[TI] DOANH NGHIEPDOCQUVEN • • N eu b�n dang s6 huu m9t may tinh ca nhan, c6 the n6 dang ch�y m9t trong nhung phien ban Windows, M dieu hanh du't doanh nghi�p trcJ nen d(>c quyen la s?J huu m◊t ngu6n h;ic quan trc_mg. CMng hc;1n nhu trong truang hQ'p tht truang nu&c sinh hoc;1t trong m9t tht tran ?J vung Old West. Neu cac cu dan tht tran sd huu nhieu gieng nuO'c, thi m6 hinh qnh tranh ma chung ta da thao lu�n Ci chuong tru&c se phan anh hanh vi cua nguai ban. BcJi vi sl;i qnh tranh giua cac nha cung cap nu&c, gia cua m◊t gallon nu&c se duqc dieu chinh bang vdi chi phi bien cua vi�c born them m◊t gallon nude. Tuy nhien, gia su tht tran chi c6 m◊t gieng nude duy nhat va nguai dan kh6ng the lay duQ'c nude tu cac nguon khac, nguai chu s?J huu cua gieng nude duy nhat nay se d(>c quyen cung cap nude. Do d6, nguai nay se c6 quyen ll;ic tht truang ldn hon rat nhieu so vdi cac doanh nghi�p trong m(>t tht truang qnh tranh. D?c bi�t trong truang hQ'p hang h6a la cac m?t hang thiet yeu nhu nude, nguai cung cap d9c quyen c6 the d?t m9t muc gia rat cao, m?c du chi phi bien cua vi�c born them m◊t gallon nude kh6ng dang la bao. M◊t vi d\l dien hinh cua sl;i xuat hi�n quyen ll;ic tht truang thong qua vi�c scJ huu m◊t ngu6n tai nguyen quan tr9ng la DeBeers, m◊t c6ng ty kim cuong cJ Nam Phi. DuQ'c thanh l�p vao nam 1888 bcJi Cecil Rhodes, m9t doanh nhan nguai Anh (va cung la m9t nha tai trQ' chinh cho quy h9c befog Rhodes), ?J nhieu thai diem Debeers da kiem soat den 80 phan tram san luqng cua cac mo kim cuong tren toan the gidi. M?c du Debeers kh6ng hoan toan la m◊t m◊t nha d9c quyen, do tht phan cua n6 nho hon 100 phan tram, nhung c6ng ty nay da c6 m◊t sl;i chi phoi rat ldn len gia cua kim cuong tren tht truang. Du d9c quyen scJ huu m◊t nguon tai nguyen quan tr9ng la m9t nguyen nhan chu yeu cua sl;i d9c quyen, tren thl;ic te rat hiem g?p cac doanh nghi�p d(>c quyen theo dc;1ng nay. Cac nen kinh te rat r(>ng ldn, va cac nguon ll;ic thuang duQ'c scJ huu bcJi nhieu nguai. Thl;ic ra, nhieu loc;1i hang h6a duqc mua ban tren khap the gidi, do d6 phc;1m vi tht truang tl;i nhien cua chung thuang cJ quy m6 toan cau. Vi v�y c6 rat it cac vi d\l ve cac doanh nghi�p s?J huu m◊t nguon ll;ic ma kh6ng c6 bat cu m◊t sl;i thay the nao tuong xung. D9c quyen do chinh phu ti[IO ra Trong nhieu truang hQ'p, d9c quyen xuat hi�n do chinh phu cho phep cac ca nhan hay doanh nghi�p d(>c quyen duc;tc ban m9t so loc;1i hang h6a ho?c dtch V\l. Nhung thinh thoang sl;i d9c quyen duQ'c hinh thanh tu sue mc;1nh chinh trt tuy�t doi cua cac nha d9c quyen trong tuong lai. Vi d\l, cac vt vua thuang cap cho

CHUONG 15 DOANH NGHIEP 00C QUYEN 339 b�n be hay dong minh cua hQ nhung giay phep kinh doanh d9c quyen. Cung c6 nhung truang hqp, chinh phu bao h◊ d(>c quyen b6'i vi n6 the hi�n nguy�n v9ng cua nguai dan. Bang sang che va lu�t ban quyen la hai vi d1J. quan tr9ng. Neu m(>t cong ty duqc pham bao che ra m9t lo�i thuoc m6'i, hQ c6 the n(>p don len chinh phu xin cap bang sang che. Neu co quan kiem duy�t xet thay lo�i thuoc m6'i tim ra dung la cua cong ty n(>p don, hQ se cap bang sang che cho cong ty nay. V6'i bang sang che nay, cong ty duqc pham d9c quyen san xuat va ban lo�i duqc pham nay trong vong 20 nam. Cung tuong ttJ nhu v�y, khi m9t nha van hoan thanh m9t tac pham, hQ c6 the dang ky ban quyen tac pham d6. Ban quyen tac pham la m9t slj dam bao cua chinh phu rang khong ai c6 the sao chep va ban tac pham ma khong duqc slj dong y cua tac gia. Nhu v�y ban quyen tac pham da bien tac gia thanh m9t nha d9c quyen tren tht truang cua tac pham cua hQ. Rat de nh�n thay tac d9ng va slj anh hu6'ng cua bang sang che cung nhu lu�t ban quyen. Nhung van ban phap ly nay cung cap cho nguai san xuat slj d9c quyen va do d6 sedan t6'i cac muc gia cao hon so v6'i cac muc gia trong tht truang qnh tranh. Tuy nhien, bang vi�c cho phep cac nha san xuat d(>c quyen dtnh gia cao hon va thu ve lqi nhu�n nhieu hon, lu�t ban quyen va bang sang che cung dong thai khuyen khich cac hanh vi dang mong muon. Cac cong ty duqc duqc phep tr& thanh cac nha d9c quyen doi v6'i cac lo�i thuoc ma hQ bao che ra, dieu nay se khuyen khich cac ho�t d(>ng nghien cuu. Cac tac gia duqc d9c quyen ban tac pham cua minh se c6 d(>ng co viet them nhieu cuon sach hay hon. Do d6, cac van ban phap ly ve bang sang che va ban quyen mang l�i ca lqi ich lan chi phi. Lqi ich cua chung la tang them d9ng ltjc cho cac ho�t d(>ng sang t�o. Tuy nhien, nhung lqi ich nay cung bt giam di phan nao do nhung ton that ma slj d9c quyen gay ra. Nhung ton that nay se duqc danh gia day du hon 6' phan sau cua chuong nay. DQC quyen ti! nhien M9t nganh duqc gQi la d(>c quyen ttj nhien1 khi m9t doanh nghi�p c6 kha nang cung cap m9t lo�i hang h6a hay dtch V1J. cho toan b(> tht truang v6'i chi phi san xuat thap hon cac doanh nghi�p khac. D(>c quyen tlj nhien xuat hi�n khi c6 lqi the kinh te theo quy mo theo gi6'i h�n muc san luqng tliong ung. Hinh 1 bieu t doanh nghi¢p san xuat. Chi phi Tong chi phi binh quan Sanlll�g M(>t vi d1,1 cua d(>c quyen t\f nhien la dich V1,1 cung cap midc sinh hot h� thong ducmg ong dan nude khap thi tran. Neu c6 nhieu doanh nghi�p khac qnh tranh, moi doanh nghi�p se phai tra chi phi co dinh cho vi�c xay d\fng h� thong cap nude. Dieu nay c6 nghia la, tong chi phi binh quan cua dich V1,1 cung cap nude sinh hot doanh nghi�p cung cap nude cho toan b(> thi tran. Trong ChuO'ng 11, chung ta dii nhac den cac vi d1,1 khac cua d(>c quyen W nhien khi thao lu�n ve hang h6a cong va tai nguyen chung. Chung ta dii thay rang hang h6a nh6m co kha nang lo nhu cau di l?i cua nguO'i clan. Do do, khi tht truO'ng m& r9ng ra, no co the chuyen d9c quyen tlj nhien thanh m(>t thi trliO'ng co tinh qnh tranh hem. KIEM TRA NHANH: Dau Iii ba ly do c6 the' lam cha thi tndmg xuat hi�n cf(Jc quyen? • Lay hai vf d1,1 ve SI/ cf(Jc quyen vii giai thfch ly do cha ti.mg trufrng hQ'p. cAc DOANH NGHl�P DQC QUYEN DllA RA cAc QUVET DINH VE SAN XUAT VA GIA cA NHU' THE NAO? Chung ta da biet cac nguyen nhan clan t6'i d9c quyen, bay giO' chung ta se xem xet cac doanh nghi�p nay quyet dtnh muc san luqng ma hQ se san xuat cung nhu muc gia ban ra nhu the nao. Cac phan tich ve hanh vi d9c quyen trong phan nay se giup chung ta danh gia xem li�u d9c quyen co dang duqc mong muon nhu nhieu nguO'i van thuO'ng nghi hay khong, va chinh phu co the theo duoi nhung chinh sach nao trong cac tht truO'ng d9c quyen. f>QC quyen va c�nh tranh St;i khac nhau ccquyen Do cac doanh nghi�p c�nh tranh la nguai chap nh�n gia, duang cau cila h9 la m9t duang ngang gi6n. 9 nhu' duqc the hi�n trong Hinh (a). Nguqc l�i, doanh nghi�p d9c quyen la nha cun9 cap duy nhat tren th! tru'ang cua mlnh, h9 co du'ang cau doc xu6ng gi6ng nhu' duqc the hi�n trong Hlnh (b). Oieu nay c6 nghia la doanh nghi�p d9c quyen phai chap nh�n ban omucgia thap hon neu nhuh9 muon tang luqng ban ra. (a) Ollimg cau ala m9t doanh nghi�p �nh tranh (b) Dllimg cau ala m9t doanh nghi�p 49c quyen Gia Gia ---------- Cau (au Sanlll(/llg San 111(/llg Duong cau tht truong the hi�n gi&i h�n trong vi�c hu6'ng lQ'i tu quyen h,tc tht truong cu.a cac doanh nghi�p d9c quyen. Neu c6 the, doanh nghi�p d9c quyen rat muon ban eac san pham cu.a h9 6' muc san luQ'ng l&n v&i muc gia cao. Duong cau tht truong kh6ng cha phep eac doanh nghi�p d9c quyen tht,ic hi�n dieu nay. Cv the, duong cau tht truong m6 ta eac ket hQ'p giua gia va san luQ'ng ma doanh nghi�p d9c quyen c6 the c6. Bang each thay doi san luQ'ng san xuat (hay n6i each khac la gia ban thay doi), doanh nghi�p d9c quyen c6 the ch9n bat cu diem nao tren duong cau, nhung h9 kh6ng the ch9n bat cu diem nao nam ngoai duong cau. V�y doanh nghi�p d9c quyen se ch9n muc gia va muc san luQ'ng nao? Giong nhu doi v&i eac doanh nghi�p qnh tranh, chung ta hay gia dtnh rang mvc tieu cu.a cac doanh nghi�p d9c quyen la toi da h6a lQ'i nhu�n. Do lQ'i nhu�n cu.a m9t doanh nghi�p bang tong doanh thu tru di tong chi phi, trong phan tiep theo chung ta se nghien cuu doanh thu cu.a eac doanh nghi�p d9c quyen de c6 the hieu duQ'c hanh vi cu.a h9. Doanh thu cua doanh nghi�p dQc quyen Gia su trong m9t tht tran chi c6 duy nhat m9t doanh nghi�p cung cap nu&c sinh ho�t. Bang 1 cha thay doanh thu cu.a doanh nghi�p d9c quyen nay ph\l thu9c vao luQ'ng nu&c cung cap nhu the nao. Hai c9t dau tien the hi�n bieu cau cu.a doanh nghi�p d9c quyen nay. Neu doanh nghi�p nay chi cung cap m9t gallon nu&c, gia cu.a gallon nu&c d6 la 10 do la. Khi san luQ'ng la 2 gallon, gia se giam xuong 9 do la. Neu san luQ'ng tang len 3 gallon, gia se tiep tvc giam xuong chi con 8 d6 la, v.v ... Neu b�n ve m9t d6 tht the hi�n nhung con so trong hai c9t nay, b�n se c6 m9t duong cau doc xuong. C9t thu ba the hi�n tong doanh thu cu.a nha d9c quyen duQ'c tinh bang each lay luQ'ng ban ra (6' c9t thu nhat) nhan v&i gia ban (6' c9t thu hai). C9t thu tu tinh

LIIC/llgntlO'c Gia (Q) (P) 0 gallons $11 10 9 8 4 6 4 Tong doanh thu (TR= pxQ) $ 0 10 18 24 28 30 30 28 24 CHUONG 15 DOANH NGHIEP 0QC QUYEN 343 Doanh thu binh quan (AR= TRIQ) $10 Doanh thu bien (MR= t, TRI t,Q) $10 -2 -4 Bang 1 Doanh thu bien, doanh thu binh quan vii tong doanh thu cua doanh nghi�p d(,c quyen toan doanh thu binh quan cua doanh nghi¢p d(>c quyen, la lu'.c quyen. C(>t cuoi cung cua Bang 1 la doanh thu bien cua doanh nghi¢p d(>c quyen, day chinh la muc doanh thu ma doanh nghi¢p d(>c quyen nMn duqc khi ban them m(>t dO'n vi san pham. Doanh thu bien chinh la muc thay doi trong tong doanh thu khi tong san luqng tang them m(>t dO'n vi. Vi d1,1, khi doanh nghi¢p d(>c quyen cung cap 3 gallon nu6c, hQ se co tong doanh thu la 24 do la. Neu tang len 4 gallon thi tong doanh thu se tang len 28 do la, nhu v�y doanh thu bien cua gallon nu6c thu 4 la 4 do la (28 - 24). Bang 1 cho chung ta m(>t ket lu�n rat quan tr9ng de hieu duqc hanh vi cua doanh nghi¢p d(>c quyen: doanh thu bien cua mf)t doanh nghi¢p d¢c quye'n lu6n thap hdn gia ban cua hang h6a d6. Vi d1,1, neu nha d(>c quyen nang san luqng nu6c cung cap tu 3 len 4 gallon, tong doanh thu cua hQ chi tang them 4 do la, du moi gallon nu6c luc nay van duqc ban 6 muc 7 d6 la. Doi voi doanh nghi¢p d(>c quyen, doanh thu bien lu6n thap hO'n gia ban boi vi dudng cau cua hQ doc xuong. De tang san luqng ban ra, hQ se phai ban 6 muc gia thap hO'n. Do do, de ban gallon nu6c thu 4, doanh thu cua doanh nghi¢p d(>c quyen se phai giam bot 1 do la cho moi 3 gallon nu6c dau tien. Khoan 3 do la mat di nay chinh la si;i chenh 1¢ch giua muc gia cua gallon nuoc thu 4 (7 do la) va doanh thu bien cua gallon nu6c thu 4 (4 do la). Doanh thu bien cua cac doanh nghi¢p d(>c quyen co nhieu diem khac bi¢t so v6i doanh thu bien cua cac doanh nghi¢p qnh tranh. Khi doanh nghi¢p d(>c quyen tang san luqng ban ra, hanh vi nay se gay ra hai hi¢u ung len tong doanh thu (Px Q): • Hi¢u ung sdn luqng: San lu'.