Жишиг даалгавар 1.“Монголчууд энэ үүлтэй адил, үүл хуралдвал бороо ордог. Монголчууд цуглавал цэрэг болдог. Үүл сарнивал бороо зогсоно. Бид монголчуудын хүч сарнихыг хүлээж чадвал тэднийг буулгаж авч чадна” энэ үгийг хэн хэлсэн вэ? Утгыг тайлбарлаарай? 2.Манжийн анхны хаан хэн вэ? А.Эеэр засагч хаан В.Нурхачи хаан С.Энх-Амгалан хаан 3.Манж улс ямар угсаатай вэ? А.Зүрчид, Түнгүс В.Манж С.Хятад 4.Хятадын Мин улсын монголд баримтлах уламжлалт төрийн бодлого юу вэ? А.Нүүдэлчдийг нүүдэлчдээр нь цохиулах В.Нүүдэлчдийг манжаар цохиулах С.Манж хятадын хүчээр монголыг цохих 1.Манжийн дарлалын үед мал маллагаанд ямар өөрчлөлт гарсан вэ? • Саравчтай хашаа, хороо • ..................................................... • үүлдэр сайжруулах арга ажиллагаа (Сэцэн хан Артсэд, засаг ноён Тогтохтөр, Хардал бэйс Пүрэвжав гэх мэт малын шилмэл угшил үүссэн, мөн Хан удам, галшар, тэс зэрэг хурдан угшалын адуу үүссэн) 2.Жас гэж юу вэ? 3.Манжийн дарлалын үед монголчуудын үс засалт, хувцасд ямар өөрчлөлт орсон вэ? 4.Манжийн дарлалын үеийн сургуулийн хэлбэрүүдийг онцлог үйл ажиллагаатай нь зөв тохируулна уу? 1 Гэрийн сургууль А Монгол манж бичиг, Манжийн хууль цааз зэргийг зааж сургадаг. Тухайлбал 1776 онд Ховд хотод Өөлд, Мянгадаас 20 хүүхэд гаргаж манж, монгол бичиг зааж байв. 2 Шашны сургууль В Бурханы шашны сургаал номлол, их бага таван ухаан хэмээх эрдэм мэдлэгийг салбар ухааны үндсийг зааж сургана. 3 Албаны сургууль С Үндэсний бичиг, төр ёсны үзэл, ёс суртахуун, ардын мэдлэг, зан заншлын уламжлалаас зааж сургана. 5. 1632 онд монгол бичгийг манж хэлэнд тааруулан манж бичиг үүсгэсэн түүхэн зүтгэлтэн хэн вэ? А.Эрдэнэ, Дахай В.Эрдэнэ, Хорчин С. Эрдэнэ, Чойжи-Одсэр 6.Монгол хэлний зүйг анх зохиож монгол хэл зүй, зөв бичих дүрэм, авиа зүйн асуудлыг шийдвэрлэсэн эрдэмтэн хэн вэ? А. Дахай В.Эрдэнэ, С. Чойжи-Одсэр 7. 113 дэвтэр бүхий Алтан ганжуурыг хэзээ орчуулсан вэ? А.1628-1629 В.1741-1749 С.1642-1715 8.225 дэвтэр бүхий Данжуурыг хэзээ орчуулсан вэ? А.1628-1629 В.1741-1749 С.1642-1715 9.Төвөд хэлээр “Гайхамшигт нүдний чимэг” хэмээх 582 төрлийн эмийн бодисын тухай өгүүлсэн номыг хэн бичсэн вэ? А.Лувсанданзанжанцан В.Заябандида Лувсанпэрэнлэй С.Жамбалдорж 10. Хөрш зэргэлдээ улс, дэлхий ертөнц, хүн төрөлхтний түүхийг сонирхон бичиж байсан эрдэмтэн хэн вэ? А.Ишбалжир, Гомбожав В.Рашипунцаг С.Ишбалжир, Инжинааш 11.Түүх бичлэгт шүүмжлэлт чиглэлийг хэн үүсгэсэн вэ? А.Ишбалжир, Гомбожав В.Рашипунцаг, Ишбалжир С.Ишбалжир, Инжинааш 12.XIX-XX зууны зааг үеийн туульчдыг газар оронтой нь зөв тохируулна уу? 1 Урианхай А Парчин 2 Дөрвөд В Сарьсан 3 Баяд С Жилхэр 13.Манжийн дарлалын үеийн бичгийн уран зохиолуудыг төрөлтэй нь зөв тохируулна уу? 1 Түүхийн зохиол А Ардын тэжээхүй рашаан дусал, Субашид, Тансан лам баруун этгээдэд зорчсон тэмдэглэл, Гурван улсын түүх. 2 Яруу найраг В В.Инжинаш “Хөх судар”, 3 Энэтхэг, Төвөдийн уран зохиолыг өөртөө С Сандаг, Гэлэгбалсан шингээсэн зохиол 4 Аж байдлын сэдэвтэй ерөөл магтаал D Панчатантра, Субашид, Шидэт хүүрийн үлгэр 5 Түүхэн сэдэвтэй үргэлжилсэн үгийн зохиол E Цогт, Д.Равжаа 6 Уран зохиолын орчуулга F Шар тууж, Алтан товч, Эрдэнийн товч, Болор эрхи. 14.Хөгжимчин, дуучин, бүжигчний хамтлаг бүхий бүжиг хэн дэглэн тавьдаг байв? А.То ван, Ноён хутагт Равжаа В.Цогт, Равжаа С.Инжинаш 15.Дэлхийд алдартай 21 дарь эх бүтээлийг хэн урласан вэ? А.Өндөр гэгээн Занабазар В.Инжинаш С.Ноён хутагт Равжаа 16.Манжийн дарлалын үеийн уран барилгын онцлог юу вэ? 17.Ступа гэж юу вэ? А.Дөрвөлжин барилга В.Төвөд бурханы барилгын загвар С.Энэтхэгийн бурханы барилгын загвар 18.Уран барилгын хөгжил яагаад урагш ахисан вэ? Шалтгааныг бичнэ үү? 1.Манжийн төрөөс монголчуудыг захирч барихад чиглэн байгуулсан байгууллагыг зөв тохируулна уу? 1 2

Гадаад монголын төрийг засах явдлын яам (ГМТЗЯЯ) Улиастайн Манж жанжны газар, Хүрээ болон Ховдод суух Манж амбаны газар

А В

Манжаас монголыг захирах байгууллага юм. Уг яам нь “Монгол цаазын бичиг”, “ГМТЗЯЯ-ны хууль зүйлийн бичиг”-г батлан гаргаж байв. Ар монголд манжийн төрийн өмнөөс монголчуудыг захирах газар юм.

2. Дараах схемийг тайлбарлаарай? Аймаг-хошуу-сум-отог-баг-арван 3.Монголын засаг захиргааг зөв тохируулна уу? 1 Аймаг А Засаг захиргааны хамгийн том нэгж юм. Ар монгол Халх 4, Дөрвөд 2 аймагтай байсан. Аймгууд 3 жилд 1 удаа чуулан хэрэг хэлэлцэх аймгийн чуулгантай байв. Өвөр монголд 6, ар монголд 6 чуулган байв. Чуулган бүрд чуулган дарга 1,

2

Хошуу

В

3

Сум

С

4

Отог

D

дэд дарга 2-3 байв. Аймагт мөн цэргийн хэргийг хариуцах туслагч жанжин гэж байсан. Өвөр монголд 49 хошуу, Халхад 86 хошуу, Ховдод 30 хошуу, Хөх нуурын 29 хошуу, Эзнээ, Алшаагийн хошуудыг гадаад хошуу гэж нэрлэж байв. Хошууг засаг ноён захирч, тухайн хошууны аливаа хэргийг эрхлэн хариуцаж байв. Хошууны тамгын газарт туслах түшмэл, захирагч, мэйрэн, залан, бичээч, тахар зэрэг албан тушаалтнууд ажиллаж байв. Хошууд нь дотроо сумд хуваагдаж байв. 150 хүртэл цэрэг гаргах хэмжээгээр 1 сум байгуулж байв. Тухайн сум 150 хүрэхгүй өрхтэй бол хондого сум гэж нэрлэж байв. Сумыг занги захирна. 1723 онд Жибзундамба хутагтын их шавийн хэргийг хамаарах Эрдэнэ Шанзудбын яам байгуулж, улмаар чуулганы эрхтэй болгожээ. Богд Жибзундамба болон хутагтуудын шавь нарын засаг захиргааны үндсэн нэгж юм. Дотроо баг, арванд хуваагдана.

4.Манжийн дарлалын үеийн нийгмийн бүтцийг эрх мэдлээр нь зөв дараалалд оруулна уу? Ноёд язгууртан - энгийн ард - лам нар 5.Манжийн дарлалын үеийн монголчуудын залгуулж байсан алба гувчуурыг зөв тохируулна уу? 1. Өртөөний алба A. Монголын хамгийн хүнд алба байсан. Бээжингээс өвөр, ар, баруун монголын нутгийг дамжуулан байгуулсан 120 суурь бүхий өртөөнд 5-30 өрх алба хашиж байв. 2. Цэрэг B. Дан ганц биеэр очиж хаадаг суман харуул юм. Манжийн дарлалын үед манжийн хойд хил дагуу Жинжлэнгээс Ил хүртэл дан ганц биеэр харуулын алба очиж хааж байсан. 3. Гэр харуул C. Гэр оронтойгоо очиж гүйцэтгэдэг харуулын алба юм. Жинжлэнгээс Ил хүртэл гэр оронтойгоо харуул хийж байв. 4. Дотоод харуул D. Нутгийн дотор байгуулсан харуулын алба. 5. Тусгай E. Улиастайн жанжны янз бүрийн алба нэвтрүүлэхэд зориулсан тусгай өртөөний алба залгуулах 40 өрх, газарчлах 13 өрх байнга ажиллаж байв. өртөөний алба 6. Тариалангийн F. Манж нар ховдод цэргийн хэрэгцээнд зориулан монголчуудаар тариалангийн алба гүйцэтгүүлж байв. алба 7. Сүрэг хариулах G. Монголчууд Авга, Сенед, Дарьганга, Илид байсан манжийн хааны сүрэг болон орон нутгуудад байсан албаны мал малладаг байв. алба 8. Алба, гувчуур H. Манжийн албанаас гадна ноёдод биеэр болон бүтээгдэхүүнээр гэсэн 2 хэлбэрээр төрөл бүрийн алба гувчуур өгөж байв. 6.Манжийн дарлалын үеийн гадаад худалдаа мөнгө хүүлэл зөв тохируулна уу? Гадаадын худалдаа, мөнгө хүүлэл 1. Хятадын худалдаачид хэрхэн A. Ар Монголд анх Галдангийн эсрэг Манжийн цэрэг дайны хөлөөр Хятад худалдаачид Монголд орж ирсэн. монголд орж ирсэн бэ? 2. XYII-XIX зууны манжийн төрийн B. Хятад худалдаачдыг монголд бөөнөөр оруулахгүй байх. бодлого 3. Да Шэн Куй (Даашинхүү), Юань C. Ар монголд байсан Хятадын хамгийн нөлөөтэй пүүсүүд юм. Хятадын худалдаачид эд бараа, мөнгийг 36% -ийн Шан да (Аршаан), Тян И-дэгийн хүүтэйгээр зээлдүүлдэг байв. 3 жилийн дотор төлхийг шаарддаг байв. пүүс (Наст) пүүс 4. “Нэг хүн 3 арьстай” D. Хятадууд өрөө төлж чадаагүй хүний өрийг 3 жилээр сунгадаг. Хүүгийн хүүгээр мөнгө хүүлдэг байв. 5.

XYIII зууны Хятадын худалдаа

E.

6. 7.

XIX зууны хятадын худалдаа XIX-XX зууны Хятадын худалдаа

F. Хятадууд бөөнөөр худалдаалах аргад шилжсэн. G. Их хүрээн дэх Хятад худалдаачдын тоо 20 дахин өссөн.

8. 9. 10.

Албаны өр “Түншийн холбоо” Оросын худалдаа Оросын консулын газар

H. Манжийн алба залгуулхын тулд арга буюу тусгай гэрээ хятадтай байгуулан хэрэгцээт зүйлээ худалдан авч байв. I. 1784 онд Хүрээнд анх Оросын худалдааны газар нээгдсэн. J. 1861 онд оросын консулын газар байгуулагдав. Бийск, Хиагтын чиглэлээр монголд орж ирэн худалдаа хийсэн.

1861 оныг зуунд шилжүүлнэ үү? XYIII зууныг онд шилжүүлнэ үү?

Хятадууд жижиглэн худалдаа хийдэг байв.

1784 оныг жаранд шилжүүлнэ үү? XIX зууныг онд шилжүүлнэ үү?

Тест 1 Төрийн хэргийг эрхлэх 5 яамыг сайдуудыг нэрлэж бичнэ үү? 1.Дотоод яам: ................................................. 3.Цэргийн яам: ............................................... 2. Гадаад яам: ................................................. 4.Сангийн яам: ............................................... 5.Шүүх яам: ................................................... 2. Их хүрээнд монголын тусгаар тогтнолыг тунхаглах ажлыг яаравчлах саналыг ноёд, дээд лам нар хэзээ Жибзундамба хутагтад айлтгасан вэ? А.1911.11.30 В.1911.11.28 С.1911.11.26 3. Монголын тусгаар тогтнолын төлөөх үйл хэргийг удирдах “Халхын хүрээний бүгд хэргийг түр ерөнхийлөн шийтгэх газар” ямар 7 хүний бүрэлдэхүүнтэй байгуулагдсан вэ? А.Г.Чагдаржав, Ц.Гомбосүрэн, Г.Цэдэнсодном, Ц.Гомбосүрэн, М.Намсрай, М.Ханддорж, Г.Цэрэнчимэд, В. Г.Чагдаржав, Ц.Гомбосүрэн, Намнансүрэн, Ц.Гомбосүрэн, М.Намсрай, М.Ханддорж, Г.Цэрэнчимэд, С. Г.Чагдаржав, Ц.Гомбосүрэн, Г.Цэдэнсодном, Богд Жибзундамба, М.Намсрай, М.Ханддорж, Г.Цэрэнчимэд, 4.Хэзээ Жибзундамба хутагтыг Монгол улсын шашин төрийг хослон барих хаанаар өргөмжлөх ёслол Их хүрээнд болж, монгол улсыг сэргээн тунхаглаж монгол улсын засгийн газрыг 5 яамтайгаар байгуулан оны цолоо “Олноо өргөгдсөн” гэх болсон вэ? А.1911.12.26 В.1911.12.29 С.1911.11.30

5. Их хүрээнд Хятадын худалдаачдыг эсэргүүцсэн лам нар нарын тэмцэл гарсан. А.1895 В.1900 С.1906,1910 D.1911.06 сар Е.1911 6. 1632 онд монгол бичгийг манж хэлэнд тааруулан манж бичиг үүсгэсэн түүхэн зүтгэлтэн хэн вэ? А.Эрдэнэ, Дахай В.Эрдэнэ, Хорчин С. Эрдэнэ, Чойжи-Одсэр 7. 113 дэвтэр бүхий Алтан ганжуурыг хэзээ орчуулсан вэ? А.1628-1629 В.1741-1749 С.1642-1715 8.Төвөд хэлээр “Гайхамшигт нүдний чимэг” хэмээх 582 төрлийн эмийн бодисын тухай өгүүлсэн номыг хэн бичсэн вэ? А.Лувсанданзанжанцан В.Заябандида Лувсанпэрэнлэй С.Жамбалдорж 9..Түүх бичлэгт шүүмжлэлт чиглэлийг хэн үүсгэсэн вэ? А.Ишбалжир, Гомбожав В.Рашипунцаг, Ишбалжир С.Ишбалжир, Инжинааш 10. Дөрвөдийн туульч аль нь вэ? А.Парчин В.Сарьсан С.Жилхэр 11.Хөгжимчин, дуучин, бүжигчний хамтлаг бүхий бүжиг хэн дэглэн тавьдаг байв? А.То ван, Ноён хутагт Равжаа В.Цогт, Равжаа С.Инжинаш 12.Ступа гэж юу вэ? А.Дөрвөлжин барилга В.Төвөд бурханы барилгын загвар С.Энэтхэгийн бурханы барилгын загвар 13. 1907 болон 1910 оны Орос, Японы хэлэлцээрээр ямар тохиролцоонд хүрсэн вэ?

А.Орос Ар монголыг, Япон Өвөр монгол, зүүн хойд Хятадыг нөлөөнийхөө хүрээнд оруулахаар тохиролцсон. В. Орос Өвөр монголыг, Япон Хятадыг, зүүн хойд Хятад ар монголыг нөлөөнийхөө хүрээнд оруулахаар тохиролцсон. С.Япон Ар монголыг, Хятад Өвөр монголыг, Орос зүүн хойд Хятадыг нөлөөнийхөө хүрээнд оруулахаар тохиролцсон. 14.Монголын тусгаар тогтнолын төлөөх үйл хэргийг удирдах “Халхын хүрээний бүгд хэргийг түр ерөнхийлөн шийтгэх газар”-г хэзээ байгуулсан вэ? А.1911.11.30 В.1911.11.28 С.1911.11.26 15.Хэзээ Их хүрээнээс Сандо амбанг хэзээ хөөн гаргаж Манжийн төрийн ноёрхолыг унагаасан вэ? А.1911.11.30 В.1911.12.04 С.1911.11.26 16. Халхын 4 аймаг аймаг Богдод “Бат оршил” өргөх үеэр Их хүрээний Эрдэнэ Шанзудбын яаманд нууц зөвлөгөөн хийв.

А.1895

В.1900 С.1906,1910

D.1911.06 сар Е.1911

17. Улиастайд 2000 монгол цэргийн бослого гарсан.

А.1895 В.1900 С.1906,1910 D.1911.06 сар Е.1911 18. Занги алийг нь захирах вэ? А.Аймаг хошуу В.хошуу С.сум D.Отог 19.Монгол хэлний зүйг анх зохиож монгол хэл зүй, зөв бичих дүрэм, авиа зүйн асуудлыг шийдвэрлэсэн эрдэмтэн хэн вэ? А. Дахай В.Эрдэнэ, С. Чойжи-Одсэр 20 .225 дэвтэр бүхий Данжуурыг хэзээ орчуулсан вэ? А.1628-1629 В.1741-1749 С.1642-1715 21. Хөрш зэргэлдээ улс, дэлхий ертөнц, хүн төрөлхтний түүхийг сонирхон бичиж байсан эрдэмтэн хэн вэ? А.Ишбалжир, Гомбожав В.Рашипунцаг С.Ишбалжир, Инжинааш 23. Урианхайн туульч аль нь вэ? А.Парчин В.Сарьсан С.Жилхэр 24.Дэлхийд алдартай 21 дарь эх бүтээлийг хэн урласан вэ? А.Өндөр гэгээн Занабазар В.Инжинаш С.Ноён хутагт Равжаа