2 4 4 0 . B Ö L G E I N T E R A C T SEVGİLİ DOĞA EL KİTABI Doğamız, Yuvamız.

Okumaya ve yeni bilgiler öğrenmeye meraklı çocuklara çevre ile ilgili önemli konularda bilgiler verip onlara doğa sevgisi kazandırarak çevreyi korumanın önemi gibi konulara dikkatlerini çekmek amacıyla tasarlandı. SEVGİLİ DOĞAMIZ İÇİN,

-4- İÇERİK 1 2 3 4 NASIL? NELER BILIYORSUN? NEDEN? NE ZAMAN?

1-5- B Ö L Ü M N E D E N ?

-6- NEDEN BU KADAR ÖNEMLİ? Hepimiz son yıllarda küresel ısınma kavramıyla çokça karşılaşıyoruz. Muhtemelen çoğumuz birkaç dakika için konuyu önemsesek de sonra unutup hayatımıza devam ediyoruz. Bizim için okul projesinden, sıkıcı sunumlardan öteye geçmiyor belki de. Ne de olsa yakın gelecekte bu kadar gerçek hayattan uzak bir problemin sonuçlarının bizi etkileceğini düşünmüyoruz değil mi? Sonuçta bu kadar acil olsaydı herkesin panik halinde olması ve önlem alması gerekmez miydi?

-7- AY NELER OLUYOR! KÜRESEL ISINMA NEDİR? KÜRESEL ISINMA GERÇEĞI Dünyanın çevresini saran bir takım gaz tabakaları var. Bu gaz tabakaları yani atmosfer uzaydan gelen radyoaktif ışınlara karşı dünyamızı korur. Dünyanın ısısını belirli bir seviyede tutmasını sağlar. Dünya'daki yaşamın devamı için gerekli koşullar sağlanmış olur. Atmosferde bulunan bazı özel gazlar bu süreçte önemli rol oynarlar. Bu gazlara biz sera gazları diyoruz. Eminim bu kavramı daha önce duymuşsunuzdur. Aslında sera gazları sanıldığı gibi kötü gazlar değil. Hiç olmasalardı güneş ışınları Dünya'ya çarptığı anda yansır ve bizi hiç ısıtamazdı. Koca bir buz gezegeni olurduk! Ne var ki her şeyin fazlası zarar!

-7- AY NELER OLUYOR! TEHLİKE ÇANLARI KÜRESEL ISINMA GERÇEĞI Maalesef ki küçücük bir düzen bozulması çok büyük sonuçlara neden olabiliyor. Kelebek etkisi anlayacağınız. Buna rağmen, Dünya'mız bizlere şaşırtıcı derecede uzun bir süre dayanabildi. Binlerce fabrika kurduk, ormanlık alanları mahvettik, fosil yakıtlar kullandık, tüketimimiz büyük bir hızla arttı her şeye rağmen gezegenimiz bize bir yuva olmaya devam etti. Ta ki artık yaptıklarımızla baş edememeye başlayana kadar. . . Son yıllarda Dünya'mız inanılmaz bir hızla ısınıyor. Sanayi Devrimi sonrası Dünya sıcaklığı 1 derece arttı. Rakam size az mı geldi? Şöyle açıklayalım, geçmişte 5 derece bir artışın görülmesi 5000 yıl alırdı.

Bu durum, hayvanların ve bitkilerin yeni şartlara adapte olmalarını oldukça zorlaştırdı. Çoğu tür yok olma tehlikesiyle karşı karşıya kaldı. Buzulların erimesiyle deniz seviyesinde çok ciddi artış gözlemlendi. Bazı bölgeler ise kuraklığın etkisi altında kaldı.

-7- AY NELER OLUYOR! GELECEK BİZİM ELİMİZDE KÜRESEL ISINMA GERÇEĞI Dünya üzerinde 2.2 milyar insanın temiz içilebilir suya erişimi yok! Su kaynaklarımız hızla tükeniyor fakat aynı zamanda birçok kişi son yıllarda artan sel baskınlarıyla hayatını kaybediyor. Yani su az mı fazla mı? Sadece sel baskınları bile yıkıma, heyelana (toprak kayması), salgın hastalıkların yayılımının artmasına sebep olabilir! Diğer yandan kuraklığın artması sebebiyle tarım sektörü ve ormanlık alanlar büyük zarar görüyor. Önemli olan nokta belirli bir dengenin var oluşu ve bu denge biz insanlar tarafından bozulmuş olması. Önümüzdeki 30 yılda temiz suya ulaşma sıkıntısı çeken insan sayısının ikiye katlanması bekleniyor. Suyumuzu korumak bizim elimizde!

-8- Dünya'nın üzerinde gezegenimiz oluştuğundan beri birçok tür yaşadı ve birçoğunun da zaman geçtikçe nesilleri tükendi. Dinozor bunun en büyük örneği! Bu durum da düzenin bir parçasıydı. . . CANLILARA NELER OLUYOR?

İnsanların çeşitli faaliyetlerinden kaynaklı olarak türlerin tükenme hızları 1000 kat arttı. Çok küçük değişimler bile doğal dengenin bozulmasına neden oluyor. Mesela Puerto Rico'da bir yağmur ormanının bulunduğu bölgede ortalama sıcaklıklar 2 derece artınca iskeletsiz canlılar olan antropotların bir çoğu yok olmuş. Bu canlılardan beslenen kurbağa, kertenkele, kuş gibi canlıların da sayılarında ciddi azalma görülmüş. Besin zinciri çok hassas bir denge. Ne kadar küçük veya büyük olduğu fark etmeksizin bir türün sayısında anormal değişim bütün türleri etkileyecek sonuçlara neden olur. Etkiler katlanarak artar. -7- CANLILAR KÜRESEL ISINMA GERÇEĞI

-9- DENIZ SEVIYESI 1901 ve 2018 yılları arası deniz seviyesi 20 santimetre yükseldi! Buzulların erimesi ve ısınan suyun daha fazla yer kaplaması bunun en büyük iki nedeni. TAHMIN EDILEN GÖÇLER 2050 yılına kadar kara canlılarının yaklaşık %20 sinin iklim değişikliğinden ciddi etkileneceği tahmin ediliyor. Yaşam alanlarının şartlarının değişmesi yeni yaşam alanı arayışına neden olabilir. MEVSIM DEĞIŞIKLIĞI Eskiden 4 mevsimin çok net yaşandığı ülkemizde bile yıllar geçtikçe mevsimlerin kaymasını gözlemleyebiliyoruz. Maalesef bu durum giydiklerimizden çok daha fazlasını etkileyecek

-11- D O Ğ A M I Z I K O R U M A K I Ç I N N E L E R Y A P A B I L I R I Z ? H ER PR O BLEMI N MUTLAKA Ç Ö ZÜMÜ VAR D IR, SE N Ç Ö ZMEYE ISTEKLI O L YETER.

2-5- B Ö L Ü M NASIL?

-6- OPERASYON: DOĞAMIZI KURTARALIM Nedenleri ve sonuçları gördükten sonra herkes hemfikirdir ki acilen harekete geçilmesi gerekiyor. Sadece bir alanda değil, hayatın birçok farklı yönünde üstümüze düşen değişikliği yaparsak çok büyük fark yaratırız. Hep derler ya, ben yapsam ne olacak ki demeyin diye. Gerçekten de öyle. Hayatınızda yapacağınız ufak değişikliklerin nelere katkı sağlayacağını tahmin bile edemezsiniz. Doğayı korumak bir iyilik değil, yapsam olur yapmasam olurluk bir konu da değil. Bunların aslında bu gezegende yaşamaktan doğan sorumluluklarımız olduğunu unutmayalım :)

-7- ENERJİ KONUSU Yenilenebilir enerji ve nükleer enerji çözüme giden yolda önemli bir parça. Peki doğa dostu enerji kullanımı nasıl olur? Bir ülkenin gelişmişlik seviyesiyle kullandığı enerji arasında gözle görülebilir bir ilişki var! Genellikle gelişmiş ülkelerde kişi başına gereksiz elektrik kullanımı oldukça düşük bir seviyede. Burdan yola çıkarak söyleyebiliriz ki eğitimde gelişmiş, akılcıl kararlar veren bir toplum, enerji tasarrufuna dikkat eder. Hepimiz güneş, rüzgar ve hidroelektrik enerji hakkında aşağı yukarı bilgiye sahibizdir. Peki, nükleer enerji hakkında neler biliyoruz? Nükleer enerji çevreye sera gazı salmaması sebebiyle oldukça doğa dostudur. Tarihteki ciddi kazalar yüzünden hakkında ağır ön yargılara sahip bir konu olsa da aslında nükleer enerjinin kendisi tehlikeli değildir. Hatta kömürle kıyaslanınca sebep olduğu ölüm oranları oldukça düşüktür. Tabii ki, gerekli önlemlerin alınması ve bu önlemlere yeterli yatırımın yapılması gerekmektedir. Düşük maliyetli olması için herhangi bir yönden risk oluşturacak bir sistem kurulursa büyük bir kaza yaşanması olasıdır. Hidrojen enerjisi de çok gelecek vaat eden bir konu. Suyun elektroliziyle hidrojen ve oksijene ayrılması ve bunun sonucunda açığa çıkan hidrojenin enerji için kullanılması doğa dostu bir çözüm yöntemi. Teknoloji gelişirken şimdilik size düşen görevler: Odadan çıktığında ışığını kapat, klimayı gerekiz çalıştırmamak için evinin ısı yalıtımına özen göster, Cihazlarını kullanmadığında tamamen kapa (standby da kalmamasına özen göster) ve çevrene bu bilinci olabildiğince yay!

-7- TARIM Sürdürülebilir tarım, toplumun mahsul ihtiyaçlarını karşılamaya yardımcı olurken aynı zamanda çevreyi koruyan ve çiftçiler için ekonomik canlılığı sürdüren bir uygulamalar bütünüdür. Sürdürülebilir tarımın önemli bir parçası da toprağın korunmasıdır. Toprak korumanın amacı, erozyonu veya su, rüzgar veya insan faaliyetinin bir sonucu olarak verimli üst toprağın kaybını önlemektir. Tarımsal toprak koruma yöntemleri aşağıda listelenmiştir: Konturlu sürüm, ekinleri bir yamacın topografik kontur çizgilerine paralel uzanan sıralar halinde ekme yöntemidir. Konturlu sıralar, yüzey akışını yavaşlatmaya ve üst toprağı yerinde tutmaya yardımcı olur. Rüzgar kırılmaları, tarım alanlarının kenarlarına dikilen ağaç ve çalı sıralarını ifade eder. Ağaçlar ve çalılar rüzgarın gücünü kırarak toprağın uçup gitmesini engeller. Çok yıllık ürünler, birkaç yıl yaşayanlardır. Çok yıllık mahsullerin ekilmesi, bir yıl sonra ölen ve yeniden dikilmesi gereken yıllık mahsullerin ekiminden daha az toprak bozulmasına neden olur. Teraslama, engebeli veya dağlık alanları işlemek için kullanılan bir tekniktir. Bu yöntem, bir yamaca inşa edilmiş düz arazi şeritleri olan teraslarda mahsul yetiştirmeyi içerir. Su, terastan terasa kademeli olarak akar ve genel su kaybını ve toprak erozyonunu azaltır.

Toprak işlemesiz tarım, önce üst toprakları devirmeden tohum ekmeyi içeren bir uygulamadır. Tarlada mevsimden mevsime ürün artıkları bırakılır ve toprağın üst tabakası bozulmadan bırakılır. Bu uygulama, toprak yapısının korunmasına yardımcı olur ve su sızmasını destekler. Toprak verimliliği, bir toprağın bitki büyümesini sürdürme yeteneğidir. Erozyon, temel bitki besin maddelerinin topraklarını tüketebilir. Bu nedenle, erozyonu önleme stratejileri aynı zamanda toprak verimliliğinin korunmasına da yardımcı olabilir. Toprak verimliliğini artırmaya yönelik diğer sürdürülebilir yöntemler aşağıda açıklanmaktadır. Mahsul rotasyonu, bir tarlada yetiştirilen mahsulün türünü, genellikle mevsimden mevsime değiştirme uygulamasıdır. Ekinler, topraktaki besin taleplerini dengelemek için döndürülür ve ilave gübre ihtiyacını azaltır. Örneğin, çok fazla nitrojen gerektiren mahsuller (örn. mısır), nitrojen fiksasyonu yoluyla toprak nitrojenini geri kazandıran mahsuller (örn. baklagiller) ile dönüşümlü olarak kullanılabilir. Yeşil gübre, henüz yeşilken üst toprağa karıştırılmak üzere özel olarak yetiştirilen bir üründür. Yeşil bitki materyali ayrışırken, besinler toprağa salınır. Kireçtaşı, öncelikle kalsiyum karbonattan oluşan bir kaya türüdür. Kireçtaşı, toprağın pH'ını artırmak için asidik topraklara karıştırılabilir. Toprakları daha az asidik hale getirmek, toprağın besin mevcudiyetini artırmaya yardımcı olabilir. -7- TARIM

İnsanların sera gazı salınımlarının yüzde 26'sı tarım ve yemekten ortaya çıkıyor. Yediğimiz yemeklerin üretimi, saklanması, dağıtımı, gibi pek çok sebeple enerji kullanılıyor. Bu sebeple ne yediğimize ve yediklerimizin tabağımıza gelene kadar ki yolculuğuna olabildiğince dikkat etmeliyiz. Et ürünleri toplam sera gazı (CO2, N2O ve CH4 gazları) salınımının %15 ini oluşturuyor. Et tüketimi artan nüfusla birlikte artınca hayvancılık faaliyetleri de artıyor. Bir türün sayısında doğal olmayan bir artış doğal dengeyi bozar. Örneğin, ineklerin artmasıyla tüketilen su miktarı fazla derecede artar. Ayrıca inekler, selülozu bitkilerden yağ asitlerine fermente etme sürecinde metan üretir. Metan, arabalardan ve endüstriden yayılan karbondioksit gibi bir sera gazıdır. Et tüketimini azaltmak hem sağlık için hem de dünyamız için yapılması gereken bir şey. Doğa dostu ve güvenilir markalardan alışveriş yapmaya da özen gösterilmeli. -7- YİYECEK

Plastik poşet kullanımına artık kesin bir dur demenin vakti geldi. Bir bez çantası edinip alışverişe gitmek edinilmesi gereken ilk alışkanlık. -7- ALIŞVERİŞ Temizlik ve kozmetik ürünleri alınırken çok dikkat edilmesi gereken ürünler. Aldığınız markaların doğa dostu ve hayvan deneyi yapmayan markalar olmalarına kesinlikle dikkat etmelisiniz. Polyester yerine pamuk kumaş tercih etmek hem cildiniz için hem doğamız için iyi. Polyester de bir çeşit plastik tüketimi çünkü.

-7- KÜÇÜK ADIMLAR FARK YARATIR Greta Thunberg 'ün hayranlık uyandıran hikayesini hepimiz duymuşuzdur. Tek başına bir kartonla sokak kenarında başlattığı farkındalık hareketi büyük bir dalgaya dönüştü. Tek istediği insanların beyninde bir ışık yakmak, "Neden iklim değişikliği konusunu konuşmuyoruz? Bu konuların konuşulması gerek!" fikriyle farkındalık yaratmaktı. Bu bölüm belki şu an okuduğunuz el kitabındaki en kritik kısım. Vermeye çalıştığımız ana mesaj da şu: Okuyun!, Yazın! Konuşun! Artık iklim değişikliği ve doğamızı korumak konuları hakkında üç maymunu oynamayalım. Çöplerinizi biriktirirken geri dönüştürülebilir olanları ayırın Banyo süreniz 15 dk'dan fazla sürmesin Kağıtların her tarafını kullanana kadar atmayın, geri dönüştürülmüş kağıt satın almaya özen gösterin Karbon ayak izinizi azaltmak için toplu taşıma kullanın veya yaya gitmeyi tercih edin Çok fazla kıyafet, eşya satın almayın, aldıklarınızı atmak yerine başka amaçlarda kullanmaya çalışın Mesela en basitinden. . .

-7- HEPIMIZ BIRIMIZ Tek başınıza fark yaratabilirsiniz ancak hep birlikte yarattığımız etki her zaman daha büyük olacaktır. Arkadaşlarınızla bir araya gelip bu konuda bir proje üretebilir. Bir hafta sonunuzu birlikte bir etkinliğe katılmaya ayırabilirsiniz. Toplanıp ağaç dikebilir, sosyal medya yoluyla etki yaratmaya çalışabilirsiniz. Önemli olan nokta şu ki, ne yaptığınız değil yaptıklarınızın nelere sebep olduğu önemlidir. Girişimlerinizi yapmış olmak için yapar, sonuca ulaşıp ulaşmadığını önemsemezseniz çözüme giden yolda yol alamayız. Bu işte hep birlikteyiz! İlk başta herkes kendi yaşam alanından yani evinden sorumlu. Kendimize şu soruları sorarak başlayalım: Doğa dostu bir evde mi yaşıyoruz? Nasıl daha doğa dostu bir yaşam tarzına geçebiliriz? Hadi, sen de doğa üzerine yapılan etkinlikleri araştır! Araştırmak kelimesi seni korkutmasın. En fazla 10 dakika alacak işleri gözünde büyütme, birlik içinde üzerimize düşeni yapar ve bu konuları KONUŞMAYA başlarsak çözümün önündeki "UMURSAMAMA" engelini kaldırmış oluruz.

S O N E 4 S A V U R G A N G Ü Z E L , N E D I R B U K E N D I N I H A R C A M A N S E N I N M I R A S I N O L A N G Ü Z E L L I K L E R I B Ö Y L E ? D O Ğ A T E M E L L I V E R M E Z , Ö D Ü N Ç V E R I R H E R Z A M A N E L I A Ç I K O L A N A B O R Ç V E R I R I Ç T E N L I K L E B Ö Y L E Y A N L I Ş K U L L A N M A K O L U R M U G Ü Z E L P I N T I M I R A S B I R A K M A N I Ç I N S A N A B I R A K I L A N I ? K A R E T M E Y E N T E F E C I B U K O S K O C A S E R V E T I N I Y E T Ü K E T I Y O R S U N Y A Ş A T M A K V A R K E N C A N I M E R A K L I S I N K E N D I N L E I Ç L I D I Ş L I O L M A Y A B U T A T L I B E N L I Ğ I N S I R F A L D A T M A Ğ A Y A R A R V A K T I N G E L D I D I Y E R E K S E N I Ç A Ğ I R S A D O Ğ A V E R E C E Ğ I N H E S A P T A E L L E T U T U L U R N E V A R ? K U L L A N M A Z S A N G Ö M Ü L Ü R G Ü Z E L L Ğ I N S E N I N L E K U L L A N I R S A N V A R I S I N O L U R D A S Ü R E R G I D E R B Ö Y L E - W I L L I A M S H A K E S P E A R E

3 -5- B Ö L Ü M NELER BİLİYORSUN?

Küresel Isınma 6 7 2 4 5 3 8 1 2. 4. 5, 6, 7, 8 Across 1 . 3 . Down Sera gazlarından bir tanesi Amerika'da elektrik harcamasının %50'sine neden olur. Amerika'da karbon emisyonunun %20'nine neden olur. Küresel Isınma nedeniyle nesli tükenen ilk tür. Açığa çıkan ısı dünyada en çok neresi tarafından emilir? Yılda 1.2 trilyon ne kaybediyoruz? Toplam karbon emisyonunun %22'sine neden olan ülke. Toplam karbon emisyonun %15'ine neden olan eylem.

BUNLARI BİLİYOR MUSUN? Soru 1- Dünya'daki toplam tatlı su kullanımının tarıma ayrılan kısmının oranı nedir? Soru 2- İnsanların sera gazı salınımlarının yüzde 14,5 'i hayvancılıktan kaynaklanıyor peki hangisi bu gazlardan bir değil? Soru 3- 2020'ye göre tekstil sektöründe tüketim Dünya çapında ne kadar arttı? Soru 4- Hangi ulaşım çeşiti en fazla sera gazı emisyonuna neden olur? Soru 5- Aşağıdakilerden hangisi iklim değişikliğinin bir sonucu olarak ortaya çıkabilecek hastalıkların arasında değildir? A) %11 B) 27% C) 38% D) 70% A)sülfür oksit B) karbondioksit C) Azot oksit D) Metan gazı A) %30 B) %40 C) %60 D) %90 A) Uçak B) Araba C) Tren D) Traktör A) Psikolojik hastalıklar B) Alerjiler C) Genetik hastalıklar D) Bulaşıcı hastalıklar

CEVAPLAR Amerika Karbondioksit Ormanların Tahribi Klimalar Taşıtlar Altın Kurbağa Okyanuslar Buz 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Bulmaca: Test cevaplar: 1-C 2-A 3-C 4-A 5-C

Doğayı korumak için neler yapmalı? önemli notlar: Doğayı koruyalım, geleceğimizi koruyalım ara NELER ÖĞRENDİM?

4 B Ö L Ü M NE ZAMAN?

YAPİLACAKLAR LİSTEM

KAYNAKÇA Climate Change.” Earth.Org, 25 May 2022, https://earth.org/data_visualization/11-interestingfacts-about-climate-change/. https://www.conserve-energy-future.com/various-climate-change-facts-php.php https://tr.wikipedia.org/wiki/Greta_Thunberg

-10- “ Ç ev rey i korumak akl ın gereğidi r . ” -Mus t a f a K ema l A t a türk I N T E R A C T 2 4 4 0 . B Ö L G E