülkelerden hangisinde gerçekleşmiştir?

III

A) İngiltere B) Norveç C) Endonezya



D) Brezilya

Bu durumlar, yukarıdaki haritada numaralandırılmış alanlardan hangisinde daha belirgindir? A) I

E) Güney Afrika Cumhuriyeti

21

B) II

C) III

D) IV

E) V

1. Fasikül

Kazandıran Yeni Nesil

1.

Fasikül Bitirme Testi 09

DOĞAL SİSTEMLER - II 3.

Yer kabuğunun bir parçasının yer çekiminin etkisiyle kütle hâlinde yamaçlardan aşağılara doğru hareket etmesi, kütle hareketi (heyelan, kaya düşmesi ve toprak kayması) olarak adlandırılır. Kütle hareketlerinden biri olan heyelan genellikle eğim ve yağışın fazla olduğu, tabakaların eğime paralel uzandığı killi arazilerde oluşmaktadır. Heyelanlar dünyanın belirli yerlerinde ekstrem değerlere ulaşmaktadır.

Yazın toprağın üst kısmındaki buzların çözülmesiyle ortaya çıkan ot, yosun, liken ve yer yer çalılardan oluşan bitkiler görülür. Ren geyiği, misk öküzü, kurt, karibu, palyaço ördek ve kar kuşları bu biyomda görülen hayvan türlerinden bazılarıdır.

I

II

IV

II I IV

III

III

V



B) II

C) III

D) IV

V

Bu parçada sözü edilen ekstrem doğa olayının merkezi, haritada numaralandırılmış alanlardan hangisidir?

Coğrafya

B) II

C) III

D) IV

D) IV

E) V

Aşağıda iki kavrama ait tanımlar verilmiştir.



Birbirleriyle sürekli etkileşim hâlinde olan canlılar ile bu canlıları saran çevreden oluşan ortama --I-- denir.



Benzer yetişme şartlarına sahip bitki ve hayvan topluluklarını içinde barındıran bölgelere --II-- denir.



Bu tanımlarda boş bırakılan yerlere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

I

A) I

C) III

4.

IV

III



B) II

E) V

Son yüzyılda yaşanmış en büyük deprem 1960 yılında meydana gelmiştir. 9,5 büyüklüğündeki bu deprem sonucunda yaklaşık 6.000 kadar insanın yaşamını yitirdiği tahmin edilmektedir. Deprem ve sonrasında oluşan tsunami; deprem merkezine yakın alanlar dışında Havai, Japonya, Filipinler, Yeni Zelanda ve Avustralya’yı etkilemiştir.

II

Bu biyomun görüldüğü yerlere, haritada numaralandırılan alanlardan hangisi örnektir? A) I

Buna göre haritada numaralandırılan alanlardan hangisinde bu doğa olayının ekstrem değerlerde görüldüğü söylenebilir? A) I

2.



V

E) V

22

I



II

A) biyom

habitat

B) ekosistem

biyom

C) biyom

biyoçeşitlilik

D) ekosistem

biyoçeşitlilik

E) biyoçeşitlilik

biyom

Kazandıran Yeni Nesil 26479

5.

Oksijen döngüsüyle ilgili;



I. Okyanuslardaki algler, oksijen üretiminin önemli bir kısmını gerçekleştirir.



II. Yoğun fosil yakıt kullanımı nedeniyle atmosferdeki oksijen oranı son yüz yılda büyük oranda azalmıştır.



III. Yağmur ormanlarının tahribi oksijen döngüsünü olumsuz etkilemektedir.



IV. Oksijen döngüsü ile karbon döngüsü arasında sıkı bir ilişki vardır.



ifadelerinden hangileri yanlıştır? A) Yalnız II

B) I ve II

D) II ve IV

7.

Bataklıkların da dâhil olduğu sulak alanlar (hidrobiyom), taban su seviyesinin yüksek olduğu kıyı kesimlerden başlayıp dağların yüksek kesimlerinde suyun birikmesine uygun olan çukur alanlara kadar devam eder.



Sulak alanların özellikleriyle ilgili;



I. Hâkim bitki örtüsünü yosun, su zambağı ve nilüfer gibi yüzen bitkilerle saz ve kamış gibi su üstüne çıkan bitkiler oluşturmaktadır.



II. Zengin bir yaban hayatının oluşumunu sağlayan bu alanlarda ördek, martı, balıkçıl, gibi çeşitli kuşlarla su aygırı, su samuru, yengeç, sürüngenler ve omurgasız canlılar yaşamaktadır.



III. Yer altı suyunun beslenmesi, sellerin şiddetinin azaltılması, suyun filtre edilerek kalitesinin iyileştirilmesi gibi olumlu yönleri vardır.



ifadelerinden hangileri doğrudur?

C) I ve III

E) III ve IV

A) Yalnız I

6.

B) Yalnız III

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

Yeryüzünün en büyük ekosistemlerinden olan okyanus ve denizlerde biyoçeşitliliğin dağılışı ile ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır? A) Su basıncının artması birçok canlıyı olumsuz etkilediği için basıncın fazla olduğu kesimlerde biyoçeşitlilik azdır.

8.

B) Okyanus ekosistemleri içerisinde bulunan, mercan resifleri gibi daha küçük boyutlardaki ekosistemlerin her birinde kendine özgü canlılar yaşar.

II

C) Birçok canlı türüne ev sahipliği yapan mercanlar, deniz suyu sıcaklığının yıllık ortalama 3-5 °C olduğu derin denizlerde en uygun gelişimi gösterir.

III

I IV

D) Sıcak ve soğuk okyanus akıntılarının karşılaşma alanlarında plankton adı verilen bitkisel ve hayvansal tek hücreli canlıların sayısı oldukça fazladır.



E) Kıyılarda, karalardan taşınan besin maddelerinin açık denizlerden fazla olması, kıyı kesimlerde canlı yaşamının daha çeşitli olmasını sağlamıştır.

Yukarıdaki haritada numaralandırılmış alanlardan hangileri, sulak alanlar açısından zengin bölgeler arasında değildir? A) I ve II

23

B) I ve III

D) II ve IV

C) II ve III

E) III ve IV

1. Fasikül

CEVAP ANAHTARLARI 1. FASİKÜL: DOĞAL SİSTEMLER- II CANLILARIN YERYÜZÜNE DAĞILIŞINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER Soru No

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

Test 01

D

B

B

C

E

E

E

C

E

E

Test 02

D

D

C

B

E

B

D

B

C

Test 03

D

C

C

B

D

A

E

D

11

12

10

11

12

9

10

11

12

9

10

11

12

EKOSİSTEMLER VE MADDE DÖNGÜLERİ Soru No

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Test 04

B

C

A

E

D

A

D

C

B

E

Test 05

B

C

C

C

A

C

D

E

D

D

BİYOÇEŞİTLİLİK, EKOSİSTEMLER VE MADDE DÖNGÜLERİ Soru No

1

2

3

4

5

6

7

8

9

Test 06

C

B

A

C

B

B

C

E

C

Test 07

C

B

D

E

C

A

A

D

EKSTREM DOĞA OLAYLARI Soru No

1

2

3

4

5

6

7

8

Test 08

D

D

B

A

E

C

A

E

DOĞAL SİSTEMLER - II Soru No

1

2

3

4

5

6

7

8

Test 09

D

A

A

B

A

C

E

D

Video soru çözümleri için

veya

www.testokul.com