LGS HAZIRLIK - 8. SINIF YARDIMCI

LGS

Kİ KA

20 DAKİKADA FEN BİLİMLERİ

DA

ÖĞRENCİ DEFTERİ

İnan ŞARMAN

DAKİKA YAY I N L A R I

SERİ: ÖĞRENCİ DEFTERLERİ Copyright  MPS Basım Yayın İth. İhr. Tic. Ltd. Şti.

Kİ KA

ISBN: 978-605-74473-5-7 Sertifika No: 50196

Dizgi - Grafik

Dakika Dizgi Servisi

Baskı

Platin Ofset Sertifika No: 49236 Halkalı / İSTANBUL

Genel Dağıtım

DA

Karekök Misbah Muhayyeş Sokak No:3 Kadıköy / İSTANBUL Telefon: (216) 418 36 70 – 330 08 57 Faks: (216) 449 67 56 www.dakikayayinlari.com

Birinci Basım, İstanbul 2021

Bu kitabın ve sistemin her hakkı saklıdır. Tüm hakları Karekök Eğitim Basım Yayım Şirketine aittir. Kısmen de olsa alıntı yapılamaz. Metin, biçim ve sorular yayımlayan şirketin izni olmaksızın elektronik, mekanik, fotokopi ya da herhangi bir kayıt sistemiyle çoğaltılamaz, yayımlanamaz.

ÖN SÖZ

Kİ KA

Değerli Öğretmenler, Sevgili Öğrenciler, Öğretim sürecinin en önemli unsurlarından biri zamanı verimli kullanmaktır. Uzun ve titiz bir çalışmanın sonucunda sizlere sunduğumuz öğrenci defteri ile bu hedefe daha kolay ulaşacağınıza inanıyoruz.

Dikkat süresi, bir insanın dikkati dağılmadan bir işe odaklandığı sürenin toplamıdır. Peki, bir iş üzerine tümüyle yoğunlaşan bir insan için dikkat süresi kaç dakikadır? Diğer bir ifadeyle bizler, çok önemsediğimiz bir işe en fazla kaç dakika odaklanabiliyoruz? Bu konuda yapılan bilimsel araştırmalar, bu sürenin ortalama 20 dakika olduğunu gösteriyor. Bu sebeple, defterimiz her bir ders için yaklaşık 20 dakikalık bir öğretim süresi düşünülerek hazırlanmıştır. Lise giriş sınavı sorularının çözülebilmesi için konuyu bilmenin yeterli olmadığı artık herkes tarafından kabul edilmektedir. Konuyu bilmenin yanı sıra, doğru ve hızlı düşünebilme, soruyu değerlendirebilme, çözüm alternatifleri arasından doğru ve kısa yöntemi seçebilme, işlemi kısa sürede ve hatasız yapabilme gibi etkenlerin de belirleyici öneme sahip olduğu açıktır.

DA

Bu defter hazırlanırken ortaokul müfredatı dikkatle incelenmiş, sınırları tespit edilmiştir. Lise giriş sınavının soruları; konu ve soru dağılımı, soru tipleri ve öğrenciden istenen yaklaşım tarzları göz önüne alınarak analiz edilmiştir. Bu tespit ve analizden sonra konuya ışık tutan değişik kaynakların desteği ve yazarın öğretmenlik birikimiyle bu defter oluşturulmuştur. Defterin rahat anlaşılabilmesini sağlamak ve sıkıcılıktan kurtarmak için mizanpaja, dizgiye, grafik çizimlerine ve baskıya azami özen gösterilmiştir. Bu kitabın yazımında desteklerini esirgemeyen yazarımız İnan Şarman’na; tashihinde yardımcı olan Funda Tonus, Meltem Saatçi ve Nuray Atabey’e; dizgisindeki titiz çalışmalarından dolayı Serkan Aracı’ya şükranlarımı bildiririm. Tüm öğretmenlerimize ve öğrencilerimize yararlı olması dileğiyle...

Dakika Yayınları

Kİ KA

DA

Kİ KA

İÇİNDEKİLER

9

2. DNA ve Genetik Kod

41

3. Basınç

97

4. Madde ve Endüstri

131

5. Basit Makineler

211

DA

1. Mevsimler ve İklim

6. Enerji Dönüşümleri ve Çevre Bilimi

243

7. Elektrik Yükleri ve Elektrik Enerjisi

293

DA

Kİ KA

Bu defterde işlenilen her bir dersi 20 Dakikada LGS Fen Bilimleri Soru Bankası ile pekiştirebilirsiniz.

Her test defterdeki ilgili dersin konu içeriğiyle sınırlandırılmıştır.

Her bölümün sonunda karma sorulardan oluşan “Bölüm Testleri” yer almaktadır.

Testlerde bulunan karekod ile ilgili dersin konu anlatımı ve soruların video çözümlerine ulaşılmaktadır.

Kİ KA

Bölüm kapaklarında bulunan karekod ile ders anlatım videolarına ulaşabilirsiniz.

DA

dakikavideocozum.com

Karekod okutun veya karekodun altında bulunan ‘Kod Gir’ alanına girin

Karekod Kodunu Giriniz...

KAREKOD TARA veya Kod Gir

Kİ KA

DA

Kİ KA

Ders anlatım videolarına ulaşmak için karekodu okutunuz veya karekod numarasını dakikavideocozum.com adresinde 1CB70077 ilgili yere yazınız.

1. MEVSİMLER VE İKLİM 1. Ders: Dünya'nın Şekli ve Dönme Yörüngesi 2. Ders: Eksen Eğikliği ve Mevsimler İlişkisi

3. Ders: Önemli Tarihlerdeki Mevsim Farklılıkları ‑ 1

4. Ders: Önemli Tarihlerdeki Mevsim Farklılıkları ‑ 2

5. Ders: Gece ‑ Gündüz Süresi, Gölge Boyu ve Aydınlanma Bölgesi 6. Ders: Hava Olayları

DA

7. Ders: Farklı Yağış Türleri ve Nem 8. Ders: Rüzgârlar

9. Ders: İklim ve Hava Olayı Farkları

Ders

1

DÜNYA'NIN ŞEKLİ VE DÖNME YÖRÜNGESİ

NOT

Kİ KA

Dünya'nın hareketli olduğunu biliyoruz. Gezegenimiz hem kendi etrafında .............. , hem de Güneş etrafında ................. hareketi yapmaktadır.

Gezegenimizle ilgili önemli bilgiler aşağıda verilmiştir.

Dönme ekseni

Dünyamız kutuplardan basık, ekvatordan şişkin bir yapıya sahiptir. Bu özel şekle, "geoid" adı verilir.

Kuzey Yarım Küre

Dolanma düzlemi

Eksen eğikliği 23°27 °

Kuzey kutup noktası

23° 27ı

Ekvatoral düzlem

DA

NOT

Ülkemiz Kuzey Yarım Küre'de yer almaktadır.

Türkiye

Güney kutup noktası

Güney Yarım Küre

 Kuzey ve Güney yarım küre olarak Dünya'yı iki eş parçaya böldüğü varsayılan hayali çizgiye ................... denir. Bu çizginin oluşturduğu düzleme de ................ ................. adı verilir.  Bir gök cisminin başka bir gök cismi çevresinde dolanırken izlediği düzleme ................... ................ denir. ı  Ekvator düzlemi ile Dünya'nın dolanma düzlemi arasında 23° 27 lık (23 derece 27 dakika) bir açı vardır. Bu açı Dünya'nın kutup noktalarından itibaren eğik durmasına neden olur. Bu durum ........................... olarak tanımlanır.

 Dünya kendi ekseni etrafındaki dönüşünü ..... günde (24 saat), Güneş etrafındaki dolanma hareketini ise ..... yılda (365 gün 6 saat) tamamlar.

10

20 Dakikada LGS Fen Bilimleri

 Dünya'nın günlük hareketi ............ ................. , yıllık hareketi ise ...................... oluşturur.

Güneş ışınları

DİKKAT

Kİ KA

Dünya ile Güneş arasındaki uzaklık mevsimlerin oluşumunda etkili değildir.

..............

...........

Aynı saatte bir şehirde gece yaşanıyorken, başka bir şehirde gündüz yaşanabilir. 3 Ocak Günberi (en yakın)

1

ilyon

m 152

km

DA

4 Temmuz Günöte (en uzak)

m

on k

ily 47 m

Dünya'nın Güneş etrafındaki hareketi saat yönünün tersine doğrudur. Bu hareket sırasında Dünya ile Güneş arasındaki uzaklık değişkenlik göstermektedir. 3 Ocak tarihinde Dünya ile Güneş arasındaki uzaklık en az (günberi), 4 Temmuz tarihinde ise en fazladır.

Dünya haritası yukarıdaki gibi iki boyutlu olarak da gösterilebilir.

Ekvator

20 Dakikada LGS Fen Bilimleri

11

12

20 Dakikada LGS Fen Bilimleri

Ekvator

ABD

KANADA

ARJANTİN

BREZİLYA

LİBYA

MISIR

SUUDİ ARABİSTAN

İRAN

HİNDİSTAN

AFGANİSTAN

ÖZBEKİSTAN

KAZAKİSTAN

TÜRKMENİSTAN

SURİYE IRAK

TÜRKİYE

GÜNEY AFRİKA

NİJERYA

CEZAYİR

İSPANYA

İTALYA

ALMANYA

FRANSA

ÇİN

RUSYA

Ekvator

YENİ ZELANDA

AVUSTRALYA

Kİ KA

DA Aşağıdaki görselde Dünya üzerindeki bazı ülkeler gösterilmiştir.

Ders

EKSEN EĞİKLİĞİ VE MEVSİMLER İLİŞKİSİ

2

NOT

İlkbahar

Kİ KA

Aynı miktarda ışık dik şekilde geldiğinde dar bir alana, eğik şekilde geldiğinde geniş bir alana yayılır.

Yaz

Sonbahar

Kış

Mevsimlerin oluşmasında iki etken vardır. Bunlar; 1. Dünya'nın ............... eğikliği,

2. Dünya'nın ................ etrafındaki hareketidir.

Aşağıdaki görsellerde karanlık bir ortamda bulunan özdeş ışık kaynakları altındaki ilk sıcaklıkları eşit olan özdeş termometreler gösterilmiştir.

NOT

Eksen eğikliği olmasaydı, herhangi bir noktaya düşen ışık miktarı yıl boyunca değişmezdi. Bu da yıl boyunca o bölgede aynı mevsim yaşanmasına neden olurdu.

L

DA

K

Dik gelen ışınlar

Bağımsız Değişken Işığın gelme açısı Bağımlı Değişken Sıcaklık artışı

Sabit Tutulan Değişken Işık kaynağı, termometreler, ışığın gelme süresi

Eğik gelen ışınlar

Eşit süre bekledikten sonra K termometresinin son durumda gösterdiği değer, L termometresine göre daha ........... olur. El fenerlerinden çıkan ışık şiddetleri eşit olmasına rağmen K termometresi üzerine ışınlar daha dik açılarla gelir. Bu durum da K termometresinin daha fazla ısınmasına sebep olur. Işınların eğik şekilde geldiği L termometresi üzerine daha az ışın temas etmektedir. Bu yüzden L termometresinde K'ye göre daha az .................. artışı olur.

 Işınlar dik veya dike yakın geldiğinde birim yüzeye düşen enerji miktarı fazla olur.  Işınlar eğik şekilde geldiğinde (küçük açılarla) birim yüzeye düşen enerji miktarı az olur.

20 Dakikada LGS Fen Bilimleri

13

Dünya'nın Güneş etrafındaki hareketi sırasında, eksen eğikliğinden dolayı Güneş ışınlarının gelme açısı değişmektedir. Bu durum ............. sıcaklık farklarını, dolayısıyla ....................... oluşturur.

NOT 21 Haziran tarihinde öğle vaktinde Güneş ışınlarının Kuzey Yarım Küre'de dik geldiği enleme Yengeç dönencesi denir.

Y dö enge ne nc ç es i Ek vat or

Kuzey kutbu

Kİ KA

Güneş ışınları

O dön ğlak enc esi

Güney kutbu

Dünya, gösterilen konumdayken Kuzey Yarım Küre'ye Güneş ışınları dik açılarla düşer. Bu yüzden Kuzey Yarım Küre'de ...................... yaşanır. Güney Yarım Küre'ye güneş ışınları daha küçük açılarla (eğik şekilde) geldiği için bu yarım kürede ....................... yaşanır.

NOT

Güneş ışınları

DA

21 Aralık tarihinde öğle vaktinde Güneş ışınlarının Güney Yarım Küre'de dik geldiği enleme Oğlak dönencesi denir.

Kuzey kutbu

Yenge dönen ç cesi

Ekvat

or

Güney kutbu

Oğ dön lak enc esi

Dünya, gösterilen konumdayken .............. Yarım Küre'ye Güneş ışınları dik açılarla düşer. Bu yüzden ............... Yarım Küre'de yaz mevsimi yaşanırken, ............ Yarım Küre'de kış mevsimi yaşanır.

Yukarıda da görüldüğü gibi aynı tarihte Dünya'nın farklı noktalarında ............ mevsimler yaşanabilmektedir.

14

20 Dakikada LGS Fen Bilimleri

Geniş Alan

Türkiye, Yengeç dönencesinin kuzeyinde kaldığı için hiçbir zaman Güneş ışınlarını dik açıyla almaz.

Kİ KA

Dar Alan

Güneş ışınları

BİLİYOR MUSUN

TÜRKİYE

Geniş Alan

Ekvator bölgesi, yılın büyük kısmında Güneş ışınlarını dik ya da dik açıya yakın bir değerle alır. O yüzden yıllık sıcaklık ortalaması diğer bölgelere göre daha yüksektir.

Yengeç dönencesi

Ekvator

Oğlak dönencesi

Örnek

Aşağıdaki şekilde K ve L ile gösterilen Güneş ışınlarının Dünya yüzeyine temas ettikleri alanlar gösterilmiştir. K

DA

L

Ekvator

Buna göre, bu şekille ilgili olarak aşağıda verilenlerden hangisi doğrudur? A) Kuzey kutbunda birim yüzeye düşen enerji miktarı daha fazladır. B) Ekvator bölgelesine düşen ışın miktarı daha fazladır. C) L ile gösterilen ışınlar ekvatora dik olarak düşmüştür. D) K ışınları daha geniş bir alanı aydınlattığı için kuzey kutbu ekvatora göre daha çok ısınır.

Çözüm: .................................................................................................................... .................................................................................................................................. ..................................................................................................................................

20 Dakikada LGS Fen Bilimleri

15

Ders

3

ÖNEMLİ TARİHLERDEKİ MEVSİM FARKLILIKLARI - 1 Dünya'nın Güneş etrafındaki dolanımı ve eksen eğikliği sonucu 21 Aralık, 21 Mart, 21 Haziran ve 23 Eylül gibi mevsim geçişlerinin yaşandığı tarihler oluşur. 21 Mart İlkbahar

Sonbahar Yaz

Kış

Kİ KA

21 Haziran

21 Aralık

Kış

Yaz

Sonbahar

23 Eylül

İlkbahar

21 ARALIK

Yengeç dönencesi

Ekvator

Oğlak dönencesi

DA

Güneş ışınları öğle vakti Güney Yarım Küre'de bulunan Oğlak dönencesine dik gelir. Bu tarihten itibaren Güney Yarım Küre'de ........ mevsimi, Kuzey Yarım Küre'de ........ mevsimi yaşanmaya başlar. Güney Yarım Küre'de en uzun ................. , Kuzey Yarım Küre'de en uzun ............. yaşanır.

16

20 Dakikada LGS Fen Bilimleri

21 MART

Yengeç dönencesi Ekvator Oğlak dönencesi

Bu tarihte eksen eğikliği etkisi ortadan kalktığı için Güneş ışınları öğle vakti .................. üzerindeki noktalara dik açı ile düşer. Bu tarihten itibaren Güney Yarım Küre'de ................... , Kuzey Yarım Küre'de ................. mevsimi yaşanmaya başlar. Bu tarihte Kuzey ve Güney Yarım Küre'de gece ve gündüz süreleri birbirine eşittir. Bu duruma ekinoks adı verilir.

Yengeç dönencesi

21 HAZİRAN

Ekvator

BİLİYOR MUSUN

Oğlak dönencesi

Kİ KA

Yaz mevsiminde gündüzler uzun, geceler kısayken; kış mevsiminde geceler uzun gündüzler kısadır.

Bu tarihte Güneş ışınları öğle vakti Yengeç dönencesine dik açıyla gelir. Bu tarihten itibaren Kuzey Yarım Küre'de ........, Güney Yarım Küre'de ......... mevsimi yaşanmaya başlar. Kuzey Yarım Küre'de ........ ............. gündüz, Güney Yarım Küre'de ....... ......... gündüz yaşanır.

Yengeç dönencesi Ekvator Oğlak dönencesi

23 EYLÜL

DA

Bu tarihte Güneş ışınları öğle vakti Ekvatora ve üzerindeki noktalara ......... açıyla gelir. Bu tarihten itibaren Kuzey Yarım Küre'de .................... , Güney Yarım Küre'de .................... mevsimi yaşanmaya başlar. Her iki yarım kürede gece ve gündüz süreleri eşittir (Ekinoks).

  Güneş ışınlarının dik açıyla geldiği yerlerde ......... mevsimi yaşanır ve ............... süresi .......... süresinden uzundur.   Güneş ışınlarının eğik şekilde geldiği yerlerde ......... mevsimi yaşanır ve ............ süresi ............... süresinden uzundur.   Ekvator, 21 Mart ve 23 Eylül tarihlerinde Güneş ışınlarını dik açıyla, 21 Aralık ve 21 Haziran tarihlerinde dike yakın açıyla alır. Bu nedenle ekvatorda sıcaklık yıl boyunca 20 °C'nin altına düşmez.   Ekvator'da yıl boyu 12 saat gündüz, 12 saat gece yaşanır.

20 Dakikada LGS Fen Bilimleri

17

Çıkmış Soru

Kİ KA

Dünya 21 Aralık tarihindeki konumundayken Ekvator’a eşit uzaklıkta ve deniz seviyesinde bulunan iki şehrin konumu şekil üzerinde numaralandırılarak verilmiştir.

I

II

Ekvator

Güneş ışınları

Buna göre bu şehirlerdeki birim yüzeye Güneş ışınları ile aktarılan enerji miktarları aşağıdaki grafiklerin hangisinde doğru verilmiştir? A) Birim yüzeye aktarılan enerji miktarı

DA

I

II

B) Birim yüzeye aktarılan enerji miktarı

Şehir

C) Birim yüzeye aktarılan enerji miktarı

I

II

I

II

Şehir

D) Birim yüzeye aktarılan enerji miktarı

Şehir

I

II

Şehir LGS 2020

Çözüm: .................................................................................................................... .................................................................................................................................. ..................................................................................................................................

18

20 Dakikada LGS Fen Bilimleri

..................................................................................................................................

Ders

ÖNEMLİ TARİHLERDEKİ MEVSİM FARKLILIKLARI - 2

4

Aşağıdaki görselde Dünya'nın Güneş etrafındaki iki konumu ve hareketi gösterilmiştir. 2 21 Aralık

BİLİYOR MUSUN

21 Haziran

Kİ KA

Farklı yarım kürelerde mevsimlerin yaşandığı aylar aşağıdaki gibidir.

1

Dünya'nın 1 numaralı hareketi sırasında;

Kuzey Yarım Küre

Güney Yarım Küre

İlkbahar

Mart Nisan Mayıs

Eylül Ekim Kasım

Yaz

Haziran Temmuz Ağustos

Aralık Ocak Şubat

Sonbahar

Eylül Ekim Kasım

Mart Nisan Mayıs

Kış

Aralık Ocak Şubat

Haziran Temmuz Ağustos

KUZEY YARIM KÜRE'DE

 Gündüzler .............., geceler ............ .

 Birim yüzeye düşen enerji miktarı ............... .

 Sırasıyla ......... ve ................... mevsimleri yaşanır.

GÜNEY YARIM KÜRE'DE

 Gündüzler ..........., geceler .............. .

DA

 Birim yüzeye düşen enerji miktarı .............. .

 Sırasıyla ......... ve ................... mevsimleri yaşanır.

Dünya'nın 2 numaralı hareketi sırasında;

KUZEY YARIM KÜRE'DE

 Gündüzler ............, geceler .............. .

 Birim yüzeye düşen enerji miktarı .............. .

 Sırasıyla ......... ve .................. mevsimleri yaşanır.

GÜNEY YARIM KÜRE'DE  Gündüzler .............. , geceler ............ .  Birim yüzeye düşen enerji miktarı .............. .  Sırasıyla ......... ve ..................... mevsimleri yaşanır.

20 Dakikada LGS Fen Bilimleri

19

Etkinlik - 1 NOT

Bir öğrenci oyun hamurlarını kullanarak aşağıdaki modeli hazırlıyor.

Aynı anda farklı yarım kürelerde farklı mevsimler yaşanır.

L

Güneş K

Kİ KA

M

Dünya

N

Buna göre aşağıdaki soruları cevaplayınız.

1. Öğrenci bu modelle neyin oluşumunu göstermeyi amaçlamıştır?

Yanıt: ....................

2. Dünya hangi konumdayken Güney Yarım Küre'de birim yüzeye düşen enerji miktarı en fazladır? Yanıt: ......

DA



3. Hangi konumlarda ekinoks yaşanır?

Yanıt: ...............

4. Dünya hangi konumdayken Kuzey Yarım Küre'de ilkbahar mevsimi yeni bitmiştir?

Yanıt: ......

5. Hangi noktalar arasında Güney Yarım Küre'deki gündüz süresi kısalmaktadır?

20

20 Dakikada LGS Fen Bilimleri

Yanıt: ..............................

Etkinlik - 2 Aşağıda Dünya'nın Güneş etrafındaki hareketine ait bazı bölümler verilmiştir.

2

Kİ KA

1

3

4

Numaralandırılmış hareketlerle ilgili aşağıda verilen doğru (D) ‑ yanlış (Y) etkinliğini doldurunuz. 2 ve 4 numaralı hareketlerde Güney Yarım Küre'de gündüz süresi uzar.

2

3 numaralı hareket boyunca Kuzey Yarım Küre'de yaz mevsimi yaşanır.

3

1 ve 2 numaralı hareketler sırasında Güney Yarım Küre'de birim yüzeye düşen enerji miktarı azalır.

DA

1

4

4 numaralı hareket boyunca Kuzey Yarım Küre'de gündüz süresi, gece süresinden uzundur.

5

1 numaralı hareket boyunca Kuzey Yarım Küre'de ilkbahar mevsimi yaşanır.

6

2 numaralı hareket sırasında Kuzey ve Güney Yarım Kürelerde farklı mevsimler yaşar.

7

3 ve 4 numaralı hareketlerin toplam süresi 6 aydır.

8

Güney Yarım Küre'de gündüz süresi 3 ve 4 numaralı hareketler sırasında azalır. 20 Dakikada LGS Fen Bilimleri

21

Ders

5

GECE - GÜNDÜZ SÜRESİ, GÖLGE BOYU VE AYDINLANMA BÖLGESİ Dünya'nın Güneş etrafındaki hareketi sırasında gece gündüz sürelerinin değiştiğini öğrenmiştik.

KUZEY YARIM KÜRE'DE  21 Haziran tarihinde ........ ............ gündüz,  23 Eylül tarihinde .............. ............... ................. ,  21 Aralık tarihinde ........ ............ gece,

Kİ KA

 21 Mart tarihinde .............. ............... ................. yaşanır.

GÜNEY YARIM KÜRE'DE

 21 Haziran tarihinde ........ ............ gece,

 23 Eylül tarihinde .............. ............... ................. ,  21 Aralık tarihinde ........ ............ gündüz,

 21 Mart tarihinde .............. ............... ................. yaşanır.

1 Yıl Boyunca Kuzey Yarım Küre'deki Gece ve Gündüz Süresi Değişimi Süre (saat)

: Gündüz süresi : Gece süresi

12

ık

al

lü l

Ar

21

23

Ey

ira

az

21

H

21

DA

M

ar

t

n

Tarihler

1 Yıl Boyunca Güney Yarım Küre'deki Gece ve Gündüz Süresi Değişimi

Etkinlik - 1

Süre (saat)

: Gündüz süresi Aynı boydaki çocuklar sokak lambasının altında gösterilen yerlerde duruyorlar. : Gece süresi

Gölge boyu, Dünya'nın kendi etrafındaki hareketi sırasında da değişir. Güneş en tepedeyken kısa, batarken ya da doğarken uzun gölgeler oluşur.

12

EgeTarihler

al

ira

lü l

t ar

Ece

ık

Eda

n

DİKKAT

Ar

21

Ey

23

az

.................................

21



H

21

M

1. Buna göre çocukların gölge boylarını sıralayınız.

2. Hangi çocuğa ışınlar dike yakın şekilde gelmektedir.

22

20 Dakikada LGS Fen Bilimleri



.........

12

21

Ar al ık

Ey lü l 23

21

H

21

M ar t

az ira n

Tarihler

1 Yıl Boyunca Güney Yarım Küre'deki Gece ve Gündüz Süresi Değişimi Süre (saat)

: Gündüz süresi : Gece süresi

Kİ KA

12

ık

21

Ar

al

lü l

Ey

23

az H 21

21

M

ira

ar

t

n

Tarihler

Güneş ışınlarının gelme açıları cisimlere ait gölge boylarını da değiştirmektedir.

Işınların dik veya dike yakın geldiği zamanlar daha ......... gölge boyu oluşurken, ışınların eğik geldiği zamanlarda daha .......... gölge boyu oluşur. Gölge boyu uzar.

YAZ

KIŞ

Gölge boyu kısalır.

DA

Aşağıdaki görselde Dünya'ya gelen Güneş ışınlarının dik gelme sayıları verilmiştir. Işınlar hiçbir zaman dik gelmez.

Işınlar yılda 1 kez dik gelir.

Kuzey Kutbu

Işınlar yılda 2 kez dik gelir.

Işınlar yılda 1 kez dik gelir.

Işınlar hiçbir zaman dik gelmez.

Yengeç dönencesi Ekvator

Oğlak dönencesi Güney Kutbu

20 Dakikada LGS Fen Bilimleri

23

Etkinlik - 2 Aşağıda Dünya'nın Güneş etrafındaki hareketi sırasında farklı yarım kürelerde yaşanan gece ‑ gündüz sürelerine ait sütun grafikleri verilmiştir.

KUZEY YARIM KÜRE

: Gündüz süresi 21 Mart

Kİ KA

: Gece süresi

21 Aralık

21 Haziran

23 Eylül

GÜNEY YARIM KÜRE

: Gündüz süresi : Gece süresi

21 Mart

21 Aralık

DA

21 Haziran

23 Eylül

Buna göre, aşağıdaki soruları yanıtlayınız. 1. Kuzey Yarım Küre'de en uzun gündüz hangi tarihte yaşanmaktadır?

.....................

2. Güney Yarım Küre'de gece ‑ gündüz süre farkının en fazla olduğu tarihler hangileridir?

............................................

3. Hangi tarihten sonra Kuzey Yarım Küre'de gece süresi gündüz süresini geçmeye başlar?

24

20 Dakikada LGS Fen Bilimleri



.................

Ders

HAVA OLAYLARI

6

Dünyanın etrafını saran bir hava tabakası bulunmaktadır. Bu hava tabakasına ................. adı verilir. Kalınlığı 10.000 km'yi bulan atmosfer, canlıların yaşamını sürdürebilmesi için gerekli olan gazları bulundurur.

NOT

Kİ KA

Hava olaylarını meydana getiren ana neden havadaki gaz yoğunluğu ve nem miktarıdır.

Aşağıdaki grafikte atmosferde bulunan gazlar ve oranları verilmiştir.

% 1 Diğer gazlar (Su buharı, CO2 vb.)

BİLİYOR MUSUN

% 21 Oksijen

% 78 Azot

Hava olayları, yeryüzü şekillerinin oluşmasında etkili olabilir. Örneğin; peri bacaları, mantar kayalar, kumullar.

DA

Güneşten gelen ısı enerjisine bağlı olarak atmosferde değişimler olabilmektedir. Genel olarak atmosferde meydana gelen değişimlere ............ ............ adı verilir. Basınç farkı, nem, rüzgâr, sıcaklık, yağış hava olaylarıdır.

  Belirli bir bölgede ve kısa süre içinde etkili olan hava şartlarına hava olayı ya da ........... ................. adı verilir.

20 Dakikada LGS Fen Bilimleri

25

Etkinlik - 1 DÜŞÜN Bir haftalık hava gözlem raporu hazırlayabilirsiniz.

4. 1.

5.

Salı Çarşamba Perşembe Cuma

2.

9.

6.

3.

Cumartesi

10.

7.

Düşük sıcaklık: ......

Karla karışık yağmurlu: ......

Rüzgârlı: ......

Az bulutlu: ......

Sağanak yağmurlu: ......

Yüksek sıcaklık: ......

Çok bulutlu: ......

Kar yağışlı: ......

Gök gürültülü ve yağışlı: ......

Güneşli / Açık: ......

DA

Pazar

NOT

Hava tahminleri dar alanlar için yapılabilir.

26

8.

Kİ KA

Yaşadığım Yer Pazartesi

Hava durumunu belirtmek için kullanılan aşağıdaki görselleri adlarıyla eş‑ leştirelim.

20 Dakikada LGS Fen Bilimleri

  Atmosfer içerisinde meydana gelen tüm hava olaylarını ve değişimlerini inceleyen, bu değişimlerin ortaya çıkardığı sonuçları gözlemleyerek hava tahminleri yapan bilim dalına ......................... denir.  Bu alanda çalışan uzmanlara da .......................... adı verilmektedir. Hava durumunu önceden bilmek, ertesi gün ne giyeceğimize karar vermek ya da varsa bir planımız onu şekillendirmek konusunda bize yardımcı olur.

NOT Hava olayları kesinlik belirtmez, değişkenlik gösterebilir.

Kİ KA

Çiftçiler, ekinlerini sulamak ya da ilaçlamak için hava durumu bilgisine ihtiyaç duyarlar.

DA

Pilotlar, kaptanlar, balıkçılar ya da uzun yola gidecek sürücüler de hava durumunu takip eder ve meteorologların görüşlerini dikkate alırlar.

Hava tahminleri, insanları olumsuz hava koşullarına karşı uyarıp önlem almalarını sağlar. Bu sayede can veya mal kaybı önlenmiş olur.

20 Dakikada LGS Fen Bilimleri

27

Ders

7

FARKLI YAĞIŞ TÜRLERİ VE NEM Atmosferin içerdiği su buharı miktarına .......... adı verilir. Havadaki nem fazla olduğunda, hissedilen sıcaklık gerçek sıcaklıktan daha ........., az olduğunda ise hissedilen sıcaklık gerçek sıcaklıktan daha ...... olabilmektedir.

NOT Havadaki nemi ölçen araca higrometre denir.

Havadaki nem oranını siz de ölçebilirsiniz. Hazırlayacağınız iki özdeş kaba, aynı miktarda pamuk koyarak birini ıslatınız. İki pamuğa da temas edecek şekilde birer termometre yerleştiriniz. termometre

Kİ KA

termometre

Kuru pamuk

Islak pamuk

İki termometre arasındaki sıcaklık farkı fazlaysa nem az (su buharlaşarak pamuğu soğutmuştur), sıcaklık farkı azsa nem fazladır. (Su buharlaşmamış, hava doymuştur.)

DA

Islak ve kuru pamuktaki termometreler Kuru pamuktaki arasındaki sıcaklık farkı termometrenin gösterdiği 1 °C 2 °C 3 °C 4 °C 5 °C 6 °C 7 °C 8 °C 9 °C 10 °C sıcaklık 10 °C – 14 °C

85

75

60

50

40

30

15

5

0

0

15 °C – 19 °C

90

80

65

60

50

40

30

20

10

5

20 °C – 25 °C

90

80

70

65

55

45

40

30

25

20

Nem Oranı (%)

Aşağıdaki tablo havadaki nem oranını ölçmek için kullanılmaktadır.

Örneğin; hava sıcaklığı 16 °C iken ıslak pamuktaki termometre 13 °C'yi gösteriyorsa (fark 3 °C) nem oranı % 65'tir. Yeryüzündeki su kaynaklarından sıcaklığın etkisi ile buharlaşan su, su buharı hâline geçer. Atmosferdeki nemi oluşturan su buharı farklı durumlarda yağmur, kar, dolu, çiy veya kırağı olarak karşımıza çıkar.

28

20 Dakikada LGS Fen Bilimleri

DİKKAT Sıcaklık ve nem doğru orantılıdır. Sıcaklık artarsa, buharlaşma da artar ve nem oranı yükselir.

Kİ KA

 Atmosferdeki su buharının yoğuşması sonucu, su damlacıklarının yeryüzüne düşmesine ................ denir.

 Soğuk havanın etkisiyle havadaki nem, buz kristaline dönüşür. Bu buz kristalleri birleştiğinde ........ oluşur.

DA

 Bulutlardaki su damlacıklarının soğuk havanın etkisiyle donması ve daha sonra birleşmesi sonucu buz topları oluşur. Bu buz toplarına ......... denir.

 Yeryüzüne yakın su buharının özellikle geceleri hava soğuduğunda toprağın, yaprakların ve çimenlerin üzerinde yoğuşması sonucu su damlacıkları oluşur. (Yağmur yağmadığı hâlde.) Bu olaya ......... denir.

 Yeryüzüne yakın su buharının sıvı hâle geçmeden doğrudan katı hâle geçmesi (kırağılaşma) sonucu buz kristalleri oluşur. Bu olaya .............. denir. 20 Dakikada LGS Fen Bilimleri

29

Kİ KA

Yukarıda verilen yağış şekillerinin yanında atmosferin yeryüzüne yakın kısımlarında oluşan yoğuşma sonucu ........ görülür. Yüzey bulutları da denilmektedir.

Örnek

Aşağıdaki hava olaylarından hangisi oluştuğu yer bakımından diğerlerinden farklıdır? B)

C)

D)

DA

A)

Çözüm: .................................................................................................................... ................

30

20 Dakikada LGS Fen Bilimleri

Ders

RÜZGÂRLAR

8

Atmosferi oluşturan gazlar, ağırlıklarından dolayı yeryüzünde basınç oluşmasına neden olur. Bu basınç bölgelere göre farklılık gösterebilir. Isınan havanın yoğunluğu azalır. Yoğunluğu azalan hava yükselmeye başlar ve yüzeye etki eden basınç azalır yani ............ basınç alanı oluşur. Soğuyan havanın yoğunluğu artar. Yoğunluğu artan hava alçalır ve yüzeye etki eden basınç artar yani .............. basınç alanı oluşur.

Kİ KA

ALÇAK BASINÇ ALANI

ALÇAK BASINÇ ALANI

 Hava yoğunluğu az ve hava sıcaklığı yüksektir.  Yükselici hava hareketleri görülür.

 Hava bulutludur ve yağış görülme ihtimali yüksektir. YÜKSEK BASINÇ ALANI

DA

YÜKSEK BASINÇ ALANI

DİKKAT

Alçak ve yüksek basınç alanlarındaki güneşlenme sizi yanıltmasın. Sıcak olan yer güneşli bölge değil, bulutlu olan bölgedir.

 Hava yoğunluğu fazla ve hava sıcaklığı düşüktür.  Alçalıcı hava hareketleri görülür.  Hava açıktır ve yağış görülmez.

Yüksek basınç alanından alçak basınç alanına doğru oluşan hava hareketlerine .............. denir. Rüzgâr daima ............... basınç alanından ............ basınç alanına doğru eser.

20 Dakikada LGS Fen Bilimleri

31

Etkinlik - 1

NOT Rüzgârın hızını, kuvvetini ve yönünü ölçen araçlara anemometre denir.

K ve L bölgelerinde oluşan hava akımı şekildeki gibi olduğuna göre, boşluk‑ ları doldurunuz.

L

Kİ KA

K

 Rüzgâr ..... bölgesinden ...... bölgesine doğru esmektedir.

 K bölgesi .............. basınç alanı ve L bölgesi ............ basınç alanıdır.  K bölgesi .............. , L bölgesi ............. tır.

Rüzgârlar hızlarına ve çevreye etkilerine göre farklı isimler alır. Bunlardan bazıları; yel, meltem, fırtına ve kasırgadır. İki bölge arasındaki sıcaklık farkı arttıkça, basınç farkı da artar. Bu da hava hareketinin yani rüzgârın hızını arttırır. K şehri

DA

30 °C

NOT

Basınç farkı oluşmazsa rüzgâr da oluşmaz.

32

20 Dakikada LGS Fen Bilimleri

L şehri

Rüzgâr hızı 20 km/sa

K şehri 30 °C

20 °C

L şehri Rüzgâr hızı 40 km/sa

10 °C

Kara ve Deniz Meltemi Karalar denizlere göre daha hızlı ısınır ve soğur. Gündüzleri karalar daha sıcak olur ve basınç düşer. Bu nedenle rüzgâr denizden karalara doğru eser. Buna deniz meltemi denir. Deniz Meltemi

Kİ KA

Deniz Meltemi

Geceleri karalar daha hızlı soğur ve buralar yüksek basınç alanı hâline gelir. Rüzgârlar da karadan denize doğru eser. Bu şekilde oluşan rüzgârlara ise kara Kara Meltemi meltemi denir.

DA

Kara Meltemi

20 Dakikada LGS Fen Bilimleri

33

Ders

9

İKLİM VE HAVA OLAYI FARKLARI Bir bölgede uzun yıllar boyunca gözlemlenen tüm hava olaylarının ortalamasına ............. denir. Ülkemizde Karadeniz Bölgesi'nin her mevsimde bol yağış alması, İç Anadolu Bölgesi'nde yazların sıcak ve kurak geçmesi o bölgenin iklimiyle ilgilidir. Bir bölgenin iklimi;  .................. olan uzaklığına,  Denize uzaklığına ve denizden ......................... ,

Kİ KA

 Yer şekillerine,

 Arazi kullanımına,

bağlıdır.

İklimlerin yayılışlarını, insan ve çevre üzerine etkilerini neden‑sonuç ilişkisi içinde inceleyen bilim dalına klimatoloji (........... .............) denir. Klimatoloji ile uğraşan bilim insanlarına ....................... adı verilir. Dünya'da birbirinden farklı birçok iklim türü yaşanmaktadır. Örneğin; ekvatoral iklim, tropikal iklim, çöl iklimi vb.

DA

Ülkemizde de başlıca üç büyük iklim türü vardır.

: ......................... : ......................... : .............................

34

20 Dakikada LGS Fen Bilimleri

Aşağıda iklim ve hava olayları arasındaki farklar gösterilmiştir. İklim

Hava Olayları

Geniş alanlarda ve uzun süre gözle- ............................................................. nen hava olaylarının ortalamasıdır. ............................................................. Değişkenlik fazladır.

Kİ KA

.............................................................

Kesin sonuçlardır.

.............................................................

En az 30‑35 yıllık hava olaylarına ait Günün belirli saatlerinde yapılan gözveri sonuçlarıdır. lem sonuçlarıdır.

İklimle ilgilenen bilim dalına ................ Hava olayları ile ilgilenen bilim dalına denir. ...................... denir.

Bu alanda çalışma yapan bilim insan- Bu alanda çalışan bilim insanlarına larına klimatolog denir. ....................... denir. Kurak, soğuk, yağışlı, ılıman gibi ifa- Güneşli, bulutlu, yağmurlu, rüzgârlı deler kullanılır. gibi ifadeler kullanılır.

Son yıllarda yapılan bazı araştırmalar Dünya'daki sıcaklığın arttığını göstermektedir. Güneş ışınlarının yeryüzünden yansıdıktan sonra atmosferde biriken sera gazları tarafından (karbondioksit, metan) tutulmasına sera etkisi denir.

DA

Atmosfere salınan bu sera gazlarındaki artış, sıcaklığı artırmakta ve ekvatordan kutuplara kadar tüm bölgeleri etkilemektedir. Küresel ısınma sonucunda kutuplardaki buzulların erimesi, deniz seviyesindeki yükselmeler, uzun süreli kuraklıklar ortaya çıkmaktadır. Her ne kadar iklimlerin değişmediğini söylesek de yukarıda saydığımız etkenler bir bölgenin iklimini değiştirebilir. Dünya genelindeki bu değişiklikler .................. ........... ..................... olarak adlandırılır.

20 Dakikada LGS Fen Bilimleri

35

Çıkmış Soru Türkiye’de bir bölgede 21 Temmuz 2015 tarihindeki sağanak yağmur; sel ve su taşkınlarına yol açmıştır. Uzmanlar bu yağışın sel ve su taşkınlarına yol açabileceği konusunda insanları daha önceden uyarmıştır. Bu bölgede yaz aylarının genellikle yağışsız ve sıcak olmasına rağmen yaşa‑ nan bu durum ile ilgili aşağıdaki yorumlardan hangisi doğrudur?

Kİ KA

A) Sel olması bölgenin ikliminin değiştiğini gösterir.

B) Bu tarihte yağmur yağması bölgenin iklim özelliklerinin bir sonucudur. C) Bu tarihte yağmur yağması bir hava olayıdır.

D) Bu tahmin sadece iklim bilimci tarafından yapılabilir.

LGS 2020

Çözüm: ....................................................................................................................

DA

......................................................................

36

20 Dakikada LGS Fen Bilimleri

Kİ KA

DA 20 Dakikada LGS Fen Bilimleri

37

Kİ KA

DA 38

20 Dakikada LGS Fen Bilimleri

Kİ KA

DA 20 Dakikada LGS Fen Bilimleri

39

Kİ KA

DA 40

20 Dakikada LGS Fen Bilimleri