ขุนช้างขุนแผน ตอน ขุนช้างถวายฎีกา

สารบัญ ประวัติความเป็นมา ผู้แต่ง ลักษณะคำประพันธ์ เนื้อเรื่องย่อ ตัวละคร เนื้อเรื่อง ถอดคำประพันธ์ คุณค่าด้านวรรณศิลป์ คำศัพท์น่ารู้ แบบฝึกหัด

ประวัติความเป็นมา สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ได้อธิบายที่มาของ วรรณคดี เรื่อง ขุนช้างขุนแผน ไว้ว่า เรื่องขุนช้างขุนแผนเกิดขึ้นในรัชกาล สมเด็จพระรามาธิบดีที่ ๒ ( พ.ศ. ๒๐๓๔-๒๐๗๒) และสันนิษฐานว่าสมเด็จพระ พันวษา ในเรื่อง ขุนช้างขุนขุนแผน คือ สมเด็จพระรามาธิบดีที่ ๒

วรรณคดีเรื่อง ขุนช้างขุนแผน เป็นวรรณคดีที่คนไทยจํานวนมาก รู้จักมากที่สุด สมเด็จพระเจ้าบรม วงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรม-พระยานริศรา นุวัดติวงศ์ ทรงแสดงความคิดเห็น ไว้ ว่า “สาเหตุที่ทำให้คนชอบ เพราะ เป็นเรื่องที่ไม่เป็นตามใจหวัง เหมือนกับวรรณคดีเรื่องอื่น ๆ”

บทเสภาเรื่อง ขุนช้างขุนแผนสมัย กรุงศรีอยุธยา ได้สูญหายไปเกือบ หมด ครูเสภาสมัยรัตนโกสินทร์ก็ขับ เสภา ไปตามที่จำกันได้บ้าง มีแต่งขึ้น มาใหม่บ้าง ใครถนัดตอนใดก็ จะ ทำการขับเฉพาะตอนนั้น

ผู้แต่ง สำหรับข้อมูลเกี่ยวกับผู้แต่ง เสภาขุนช้างขุนแผนนั้น ไม่สามารถ ทราบได้อย่างชัดเจน สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำารงราชานุ ภาพ ได้ทำการค้นคว้าเกี่ยวกับผู้แต่ง เสภาขุนช้างขุนแผนไว้ ดังนี้

ตอนที่ ๔

พลายแก้วเป็นชู้กับนางพิม

ตอนที่ ๕

ขุนช้างขอนางพิม ผู้แต่ง : รัชกาลที่ ๓

ผู้แต่ง : รัชกาลที่ ๒

ตอนที่ ๑๓

วันทองหึงลาวทอง ผู้แต่ง : รัชกาลที่ ๒ (สันนิษฐาน)

ตอนที่ ๑๖

กำเนิดกุมารทองลูกนางบัวคลี่ ผู้แต่ง : ครูแจ้ง

ตอนที่ ๑๗

ขุนแผนขึ้นเรือขุนช้าง ผู้แต่ง : รัชกาลที่ ๒

ผู้แต่ง ตอนที่ ๑๘

ขุนช้างพานางวันทองหนี ผู้แต่ง : รัชกาลที่ ๒

ตอนที่ ๒๐

ขุนช้างฟ้องขุนแผนเป็นกบฏ ผู้แต่ง : รัชกาลที่ ๓

ตอนที่ ๒๓

ขุนแผนติดคุก ผู้แต่ง : สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นศักดิ์พลเสพ (สันนิฐาน)

ตอนที่ ๒๔

กำเนิดพลายงาม ผู้แต่ง : สุนทรภู่

ตอนที่ ๒๕

เจ้าลานช้างถวายนางสร้อยทอง แก่พระพันวษา ผู้แต่ง : สำนวนเก่าก่อนรัชกาลที่ ๒

ตอนที่ ๒๘

พลายงามได้นางศรีมาลา ผู้แต่ง : มีสามสำนวน ตอนต้นเป็น สำนวนเก่า ตอนกลางช่วยกันแต่งในหอ พระสมุดในสมัยรัลกาลที่ ๕ ตอนท้าย เป็นสำนวนของครูแจ้ง

ผู้แต่ง ตอนที่ ๒๙

ขุนแผนแก้พระท้ายน้ำ ผู้แต่ง : ครูแจ้ง

ตอนที่ ๓o

ขุนแผนพลายงามจับ พระเจ้าเชียงใหม่ ผู้แต่ง : ครูแจ้ง

ตอนที่ ๓๑

ขุนแผนพลายงามยกทัพกลับ ผู้แต่ง : คูรแจ้ง

ตอนที่ ๓๒

ถวายนางสร้อยทองสร้อยฟ้า ผู้แต่ง : เป็นบทเดิมแต่ครูแจ้งแต่งเพิ่ม

ตอนที่ ๓๔

ขุนช้างเป็นโทษ ผู้แต่ง : สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นสักดิ์พลเสพ (สันนิฐาน)

ผู้แต่ง ตอนที่ ๓๘

พระไวถูกเสน่ห์ ผู้แต่ง : เป็นบทดั้งเดิม

ตอนที่ ๓๙

ขุนแผนส่องกระจก ผู้แต่ง : เป็นบทดั้งเดิม

ตอนที่ ๔o

พระไวยแตกทัพ ผู้แต่ง : เป็นบทดั้งเดิม

ตอนที่ ๔๑

พลายชุมพลจับเสน่ห์ ผู้แต่ง : เป็นบทดั้งเดิม

ตอนที่ ๔๒

สร้อยฟ้าศรีมาลาลุยไฟ ผู้แต่ง : เป็นบทดั้งเดิม

ตอนที่ ๔๓

จระเข้เถรกวาด ผู้แต่ง : มีแทรกอยู่ในสมัยรัชกาลที่ ๒ มีผู้แต่งไว้จำนวน ๒ ความ และครูแจ้ง เอาเนื้อความตอนหนึ่งมาขยาย

ลักษณะคำประพันธ์ เป็นวรรณคดี เรื่อง ขุนช้าง ขุนแผน แต่งเป็นกลอนสุภาพและใช้ เป็นบทเสภาขับในเทศกาลต่างๆ ลักษณะสำคัญของกลอนเสภา คือ เป็นกลอนสุภาพที่ใช้ขับทำนองและใช้กรับเป็นเครื่องประกอบจังหวะ

กลอนแปด ( กลอนสุภาพ ) ๑ บท มี ๒ บาท ๑ บาท มี ๒ วรรค ๑ วรรค มี ๗-๙ พยางค์

วรรครับ

วรรคสดับ วรรครอง

วรรคส่ง

วรรคสดับ และ วรรครับ คือบาทเอก วรรครอง และ วรรคส่ง คือบาทโท

เนื้อเรื่องย่อ พลายงามต้องการให้นางวันทองผู้เป็นแม่กลับมาอาศัยอยู่กับตน และขุนแผน จึงเข้าไปลักพาตัวนางวันทองออกมาจากเรือนขุนช้าง โดย วางอุบายให้หมื่นวิเศษผลไปแจ้งแก่ขุนช้างตอนรุ่งเช้าว่าตนไม่สบาย จึง ต้องให้คนไปรับมาดูใจ ครั้นพอขุนช้างทราบเรื่องก็เกิดความโกรธเคือง จัดแจงเขียนฎีกาฟ้องร้องแก่สมเด็จพระพันวษาให้ช่วยตัดสินความ สมเด็จพระพันวษาจึงทรงเรียกนางวันทองมาเข้า เฝ้าและให้ตัดสินใจเลือกว่าตนจะอยู่กับใคร แต่ เนื่องจากนางวันทองต้องการรักษาน้ำใจคนทุกฝ่ายจึงไม่ กล้าตัดสินใจ สมเด็จพระพันวษากริ้วเพราะเข้าใจว่า นางวันทองเป็นคนสองใจ จึงรับสั่งให้นำตัวนางวันทอง ไปประหาร

ตัวละคร ขุนแผน ชื่อเดิมคือพลายแก้ว เคยบวช เรียน มีวิชาอาคมแกร่งกล้า มี นิสัยเจ้าชู้ มีภรรยาหลายคน

ขุนช้าง

เป็นลูกเศรษฐีเมือง สุพรรณบุรี หลงรักนาง วันทองมาตั้งแต่เด็ก จริงใจและรักนางวัน ทองคนเดียว

ตัวละคร นางวันทอง ชื่อเดิมพิมพิลาไลย หญิงงามแห่ง เมืองสุพรรณ เป็นเมียของขุนแผน และถูกขุนช้างฉุดมาอยู่ด้วย

นางลาวทอง

เป็นเมียที่ขุนแผนได้มา จากการไปรบที่เมืองเหนือ ทำให้นางวันทองไม่พอใจ เมื่อขุนแผนพาลาวทอง กลับมาด้วย

ตัวละคร สมเด็จพระพันวษา เป็นพระมหากษัตริย์แห่งกรุงศรีอยุธยา ยุคนี้เป็นยุคที่บ้านเมืองเจริญรุ่งรืองมีความ อุดมสมบูรณ์ราษฎรทั้งหลายอยู่กันอย่าง ร่มเย็นเป็นสุข บรรดาประเทศใกล้เคียงก็ อ่อนน้อม เพราะยำเกรงบารมี

จมื่นไวยวรนาถ ชื่อเดิมคือพลาย งาม เป็นลูกของ ขุนแผนและวันทอง อยู่กับแม่ได้ไม่นาน ก็ต้องพรากจากแม่ ไปอยู่กับย่าที่เมือง กาญจนบุรี

เนื้อเรื่อง ณ เมืองสุพรรณบุรี กล่าวถึงครอบครัว สามครอบครัว คือครอบครัวของขุนไกรพล พ่าย มีลูกชายชื่อ พลายแก้ว ครอบครัว ของขุนศรีวิชัย เศรษฐีใหญ่ มีลูกชายชื่อ ขุนช้าง ซึ่งหัวล้านมาแต่กำเนิด และ ครอบครัวพันศร โยธาเป็นพ่อค้า มีลูกสาว รูปร่างหน้าตางดงามชื่อ พิมพิลาไลย

เมื่อพลายแก้วอายุ ๑๕ ปี ก็ บวชเณรเรียนต่อที่วัดป่าเลไลยจัด ให้มีเทศน์มหาชาติเณรพลายแก้ว เทศน์กัณฑ์มัทรี นางพิมพิลาไลย เลื่อมใสมากจนต้องถวายผ้าแพร

เนื้อเรื่อง จนทั้งสองเกิดความชอบพอ กัน ต่อมาเณรพลายแก้วก็สึก แล้ว ให้นายทองประศรีมาสู่ขอนาง พิมพิลาไลยและแต่งงานกัน

ต่อมาสมเด็จพรรพินวษาแต่ง ตั้งให้พลายแก้วเป็นแม่ทัพไปรบ กับเมืองเชียงใหญ่และได้รับ ชัยชนะ และได้นางลาวทองมา เป็นเมียอีกคน ส่วนนางพิมพิลาไลยเมื่อสามีไป ทัพไม่นานก็ป่วยหนัก จึงได้เปลี่ยน ชื่อเป็นวันทอง ขุนช้างทำอุบาย หลอกว่าพลายแก้วตายแล้ว นาง ศรีประจันจึงบังคับให้นางวันทอง แต่งงานกับขุนช้าง

เนื้อเรื่อง เมื่อพลายแก้วกลับมาถึงกรุง ศรีอยุธยาและได้บรรดาศักดิ์เป็นขุนแผน พาภรรยาใหม่มาด้วยก็โกรธด่าทอนาง ลาวทองและลืมตัวพูดก้าวร้าวขุนแผน ทำให้ขุนแผนโมโหพานางลาวทองไปอยู่ กาญจนบุรี ส่วนนางวันทองก็ตกเป็น ภรรยาของขุนช้างอย่างจำใจ ขุนแผนคิดถึงนางวันทอง จึงลอบเข้าไป หาพบนางนอนเคียงคู่กับขุนช้าง ขุนช้าง โกรธจึงแก้แค้นทำให้ขุนแผนต้องหนีไปต่าง อื่น และยังถูกริบนางลาวทองอีกด้วย หลัง จากนั้นขุนแผนก็ได้ไปลักพาตัวนางวันทอง ออกมาจากบ้านของขุนช้าง และพากันไป อาศัยอยู่ตามป่าเขาอย่างยากลำบาก ซึ่งใน ระหว่างนั้นนางวันทองก็ตั้งทอง แต่ก็ถูกขุน ช้างฉุดกลับไป และขุนแผนก็ติดคุก

เนื้อเรื่อง เมื่ออยู่กับขุนช้าง นางวันทองคลอดลูกออกมาชื่อ พลายงาม เมื่อ ขุนช้างรู้ว่าพลายงามไม่ใช่ลูกของตนก็ลวงไปฆ่าในป่า ต่อมาถูกส่งไปอยู่ กับแม่ของขุนแผน พลายงามอาศัยอยู่กับย่าจนเติบใหญ่ได้รับราชการ และมียศเป็น จมื่นไวยวรนาถ หลังจากที่จมื่นไวยวรนาถชนะความต่อ ขุนช้างโดยการดำน้ำพิสูจน์ความจริง ก็มีความคิดอย่ากรับแม่กลับมาอยู่ กับพ่อ จึงไปลักพาตัวแม่มากลางดึก แล้วให้คนมาบอกขุนช้างว่า ตน จับไข้ใกล้ตายอยากพบหน้าแม่อีกครั้ง ขุนช้างก็จำใจไม่เอาความและให้ ไปด้วยความคับแค้นใจ

เนื้อเรื่อง ขุนช้างโกรธมากจึงเข้าถวายฎีกา สมเด็จพรรพันวษาเห็นเข้า ก็ทรง พระพิโรธเรื่องนางวันทองมิจบสิ้นเสียที จึงเรียกทุกคนมาพบ แล้วตรัสถามนาง วันทองว่าอยากอยู่กับใคร

นางวันทองเลือกไม่ได้ พระองค์จึงตรัสประนามวันทองว่าเป็นหญิง หลายใจ ให้เอาตัวไปประหารเสีย

ถอดคำประพันธ์ จะกล่าวถึงโฉมเจ้าพลายงาม

ถ้าเป็นความชนะขุนช้างนั่น

กลับมาอยู่บ้านสำราญครัน

เกษมสันต์สองสมภิรมย์ยวน

พร้อมญาติขาดอยู่แต่มารดา

นึกนึกตรึกตราละห้อยหวน

โอ้ว่าแม่วันทองช่างหมองมวล

ไม่สมควรเคียงคู่กับขุนช้าง

เออนี้เนื้อเคราะห์กรรมมานำผิด

น่าอายมิตรหมองใจไม่หายหมาง

ฝ่ายพ่อมีบุญเป็นขุนนาง

แต่แม่ไปแนบข้างคนจัญไร

ถอดคำประพันธ์ จมื่นไวยฯ แม้จะอยู่บ้านอย่างสุขสบายพร้อมพรั่งทั้ง ญาติมิตรและภรรยา แต่ก็เกิดคิดถึงแม่ซึ่งก็คือนางวันทอง แต่ในขณะเดียวกันก็รู้สึกโกรธที่แม่ต้องไปอยู่กับคนเลว ๆ อย่างขุนช้าง ทั้ง ๆ ที่พ่อของตนเป็นถึงขุนนาง จมื่นไวย ฯ จึงคิดหาทางพาแม่กลับมาอยู่ด้วยกัน แต่บ้านของทั้งสองอยู่ ห่างไกลกันมาก จมื่นไวย ฯ จึงต้องใช้วิชาอาคมในการเดิน ทางไปหาแม่

ถอดคำประพันธ์ ได้ยินเสียงฆ้องย่ำประจําวัง

ลอยลมล่องดังถึงเคหา

คะเนนับย่ำยามได้สามครา

ดูเวลาปลอดห่วงทักทิน

ฟ้าขาวดาวเด่นดวงสว่าง

จันทร์กระจ่างทรงกลดหมดเมฆสิ้น

จึงเซ่นเหล้าขาวปลาให้พรายกิน

เสกขมิ้นว่านยาเข้าทาตัว

ลงยันต์ราชะเอาปะอก

หยิบยกมงคลขึ้นใส่หัว

เป่ามนต์เบื้องบนชอุ่มมัว

พรายยั่วยวนใจให้ไคลคลา

จับดาบเคยปราบณรงค์ครบ

เสร็จครบบริกรรมพระคาถา

ลงจากเรือนไปมิได้ช้า

รีบมาถึงบ้านขุนช้างพลัน ฯ

ถอดคำประพันธ์ จมื่นไวย ฯ ใช้วิธีดูฤกษ์ยาม เอาเหล้าเซ่นผีพราย เสกว่านยาทาตัว หยิบยันต์มาแปะไว้บน อก สวมมงคลที่ศีรษะ รวมไปถึงเป่ามนตร์ลงที่ดาบคู่ใจ เพื่อเดินทางไปหานางวันทองที่เรือน ของขุนช้าง นอกจากเป่าคาถาอาคมสำหรับหายตัวแล้ว จมื่นไวย ฯ ยังเสกคาถาให้ผีที่คุ้มครอง บ้านเรือนของขุนช้างหายไปทั้งหมด และยังเป่ามนตร์ให้คนในเรือนหลับใหลไม่ได้สติ ซึ่งทำให้ จมื่นไวยฯ เข้าไปหาแม่ที่ห้องของขุนช้างได้ แต่เมื่อไปถึงก็เห็นภาพบาดตาบาดใจของแม่ตัวเอง กับขุนช้าง แม้จะเดือดดาลมาก แต่จมื่นไวย ฯ ก็สามารถสงบสติอารมณ์เพื่อให้ภารกิจสำเร็จได้ หลังจากนั้น จมื่นไวย ฯ ก็เป่ามนตร์เพื่อให้แม่ตื่นจากการหลับใหล เมื่อนางวันทองเห็นลูกชาย ก็สะดุ้งโหยง จมื่นไวย ฯ เข้าไปก้มกราบแม่ ทั้งคู่กอดกันตามประสาแม่ลูก

ถอดคำประพันธ์ ถอดคำประพันธ์ จากเนื้อหาที่ผ่านมาเราจะเห็นได้ว่าคนโบราณโดยเฉพาะคนในสังคมอยุธยามีความ เชื่อด้านไสยศาสตร์เป็นอย่างมาก คนที่จะมีคาถาอาคมในสมัยก่อนจึงต้องเป็นผู้ที่ ประพฤติดีจึงจะสามารถรักษาคาถาไว้ได้ กุศโลบายเรื่องไสยศาสตร์จึงออกมาเพื่อกำกับ พฤติกรรมของคนให้ประพฤติแต่เรื่องดี ละเรื่องชั่ว ซึ่งทำให้คนสมัยก่อนอยู่ร่วมกันได้ อย่างมีความสุข นางวันทองถามไถ่จมื่นไวย ฯ ถึงวัตถุประสงค์ในการมาครั้งนี้ ซึ่งก็ทำให้รู้ว่าลูกนั้นผูก ใจเจ็บขุนช้างและมีความคิดถึงตนเอง จึงหวังว่าจะพาตนเองไปอยู่ด้วย นางวันทองรู้ทัน ทีว่าการกระทำแบบนี้จะต้องนำปัญหามาสู่ตนและผู้ที่เกี่ยวข้องอย่างแน่นอน นางวันทอง จึงทัดทานลูกชาย ตามถัดไป

ถอดคำประพันธ์ เจ้าเป็นถึงหัวหมื่นมหาดเล็ก

มิใช่เด็กดอกจงฟังคำแม่ว่า

จงเร่งกลับไปคิดกับบิดา

ฟ้องหากราบทูลพระทรงธรรม์

พระองค์คงจะโปรดประทานให้

จะปรากฏยศไกรเฉิดฉัน

อันจะมาลักพาไม่ว่ากัน

เช่นนั้นใจแม่มิเต็มใจ ฯ

ถอดคำประพันธ์ เมื่อรู้ว่าแม่ไม่เต็มใจไปกับตน เพราะกลัวว่าจะเกิดปัญหา และยังเสนอ ให้ไปเพ็ดทูลขอต่อพระพันวษา จมื่นไวย ฯ กลับไม่สนใจคำพูดของแม่ แถมยังขู่แม่กลับด้วยคำพูดที่ไม่สุภาพ

ถอดคำประพันธ์ จึงว่าอนิจจาลูกมารับ

แม่ยังกลับทัดทานเป็นหนักหนา

เหมือนไม่มีรักใคร่ในลูกยา

อุตส่าห์มารับแม่แล้วยังมิไป

เสียแรงเป็นลูกผู้ชายไม่อายเพื่อน

จะพาแม่ไปเรือนให้จงได้

แม้นมิไปให้งามก็ตามใจ

จะบาปกรรมอย่างไรก็ตามที

จะตัดเอาศีรษะของแม่ไป

ทิ้งแต่ตัวไว้ให้อยู่นี่

แม่อย่าเจรจาให้ช้าที

จวนแจ้งแสงศรีจะรีบไป ฯ

ถอดคำประพันธ์ จมื่นไวย ฯ ตัดพ้อนางวันทองว่าไม่รักตนที่เป็นลูก แต่ไม่ว่าอย่างไร ลูกผู้ชายอย่างตนจะ พาแม่ไปด้วยให้ได้ แม้จะต้องตัดศีรษะแล้วทิ้งตัวแม่ไว้ที่นี่ก็จะทำ สุดท้ายนางวันทองเองก็ ต้องยอม เหตุเพราะรักลูก และก็กลัวว่าลูกจะฟันคอของตน เมื่อมนต์คาถาเริ่มเสื่อมคลาย ขุนช้างเริ่มได้สติตื่นมาและรู้สึกงงงวย มองซ้ายมองขวาก็ ไม่เห็นนางวันทองอยู่ข้างตัว ขุนช้างที่ยังไม่ได้สวมใส่เสื้อผ้าเลยแม้แต่น้อยก็ลุกขึ้นอาละวาด จากนั้นก็รีบออกไปตะโกนให้ข้าทาสออกตามหานางวันทองทั่วทั้งเรือน แต่ก็ไม่พบ ขุนช้าจึง สงสัยว่าอาจจะมีคนมาลักพานางวันทองไปอีก และรู้สึกโมโหสุดขีด ฝ่ายจมื่นไวย ฯ เมื่อพาแม่กลับมาเรือนของตนเองได้สำเร็จแล้ว ก็เกิดรู้สึกตัวขึ้นมาว่าจะ ต้องเกิดเรื่องใหญ่แน่ ๆ ดังนั้นจึงคิดหาทางแก้ปัญหาโดยให้หมื่นวิเศษผลลูกน้องของตนเอง ไปที่เรือนของขุนช้างเพื่อไปแจ้งว่าจมื่นไวย ฯ เกิดป่วยและอยากให้แม่ไปดูแล

ถอดคำประพันธ์ ข้าพเจ้าเป็นบ่าวพระหมื่นไวย

เป็นขุนหมื่นรับใช้อยู่ในบ้าน

ท่านใช้ให้กระผมมากราบกราน

ขอประทานคืนนี้พระหมื่นไวย

เจ็บจุกปัจจุบันมีอันเป็น

แก้ไขก็เห็นหาหายไม่

ร้องโอดโดดดิ้นเพียงสิ้นใจ

จึงใช้ให้ตัวข้ามาแจ้งการ

พอพบท่านมารดาจึงหายทุกข์

ข้าพเจ้าร้องปลุกไปในบ้าน

จะกลับขึ้นเคหาเห็นช้านาน

ท่านจึงรีบไปในกลางคืน

พยาบาลคุณพระนายพอคลายไข้

คุณอย่าสงสัยว่าไปอื่น

ให้คำมั่นสั่งมาว่ายั่งยืน

พอหายเจ็บแล้วจะคืนไม่นอนใจ ฯ

ถอดคำประพันธ์ เมื่อได้ฟังข่าวจากหมื่นวิเศษผลขุนช้างก็รู้ทันทีว่าเป็นเรื่อง โกหกและแค้นใจมากที่จมื่นไวย ฯ มากระทำแบบนี้บนเรือน ของตน ขุนช้างเพิ่งไปพูนทองสมเด็จพระพันวษา

ถอดคำประพันธ์ จะกล่าวถึงพระองค์ผู้ทรงเดช เสด็จคืนนิเวศน์พอจวบค่ำ ฝีพายรายเล่มมาเต็มลำ

เรือประจำแหนแห่เซ็งแซ่มา

พอเรือพระที่นั่งประทับที่

ขุนช้างก็รี่ลงตีนท่า

ลอยคอชูหนังสือดื้อเข้ามา

ผุดโผล่โงหน้ายึดแคมเรือ

เข้าตรงบโทนอ้นต้นกัญญา

เพื่อนโขกลงด้วยกะลาว่าผีเสื้อ

มหาดเล็กอยู่งานพัดพลัดตกเรือ

ร้องว่าเสือตัวใหญ่ว่ายน้ำมา

ขุนช้างดึงดื้อมือยึดเรือ

มิใช่เสือกระหม่อมฉานล้านเกศา

สู้ตายขอถวายซึ่งฎีกา

แพ้เหลือปัญญาจะทานทน ฯ

ถอดคำประพันธ์ แม้พระพันวษาจะรับฎีกาของขุนช้างแต่ก็ทรงกริ้วมากจึงให้คนนำตัวขุนช้างไปโบย เพื่อเป็นการทำโทษ และตั้งแต่นั้นพระพันวษาได้ตั้งกฎเกณฑ์ในการเข้าเฝ้าโดยห้ามให้ใคร เข้าใกล้พระมหากษัตริย์โดยไม่ได้รับอนุญาต และมีโทษประหารชีวิต เมื่อขุนแผนรู้ว่านาง วันทองมาอาศัยอยู่ที่เรือนของลูกชายก็เกิดคิดถึง เมื่อนางลาวทองและนางแก้วกิริยาหลับ ก็แอบย่องไปหานางวันทองถึงห้อง โดยขุนแผนได้เล้าโลมนางวันทอง อีกทั้งยังพูดคุยถึง เรื่องราวเก่า ๆ เพื่อปรับความเข้าใจกัน แต่นางวันทองไม่ได้ยินดีที่ขุนแผนมาทำเยี่ยงนี้ เพราะเกรงว่าจะมีโทษทัณฑ์ จึงได้บอกให้ขุนแผนไปกราบทูลขอต่อพระพันวษา คุยกันไป มาทั้งสองก็พล็อยหลับไปและนางวันทองก็เกิดฝันร้ายตามบทประพันธ์นี้

ถอดคำประพันธ์ ฝันว่าพลัดไปในไพรเถื่อน

เลื่อนเปื้อนไม่รู้ที่จะกลับหลัง

ลดเลี้ยวเที่ยงหลงในดงรัง

ยังมีพยัคฆ์ร้ายมาราวี

ทั้งสองมองหมอบอยู่ริมทาง

พอนางดั้นป่ามาถึงที่

โดดตะครุบคาดคั้นในทันที

แล้วฉุดคร่าพารี่ไปในไพร

สิ้นฝันครั้งตื่นตกประหม่า

หวัดผวากอดผัวสะอื้นให้

เล่าความบอกผัวด้วยกลัวภัย

ประหลาดใจน้องผันพรั่นอุรา

ใต้เตียงเสียงหนูก็กุกกก

แมลงมุมทุ่มอกที่ริมฝา

ยิ่งหวาดหวั่นพรั่นตัวกลัวมรณา

ดั่งวิญญาณ์นางจะพรากไปจากกาย ฯ

ถอดคำประพันธ์ นางวันทองตกใจตื่นและร้องไห้หนักมาก จากนั้นก็เล่าความฝันให้ขุนแผนฟัง โดยขุนแผนได้ ดูดวงตามตําราประกอบกับเวลายามที่นางวันทองฝันจึงรู้ทันทีว่านางวันทองรวมถึงฆาตเสีย แล้ว ขุนแผนจึงคิดสะเดาะเคราะห์ให้นางวันทองในตอนเช้า ฝ่ายพระพันวษาเมื่อออกราชการแล้วเห็นหน้าขุนช้าง ก็นึกถึงความที่ขุนช้างนำมาฟ้องจึง เปิดฎีกาออกอ่านแล้วก็เกิดโมโหจึงสั่งให้พระหมื่นศรีไปตามคู่ความมาพบที่ท้องพระโรง ขุนแผนนั้นรู้ดีอยู่แก่ใจว่านางวันทองมีชะตาถึงฆาต จึงพยายามใช้คาถาเมตตามหานิยม ทาขี้ผึ้งที่ริมฝีปากและกินหมาก เพื่อหวังให้โชคชะตาที่ร้ายนั้นบรรเทาลง จากนั้น ขุนแผน จมื่นไวยวรนาถ และนางวันทองก็เดินทางมาเข้าเฝ้าตามพระราชโองการข้างต้น

ถอดคำประพันธ์ ถอดคำประพันธ์ เมื่อทั้งสามไปถึง พระพันวษาได้ต่อว่าจมื่นไวย ฯ ที่ทำอะไรไม่เกรงใจ กฎหมายบ้านเมือง ไม่เห็นแก่หน้าตาของพระพันวษาบ้าง จากนั้นจึงสอบสวน นางวันทองถึงสาเหตุที่ต้องไปอยู่กับขุนช้าง นางวันทองได้ตอบไปตามความจริง ว่า เมื่อขุนแผนติดคุกและตนเองท้องแก่ ขุนช้างได้เข้ามาอ้างว่าเป็นพระราช ประสงค์ของพระพันวษาที่ต้องการให้ตนเองไปอยู่กับขุนช้าง ตนกลัวพระราช อำนาจจึงไปอยู่กับขุนช้างโดยไม่เต็มใจ พระพันวษาได้ยินดังนั้นก็โกรธมาก จึงต้องการชำระความนี้ให้เด็ดขาด ด้วยการให้นางวันทองเลือกว่าจะอยู่กับใคร

ถอดคำประพันธ์ อีวันทองตัวมันเหมือนรากแก้ว

ถ้าตัดโคนขาดแล้วก็ใบเหี่ยว

ใครจะควรสู่สมอยู่กลมเกลียว

ให้เด็ดเดี่ยวรู้กันแต่วันนี้

เอ้ยอีวันทองว่ากระไร

มึงตั้งใจปลดปลงให้ตรงที่

อย่าพะวงกังขาเป็นราคี

เพราะมึงมีผัวสองกูต้องแค้น

ถ้ารักใหม่ก็ไปอยู่กับอ้ายช้าง

ถ้ารักเก่าเข้าข้างอ้ายขุนแผน

อย่าเวียนวนไปให้คนมันหมิ่นแคลน

ถ้าแม้นมึงรักไหนให้ว่ามา ฯ

ถอดคำประพันธ์ พระพันวษามองว่านางวันทองก็เหมือนกับ “ราก แก้ว” ของปัญหานี้ ถ้าตัดรากแก้วออกไป ใบไม้ซึ่งเปรียบ ได้กับปัญหาต่าง ๆ ก็จะเหี่ยวตายไปแต่คงเป็นเวรกรรม ของนางวันทองที่ดวงถึงฆาต จึงเกิดความประหม่าเลือกไม่ ได้ กลัวว่าเลือกแล้วจะไม่ถูกพระทัยพระพันวษา เพราะ ขุนแผนก็เป็นรักแรกและนางวันทองยังคงรู้สึกกับขุนแผน เหมือนเดิมไม่เคยเปลี่ยนแปลง ส่วนขุนช้างก็ดูแลนางวัน ทองให้อยู่สุขสบายมาหลายปี ในขณะที่พลายงามเองก็เป็น ลูกชายในไส้ พระพันวษาเห็นนางวันทองลังเลใจ ก็โมโห สุดขีด ติดเครื่องด่านางวันทองอย่างหนัก

ถอดคำประพันธ์ ครานั้นพระองค์ผู้ทรงภพ

ฟังจบแค้นคั่งดังเพลิงไหม้

เหมือนดินประสิวปลิวติดกับเปลวไฟ

ดูดู๋เป็นได้อีวันทอง

จะว่ารักข้างไหนไม่ว่าได้

น้ำใจจะประดังเข้าทั้งสอง

ออกนั่นเข้านี่มีสำรอง

ยิ่งกว่าท้องทะเลอันล้ำลึก

จอกแหนแพเสาสำเภาใหญ่

จะทอดถมเท่าไหร่ไม่รู้สึก

เหมือนมหาสมุทรสุดซึ้งซึก

น้ำลึกเหลือจะหยั่งกระทั่งดิน

อิฐผาหาหาบมาทุ่มถม

ก็จ่อมจมสูญหายไปหมดสิ้น

อีแสนถ่อยจัญไรใจทมิฬ

ดังเพชรนิลเกิดขึ้นในอาจม

รูปงามนามเพราะน้อยไปฤๅ

ใจไม่ซื่อสมศักดิ์เท่าเส้นผม

แต่ใจสัตว์มันยังมีที่นิยม

สมาคมก็แต่ถึงฤดูมัน

มึงนี่ถ่อยยิ่งกว่าถอยอีท้ายเมือง

จะเอาเรื่องไม่ได้สักสิ่งสรรพ์

ละโมบมากตัณหาตาเป็นมัน

อีกร้อยพันให้มึงไม่ถึงใจ

ว่าหญิงชั่วผัวยังคราวละคนเดียว

หาตามตอมกันเกรียวเหมือนมึงไม่

หนักแผ่นดินกูจะอยู่ไย

อ้ายไวยมึงอย่านับว่ามารดา

กูเลี้ยงมึงถึงให้เป็นหัวหมื่น

คนอื่นรู้ว่าแม่ก็ขายหน้า

อ้ายขุนช้างขุนแผนทั้งสองรา

กูจะหาเมียให้อย่าอาลัย

หญิงกาลกิณีอีแพศยา

มันไม่น่าเชยชิดพิสมัย

ที่รูปรวยสวยสมมีถมไป

มึงตัดใจเสียเถิดอีคนนี้

เร่งเร็วเหวยพระยายมราช

ไปฟันฟาดเสียให้มันเป็นผี

อกเอาขวานผ่าอย่าปราณี

อย่าให้มีโลหิตติดดินกู

เอาใบตองรองไว้ให้หมากิน

ตกดินจะอัปรีย์กาลีอยู่

ฟันให้หญิงชายทั้งหลายดู

สั่งเสร็จเสด็จสู่ปราสาทไชย

ถอดคำประพันธ์ ถอดคำประพันธ์ ทุกสิ่งทุกอย่างเป็นไปตามที่นางวันทองพูดไปทุกประการ สุดท้ายบาปทั้งหมดที่ใครต่อใครสร้างขึ้นก็มาตกที่นางวันทอง ต้อง มาโดนพระพันวษาสั่งประหารเพราะมองว่าเป็นสาเหตุของปัญหาที่ เกิดขึ้นทั้งหมด และแม้ว่าวรรณคดีจะพยายามบอกว่านางวันทอง ถูกประหารเพราะถึงฆาต แต่จริง ๆ แล้วทุกอย่างมีต้นสายปลายเหตุ ถ้าเพื่อน ๆ พิจารณาดูดี ๆ จะเห็นว่า นางวันทองต้องมารับผลที่ตัว เองไม่ได้ก่อเลยแม้แต่น้อย

คุณค่าด้านวรรณศิลป์ ๑.สะท้อนถึงอารมณ์โกรธแค้นและสะเทือนใจ (พิโรธวาทัง) ยิ่งคิดเดือดดาลทะยานใจ ฉวยได้กระดานชนวนมา ร่างฟ้าท่องเทียบให้เรียบร้อย ถ้อยคำถี่ถ้วนเป็นหนักหนา

๒.มีการพรรณนาถึงเรื่องฝันร้าย ...ครั้งนี้จะมีอันตราย ฝันร้ายสาหัสตัดตำรา พิเคราะห์ดูทั้งยามอัฐกาล ก็บันดาลฤกษ์แรงเป็นหนักหนา มิรู้ที่จะแถลงแจ้งกิจจา กอดเมียเมินหน้าน้ำตากระเด็น...

๓.ใช้ถ้อยคำเกิดความเศร้าสะเทือนใจสงสารในชะตากรรม ของตัวละคร (สัลลาปังคพิสัย) ...วันนี้แม่จะลาพ่อพลายแล้ว จะจำจากลูกแก้วไปสูญสิ้น พอบ่ายก็จะตายลงถมดิน ผินหน้ามาแม่จะขอชม เกิดมาไม่เหมือนกับเขาอื่น มิได้ชื่นเชยชิดสนิทสนม ๔.การบรรยายโวหาร (เสาวรจนีย์) ฟ้าขาวดาวเด่นดวงสว่าง จันทร์กระจ่างทรงกลดหมดเมฆสิ้น จึงเช่นเหล้าขาวข้าวปลาให้พรายกิน เสกขมิ้นว่านยาเข้าทาตัว

คุณค่าด้านวรรณศิลป์ ๕.การพรรณนาโวหาร (นารีปราโมทย์) จะเป็นตายง่ายยากไม่จากรัก จะฟูมฟักเหมือนเมื่ออยู่ในกลางเถื่อน ขอโทษที่พี่ผิดอย่าบิดเบือน เจ้าเพื่อนเสน่หาจงอาลัย ๖.เชิงเปรียบเทียบ (อุปมาโวหาร) อีวันทองตัวมันเหมือนแก้ว ถ้าตัดโคนขาดแล้วก็ใบเหี่ยว ใครจะควรสู่สมอยู่กลมเกลียว ให้เด็ดเดี่ยวรู็กันแต่วันนี้ ๗.กวีแทรกอารณ์ขันในการแต่ง (หาสยรส) ขุนช้างเห็นข้าไม่มาใกล้ ขัดใจลุกขึ้นทั้งแก้ผ้า แหงนเถ่อเป้อยืนจังกา ย่างเท้าก้าวมาไม่รู้ตัว ยายจันงันงกยกมือไหว้ นั่นพ่อจะไปไหนพ่อทูนหัว ไม่นุ่งผ่อนนุ่งผ้าดูน่ากลัว ขุนช้างมองดูตัวก็ตกใจ

คำศัพท์น่ารู้ ๑.ทรามสวาดิ แปลว่า เป็นที่รัก ๒.ตกว่า แปลว่า ราวกับว่า ๓.ฏีกา แปลว่า คำร้องขอที่ยืนถวายพระเจ้าแผ่นดิน ๔.เพรางาย แปลว่า เวลาเช้าและเวลาเย็น ๕.เมรุไก แปลว่า ภูเขา ๖.ร้องเกน แปลว่า ร้องตะโกนดังๆ ๗.สะเดากลอน แปลว่า ทำให้กลอนประตูหลุด ออกได้ด้วยคาถาอาคม ๘.แหงนเถ่อ แปลว่า ค้างอยู่ ๙.อุธัจ แปลว่า ตกประหม่า ๑๐.มินหม้อ แปลว่า เขม่าดำที่ติดก้นหม้อ

แบบฝึกหัด แบบฝึกหัด 1

แบบฝึกหัด 2

ศึกษาเพิ่มเติม