TKN TAK

พันธุ์พืชริมน้ำ โ ค ร ง ก า ร อ นุ รั ก ษ์ แ ล ะ ฟื้ น ฟู พั น ธุ์ พื ช ริ ม น้ำ แ ล ะ พื ช ผั ก พื้ น บ้ า น เ พื่ อ ค ว า ม มั่ น ค ง ท า ง อ า ห า ร ข อ ง บ้ า น ขุ น แ ม่ เ ห ว่ ย ( บ้ า น แ ม่ ป อ คี )



TKN TAK

s

pe

an

30

บ้านสี่หลัง และ บ้านขุนแม่เหว่ย

ts

พันธุ์พืชริมน้ำ

cie s

o f riv e rsi

l p de

สแกน QR code เพื่อดูแบบ E-book



ประวัติความเป็นมา

"เมื่อพืชผักริมน้ำเริ่มลดลงจึงก่อเกิด จากสถานการณ์ในปัจจุบันของคนในชุมชนบ้านสี่หลัง กระบวนการอนุรักษ์พืชผักริมน้ำ และบ้านขุนแม่เหว่ย(แม่ปอคี)มีปัจจัยทางด้านต่างๆที่ โดยเครือข่ายต้นกล้าชนเผ่าพื้นเมือง" เข้ามา ทำให้วิถีชีวิตของคนในชุมชนที่เคยผูกพันกับ การลิตแบบยังชีพมีความหลากหลายของพืชพรรณนำ มาประกอบอาหารในครอบครัว กลายเป็นการผลิต เพื่อการค้าที่พึ่งพาภายนอกมากขึ้น ส่งผลต่อแนวโน้ม ความมั่นคงทางอาหารในพื้นที่มีความอ่อนแอและ เปราะบางมากขึ้นเรื่อยๆส่งผลให้เกิดปัญหาทางด้าน ทรัพยากร พึ่งพาภายนอกมากขึ้น จากสถานการณ์ ดังกล่าวทำให้เด็กและเยาวชนได้เห็นถึงผลกระทบ จึง เกิดการรวมกลุ่มและจัดทำโครงการเพื่อสร้างความ ตระหนักให้กับคนในชุมชนในการบริโภคอาหารที่ ปลอดภัย รวมถึงเรียนรู้ความหลากหลายของพืชผัก ริมน้ำ รู้จักแหล่งอาหารของหมู่บ้าน และจำแนกได้ว่า พืชแต่ละชนิดว่ารับประทานได้ มีสรรพคุณทางยา สมุนไพรและสามารถรู้ช่วงเวลาในการกับพืชผักริมน้ำ

ทู่อยู่วะโค่ สรรพคุณ/ประโยชน์ ใบอ่อนสามารถสามารถ นำมาทำเป็นอาหารได้

ประเภทไม้ยืนต้น ช่วงเวลา มกราคม-ธันวาคม

สรรพคุณ/ประโยชน์

ลำต้นอ่อนสามารถกิน ได้และใบสามารถนำมา ทำห่อขนมแลพใช้ทำ พิธีกรรมต่างๆได้

แฆแมล่า ไม้ล้มลุกจำพวกหญ้า ช่วงเวลา เมษายน

ประโยชน์/สรรพคุณ

รากและหัวสามารถกินได้ส่วนใหญ่นิยมมาทำเป็นยา แก้อาการนอนไม่หลับและจะช่วยในการเจริญอาหาร

ประเภทพืชล้มลุก ช่วงเวลา

มกราคม-ธันวาคม

ทุ่ยตะพือ

กี่โก่โดะหรือผักกูด สรรพคุณ 1.ใบผักกูดนำมาต้มเป็นน้ำดื่มช่วยแก้ไข้ตัวร้อน 2.ผักกูดเป็นผักที่มีคุณสมบัติช่วยดับร้อน ทำให้ร่างกายปรับสภาพอุณหภูมิให้เข้ากับฤดูได้ 3.ช่วยลดระดับคอเลสเตอรอลในเม็ดเลือด 4.ช่วยบำรุงโลหิต เนื่องจากผักกูดเป็นผัก ที่มีธาตุเหล็กมากที่สุด

ประโยชน์ ประเภทพืชล้มลุก ช่วงเวลา

มกราคม-ธันวาคม

ยอดและใบอ่อนนิยมนำมาทำเป็นอาหาร

สรรพคุณ/ประโยชน์ 1.ช่วยต่อต้านอนุมูลอิสระในร่างกาย ช่วยชะลอการเสื่อมของเซล์ต่าง ๆในร่างกาย

2.ช่วยรักษาโรคกระเพาะ

โดะกะซะ หรือเพกา ประเภทไม้ยืนต้น ช่วงเวลา

พฤศจิกายน-ธันวาคม



3.ช่วยบรรเทาอาการปวดไข้ ด้วยการใช้ใบเพกาต้มน้ำดื่ม

สรรพคุณ/ประโยชน์

คนปว่าเกอะญอนิยมนำ ใบมากินกับหมากและ ใบช่วยห้ามเลือดได้

ตะบลื่อละ หรือใบพลู ประเภทไม้เลื้อย ช่วงเวลา มกราคม-ธันวาคม

สรรพคุณ/ประโยชน์

แก้ช้ำในนำใบมาขยี้และประคบตามที่ ปวดเมื่อยหรือช้ำในร่างกาย

ประเภทพืชล้มลุก ช่วงเวลา มกราคม-ธันวาคม

ชิชาแบละ

สรรพคุณ/ประโยชน์

ใบใช้ห้ามเลือดได้ และช่วยลดอาการอักเสษ

ชิโพกวย ประเภทพืชล้มลุก ช่วงเวลา มกราคม-ธันวาคม

สรรพคุณ/ประโยชน์ ดอกนิยมไปจิ้มกับน้ำพริก และส่วนของใบจะนิยมให้ ห่อข้าวหรือเกลือ และอื่นๆ

ประเภทไม้ยืนต้น

ปะดะ

ช่วงเวลา มกราคม-ธันวาคม

สรรพคุณ/ประโยชน์

ผลสุกสามารถกินได้ และยอดอ่อน นิยมบูชาหิ้งพระตามบ้าน

ประเภทไม้ยืนต้น ช่วงเวลา มกราคม-ธันวาคม

พอกะหมี่

สรรพคุณ/ประโยชน์

คนปว่าเกอะญอจะนิยม นำดอกมากินน้ำหวาน ตรงก้นดอก และส่วนของเถาจะ สามารถกินแทนน้ำได้ และใช้รักษาโรคตาแดง และช่วยลดอาการเจ็บคอ

จอลอดื้เดอ หรือรางจืด ประเภทไม้เลื้อยหรือไม้เถาที่มีเนื้อแข็ง ช่วงเวลา มกราคม-ธันวาคม

สรรพคุณ/ประโยชน์

ผลจะสามารถกินได้จะมีรสชาติเปรี้ยวออกฝาด ในส่วนของรากจะช่วยลดอาการปวดฟัน

ชอพาลีมู

ประเภทไม้ล้มลุก ช่วงเวลา

กุมภาพันธ์

สรรพคุณ/ประโยชน์ ส่วนใหญ่จะนำผลไปประกอบ อาหารทำเป็นน้ำพริก

ตะนะซะ ประเภทไม้ยืนต้น ช่วงเวลา

กุมภาพันธ์-เมษายน

สรรพคุณ/ประโยชน์ ผลสุกสามารถกินได้ และช่วยรักษา อาการปวดท้อง แก้โรคนิ่ว

ประเภทไม้ยืนต้น ช่วงเวลา มกราคม-ธันวาคม

เคาะที

สรรพคุณ/ประโยชน์ เก็บยอดและใบไปทำแกงข้าว เบอะเด้บือโดะพอเพาะ จะ นิยมแกงกับปู ปลา กุ้ง และ สัตว์น้ำอื่นๆ

เด้บือโดะ ประเภทพืชล้มลุก ช่วงเวลา มกราคม-ธันวาคม

สรรพคุณ/ประโยชน์ ใบและลำต้นอ่อนจะนำไปประกอบอาหารได้ และช่วยขับลม

ประเภทไม้เลื้อย ช่วงเวลา มกราคม-ธันวาคม

ทู่ปว๊ะวา

สรรพคุณ/ประโยชน์ ส่วนใหญ่จะนำผลไปประกอบ อาหารทำเป็นน้ำพริก และใบ ใช้ทำพิธีเลี้ยงเจ้าที่ได้ด้วย

ก่อคะซะ หรือมะเขือพวง ประเภทไม้ยืนต้น ช่วงเวลา

กุมภาพันธ์-เมษายน

สรรพคุณ/ประโยชน์ นิยมเอาดอกและยอดอ่อนไปทำเป็นอาหาร และต้ม หรือลวก เอาไปจิ้มกับน้ำพริก

เก ลอ ปลู่ ประเภทไม้ยืนต้น ช่วงเวลา

กุมภาพันธ์-เมษายน

สรรพคุณ/ประโยชน์ ยอดอ่อนสามารถกินได้ และ ใบสามารถทำเป็นประคบ แผลบวมได้

ช่วยเต่อนิโดะ ประเภทพืชล้มลุก ช่วงเวลา

มกราคม-ธันวาคม

สรรพคุณ/ประโยชน์ ต้นอ่อนสามารถกินได้ นิยมไปลวกจิ้มกับน้ำ พริก และลำต้นผักหนามใช้เป็นยาถ่ายพยาธิให้ กับสัตว์เลี้ยง เช่น ควาย เป็นต้น

น้อตู้โปล่ หรือผักหนาม ประเภทพืชล้มลุก ช่วงเวลา มกราคม-ธันวาคม

สรรพคุณ/ประโยชน์ ส่วนใหญ่จะนิยมนำหัว ลำต้น อ่อน และดอกไปประกอบ อาหารจิ้มกับน้ำพริก และนำ ไปใช้แก้ไข้ แก้หวัดได้

ประเภทพืชล้มลุก

โป้เคอะปลู่ หรือกระทือป่า

ช่วงเวลา กุมภาพันธ์-เมษายน

สรรพคุณ/ประโยชน์

หัว รากสามารถกินได้ และช่วยรักษา แก้หวัด แก้ไอ และวิงเวียนศีรษะ

โป้เนอตี่

ประเภทพืชล้มลุก ช่วงเวลา มกราคม-ธันวาคม

สรรพคุณ/ประโยชน์ ไหลและสามารถไปทำแกงได้ และ นำไปต้มเลี้ยงสัตว์ อย่างเช่น หมู เป็นต้น ส่วนสรรพคุณทางยา น้ำ จากลำต้นใต้ดินเป็นยาแก้ไข้ได้ ราก นำมาต้มดื่มแก้อาการเจ็บคอ

คึทีโบ หรือบอน

ประเภทพืชล้มลุก ช่วงเวลา

ธันวาคม-กุมภาพันธ์

สรรพคุณ/ประโยชน์ ใบสามารถกินได้นิยมทำเป็นอาหารและ ช่วยรักษาอาการปวดเมื่อยตามร่างกาย มีสารต้านอนุมูลอิสระและป้องกันตับ กะโป่โดะ หรือผักกาดช้าง อักเสบ ประเภทพืชล้มลุก

ช่วงเวลา มีนาคม-เมษายน

สรรพคุณ/ประโยชน์

ฮือโป้ะก่อหล่า หรือผักชีฝรั่ง

ใบและใบอ่อน สามารถไปปรุง อาหาร และ ใช้เป็นยาแก้ท้องอืด บำรุงกระดูกและฟัน แก้อาการ หวัด แก้ท้องเสีย มีสารต้านอนุมูล อิสระหรือต้านการเกิดเซลล์มะเร็ง

ประเภทพืชล้มลุก ช่วงเวลา มกราคม-ธันวาคม

สรรพคุณ/ประโยชน์ ใบสามารถกินได้ จิ้มสดกับน้ำพริก และแก้อาการช้ำใน ลดอาการอักเสบ บำรุง และรักษาดวงตา ท้องอืด ท้องเฟ้อ

เส้ข้อมิโดะ หรือใบบัวบก

ประเภทพืชล้มลุกขนาดเล็ก ช่วงเวลา มีนาคม-เมษายน

น่อเตอะโพ สรรพคุณ/ประโยชน์ ลักษณะของใบจะเล็กและเรียวยาว นิยมนำใบไป ประกอบอาหาและมีสรรพคุณทางยาแก้ริดสีดวง แก้พิษตามทวาร แก้เด็กตัวร้อน แก้ผอมเหลือง นอกจากนี้ ช่วยเจริญอาหาร ช่วยขับลม ถ่ายพยาธิ ช่วยย่อยอาหารได้ ช่วยรักษาโรคเลือดออกตามไรฟัน

ประเภทพืชล้มลุก ช่วงเวลา มกราคม-ธันวาคม

สรรพคุณ/ประโยชน์

น่อเตอะโดะ ลักษณะของใบซึ่งใบจะใหญ่และหนากว่าน่อเตอะโพนิยมนำ ใบไปประกอบอาหาและมีสรรพคุณทางยาแก้ริดสีดวง แก้พิษตามทวาร แก้เด็กตัวร้อน แก้ผอมเหลือง นอกจากนี้ ช่วยเจริญอาหาร ช่วยขับลม ถ่ายพยาธิ ช่วยย่อยอาหารได้ ช่วยรักษาโรคเลือดออกตามไรฟัน

สรรพคุณ/ประโยชน์ นิยมนำดอกใบประกอบอาหารสามารถ ทำแกงได้หลายเมนู และช่วยทำให้ร่างกาย กระปรี้กระเปร่า ไม่อ่อนเพลียช่วยลดระดับ น้ำตาลในเลือด ป้องกันอันตรายจากโรค เบาหวาน กื่อเด้พวอ หรือเห็ดลมป่า ช่วงเวลา กุมภาพันธ์-ธันวาคม

สรรพคุณ/ประโยชน์

ยอดอ่อนสามารถรับ ประทานเป็นอาหารได้

เชอ ประเภทไม้ยืนต้น ช่วงเวลา กุมภาพันธ์-มีนาคม

สรรพคุณ/ประโยชน์ ผลสุกสามารถ กินได้ มีรสชาติ หวาน ส่วนใบใช้ ขัดหม้อได้

กะดุยซะ หรือมะเดื่อปล้องหิน

ประเภทไม้ยืนต้น ช่วงเวลา พฤกษภาคม-ตุลาคม

สรรพคุณ/ประโยชน์ ดอกอ่อนสามาถนำไปทำอาหารได้ จะนิยมไปลวกจิ้มกับน้ำพริก และช่วยให้เจริญอาหาร ขับลม

โป้สะ หรือต้นปุด ประเภทพืชล้มลุก ช่วงเวลา กรกฎาคม-สิงหาคม

สรรพคุณ/ประโยชน์

วะบ้อเชอ หรือไผ่หวาน ประเภทพืชล้มลุก

หน่อทำเป็นอาหาร ลำต้นใช้ทำเป็นเป็นตก และช่วยป้องกันโรคมะเร็งลำไส้ใหญ่ ช่วย ป้องกันโรคมะเร็ง ช่วยขับสารพิษ แก้ กระหาย แก้ไอ ช่วยขับเสมะ ช่วยบำรุง กำลัง ช่วยบำรุงกระดูก ช่วยบำรุงฟัน ช่วย สร้างเม็ดเลือด ช่วยรักษาโรคโลหิตจาง มี อนุมูลอิสระ แก้ท้องผูก ช่วยย่อยอาหาร

ช่วงเวลา มกราคม-ธันวาคม

สรรพคุณ/ประโยชน์ ใช้หน่อไผ่เป็นอาหาร ซึ่งเป็นแหล่งอาหารที่ มีไฟเบอร์สูงอุดมไปด้วยแร่ธาตุที่ร่างกาย ต้องการ เช่น เหล็ก และ สังกะสี เป็นต้น การใช้สอยในชีวิตประจำวัน โดยการ จักสานเครื่องใช้ในครัวเรือนต่างๆ และ สร้างที่อยู่อาศัย เป็นต้น

วะซอแขระ หรือไผ่ไร่

ประเภทพืชล้มลุก ช่วงเวลา มีนาคม-เมษายน

สรรพคุณ/ประโยชน์ หัวปลีอ่อนมาทำเป็น อาหาร ผลสุกสามารถ รับประทานได้

ประเภทไม้ล้มลุก

ยะวา หรือกล้วยหก

ช่วงเวลา ตุลาคม-มิถุนายน

สรรพคุณ/ประโยชน์ หยวกกล้วยป่าจะอร่อยกว่าหยวกกล้วย บ้าน เพราะจะนิ่มและหวาน ใบกล้วยป่า จะมีสีเขียว แกะหยวกกล้วยป่าเอาเปลือก ที่แข็งออกให้หมด หั่นเป็นชิ้นเล็ก ๆปลี กล้วย ผัก ประกอบอาหาร ผลอ่อน ผัก ประกอบอาหารใบใช้ห่อของ ผลอ่อนและ หัวปลีกินได้แต่มีเมล็ดมาก เป็นอาหาร ของสัตว์ป่าทผลอ่อนยำ ปลีผัดเผ็ด หยวกแกงกะทิ และมีสรรพคุณทางยา ช่วยบำรุงน้ำนมแม่ลูกอ่อน

ย่าปลู่ หรือกล้วยป่า

ประเภทพืชล้มลุก ช่วงเวลา มีนาคม-เมษายน

หน้อมีเค หรือไมยราบ

สรรพคุณ/ประโยชน์

ประเภทไม้ล้มลุก ช่วงเวลา มกราคม-ธันวาคม

ใช้ขับปัสสาวะกะปริกะปอย ช่วยลดคอเลสตอรอล น้ำตาล ในเลือด ช่วยคลายเครียด ใช้ ทุกส่วนมาหั่นแล้วคั่วไฟอ่อนๆ นำไปชงชาดื่ม

ภาพประกอบการสำรวจพืชผักริมน้ำ บ้านขุนแม่เหว่ย ( แม่ปอคี )

ดำเนินการโดย TKN TAK

เครือข่ายเด็กและ เยาวชนต้นกล้าชนเผ่า พื้นเมือง จังหวัดตาก

สนับสนุนโดย : สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้าง เสริมสุขภาพ ( สสส. ) และมูลนิธิช่วยเหลือเด็กชายแดน จังหวัดตาก

กลุ่มเป้าหมาย : เด็กและเยาวชนบ้านขุนแม่เหว่ย( แม่ปอคี) ตำบลท่าสองยาง อำเภอท่าสองยาง จังหวัดตาก