TYT-AYT HAZIRLIK - LİSE YARDIMCI

Kİ KA

TYT-AYT 20 DAKİKADA TARİH

DA

ÖĞRENCİ DEFTERİ

Yasin KALEMCİ

DAKİKA YAY I N L A R I

SERİ: ÖĞRENCİ DEFTERLERİ Copyright  MPS Basım Yayın İth. İhr. Tic. Ltd. Şti.

Kİ KA

ISBN: 978-605-74473-8-8 Sertifika No: 50196

Dizgi - Grafik

Dakika Dizgi Servisi

Baskı

Platin Ofset Sertifika No: 49236 Halkalı / İSTANBUL

Genel Dağıtım

DA

Karekök Misbah Muhayyeş Sokak No:3 Kadıköy / İSTANBUL Telefon: (216) 418 36 70 – 330 08 57 Faks: (216) 449 67 56 www.dakikayayinlari.com

Birinci Basım, İstanbul 2021

Bu kitabın ve sistemin her hakkı saklıdır. Tüm hakları Karekök Eğitim Basım Yayım Şirketine aittir. Kısmen de olsa alıntı yapılamaz. Metin, biçim ve sorular yayımlayan şirketin izni olmaksızın elektronik, mekanik, fotokopi ya da herhangi bir kayıt sistemiyle çoğaltılamaz, yayımlanamaz.

ÖN SÖZ

Kİ KA

Değerli Öğretmenler, Sevgili Öğrenciler, Öğretim sürecinin en önemli unsurlarından biri zamanı verimli kullanmaktır. Uzun ve titiz bir çalışmanın sonucunda sizlere sunduğumuz öğrenci defteri ile bu hedefe daha kolay ulaşacağınıza inanıyoruz.

Dikkat süresi, bir insanın dikkati dağılmadan bir işe odaklandığı sürenin toplamıdır. Peki, bir iş üzerine tümüyle yoğunlaşan bir insan için dikkat süresi kaç dakikadır? Diğer bir ifadeyle bizler, çok önemsediğimiz bir işe en fazla kaç dakika odaklanabiliyoruz? Bu konuda yapılan bilimsel araştırmalar, bu sürenin ortalama 20 dakika olduğunu gösteriyor. Bu sebeple, defterimiz her bir ders için yaklaşık 20 dakikalık bir öğretim süresi düşünülerek hazırlanmıştır. Üniversite giriş sınavı sorularının çözülebilmesi için konuyu bilmenin yeterli olmadığı artık herkes tarafından kabul edilmektedir. Konuyu bilmenin yanı sıra, doğru ve hızlı düşünebilme, soruyu değerlendirebilme, çözüm alternatifleri arasından doğru ve kısa yöntemi seçebilme, işlemi kısa sürede ve hatasız yapabilme gibi etkenlerin de belirleyici öneme sahip olduğu açıktır.

DA

Bu defter hazırlanırken lise müfredatı dikkatle incelenmiş, sınırları tespit edilmiştir. Üniversite giriş sınavının soruları; konu ve soru dağılımı, soru tipleri ve öğrenciden istenen yaklaşım tarzları göz önüne alınarak analiz edilmiştir. Bu tespit ve analizden sonra konuya ışık tutan değişik kaynakların desteği ve yazarın öğretmenlik birikimiyle bu defter oluşturulmuştur. Defterin rahat anlaşılabilmesini sağlamak ve sıkıcılıktan kurtarmak için mizanpaja, dizgiye, grafik çizimlerine ve baskıya azami özen gösterilmiştir. Bu kitabın yazımında desteklerini esirgemeyen yazarımız Yasin Kalemci’ye; tashihinde yardımcı olan Cem Şimşek, Fatih Dumangöz, Mustafa Akyüz ve Fatih Kahya’ya; dizgisindeki titiz çalışmalarından dolayı Serkan Sır’a şükranlarımızı bildiririz. Tüm öğretmenlerimize ve öğrencilerimize yararlı olması dileğiyle...

Dakika Yayınları

İÇİNDEKİLER

FASİKÜL 1 1

2. İnsanlığın İlk Dönemleri

15

3. Orta Çağ’da Dünya

37

Kİ KA

1. Tarih ve Zaman

FASİKÜL 2

4. İlk ve Orta Çağlarda Türk Dünyası

1

5. İslam Medeniyeti’nin Doğuşu

19

6. Türklerin İslamiyet’i Kabulu ve İlk Türk - İslam Devletleri

35

DA

FASİKÜL 3

7. Yerleşme ve Devletleşme Sürecinde Selçuklu Türkiyesi

1

8. Beylikten Devlete Osmanlı Siyaseti (1302 - 1453)

13

9. Devletleşme Sürecinde Savaşçılar ve Askerler

25

10. Beylikten Devlete Osmanlı Medeniyeti

33

11. Dünya Gücü: Osmanlı Devleti (1453 - 1595)

41

12. Sultan ve Osmanlı Merkez Teşkilatı

57

13. Klasik Çağda Osmanlı Toplum Düzeni

63

FASİKÜL 4 1

15. Değişim Çağında Avrupa ve Osmanlı

19

16. Uluslararası İlişkilerde Denge Stratejisi

35

Kİ KA

14. Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595 - 1774)

17. Devrimler Çağında Değişen Devlet ‑ Toplum İlişkileri

47

18. Sermaye ve Emek

65

19. XIX ve XX. Yüzyılda Değişen Gündelik Hayat

75

FASİKÜL 5

1

21. Millî Mücadele

13

22. Atatürkçülük ve Türk İnkılabı

41

DA

20. XX. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Devleti ve Dünya

FASİKÜL 6

23. İki Savaş Arasındaki Dönemde Türkiye ve Dünya

1

24. İkinci Dünya Savaşı Sürecinde Türkiye ve Dünya

19

25. II. Dünya Savaşı Sonrasında Türkiye ve Dünya

31

26. Toplumsal Devrim Çağında Türkiye ve Dünya

43

27. XXI. Yüzyılın Eşiğinde Türkiye ve Dünya

61

DA

Kİ KA

Bu defterde işlenilen her bir dersi 20 Dakikada TYT-AYT Tarih Soru Bankası ile pekiştirebilirsiniz.

Her test defterdeki ilgili dersin konu içeriğiyle sınırlandırılmıştır.

Her bölümün sonunda karma sorulardan oluşan “Bölüm Testleri” yer almaktadır.

Testlerde bulunan karekod ile ilgili dersin konu anlatımı ve soruların video çözümlerine ulaşılmaktadır.

Kİ KA

DA

dakikavideocozum.com

Karekod okutun veya karekodun altında bulunan ‘Kod Gir’ alanına girin

Karekod Kodunu Giriniz...

KAREKOD TARA veya Kod Gir

Kİ KA

DA

Kİ KA

Ders anlatım videolarına ulaşmak için karekodu okutunuz veya karekod numarasını dakikavideocozum.com adresinde 1FE69293 ilgili yere yazınız.

1. TARİH VE ZAMAN 1. Ders: Tarih Bilimine Giriş

2. Ders: Tarih Yazıcılığı ve Zaman Kavramı

DA

3. Ders: Tarih Biliminin Yararlandığı Bilim Dalları

Ders

1

TARİH BİLİMİNE GİRİŞ Sevgili öğrenciler, bu dersimizde tarih biliminin tanımını, özelliklerini, araştırma yöntemini, konusunu, tarih öğrenmenin amaç ve yararlarını öğreneceğiz.

A. TARİH BİLİMİ

!

Tarihçinin Olayları Değerlendirirken Dikkat Etmesi Gereken Hususlar

• Tarih, insanların geçmişteki her türlü faaliyetini, olayların birbirleriyle olan ilişkilerini, sebep-sonuç belirterek, ............. ve ................ göstererek .................... dayalı olarak inceleyen bir bilim dalıdır.

Kİ KA

 Olayları tarafsız bir bakış açısı ile ele almalıdır.

• Tarihsel süreç içerisinde insanlar geçmişlerini merak ederler. İnsanlar bu amaçla geçmişte yaşanan olaylarla ilgili araştırmalar yaparlar. Tarih biliminin ışığında geçmişi anlamaya ve sorgulamaya çalışırlar.

 Olaylara duygusal yaklaşmamalıdır.

 Araştırdığı olayın meydana geldiği dönemin şartlarını dikkate almalıdır.  Olayları açıklarken belge ve bulgulardan yararlanmalıdır.

 Tarihî olay ve olguları farklı bakış açılarıyla değerlendirmelidir.

Örnek - 1

Tanım: Tarih, insan topluluklarının geçmişteki yaşayışlarını, uğraşlarını, birbirleriyle olan ilişkilerini yer ve zaman göstererek, neden - sonuç ilişkisi içerisinde inceleyen bir bilimdir. Durum: Osmanlı Devleti’nin XIV. yüzyılda Balkan coğrafyasında hızla yayılmasında, diğer din ve inançlara karşı gösterilen hoşgörünün payı büyüktür. Balkanlarda ezilmiş ve horlanmış toplumlar, Osmanlıları kurtarıcı olarak karşıladılar.

Tarihin tanımında yer alan ögeleri göz önünde bulundurarak durumda verilen özellikleri aşağıdaki boşluklara yazınız. İnsan İlişkileri

.................................................................................................. ..................................................................................................

DA

.................................................................................................. Neden - Sonuç .................................................................................................. İlişkisi .................................................................................................. Yer

..................................................................................................

Zaman

..................................................................................................

B. TARİHİN KONUSU • Tarih biliminin konusu geçmiş olmasına rağmen geçmişteki her şey tarih biliminin inceleme alanına girmez. Tarih, geçmişte yaşayan insanların siyasi, sosyal, kültürel, ekonomik vb. faaliyetlerini konu edinir.

2

20 Dakikada TYT - AYT Tarih

İlgili Olduğu Alan

Gelişmeler

..................

Teknolojinin gelişmesiyle Sanayi İnkılabı’nın gerçekleşmesi

...................

Türk Dil Kurumunun kurulması

Malazgirt Savaşı ile Anadolu’nun kapılarının Türklere açıl............................. ması

İlgili Olduğu Alan

Gelişmeler

.....................

Türklerin İpek Yolu’nu kontrol etmesi

............

Türklerin İslam inancını benimsemesi

.................

Edirne Selimiye Camisi’nin inşa edilmesi

!

Fernard Braudel (1902 - 1985) Tarihi "Geçmişteki, günümüzdeki ve gelecekteki mesleki kabiliyet ve bakış açılarının bir araya gelmesi olarak yorumlamıştır. İbn-i Haldun (1334 - 1406) Tarih, gerçeği araştırmak ve olayların sebeplerini bulup ortaya koymaktır. Olayların ilkeleri incedir, nitelik ve sebepleri hakkındaki bilgi derindir.

Kİ KA

Örnek - 2

Tarih Bilimine Bakış

Tarih biliminin konusu içinde yer alan ögeleri karşılarındaki kutuya işaretleyiniz. 1.

TBMM’nin açılması

2.

Çernobil nükleer felaketinin yaşanması

3.

Yağmurun yağması

4.

Yazının icat edilmesi

5.

Covid - 19'un mutasyona uğraması

6.

Türkiye Selçuklularının yıkılması

7.

İlk takvimin geliştirilmesi

8.

Göktaşlarının atmosferde parçalanması

Tarihî Olayların Değerlendirilmesi

DA

• Tarihî olaylar; meydana geldiği dönemin siyasi, ekonomik, sosyal, kültürel ve hukukî özelliklerini yansıtır. Bir tarihî olayı değerlendirirken o ................... .................. göz önünde bulundurulmalıdır. Yani bugünün değer yargıları ile geçmişteki olaylar değerlendirilmemelidir. • Araştırmalar sonucunda ulaşılacak her yeni bilgi ve belge, mevcut bilgileri tamamlayabilir, daha anlaşılır hâle getirebilir veya tamamen değiştirebilir. • Tarihçiler olayları değerlendirirken farklı kaynakları kullanarak kaynakların karşılaştırmasını yaparlar.

Leopold von Ranke (1795 - 1886) Tarih, hakikatte meydana gelmiş olaylarla ilgilidir. Gerçeğin ne olduğu belgelerde saklıdır ve gerçek ancak belgelerin eleştirisiyle ortaya çıkar. Belge yoksa tarih de yoktur. Ahmet Cevdet Paşa (1822 - 1895) Tarih bir olayın sadece filan tarihte olduğunu bilmek değil geçmişte meydana gelen olayları değerlendirmek ve bu olaylardan ders almaktır. Halil İnalcık (1916 - 2016) Gerçek bir tarih için kaynaklara gitmek, kaynakları iyi tenkit edip değerlendirmek gerekir. Frederick Turner (1861 - 1932) Tarihi "geçmişte olan hadiseler hakkında belgelerin verileri" olarak tanımlamaktadır.

Tarihî Olayların Objektif Bakış Açısı ile Değerlendirilmesi

• Tarihçi olayları .................. bir bakış açısı ile değerlendirmelidir. Atatürk; “Tarih yazmak, tarih yapmak kadar mühimdir. Yazan yapana sadık kalmazsa değişmeyen hakikat, insanlığı şaşırtacak bir mahiyet alır.” sözüyle tarihî olayların değerlendirilmesinde tarafsız olmanın önemini vurgulamıştır. Tarihçiler olayları duygusal yaklaşım göstererek açıklayamaz. Tarihî Olay  Hayat içerisinde tek tek meydana gelen değişmelere denir.  .............................................................................................................................  .............................................................................................................................

20 Dakikada TYT - AYT Tarih

3

!

Örnek;

Tarih Öğreniminin Amaç ve Faydaları

 İstanbul’un fethi

 Uygarlığın bütün toplumların katkısıyla meydana geldiği bilincini oluşturur.

 .............................................................................................................................

 İnsanlar uygarlığın nasıl meydana geldiğini öğrenir.

Tarihî Olgu

 .............................................................................................................................

 Aynı türdeki olayları bir bütün olarak anlatmak için kullanılan bir kavramdır.  Olaya göre daha ............. ve geneldir.

Kİ KA

 Bireyler, ortak değerlere sahip çıkarak din, dil, ırk gibi ayrımlara girmeden barış içinde yaşamayı öğrenir.

 .............................................................................................................................

 İnsanlar bir milletin ferdi olarak geçmişini öğrenir.

 Toplum millî değerlerini, kültürünü tanıyarak millî bilinç kazanır.  Toplumda sorumluluk ve vatandaşlık duygusu gelişir.  Toplumlar geçmişten çıkardıkları derslerle geleceklerine yön verir.

 Birey, çeşitli olaylar arasında ilişki kurup, mantık yürüterek sonuca varabilme yeteneği kazanır.

 .................... gösterir.

 Gelişimi ve sonuçları tarihsel süreç içerisinde ........................ .

Örnek;

 İstanbul’un bir Türk - İslam şehri hâline getirilmesi

 .............................................................................................................................  .............................................................................................................................  ............................................................................................................................. Tarihin Dönemlendirilmesi

• Geçmişin dönemlendirilmesinde farklı toplum ve kültürler kendi tarihlerindeki önemli olayları esas almıştır. Avrupalı tarihçiler, tarihi dönemlendirirken dünyanın diğer bölgelerini dışarıda bırakarak sadece Avrupa tarihiyle ilgili olayları tercih etmişlerdir. Avrupalı olmayan milletler, Kavimler Göçü ve İstanbul’un Fethi gibi Avrupa coğrafyasını ve tarihini etkilemesiyle, bu dönemlendirme içerisinde yer alabilmiştir. Tarihin bu şekilde dönemlendirilmesi, ................. tarihi merkezlidir ve Türk tarihiyle örtüşmemektedir. Tarihte Yer ve Zaman İlişkisi

DA

 Kişi, tutucu ve bilime aykırı düşünme biçimi yerine güncel olayları ileriye dönük, geniş açıdan değerlendirebilen düşünme tarzına sahip olur.

 Sınırları belli bir ......... veya zaman söz konusu değildir.

 Toplumda millî birlik ve beraberlik anlayışının kuvvetlenmesini sağlar.

• Bir olayın tarihî olay kapsamı içerisinde değerlendirilebilmesi için olayın üzerinden belli bir zaman geçmiş olmalı, olayın yeri ve zamanı bilinmelidir. Tarihî Olayın Geçtiği Yerin Bilinmesinin Önemi • Tarihî olayın yaşandığı .................... olayın oluşumunda ve gelişiminde etkilidir. • Tarihî olayın sebep ve sonuçlarının bütün yönleriyle anlaşılıp açıklanabilmesi için olayın geçtiği mekân bilinmelidir. Tarihte Sebep-Sonuç İlişkisi • Tarihî olaylar .................... gösterdiği için olaylar arasında neden - sonuç ilişkisi bulunur. Bir olay kendinden önceki bir olayın .................... ve kendisinden sonraki bir olayın .................. oluşturabilir. Tarihî olaylar, bir zincirin halkaları gibi birbirlerini sebep ve sonuçlarıyla takip ederler. Tarih Biliminin Yöntemi

4

20 Dakikada TYT - AYT Tarih

• Her bilim dalında olduğu gibi tarih bilimi de, tarihî olayları belirli bir yöntem kullanarak araştırır. Tarih biliminin çok geniş bir çalışma alanına sahip olması, tarihin incelenmesini zorlaştırmaktadır. Tarihçiler olayların incelenmesini kolaylaştırmak amacıyla tarihi zamana, mekâna ve konuya göre sınıflandırmıştır.

• Tarihî olaylar hakkında doğru bilgi edinmek ancak o dönemden kalan ve olaya tanıklık edebilecek ............. ve ..................... değerlendirilmesi ile mümkündür. Bu değerlendirmede sistematik bir yöntem izlenir. Tarih Biliminin Araştırma Yöntemi No

Yöntem

Özellik

!

Tarih Araştırmacılarının Göz Önünde Bulundurması Gereken İlkeler

 Tarih bilimi geçmişte yaşanmış ve bitmiş olayları konu edinir.

 Tarihî olayların tekrarı yapıla-

1

............................... Tarihe kaynaklık edebilecek her türlü belge ve bulgu............................... nun bulunması, tespit edilmesi aşamasıdır.

2

............................... Toplanan verilerin bir sistem dâhilinde sınıflandırıl............................... ması aşamasıdır.

3

............................... Elde edilen verilerin kaynak ve bilgi yönünden yeterli ............................... olup olmadığının kontrol edilmesi aşamasıdır.

4

............................... Toplanan verilerin gerçekliği ve bilgi açısından güve............................... nirliliğinin tespit edildiği aşamadır.

 Tarih bilimi gözlem metodu-

5

............................... Toplanan verilerin birleştirilerek sonuca ulaşılması ............................... aşamasıdır.

 Araştırıcı, sorgulayıcı ve bel-

Kİ KA

maz. Bu yüzden tarih bilimi geçmişte yaşanmış olayları deneye tabi tutamaz.

 Geçmişten günümüze kadar gelmiş olan her türlü veriye ................. denir. Tarihî kaynakların yazılı olanlarının saklandığı ve korunduğu yerlere ............. denir.

 Tarih biliminde bilgiler, elde edilen bulgularla yenilenebileceği için genel kanunlar konulamaz. nu kullanamaz.

gelere dayalı olması tarihin bilim haline gelmesini sağlamıştır.

 Tarihî bilgilerin doğru ve güvenilir olabilmesi için kaynaklara (belge ve bulgular) dayalı olması gerekir. Kaynaklar tarihî bilgi veren malzemelerdir.

Tarihî Kaynaklar

............................................

Tarihî olayın geçtiği döneme yakın ya da o dönemin kaynaklarından yararlanılarak oluşturulan eserlerdir.

DA

...............................................

Tarihî olayın geçtiği döneme ait her türlü kaynaktır.

.......................................................................................................... Yazılı Kaynaklar ..........................................................................................................

Sözlü .......................................................................................................... Kaynaklar

Kalıntılar

.......................................................................................................... ..........................................................................................................

Çizili, sesli ve görüntülü kaynak- ......................................................................................................... lar

Tarihsel Empati

!

Geçmişteki olayların bugünün değer yargılarını kullanmadan döneminin kendi koşulları çerçevesinde değerlendirilmesidir.

20 Dakikada TYT - AYT Tarih

5

Ders

? 2

TARİH YAZICILIĞI VE ZAMAN KAVRAMI Sevgili öğrenciler, bu dersimizde tarih yazıcılığı, takvimin geliştirilmesi ile Türklerin kullandığı takvimleri öğreneceğiz.

A. TARİH YAZICILIĞI • Tarihin insan topluluklarının başından geçenleri kaydetme yoluyla ortaya çıkan bir bilgi olduğu ilk kez ........................ tarafından ifade edilmiştir. Tarih yazıcılığı, yaşanılan dönemin özelliklerine ve toplumların beklentilerine göre çeşitlilik göstermiştir.

Kİ KA

Tarih Yazıcılığı Anlayışları ve Özellikleri Tarih Yazıcılığı

....................... ....................... ....................... .......................

....................... ....................... .......................

Temsilcileri

Özellikleri

 Hikâye ve efsanelerle dolu bilgiler nakledilir.

Herodotos

Tukudides

 Genellikle yer ve zamandan bahsedilmekle birlikte ............................................ üzerinde çok durulmamıştır.  ........................ ve ............... değerleri geliştirerek topluma fayda sağlanması amaçlanmıştır.

 .............................. birkaç cümle ile yazılmış, .................................. büyük yer verilmiştir.  Tarihî olaylar bütün yönleriyle ele alınmıştır.

Fernand Brudel Mark Bloh Halil İnalcık

....................... ....................... .......................

Hititlerde ................

DA

....................... ....................... .......................

....................... .......................

 Tarihî olaylar kaynaklara dayalı olarak araştırılmıştır.  Tarihî olayların gelişimi, yeri, zamanı, sebep sonuçları ve bunlar arasındaki ilişkiler bir bütün olarak değerlendirilmiştir.

 Tarihî olaylar arasında herhangi bir bağlantı gözetilmeden ..................... olarak sıralanır.  ............................................................................ .............................................................................  Toplumun her türlü faaliyetleri ayrıntılara inilmeden, siyasi, sosyal ve kültürel açıdan ele alınarak incelenir.

Örnek - 1

Aşağıdaki özelliklerin ilgili olduğu tarih yazıcılığını yazınız. Tarihî olayların gelişimi, yeri, zamanı, sebep - sonuç....................................... ları ve bunlar arasındaki ilişkiler bir bütün olarak de....................................... ğerlendirilmiştir. Millî birlik ve ahlakî değerleri geliştirmeyi ön planda ....................................... tutmuştur. ....................................... Hikâye ve efsanelerle dolu bilgiler nakletmiştir.

6

20 Dakikada TYT - AYT Tarih

....................................... .......................................

!

Osmanlı Dönemi'nde Tarih Yazıcılığı • Osmanlı Devleti’nde resmî devlet tarihçisi olan .........................., daha önceki tarihî bilgileri değerlendirerek kendi dönemlerinde yaşanan olayları yazmışlardır. Tarihî olayları kronolojik sıra ile anlatan, genellikle yazan kişinin öznel görüş ve değerlendirmelerini içeren eserlere .......................... denir. Cumhuriyet Dönemi'nde Tarih Yazıcılığı

Zaman; ezelî ve ebedi, öncesiz ve sonrasız bir oluş olup hep ilerleyen bir şeydir. Başı ve sonu olmayan bir ırmak gibi evren ve maddeden bağımsız olarak yatağında olmaktadır.

Kİ KA

• Cumhuriyet Dönemi'nde tarih yazıcılığının öncüsü Mustafa Kemal Atatürk’tür. Atatürk, “Tarih yazmak, tarih yapmak kadar mühimdir. Yazan, yapana sadık kalmazsa değişmeyen hakikat insanlığı şaşırtacak bir mahiyet alır.” sözüyle tarihsel gerçeklerin tarafsız ve bilimsel bir anlayışla ortaya çıkarılması gerektiğini ifade etmiş ve bu amaçla Türk Tarih Kurumunun kurulmasına öncülük etmiştir.

Isaac Newton (1642 - 1727)

• 1930’da Birinci Tarih Kongresi düzenlenerek “Türk tarih tezi” üzerinde çalışılmıştır. 1931 yılında kurulan Türk Tarih Kurumu, Türk dünyasının tarihi hakkında önemli araştırmalar yapmıştır.

B. ZAMAN VE TAKVİM

• Bir yılın günlerini, aylarını, sayılı günlerini gösteren, değişik biçimlerde yapılmış çizelgeye ................ denir. İnsanlar yaptıkları astronomik gözlemler sonucunda yıldızların, .........’ın ve ...............’in hareketlerine dayanan takvimler meydana getirmiş ve geliştirmişlerdir. Toplumlar belli bir yılı veya sosyal bir olayı takvimlerine başlangıç olarak esas almışlardır. Takvimler

......... Yılını Esas Alan Takvimler

İcat Eden Uygarlık

Özellikleri

• .........’ın hareketlerini gözlemleyerek Ay takvimini oluşturmuşlardır.

DA

İcat Eden Uygarlık

............... Yılını Esas Alan Takvimler

Sümerler

• .........’ın Dünya çevresinde 12 kez dönmesi, bir ay yılını oluşturur.

Mısırlılar

Özellikleri

• ............... yılını 365 gün olarak kabul ederek 12 aya bölmüşlerdir. • Dünya'nın Güneş çevresinde bir kez dönmesi güneş yılını oluşturur.

• Türkler tarihin farklı dönemlerinde farklı özelliklere sahip takvimler kullanmışlardır.

Türklerin Kullandığı Takvimler

İslam Öncesi Dönem

Kullanılan Dönem

Kullanılan Takvim

Kullanılan Takvimin Özellikleri

Kullanan Türk Devletleri

12 Hayvanlı • ............... yılı esasına göre düTürk Takvimi zenlenmiştir. • ..................... • Her yıl bir hayvan adıyla anılmıştır. • ..................... • .................. bir devir yapmıştır. 20 Dakikada TYT - AYT Tarih

7

Ayrıca...

!

Kullanılan Dönem

Kullanılan Takvim

Kullanılan Takvimin Özellikleri

Kullanan Türk Devletleri

 ......... yılını esas almıştır.  Bir yıl 354 gündür. ..............

 .....................  Hz. Muhammed’in ..............'den  ..................... ..................’ye hicreti (622) başlangıç yılı olarak esas alınmıştır.  ..................... .....................  Günümüzde dinî ay ve günlerin belirlenmesinde kullanılmaktadır.

Kİ KA

Mısır'da Nil Nehri her yıl haziran sonu - temmuz başında yatağından taşarak çevreyi biraz yıkıp dağıtsa da Mısır'a verimliliği getirmekteydi. Uzaklardan beraberinde taşıyıp getirdiği kırmızı, ince ve verimli bir toprak örtüsünü taştığı alanlara bırakıp yatağına çekilen Nil Nehri'nin her yıl tekrar eden bu hareketlerini önceden belirleyerek yaşamlarını düzenleme zorunluluğu takvimin icat edilmesine neden oldu. Bu gelişme Mısır’da başta astronomi olmak üzere matematik, mimari gibi birçok bilimin gelişmesine yardımcı oldu. Mısır takvimi Güneş yılına dayanıyor ve taşkın, ekme, hasat olarak adlandırılan üç mevsimden meydana geliyordu. Bir yılda 30 gün süren 12 ay mevcuttu. Mısırlıların bulduğu takvim gelişim süreci aşağıda verilmiştir:

Türklerin Kullandığı Takvimler

İslam Dönemi

 ............... yılını esas almıştır.

...............

 Takvimin başlangıç tarihi olarak 1079 yılı kabul edildi.

 ............... yılını esas almıştır.  Yılın ilk günü 1 Mart’tır.

.............

Günümüz

DA

Miladi

Jullius Caesar’ın düzenlediği takvim, Papa XIII. Gregorius tarafından düzenlenerek Gregorien takvimi adını almıştır.

Günümüzde yaygın olarak kullandığımız Miladi takvim ortaya çıkmıştır.

 Bir yıl, 365 gün 6 saat olarak ka ..................... bul edilmiştir.  1839 yılından itibaren ............... ..................... ..................’nde mali işlerde görülen aksamanın önüne geçmek amacıyla düzenlenmiştir.

Mısırlılar tarafından güneş yılı esasına göre takvim oluşturulmuştur.

Roma Hükümdarı Julius Caesar zamanında yeniden düzenlenmiş ve Julien takvimi adıyla kullanılmaya başlanmıştır.

 ................................... Dönemi’nde Ömer Hayyam başkanlığındaki  ..................... bir kurul tarafından mali planla ..................... malar yapmak için hazırlanmıştır.

 Bir yıl 365 gün 6 saat olarak kabul edilmiştir.  Günümüzde  Yılın başlangıcı olarak 1 Ocak Türkiye'de ve kabul edilmiştir. birçok mo Hz. İsa’nın doğumu takvim başlangıcı olarak kabul edilmiştir.  1 Ocak 1926’dan itibaren ülkemizde kullanılmaya başlanmıştır.

dern devlette kullanılmaktadır.

Örnek - 2

Hazırlanan kartların alt kısmında bırakılan boşluklara özellikleri verilen takvimlerin isimlerini yazınız. İslamiyet öncesinde Türk- Türklerin İslamiyet’i kalerin kullandığı ilk takvim- bul ettikten sonra kullandığı Ay yılını esas alan dir. takvimdir.

8

20 Dakikada TYT - AYT Tarih

............................................. .......................................

Sultan Melikşah’ın emriyle Ömer Hayyam başkanlığında bir komisyona hazırlatılan takvimdir. .......................................

Aşağıda bazı uygarlıkların takvimin başlangıcında kullandığı önemli olaylar gösterilmiştir.

Takvim Geliştiren Medeniyetler Kullandığı takvimin başlangıç tarihi

İbraniler

MÖ 3761

Yaradılış yılını esas almıştır.

Yunanlılar

MÖ 776

İlk olimpiyat oyunlarını esas almıştır.

MÖ 753

Roma şehrinin kuruluşunu esas almıştır.

MS 622

Hz. Muhammed’in Mekke’den Medine’ye hicretini esas almıştır.

Romalılar Müslümanlar

Başlangıç tarihinde meydana gelen gelişme

Kİ KA

Medeniyet

• Yüzyıl kavramı hazırlanırken miladi takvim dikkate alınır. Yüzyıl kavramı teorik olarak sonu çift sıfır ile biten bir yılda başlar ve “yüzyıllık dönem” anlamında kullanılır.





Milat

Milattan Önce (MÖ)

Milattan Sonra (MS)

99 - 0

0 - 99

I. yüzyılın ilk yarısı

I. yüzyılın ikinci yarısı

I. yüzyılın ilk yarısı

99-75 74-50 49-25 24-0

I. yüzyılın ikinci yarısı

0-24 25-49 50-74 75-99

1. 2. 3. 4. 1. 2. 3. 4. çeyrek çeyrek çeyrek çeyrek çeyrek çeyrek çeyrek çeyrek

1. Yüzyıl

Yüzyıl

0

Yüzyıl

1. Yüzyıl

DA

Hz. İsa’nın Doğumu

• Milattan Sonra (MS), Milattan Önce (MÖ) tarihleri Miladın başlangıcından geriye doğru gittikçe sayısal olarak artar. • MÖ iki tarihten, sayısal değeri büyük olan küçük olandan eski bir tarihi gösterir. • MÖ bir tarih ile MS bir tarih arasındaki süre, her iki tarihin sayısal değerinin toplanması ile bulunur. • MS iki tarihten, sayısal değeri .............. olan .............. olandan daha yakın bir tarihi gösterir. • Yüzyıl hesaplamalarında verilen tarih bir ve iki basamaklı sayıdan oluşuyor ise 1. yüzyıldır. • Üç basamaklı sayıdan oluşan bir tarih yılın basamağına bir eklenir.

476 → 4 + 1 = 5. yüzyıl

• Dört basamaklı sayıdan oluşan bir tarih ise binler ve yüzler basamağındaki sayılar iki basamaklı kabul edilir ve bu sayıya bir eklenir.

1881 → 18 + 1 = 19. yüzyıl



1453 → XV. yüzyılın ikinci yarısının üçüncü çeyreğidir.



MÖ 85 → .......................................................................

20 Dakikada TYT - AYT Tarih

9

Ders

3

TARİH BİLİMİNİN YARARLANDIĞI BİLİM DALLARI Sevgili öğrenciler, bu dersimizde tarih biliminin araştırmalarında faydalandığı yardımcı bilim dallarını öğreneceğiz. Birçok bilim dalı tarihsel olay ve olguların araştırılıp incelenmesinde tarih bilimine yardımcı olur. Bilim Dalı

Bütün tarihî olaylar bir coğrafyada meydana gelir. Bundan dolayı tarihî olayın bütün yönleri ile açığa çıkarılabilmesi için olayın geçtiği coğrafyanın ve özelliklerinin bilinmesi gerekir.

Kİ KA

Coğrafya

Özelliği

Arkeoloji, ........... bilimidir. Özellikle yazılı kaynakların olmadığı dönemlerin aydınlatılmasını sağlar.

Kronoloji

................ bilimidir. Tarihî olaylar arasında sebep-sonuç ilişkisi kurulmasını sağlar.

....................

İnsan ırklarının fiziksel ve biyolojik yapılarını ve toplumların kültürlerini inceler.

DA

Arkeoloji

....................

Hukuk

....................

Sosyoloji

10

20 Dakikada TYT - AYT Tarih

........................................................... ...........................................................

Hukuk, toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım gücünü belirleyen yasaların bütününe denir.

Tarih boyunca kullanılan çeşitli ........... tiplerini okumaya ve incelemeye dayanan bir bilimdir. Toplumsal olayların bağlı olduğu genel kuralları, toplumların oluşturdukları kurum ve kuruluşların insan ve toplum yaşamına etkilerini inceleyen bilimdir.

Bilim Dalı

Özelliği

Kİ KA

Eski paraları inceler. Bu sayede paranın ait olduğu devletin kul..................... landığı yazıya, devletin adına, hükümdarlara ve devletin mali gücüne ulaşılabilir.

...................

................. üzerindeki kitabeleri ve yazıları inceleyen bilim dalıdır.

....................

Ferman, şeriye sicili, antlaşma metinleri ve topu gibi belgeleri şekil ve içerik bakımından değerlendiren bilim dalıdır.

Resim, heykel, mimarlık ve süsleSanat Tarihi me sanatları sanat tarihinin konusuna girer.

Mühür bilimi demektir.

DA

Sigilografi

Heraldik

Arma bilimidir. Bir devletin, bir hanedanın veya bir şehrin simgesi olarak kabul edilmiş resim, harf veya sembolleri inceleyerek tarih bilimine yardımcı olur.

İstatistik

Verileri grafik ve sayı biçiminde değerlendirmeye dayandıran matematiğin uygulamalı dalıdır.

Felsefe

Akıl ve mantık ilkelerine uygun düşünmeyi esas alan bir bilimdir. 20 Dakikada TYT - AYT Tarih

11

Örnek Aşağıdaki tanımları dikkate alarak tabloyu tarihe yardımcı bilimlerle doldurunuz. Tarihe Yardımcı Bilimler

Kİ KA

Tanım

Kazı bilimidir.

.........................

Amisos kazılarında bulunan altın bir takı

Eski yazıların okunmasını sağlayan, bu yazıların tür ve şekillerini inceleyen bilimdir.

.........................

Sümer kil tablet

Anıtlar üzerindeki kitabeleri ve yazıları inceleyen bilim dalıdır.

.........................

Osmanlılar Dönemi'ne ait kitabe

DA

Belgeleri tür (ferman, şeriye sicili, antlaşma metinleri vb.), şekil ve içerik bakımından değerlendiren bilim dalıdır.

......................... Kadeş Antlaşması metni

Eski paraları inceler.

......................... Osmanlı Devleti'ne ait altın para

Armaları inceleyen bilim dalıdır.

......................... Osmanlı arması

12

20 Dakikada TYT - AYT Tarih

Kİ KA

DA 20 Dakikada TYT - AYT Tarih

13

Kİ KA

DA 14

20 Dakikada TYT - AYT Tarih

Kİ KA

Ders anlatım videolarına ulaşmak için karekodu okutunuz veya karekod numarasını dakikavideocozum.com adresinde 2C45596D ilgili yere yazınız.

2. İNSANLIĞIN İLK DÖNEMLERİ 1. Ders: İnsanlığın İlk İzleri ve Yazının Gelişimi

2. Ders: İlk Çağ’da Başlıca Medeniyet Havzaları - I

3. Ders: İlk Çağ’da Başlıca Medeniyet Havzaları - II 4. Ders: İnsan ve Göç

DA

5. Ders: Kabileden Devlete ve Kanunlar Doğuyor

Ders Ayrıca...

1

İNSANLIĞIN İLK İZLERİ VE YAZININ GELİŞİMİ

!

Not

A. İNSANLIĞIN İLK İZLERİ • 2,5 milyon yıl önce Dünya'da buzulların erimeye başlamasıyla doğal çevre insan yaşamına uygun hâle gelmiş ve ilk yerleşme ile ilgili hareketlilikler 12 bin yıl önce ...................’nun güneydoğusunda ve Mezopotamya’da ortaya çıkmıştır. • Bereketli Hilal olarak adlandırılan Mezopotamya ve Ön Asya bölgesinde iklim giderek insan yaşamına uygun hâle gelmiş ve bu durumun sonucunda bölgede nüfus artmaya başlamıştır.

Kİ KA

Fırat ve Dicle nehirleri arasında kalan toprakları tanımlayan “Mezopotamya” adı, mesos (orta) ve potamos (ırmak) sözcüklerinden türemiştir. Mezopotamya kuzeyde Toros Dağları’ndan güneyde Basra Körfezi’ne ve doğuda Zağros Dağları’ndan batıda Suriye Çölü’ne kadar uzanan bölgenin tamamını ifade etmiştir.

Sevgili öğrenciler bu dersinizde yazının icadından önceki insanların yaşamlarını ve yazının icadının neden ve sonuçlarını öğreneceğiz.

ANADOLU

!

İnsanlar mikrolit adı verilen küçük ve değişken yapıda ok ucu, orak gibi birleşik alet ve silahları yaygın olarak kullanmışlardır.

Haran

Halep

Ugarit

AKDENİZ

HAZAR DENİZİ

Tuşpa

Ninova

Asur MEZOPOTAMYA

Kudüs

Sus

Agade

Babil

MISIR MISIR

ELAM

Ur

Lagaş

BASRA KÖRFEZİ

Memphis

Bereketli Hilali Gösteren Harita

İlk İnsanların Hayat Tarzı ve Geçim Kaynakları

İlk İnsanların Hayat Tarzı

Geçim Kaynakları

Göçebe

 .................................. bulabilmek için yer değişti rilmiştir.  ................... ve ağaç kovuklarında yaşanmıştır.  ................. kesici aletler yapılmıştır.  Araç - gereçlerin yapımında zamanla obsidyen (doğal volkanik cam) ve kemikler de kullanılmaya başlanmıştır.

Avcılık ve besin toplayıcılığı

Yerleşik

 ................. yaşam görülmüştür.  ................................ giysiler yapılmıştır. Yabani  İnsanlar .................. üretim yaparak üretici yaşatahılların ma geçmiştir. ıslah edilerek  Hayvanlar ................................. başlanmıştır. yapılan planlı  Tahılları kabuğundan ayırmak için öğütme taşları tarımsal havanlar ve .................. kullanılmıştır. faaliyetlerden  Çanak - çömlek gündelik yaşamda yaygın olarak elde edilen kullanılmıştır. tarımsal  Belli bir kısmı toprağa gömülü ve yuvarlak planlı ürünler kulübeler, yerini zamanla yapılar topluluğuna bırakmış ve köyler kurulmuştur.

DA

Yaşam Biçimi

16

20 Dakikada TYT - AYT Tarih

Anadolu'daki İlk Yerleşim Alanları ......................................... • Çorum’un 45 km kuzeybatısındadır. • Kazılar sonucunda dört ayrı kültür evresinden kalma on dört yerleşim ya da yapı katı tespit edildi. • Yapı katlarında Kalkolitik, Eski Tunç, Hitit, Frig ve Roma dönemlerine ait buluntulara rastlandı.

Kİ KA

• Elde edilen buluntular, Ankara’daki Anadolu Medeniyetleri Müzesi ile Alacahöyük Müzesi’nde sergilenmektedir. .........................................

• Konya’nın Çumra ilçesinin 10 km güneydoğusunda yer almaktadır.

• MÖ 7000 yılından kalma bir kentteki evler dörtgen duvarlı olup birbirine bitişik hâldedir.

• Evlerin bitişik duvarları nedeniyle şehirde sokaklar bulunmamaktadır. Ulaşım düz damlar üzerinden yapılmaktaydı.

• UNESCO tarafından 2012 yılında “UNESCO Dünya Miras Listesi”ne dâhil edilmiştir. • Ezme ve ................. taşlarının bulunması, buradaki insanların kendi besin ihtiyaçlarını karşıladıklarını göstermektedir.

• Köpek ve sığır bu yerleşim alanında evcilleştirilen hayvanlar arasında bulunur. • İç mekânlar çoğunlukla boğa boynuzu ile süslenmiştir ve ana odalarda genellikle bir ocak, fırın ve uyku platformları bulunmaktadır. Truva

• Truva’da yapılan kazılarda üst üste dokuz şehir kalıntısı bulundu.

!

 Yozgat’ın 45 km güneydoğusunda Alişar Köyü'nde yer almaktadır. 1927 yılından beri yapılan kazılarda yedi yerleşim katına rastlandı.  Bakır Çağı’na ait Hitit şehir devletlerinden kalan birçok buluntu elde edildi.

 Buluntular, Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi’nde sergilenmektedir.

DA

• Truva, .................... tarafından yazılan ...............’da bahsedilen Truva Savaşı’nın gerçekleştiği antik kenttir.

Alişar

• Antik kent, 1988’den beri UNESCO Dünya Miras Listesi’nde, 1996 yılından beri de millî park statüsündedir. Göbeklitepe

• “UNESCO Dünya Mirası” listesine alınan Göbeklitepe; Şanlıurfa kent merkezinin 18 km kuzeydoğusunda, Örencik Köyü yakınlarındadır. • 1995 yılında Arkeolog Klaus Schmidt tarafından başlatılan kazılar sonucunda ortaya çıkartılmıştır. • Toplamda 20 adet olan ve çapı 10 - 30 metre arasında değişen dairesel yapılardan oluşan Göbeklitepe, T biçiminde olan ve üzerinde soyut sembol ve hayvan kabartmalarını bulunduran dikili taşların yer aldığı bir tapınma alanıdır. Dairesel yapının merkezinde iki adet ve çevresinde 10 ile 12 adet arasında T biçiminde yaklaşık 200 tane dikili taş bulunmaktadır. • ............ mimarinin içerisinde yer alan Göbeklitepe’de; taş aletler, heykeller ve bitki kalıntıları bulunmuştur. • İnsanoğlunun tarım ve yerleşik hayata geçtikten sonra tapınaklar yaptığı şeklindeki yaygın görüş, Göbeklitepe’nin keşfiyle tartışmaya açılmıştır.

20 Dakikada TYT - AYT Tarih

17

!

Tanımlar

• Yazının icadına kadar; tarihî birikim ve tecrübe, sözlü kaynak ve kanalları tarafından muhafaza edilip gelecek kuşaklara aktarılmıştır. • Eski Yunan’da .......... ve ................ anlatıcıları, Türklerde ............ ve ..........., Afrika’da topluluğun en yaşlıları bu aktarım görevini üstlenmiştir. • Efsane, mit ve destan gibi sözlü anlatılar; zamanla hem başka kültürlerden etkilenmiş hem de diğer kültürleri etkilemiştir. Romalıların Türeyiş Efsanesi’ndeki dişi kurt ile Türklerdeki Türeyiş, ..........., ....................... destanlarındaki kurt motifi birbirine benzemektedir.

Kİ KA

 Efsane, eski çağlardan beri söylenegelen, olağanüstü varlıkları, olayları konu edinen hayalî hikâye, söylencelere denir.  Destan, Tarih Öncesi Döneme ait tanrı, tanrıça, yarı tanrı ve kahramanlarla ilgili olağanüstü olayları konu alan şiirlere denir.  Mit (mitos), geleneksel olarak yayılan veya toplumun hayal gücü etkisiyle biçim değiştiren alegorik bir anlatımı olan halk hikâyesine denir.

Sözlü Kültür

!

Not

J. Thomsons Tarih Öncesi'ni dönemlendirmede "Üç Çağ Sistemi'ni kurmuş böylece taş, tunç ve demir sıralaması günümüze kadar Tarih Öncesi'nin sıralamasında kullanılmıştır. J. Lubbock Taş Çağı; Eski ve Yeni Taş Çağ'a ayırmıştır.

• Geçmişte yaşanmış olayları incelemekte zorlanan tarihçiler, tarihi çeşitli dönemlere ayırarak incelemişlerdir. • Tarihçiler, yazının bulunmasından önceki dönemler için “........................., ................” yazının kullanıldığı dönemler için ise “Tarihî Çağlar” ifadesini kullanmışlardır. • Tarih Öncesi Çağlar insanların kullandıkları malzemelere göre ................... ve .......................... olarak adlandırılmıştır. Tarih Öncesi Çağlar

Taş Çağı (MÖ 600.000 - MÖ 5000)

Eski Taş (Paleolitik) Çağı

Ayrıca...

Eski Taş Çağı (Paleolitik)

 İnsanlık tarihinin en uzun evresidir.  İnsanlar mağara ve ağaç kavuklarında yaşadılar.  İnsanlar taştan kesici aletler yaptılar.  İnsanlar avcılık ve toplayıcılık yaptılar.  Çakmak taşından yapılmış araç - gereç kullanıldı.  Dönemin sonuna doğru ateş öğrenildi.

Orta Taş (Mezolitik) Çağı

Yeni Taş (Neolitik) Çağı

Maden Çağı (MÖ 5000 - MÖ 3200)

Bakır (Kalkolitik) Çağı

20 Dakikada TYT - AYT Tarih

Demir Çağı

Örnek - 1

Aşağıda verilen bilgileri doğru (D) ya da yanlış (Y) olarak işaretleyiniz. Bilgi

İnsanlar tarımsal üretim yaparak üretici yaşama geçmişlerdir. Tarih Öncesi Çağlar insanların dinî inançlarına göre şekillenmiştir. Bütün insanlar yazıdan önceki çağları aynı sıra ile takip etmemişlerdir. Avcılık ve besin toplayıcılığı göçebe yaşamı getirmiştir.

18

Tunç Çağı

• Yazıdan önceki çağları bütün topluluklar aynı sıra ile yaşamamıştır. Bu durum Tarih Öncesi Çağları birbirlerinden kesin olarak ayırmayı zorlaştırmıştır.

DA

!

Tarih Öncesi Dönemlendirme

İnsanlığın yerleşik hayattan sonra tapınaklar yaptığı şeklindeki yaygın görüş, Truva’nın keşfiyle tartışmaya açılmıştır.

Doğru (D)

Yanlış (Y)

B. YAZININ GELİŞİMİ • İhtiyaçların zorlaması nedeniyle eski toplumlar önce etraflarında bulunan çeşitli nesneleri belirli bir düzene göre sıralamayı akıl ederek madde yazısı adı verilen bir iletişim sistemini ortaya çıkarmışlardır. • Zamanla haberleşmede daha kesin ve kolay olana ulaşma isteği ve arayışı, özellikle hayvancılıkta hesaplama işlerine yarayan sayma çubukları ve düğüm tekniği olarak bilinen ilkel sayma sisteminin gelişmesine neden olmuştur.

• İnsanoğlu yazı sayesinde birikimlerini, nesilden nesile sağlıklı bir şekilde aktararak günümüze kadar ulaşmasını sağlamıştır. • Yazı; bilgi, beceri ve tecrübelerin tekrar edilmesinin önüne geçerek eski birikimlerin üzerine yenilerinin eklenmesini sağlamıştır. Yazı, kültürel etkileşimin yaşanmasına ortam hazırlamıştır.

!

Yeni Taş Çağı (Neolitik)  İnsanlar tarım yaparak üretici yaşama geçmişlerdir.

 İnsanlar, tarımsal faaliyetler sonucunda ovalara ve su kenarlarına yerleşmişlerdir.

Kİ KA

• ............... rahipleri mal, eşya ve ürünün tapınaklara kimler tarafından getirildiğini tespit etmek amacıyla sembol yazısını (piktograf) icat ettiler. Uruk kentinde rastlanan MÖ 3200'lere ait ilk yazılı kil tablet örnekleri tahıl çuvalları ve büyükbaş hayvan listelerinden oluşan tapınağın muhasebe kayıtları şeklindedir.

Ayrıca...

 Hayvanlar evcilleştirilmeye başlanmıştır.  Kilden çanak - çömlek yapılarak el sanatları gelişmiştir.  Bitki liflerinden giysiler yapılmıştır.

• Hâkim güçlerin egemenlik altına aldığı milletlere kendi dillerini ve yazı türlerini kabul ettirmesi ..................................... neden olmuştur.

• Zamanla yönetim alanında da kullanılan yazı; ........................, yazışmalar, .................., ................., savaş hikâyeleri biçiminde gelişmiştir.

• ............... çivi yazısı Akad, Babil, Asur, Hitit ve Urartu gibi medeniyetler tarafından geliştirilmiştir. • Mısırlılar hiyeroglif (resim yazısı) denilen bir yazı türü geliştirmiş ve bunu papirüs denilen bir malzemeye yazmışlardır. • Papirüs MÖ 3. binden itibaren, Eski Mısır’da Nil vadisinde yetiştirilen ve “cyperus papyrus” adı verilen bitkiden yapılmıştır. Papirüs yazı malzemesi olarak Eski Mısır’da çok eski çağlardan beri kullanılırdı. Bu malzeme MÖ 5. yüzyılda Eski Mısır’dan Yunanistan’a geçti. Yunanlılardan da Romalılara geçti.

DA

• Mısır yazısı, 24 sessiz harften oluşan ................ alfabesinin geliştirilmesini sağlamıştır. ................ alfabesi zamanla Yunanlılar ve Romalılar tarafından geliştirilerek günümüz .............. alfabesinin temelini oluşturmuştur. • İlk kez .....................’da hayvan derisinden üretilen ......................... birleştirilerek kitap hâline getirilmiştir. • Çin medeniyeti parşömenden daha ucuza mal olan tekstilden yapılan kâğıdı üretmiştir.

Örnek - 2

Aşağıdaki tabloya gelişmelerin ilgili olduğu alanları yazınız. Ay ve Güneş tutulmaları hesaplanmıştır.

İlk Çağ'da Bilim

!

 İnsanların ihtiyaçları bilimsel gelişmelere kaynaklık etmiştir. Gezegenlerin hareketleri, gazların özellikleri, kaldıraç, sarkaç ve gelgit gibi bilgiler; günümüzde de geçerlidir.  Tarımsal üretim takvimin gelişmesine ortam hazırlamıştır.

 Gökyüzü olaylarının izlenmesi ve kaydedilmesi astronomi biliminin gelişmesini sağlamıştır. Ay ve Güneş tutulmaları hesaplanmıştır.  Strabon, “Coğrafya” isimli eserinde Yunan, Anadolu, Mezopotamya, İran, Mısır gibi gezip gördüğü yerler hakkında bilgiler vermiştir.

...........................

Strabon; Yunan, Anadolu, Mezopotamya, İran, Mısır gibi gezip gördüğü yerleri eserinde anlatmıştır. ........................... Çanak - çömlek saklama kabı olarak geliştirilmiştir.

...........................

Mısırlılar hiyeroglif adı verilen yazı türünü geliştirmişlerdir.

...........................

20 Dakikada TYT - AYT Tarih

19

Ders Ayrıca...

2

İLK ÇAĞ'DA BAŞLICA MEDENİYET HAVZALARI - I

!

A. MEZOPOTAMYA MEDENİYET HAVZASI  Güneydoğu Anadolu’dan, Basra Körfezi’ne kadar uzanan Fırat ve Dicle nehirleri arasındaki bölgeye “iki nehir arası” anlamına gelen “Mezopotamya” adı verilmiştir. Bu bölge;  .............................................................................  .............................................................................

Kİ KA

Sümer rahipleri mal, eşya ve ürünün tapınaklara kimler tarafından getirildiğini tespit etmek amacıyla işaret ve resimler kullanmışlardır. Zamanla bu işaret ve resimler yazıya dönüşmüştür. Kamış ve kalemle yassı kil levhalara (tablet) yazılan işaretler çiviye benzediğinden bu yazıya çivi yazısı denilmiştir.

Sevgili öğrenciler, bu dersimizde Mezopotamya, Mısır, İran ve Hint Medeniyet havzalarının siyasi, sosyal, ekonomik ve kültürel özelliklerini öğreneceğiz.

 .............................................................................

gibi sebeplerle tarih boyunca sık sık istilalara ve göçlere sahne olmuştur.

 Mezopotamya’da ......... az olduğu için mimari yapılarda kerpiç ve tuğlalar kullanılmıştır. Bu malzeme dayanıklı olmadığı için inşa edilen yapıların çoğu ...................... ulaşmamıştır.  Mezopotamya, Fırat ve Dicle nehirlerinin arasındaki bereketli topraklarıyla .............................................. ve .............. gibi uygarlıkların ortaya çıktığı bir coğrafyadır.

Ziggurat

!

• Aşağı Mezopotamya’ya gelen Sümerler “site” adı verilen Ur, Uruk, Kiş, Lagaş gibi şehir devletleri kurmuşlardır. Bu durum siyasi birliğin bulunmadığını gösterir. • Sümerler, yazıyı icat etmişlerdir. Yazı, kültür ve bilginin geniş alana yayılmasında etkili olmuştur. • ............................., MÖ 2375'te bilinen ilk yazılı kanunları hazırlamıştır.

• Sümer kent devletlerinin başında ...................... denilen kişiler bulunurdu. Bu kişilere patesi veya ensi denirdi. • Toplum soylular, hürler ve köleler olmak üzere .................. ayrılırdı.

DA

Sümerler, ziggurat denilen tapınaklar yaptılar. Zigguratlar, tahıl ambarı, soğuk hava deposu, tapınak, gözlemevi gibi işlevlerinin yanında ilk dönemlerde okul olarak da kullanılmışlardır.

Sümerler (MÖ 4000 - MÖ 2350)

• .............. en önemli geçim kaynağı olup, hayvancılık ve ticaretle uğraşmışlardır. • ........ ve .............. tutulmalarını hesaplamış; Merkür, Venüs, Mars, Jüpiter, Satürn gibi gezegenleri tespit etmişlerdir. • ........ yılı esasına göre takvim hazırlamışlardır. • Edebiyat alanında ................... ve Yaradılış Destanı ile Tufan Efsanesi gibi eserler oluşturmuşlardır.

Yukarı Mezopatamya Washukanni

Ninova

Hatra Asur

Palmera

Mari

Nuzi Dicle

Fı

ra

t

Sippar Babil

Sümer Nippur

Isin

Uruk

Lagas

Ur

Aşağı Mezopatamya

20

20 Dakikada TYT - AYT Tarih

Mezopotamya Medeniyet Havzası

Örnek - 1 Aşağıdaki tabloda bilgilerin karşılığındaki ilgili olduğu alanı doldurunuz. İlgili Olduğu Alan

Bilgi

Sümer kent devletlerinin başında rahip kral denilen kişiler bu....................... lunurdu.

Kİ KA

Sümer Kralı Urkagina, MÖ 2375’te tarihte bilinen ilk yazılı ka....................... nunları hazırlamıştır.

Sümerlerde toplum soylular, hürler ve köleler olmak üzere üçe ....................... ayrılırdı. Sümerlerde tarım en önemli geçim kaynağı olup, hayvancılık ....................... ve ticaretle de uğraşmışlardır.

İlk Çağdaki Gelişmeler

!

MÖ 3200 Sümerlerin yazıyı bulması

MÖ 2375 Urkagina Yasaları’nın çıkarılması MÖ 1900 Anadolu’da yazının kullanılmaya başlanması

Akadlar (MÖ 2350 - MÖ 2100)

MÖ 1700 Hammurabi Kanunları

• Kral Sargon, Sümerleri yenilgiye uğratarak devleti kurdu (MÖ 2350).

MÖ 1296 Kadeş Savaşı

• Başkentleri Agade’dir.

MÖ 1280 Kadeş Antlaşması

• Akadlar tarihte bilinen ilk ............................. oluşturmuşlardır. • Güçlü orduları sayesinde birçok millete hükmederek tarihte ilk ............................. kurmuşlardır. Elamlar (MÖ 3000 - MÖ 640)

MÖ 1260 - 1250 Truva Savaşları

• MÖ 3000 tarihinde Sus sitesi hükümdarı, diğer siteleri hâkimiyeti altına alarak Elam Krallığı’nı kurmuştur. • Başkentleri Sus şehridir.

MÖ 776 İlk Olimpiyatlar

MÖ 753 Roma’nın Kuruluşu MÖ 680 Lidyalıların parayı kullanmaya başlamaları MÖ 550 Pers İmparatorluğu’nun kurulması MÖ 359 İskender İmparatorluğu’nun kurulması

• Maden işlemeciliği, çömlek yapımı ve seramik sanatında ilerlemişlerdir.

DA

MÖ 1230 Ege Göçleri

MÖ 330 Pers İmparatorluğu’nun yıkılması

Babiller (MÖ 2000 - MÖ 539)

• En ünlü kralları ........................ Dönemi’nde fetihleriyle, Mezopotamya'nın büyük küçük birçok şehir devletlerini zapt ederek Sümer ve Akad ülkelerini bir imparatorluk halinde birleştirmiştir. Sümer kanunlarını geliştirerek ilk anayasayı ortaya çıkarmıştır.

MÖ 323 İskender İmparatorluğu’nun yıkılması

• II. Babil Devleti kurulmuş ve bu devlet MÖ 539 yılında Persler tarafından ortadan kaldırılmıştır.

325 İznik Konsülü

• ........................................’ni .......................’ni yaptılar.

ve

dünyanın

en

yüksek

zigguratı

olan

0 Hz. İsa’nın doğumu 313 Milano Fermanı 330 Roma İmparatorluğu’nda Hristiyanlığın resmî din hâline gelmesi 375 Kavimler Göçü

Asurlular (MÖ 2100 - MÖ 625)

395 Roma İmparatorluğu’nun ikiye ayrılması

• Yukarı Mezopotamya’da kurulmuş bir uygarlıktır.

476 Batı Roma’nın yıkılışı

• ..................... üzerinden Anadolu ile ticaret yaptılar. Kurdukları ticaret kolonileri (karum) aracılığıyla ........................ Anadolu’ya getirerek Anadolu’da Tarihî Çağların başlamasını sağladılar. • Ülkede yazılmış tüm eserleri toplatıp büyük bir ....................... oluşturarak insanlık tarihine önemli bir hizmette bulundular. Bu dönemde başkent ................’yı hem kültür hem de ticaret merkezi hâline getirdiler.

20 Dakikada TYT - AYT Tarih

21

B. MISIR MEDENİYET HAVZASI • Mısır’da “...........” adı verilen şehir devletleri ilk siyasi teşkilatlanmadır. Kral Menes MÖ 3000 tarihinde ülkede siyasi birliği sağladı. • Tanrı-kral olarak tanımlanan ......................... sınırsız yetkileri vardı. Bu durum .............. kurallarının gelişmesine engel oldu. • Mısırlılar öldükten sonra yaşama inanırlardı. Yeniden dirileceklerine inandıklarından cesetlerin çürümesini önlemek amacıyla mumyalarlardı. Bu durum ....................... gelişmesinde etkili oldu.

Kİ KA

• Halk; rahipler, askerler, şehirliler, zanaatkârlar, köylüler ve köleler şeklinde sınıflara ayrılırdı. • Halkın çoğu tarımla geçimini sağlardı.

• Nil Nehri’nin taşma zamanının hesaplanması astronominin, nehrin taşmasıyla bozulan arazilerin yeniden tespit edilmesi ......................... gelişmesine neden oldu. Matematikte kullanılan pi sayısını bugünkü değerine yakın bir şekilde hesapladılar. Ölüleri .......................... ile birlikte tıp ve eczacılıkta oldukça ilerleme kaydettiler. • Güneş yılı esasına dayanarak bir ................ yapan Mısırlılar, bir yılı 365 gün olarak hesapladılar. • Firavunlar donanımlı bir ordu kurmuş ve ülkesini genişleterek Mısır coğrafyasının dışındaki topraklar için savaşmıştır. • Firavun II. Ramses, Hititlerle Kuzey Suriye egemenliği için savaşmıştır. Mısırlılarla Hititler arasında tarihte bilinen ilk yazılı antlaşma olan ............... Antlaşması imzalanmıştır (MÖ 1280). Kadeş Barışı ile ilgili olan metinde, antlaşmaya Hitit Kralı III. Hattuşili’nin mührünün yanında, Hitit Kraliçesi Pudahepa’nın mührü de basılmıştır.

DA

• Mısır'ın coğrafi konumu çok fazla istila ve saldırılara uğramamasına neden olmuştur. Bu durum Mısır Uygarlığı’nın daha özgün olarak gelişmesine ortam hazırlamıştır.

Örnek - 2

Aşağıdaki tabloda Mısır Medeniyeti ile ilgili gelişme gösteren alanı doldurunuz. Gelişme Gösteren Alan

Özellik

...............................

Nil Nehri’nin taşma zamanlarının tespit edilmesi takvimin gelişmesini sağlamıştır.

...............................

Nil Nehri’nin taşmasından sonra arazi sınırlarının tespiti için geliştirilmiştir.

............................... Ölümden sonra hayata inanılması, insan vücudunun tanınmasını sağlamıştır. ............................... Piramitler inşa edilmesinde kullanılmıştır.

22

20 Dakikada TYT - AYT Tarih

............................... Ölülerin vücutları mumyalanırken yararlanılmıştır.

C. İRAN MEDENİYET HAVZASI • İran tarihi MÖ VII. yüzyıl ortalarında .................... başlar. • İran’daki Med Devleti’ni yıkan Persler (MÖ 56 - MÖ 330), kısa sürede güçlü bir imparatorluk hâline geldiler. Ön Asya ticaretinin denetimini ele geçirerek ekonomik açıdan hızla güçlendiler. ...................’nun tamamına sahip olan Persler kısa sürede Balkanlara kadar ilerledi. Pers İmparatorluğu’na MÖ 330 yılında ................................ son verdi.

!

Bunlara Dikkat

• Ticareti geliştirmek amacıyla ..................... üzerine ticaret merkezleri inşa ettiler.

Anadolu’yu egemenlik altında tuttukları iki yüz yıl sürecinde Persler, Anadolu’yu etkileyememiş hatta Anadolu’dan kültürel yönden etkilenmişlerdir. Bu durum Anadolu’nun gelişmiş bir kültüre sahip olduğunu gösterir.

Kİ KA

• Stratejik yerlere kaleler yaptırıp sürekli birlikler bulundurdular. • Persler, Zerdüşt’ün öğretilerinden ortaya çıkan Zerdüştlük dinini benimsediler.

• Persler, .................... adı verilen eyalet sistemi ile merkezi otoriteyi güçlendirmeye çalıştılar. • Düzenli oluşturdukları yol ağıyla haberleşmenin gelişmesine katkıda bulundular.

Örnek - 3

Perslerle ilgili aşağıda verilen bilgileri doğru (D) ya da yanlış (Y) olarak işaretleyiniz. Bilgi

D/Y

İran tarihi MÖ VII. yüzyıl ortalarında Medlerle başlar.

Persler, Buda’nın öğretilerinden ortaya çıkan Budizm dinini benimsemişlerdir. Persler ticareti geliştirmek amacıyla Kral Yolu üzerine ticaret merkezleri inşa ettiler.

DA

Perslere MÖ 330 yılında Roma İmparatorluğu son verdi.

Satraplık adı verilen eyalet sistemiyle merkezi otoriteyi güçlendirmeye çalıştılar.

D. HİNT MEDENİYET HAVZASI

• Hindistan’da ilk uygarlık .............. Nehri kenarında kurulmuştur. Hindistan doğal kaynaklarının oldukça zengin olmasından dolayı tarih boyunca sık sık istilaya uğramıştır. • MÖ 1500’lü yıllarda Hindistan’a gelen ..............., kast sistemi denilen sosyal tabakalaşmaya dayalı uygulamayı bölgeye yerleştirdiler. Bu sistem yüzünden Hindistan’da din, dil, hukuk ve kültür birliği sağlanamadı. Kastın kurallarına uymayanlar kasttan çıkarılmıştır. • Kast sistemi .................... (din adamı), ................... (asker ve asiller), vaysiya (tüccar ve çiftçi), südra (zanaatkâr ve işçi) denilen sınıflardan oluşmuştur. Bu sistemin dışında kalanlara parya (köle) denilmiştir. • Kastlar arasında evlilikler ve geçişler yasaklanmıştır. Her kastın kendine özgü özellikleri vardır.

...................... ...................... Vaysiya Südra

Kast Piramidi

20 Dakikada TYT - AYT Tarih

23

Ders

3

İLK ÇAĞ'DA BAŞLICA MEDENİYET HAVZALARI - II Sevgili öğrenciler, bu dersimizde Çin, Doğu Akdeniz, Ege - Yunan ve Anadolu Medeniyet havzalarının siyasi, sosyal, ekonomik ve kültürel özelliklerini öğreneceğiz.

A. ÇİN MEDENİYET HAVZASI • Çin, Asya’nın güneydoğusunda ....................... çevresinde ortaya çıkan dünyanın en eski uygarlıklarından biridir. • Çin İmparatorluğu genellikle hanedanlar tarafından yönetilmiştir. “Tanrının Oğlu” unvanını taşıyan imparatorlar kutsal kabul edilmiştir.

Kİ KA

• Çin ekonomisi genelde tarıma dayalıydı. Bunun yanında ipek, porselen ve kumaş gibi üretilen mallar ..................... aracılığı ile Çin’den .................’ya taşınırdı. • .............., .................., .............. ve pusulayı bulan Çinliler dünyadaki birçok gelişmeye öncülük etmişlerdir. • Çin uygarlığının temeli, ................................ öğretisine dayandırılmıştır. • Çin’de halk sosyal sınıflara ayrılmıştır.

B. DOĞU AKDENİZ MEDENİYET HAVZASI 1. Fenikeliler

• Lübnan Dağları ile Doğu Akdeniz kıyıları arasındaki bölgede Trablus, Sidon ve Sayda gibi şehir devletleri kurdular. • Fenikeliler, bulundukları bölgenin dağlık bir arazi olması nedeniyle .................. ve Karadeniz kıyılarında koloniler kurdular. • Fenikelilerin dünya medeniyetine en önemli katkıları, 22 harften oluşan .................. bulmuş olmalarıdır. Fenike alfabesi zamanla Yunanlılar ve Romalılar tarafından geliştirilerek günümüz Latin alfabesinin temelini oluşturdu. Bu gelişme kültürel etkileşimin yaşandığını gösterir.

Örnek - 1

DA

Fenikelilerle ilgili bilgilerin yorumlarını ilgili alana yazınız. Bilgi

Yorum

Trablus, Sidon ve Sayda gibi şehir ................................................................ devletleri kurdular. Akdeniz ve Karadeniz kıyılarında ko................................................................ loniler kurdular.

Ayrıca...

!

İbraniler dinî inançlarını kendilerine ait bir din olarak görüp dinlerini millileştirdiler. Bu nedenle dinlerini farklı toplumlara yaymadılar.

24

20 Dakikada TYT - AYT Tarih

22 harften oluşan alfabeyi buldular.

................................................................

Kolonilerini vatan olarak görmemiş- ................................................................ lerdir. ................................................................

2. İbraniler • İbraniler, ..................... dine inandığı bilinen ilk topluluktur. • MÖ 1040'lara doğru bir krallık kurdular. Hz. Süleyman'ın ölümünden sonra İbraniler arasında birlik bozuldu. Biri İsrail diğeri de Yahuda olmak üzere iki devlet kuruldu. Asurlular, MÖ VIII. yüzyılda İsrail Devleti'ne son verdi. MÖ VI. yüzyılda II. Babil Devleti, Yahuda Devleti'ni yıkarak Yahudileri Babil'e sürdü. • Dinlerini millîleştirmeleri kimliklerini korumalarında etkili olmuştur.

C. EGE - ESKİ YUNAN MEDENİYET HAVZASI İlk Çağ’da Ege adaları, Yunanistan, Makedonya, Trakya, Batı ve Güneybatı Anadolu’da yaşayan halk Ege ve Yunan uygarlıklarını oluşturdu.

!

1. Girit Uygarlığı (MÖ 3500 - 1200) • Ege medeniyetlerinin en eskisi olan bu uygarlık Girit Adası’nda kurulmuştur. • En önemli şehirleri ...................’tur.

Not

Eski Yunan'da sınıflar arasında yaşanan mücadelelere son vermek amacıyla hukuki düzenlemeler yapılmıştır:

2. Miken (Aka) Uygarlığı (MÖ 2000 - 1200)

 Dragon Yasaları: Soyluların ayrıcalıklarını korumaya yönelikti.

Kİ KA

• Giritliler, Mısır ve Anadolu uygarlıklarıyla kültür alışverişinde bulunmuş ve ticari ilişkileri geliştirmişlerdir.

• Akalar MÖ 2000 yıllarında, Miken şehrini kurdular.

• Çanakkale Boğazı’nı ele geçirmek amacıyla Truvalılarla savaştılar. Nitekim bu savaşlar Homeros’un .............. ve ................. destanlarına konu oldu.

3. Eski Yunan Uygarlığı (MÖ 1200 - 337)

• Yunanlılar ............ adı verilen şehir devletleri halinde örgütlendiler ve farklı coğrafyalarda ticari koloniler kurdular.

 Solon Yasaları: Soyluların ayrıcalıklarına son verildi. Doğuştan kölelik kaldırıldı.  Klistenes Yasaları: Sınıflar arası farklılıklar kaldırıldı. Demokrasi anlayışı gelişti.

• Tarıma elverişli toprakların azlığı, halkı denizciliğe ve koloni hareketine yöneltmiştir.

• Atina ve Sparta şehir devletleri ....................... Savaşı’nda karşı kaşıya gelmiştir.

• Yunan şehir devletlerinde yapılan seçimler demokratik uygulamanın ilk örnekleri kabul edilir.

DA

• Tanrılarını insan şeklinde düşünmüşlerdir. Bu düşünce, tanrılarının heykellerini yapmalarında etkili oldu.

YUNAN UYGARLIĞI

Truva

Mesenya

Girit

Gordion

ANADOLU UYGARLIĞI Tuşpa MEZOPOTAMYA UYGARLIĞI Yafa

MISIR UYGARLIĞI

Ötüken

Beşbalık

Menfis

Babil Ur Lagaş

ORTA ASYA TÜRK UYGARLIĞI Kansu

Turfan

Pekin

ÇİN UYGARLIĞI

İRAN UYGARLIĞI

Sus

Persopolis

HİNT UYGARLIĞI

Teb T

İlk Çağ Medeniyet Havzalarını Gösteren Harita

20 Dakikada TYT - AYT Tarih

25

D. ANADOLU MEDENİYET HAVZASI  Anadolu’da birçok uygarlık kurulmuştur. Bu durumun ortaya çıkmasında Anadolu'nun şu özellikleri etkili olmuştur:  ...........................................................................  ......................................................................................  .....................................................................................................................

Kİ KA

 İlk Çağ’da Anadolu’da kurulan uygarlıklar arasında .............., ............, ..............., .............., ............... ve ...................... yer almıştır. 1. Hititler (MÖ 1700 - MÖ 700)

• MÖ 2000 yıllarında, Kafkaslar üzerinden Anadolu’ya gelerek ...................... çevresine yerleştiler. • Önceleri feodal yapılar olarak örgütlenen Hititler, MÖ 1700 yıllarında siyasi birliklerini kurarak devlet hâline geldiler. • Hitit Devleti’nin kurucusu Kral Labarna ....................'ı (Boğazköy) devletin başkenti yapmıştır. • Hititler, Ege’den Fırat’a, Karadeniz’den Suriye’ye kadar hâkimiyet kurdular. • Asiller, rahipler, zanaatkârlar, askerler, memurlar ve köleler sosyal sınıfları oluştururdu. • Hititlerde toprağın mülkiyeti krala aitti. Kral, toprakları kendisine hizmet edenlere, yöneticilere ve halka işletmeleri amacıyla verirdi.

Anallar

!

• Hititler, Asurlulardan öğrendikleri ........................ ve kendilerine özgü ................... denilen resimli yazıyı kullanmışlardır.

• Tanrılarına hesap vermek amacıyla yaşadıkları olayları kaydettikleri ................ (yıllık) hazırlamışlardır.

DA

Hititler tanrılarına hesap vermek amacıyla analları kaleme alırken başarıları kadar başarısızlıklarına da yer vermişlerdir. Bu durum objektif tarih yazıcılığına örnek gösterilebilir.

• Hititler çok tanrılı dinlere inanırlardı. Egemenlik altına aldıkları uygarlıkların tanrılarını da benimsemelerinden dolayı Hititler Dönemi’nde Anadolu’ya “..........................” denilirdi.

• Hitit İmparatorluğu, MÖ 1200 yıllarında ......................... sonucunda yıkılmıştır. • Hitit ordusunun savaş arabaları meşhurdur.

Örnek - 2

Hititlerle ilgili aşağıdaki özelliklerin karşılıklarını ilgili terimlerle doldurunuz. Özellikler

Terim

Mısırlılardan öğrenerek kullandıkları resimli yazıdır.

...............................

Tanrılarına hesap vermek amacıyla tuttukları yıllıklardır.

...............................

Hititler egemenlik altına aldıkları uygarlıkların tanrılarını da benimsemişlerdir. ...............................

26

20 Dakikada TYT - AYT Tarih

Hitit Devleti’nin kurucusu Kral Labarna Dönemi'nde devletin siyasi merkezi olmuştur. ...............................

2. İyonlar (MÖ 1200 - MÖ 745) • İyonya, İzmir ile Büyük Menderes Nehri arasında kalan bölgeye verilen addır. • .............., ............. ve İzmir'de şehir devletleri halinde yaşayan İyonlar, Akdeniz, Marmara ve Karadeniz’de ticaret kolonileri kurdular. • İyonya’da özgür düşünce ortamının bulunması, ticari faaliyetler nedeniyle kültür etkileşiminin yoğun olması bilim ve sanatta gelişmelerini sağlamıştır. Tıbbın babası sayılan ...................., tarihçi ..................., matematik ve astronomide ............. ve .................. bilimin gelişmesinde önemli katkıda bulundular.

Kİ KA

3. Urartular (MÖ 900 - MÖ 600) • Doğu Anadolu Bölgesi’nde merkezi .............. (Van) olarak kuruldu.

• Tarımı geliştirmek amacıyla ................................. ve barajlar yaptılar. • Maden işlemeciliği ve süsleme sanatında gelişme göstermişlerdir.

• Mezarlarını ..........ve .......................... yapıp içine çeşitli eşyalar koymaları hayatın ölümden sonra da devam ettiğine inandıklarının göstergesidir. En önemli tanrıları savaş tanrısı "Haldi" idi. • Madencilikte ilerleyerek askerî açıdan güçlenmişler ve kaleler inşa etmişlerdir. 4. Frigyalılar (MÖ 800 - MÖ 676)

Ayrıca...

!

Frigler, Ege Göçleri ile MÖ 1200 - MÖ 800 yılları arasında Makedonya ve Trakya'dan Boğazlar yoluyla Anadolu'ya göç etmiştir.

• Friglerin kurucusu Gordios’tur. Başkentleri Ankara’nın Polatlı ilçesi yakınlarındaki Gordion şehridir. • Friglerin dinî inanışlarında tarımın etkisi görülmüştür. Friglerin, bereket tanrıçası ...............’nin doğaya bereket verdiğine inanırlardı. • Tarımla ilgili işlenen suçlar en büyük suç kabul edilir, saban kırana ve öküz öldürene ölüm cezası verilirdi. • Dokumacılıkta ilerleyen Friglerin, “.................” denilen halı ve kilimleri oldukça ünlüydü. ............... denilen çengelli iğneyi kullanmışlardır. 5. Lidyalılar (MÖ 687 - MÖ 546)

DA

• Gediz ve Küçük Menderes nehirleri arasında kalan bölgede Kral Giges tarafından başkent ................. olmak üzere kuruldular. • Paralı askerlerden oluşan ordular kurmaları Lidyalıların kısa sürede zayıflayarak yıkılmalarında etkili olmuştur. • İnsanlık tarihinde ilk kez madeni parayı kullanmışlardır.

Örnek - 3

Aşağıda verilen bilgileri doğru (D) ya da yanlış (Y) olarak işaretleyiniz. Bilgi

D/Y

Hititler, Kral Yolu'nu inşa ederek ticaret yapmışlardır. Çok tanrılı dinlere inanan Urartuların en büyük tanrıları savaş tanrısı “Haldi” idi. İyonlar, Latin alfabesini geliştirmişlerdir. Lidyalıların paralı askerlik sistemi yıkılmalarında etkili olmuştur. Frigler tarımla ilgili suçlara sert cezalar uygulamışlardır.

20 Dakikada TYT - AYT Tarih

27

Ders

4

İNSAN VE GÖÇ

Göçebelerin ve Yerleşiklerin Özellikleri Göçebeler

!

 Uçsuz bucaksız diyarları dolaşarak yaşamlarını sürdürürler.  Bağımsızlık ve özgürlüklerine düşkündürler.

A. TOPLULUKLARIN YENİ COĞRAFYALARA HAREKETLERİ • Ekonomik, toplumsal, dinî ve siyasi sebeplerle bireylerin veya toplulukların bir yerleşim yerinden başka bir yerleşim yerine gitmesine .......... denir. • ......................, bir toplumsal birliğin, yaşamak için gerekli kaynakları elde edebilmek üzere düzenli aralıklarla yer değiştirme geleneğinde veya alışkanlığında olmasına denir. Ayrıca insanlar, artan nüfusun ..................... ihtiyacını karşılamak için toprağı işlemeyi keşfetmişler ve hayvanları evcilleştirmişlerdir. Bu durum bazı toplumların yerleşmesine neden olmuştur.

Kİ KA

 Başka bir toplumun egemenliğine girmektense hayvanlarını alıp uzak alanlara göç etmişlerdir.

Sevgili öğrenciler, bu dersimizde toplumların göçleri ve İlk Çağ'ın tüccar topluluklarını öğreneceğiz.

 Güçlü, teşkilatçı ve askerî bir yapı oluşturmuşlardır.

• İklim ve coğrafi şartların etkisi ile bazı topluluklar göçebeliklerini devam ettirmişlerdir. Göçebe toplumlar ihtiyaç duyduğu ürünleri karşılamak amacıyla yerleşiklere karşı ................ ve ................... seferleri düzenlemişlerdir.

 Atlı ve savaşçıdırlar. Yerleşikler

Göçlerin Nedenleri

Coğrafi şartlarda ve ................. değişikliklerin yaşanması

 Belirli bir mekânda yaşamışlardır.

............... yapıda değişikliklerin yaşanması

 Kentler ve köyler inşa etmişlerdir.

Geçim sıkıntısının yaşanmaya başlanması

 Daha çok savunmaya önem vermişlerdir.

İnanç gruplarının baskı altına alınması

 Başka toplumların egemenliklerine girmesi göçebelere göre çok daha kolay olmuştur.  Tarım, ticaret ve zanaatla uğraşmışlardır.

Ege Göçleri (Deniz Kavimleri Hareketi)

• MÖ XIII. yüzyıl sonları ile MÖ XII. yüzyıl başlarında iki aşamada yaşanmıştır. • Yunanistan’ın ............... bir coğrafyaya sahip olması, ............. alanlarının yetersizliği, nüfus artışı ve kıtlığın yaşanması Yunan göçlerinin nedenlerindendir. • Doğu Avrupa ve Balkanlardan güneye inen ................, Akalar gibi kavimler Yunanistan’daki kavimlerin doğuya doğru sürüklenmesinde etkili olmuştur.

DA

• Ege Göçleri sonucunda .............. verdiği güçlü mücadele ile kendisini korurken Anadolu’daki ............ Devleti yıkılmıştır. • ..............., MÖ 1200 - 800 yılları arasında Makedonya ve Trakya’dan Boğazlar yoluyla Anadolu’ya göç etmişlerdir. İç Asya Göçleri • ................, Orta Asya'dan çeşitli dönemlerde farklı coğrafyalara göç ederek siyasi, sosyal, ekonomik ve kültür etkilerine ortam hazırlamışlardır. • Eski dinlerinden vazgeçmek istemeyen devlet yöneticileri veya toplulukların yeni dinî inanç sistemini benimseyen insanlara baskı yapması göçlere neden olmuştur. Filistin bölgesindeki ............... sürgünleri ve Roma'nın ilk ............................ baskı uygulamaları bu duruma örnek gösterilebilir. • Babil Hükümdarı II. Nabukadnezar, ................ Krallığı’nı yıkarak Kudüs Mabedi’ni tahrip etmiş ve nüfusun büyük bir kısmını sürgün etmiştir. • MS 66 - 73 tarihleri arasında Roma yönetimine karşı isyan eden ..................., Romalılar tarafından başta Mısır olmak üzere hâkimiyetleri altındaki farklı ülkelere göç ettirilmiştir.

28

20 Dakikada TYT - AYT Tarih

• Roma baskısından kaçarak Anadolu’ya göç eden ilk ............................., izlerini Antakya ve .......................’da görmek mümkündür.

Örnek - 1 Aşağıda verilen bilgileri doğru (D) ya da yanlış (Y) olarak işaretleyiniz. Bilgi

D/Y

İklimde köklü değişikliklerin yaşanması göçlere neden olur. Ege Göçleri sonucunda Büyük İskender İmparatorluğu yıkılmıştır.

Kİ KA

Göçebe toplumlar başka toplumların egemenliğine girmektense göç etmişlerdir. Yerleşikler uçsuz bucaksız diyarları dolaşarak yaşamlarını sürdürmüşlerdir.

B. İLK ÇAĞ'IN TÜCCAR TOPLULUKLARI

 Kral Yolu Ege kıyılarında yer alan İyonya'nın başkenti Efes'ten başlayıp Lidya'nın başkenti Sardes'e oradan da Ninova'ya kadar uzanan ticaret yoludur.

• Tüccar topluluklarını inceleyerek özelliklerini öğrenelim. Lidyalılar

• Sardes, altın madeni ve kuyumculuk sanatı ile tanınmıştır.

• Başkentleri Sardes'ten başlayıp Mezopotamya'da bulunan Ninova'ya kadar uzanan ..................... aracılığı ile ticaret yapmışlardır. Bu gelişmeyle beraber Doğu - Batı medeniyetleri arasında kültürel alışveriş artmıştır.

 Soğdça Soğd topluluklarının kullandığı dil olup ticari faaliyetlerin etkisiyle Orta Asya'da İpek Yolu havzasında yaygınlık göstermiştir.

• Altın ve gümüş karışımından yapılan ve elektron adını verdikleri ................ icat ettiler. Bu durum ticarette ............. usulünün kalkmasında etkili olmuştur. • Lidyalılar ayrıca ................. sistemini uygulamışlardır.

DA

Soğdlar

!

Ayrıca...

• Kazanç amacıyla yapılan alım satım etkinliğine ................ adı verilir. Bu ekonomik faaliyet alanıyla uğraşan kimselere ............... adı verilir.

• Merkezi ....................... olmak üzere .................... üzerinde şehir devletleri kurmuşlardır. • Kök Türkler zamanında Orta Asya’nın ekonomik ve kültürel merkezi olmuşlardır. • ..................... üzerindeki ticareti kontrol etmişlerdir.

ASUR Bağdat Şam Kudüs

Zİ

LİDYA

FENİKE

Tebriz

Nİ

ASUR

LİDYA Antakya

DE

AKDENİZ

Harizm

R

FENİKE

KARADENİZ

ZA

İstanbul

Buhara

HA

AVRUPA

Nihavent İpek Yolu

ASYA

SOĞDLAR

Semerkant Kâbil Gazne

AFRİKA

SOĞDLAR İlk Çağ'ın Tüccar Topluluklarını Gösteren Harita

20 Dakikada TYT - AYT Tarih

29

Tanımlar

!

Tanımlar

• Yaşadıkları Kuzey Mezopotamya'nın dağlık coğrafyasının ............................ ...................................... Asurların politikalarında ticareti ön plana çıkarmıştır. • Anadolu halkı ile ticaret yaptılar. Özellikle Kayseri yakınlarında bulunan Kültepe (Karum-Kaniş) onların önemli bir ticaret kolonisi oldu. Bu ticari ilişkiler sonucunda ........... Anadolu’ya taşınmıştır. • Asurların iki yüzyıl kadar Anadolu’da sürdürdükleri ticari faaliyetler, ............. ............ (MÖ 1950 - 1750) olarak isimlendirilir. • Asurlular, önem verdikleri ticareti korumak için kanunlar çıkardılar.

Kİ KA

Koloni, ülkeleri dışında ele geçirilen toprakları kendine bağlayarak bazen de kendi vatandaşlarını o bölgeye yerleştirerek genellikle ticari faaliyetlerde kullanmak amacıyla oluşturulan idarelere denir. Bu kolonilerin devletin idaresinde aktif olarak kullanılmasına da kolonicilik denir.

Asurlar

!

• Ön Asya'da varlık gösteren Fenikeliler, bulundukları bölgenin dağlık bir arazi olması nedeniyle Mısır, Kıbrıs, Girit ve Rodos dışında Sicilya, Sardunya ve İspanya’ya kadar uzanan birçok yerde ................................. kurmuşlardır. • Gemilerin inşası amacıyla gerekli keresteleri temin etmek için gelişmiş bir ormancılık faaliyeti de yürütmüşlerdir. • Ticaret faaliyetlerini kolaylaştırmak amacıyla .................. icat etmişlerdir.

• Ticaret kolonilerinin en önemlisi ...................’dır. Kolonilerini vatan olarak görmemişlerdir. Bu durum kolonilerde kalıcı olmalarını engellemiştir. • Ticaret aracılığıyla Doğu ülkeleri ile Akdeniz ülkeleri arasında kültürel etkileşim sağlamışlardır.

Örnek - 2

Aşağıdaki soruların karşısına cevapları yazınız.

DA

 Hâkimiyetin bir gruba, zümreye, bir sınıfa veya küçük bir azınlığa ait olduğu yönetim anlayışına oligarşi adı verilir. Yönetime katılma hakkı sadece bu gruba aittir. Devleti idare edenler bu grup tarafından tayin edilir ve bu gruba karşı sorumludur. Genellikle yönetimdeki grup, askerî, siyasi ve maddi bakımdan ülkenin ileri gelen kişilerinden oluşur.

Fenikeliler

 Monarşi, ülke yönetiminde tek bir kişinin iktidara mutlak hakim olması durumudur. Bu tek kişinin gücünün çoğu zaman tanrısal kökenli olduğu kabul edilir.

 Siyasi iktidarın, Tanrı'nın temsilcileri olduklarına inanılan din adamlarının elinde bulunduğu; dinin yasalar ve idari uygulamalarda belirleyici olduğu toplumsal, siyasi düzene teokrasi adı verilir.

 Tiran, siyasal gücü zorla ele geçirerek bu gücün kötüye kullanan kişiye denir. Bu yönetim biçimine de tiranlık adı verilir.

30

20 Dakikada TYT - AYT Tarih

1.

Altın madeni ve kuyumculuk sanatı ile tanınmış ve Lidyalıların siyasi merkezi olan kent hangisidir?

2.

Altın ve gümüş karışımından yapılan ve elektron adını verdikleri parayı icat ederek uygarlığa hizmet eden medeniyet .................... hangisidir?

3.

Orta Asya'da İpek Yolu üzerindeki ticareti kontrol eden topluluk hangisidir?

4.

Anadolu’da sürdürdükleri ticari faaliyetler sonucunda Anadolu tarihinde Koloni Devri'ni (MÖ 1950 - 1750) yaşatan uygarlık hangisidir?

5.

Mısır, Kıbrıs, Girit ve Rodos dışında Sicilya, Sardunya ve İspanya’ya kadar uzanan birçok yerde ticaret kolonileri ku- .................... ran Doğu Akdeniz uygarlığı hangisidir?

6.

Özellikle Kayseri - Kültepe'deki ticaret kolonileri sayesinde .................... yazıyı Anadolu'ya taşıyan uygarlık hangisidir?

7.

Alfabeyi icat ederek kültürel etkileşime katkı sağlayan me.................... deniyet hangisidir?

................

.................. ..................

Ders

KABİLEDEN DEVLETE VE KANUNLAR DOĞUYOR

5

Sevgili öğrenciler, bu dersimizde yönetim anlayışlarını, gücün meşruiyet kaynaklarını, siyasi organizasyon türlerini ve hukukun gelişim sürecini öğreneceğiz.

A. İLK DEVLETLERDE YÖNETİM ANLAYIŞI VE GÜCÜN MEŞRUİYET KAYNAĞI • İlk tarım toplumlarında ekonomik ve sosyal organizasyonun temel birimi 10 - 50 aileden oluşan topluluklardı. Bu yapılar zamanla büyüyerek kabile konfederasyonlarını oluşturdu.

Kİ KA

• Anadolu medeniyetlerinden ...................., ................, ................, ve Lidyalılar; Mezopotamya’da .............., .............. ve Akadlar kabile konfederasyonlarının bir araya gelmesiyle oluşmuştur. • Coğrafya veya iklimin hayat tarzlarını şekillendirmesiyle köyler ve kabile konfederasyonları zamanla şehir devletlerini oluşturmuştur. • Sümerler, ................. ve Dorlar şehir devletleri şeklinde organize olmuşlardır. Siyasi Yapılar

 Ortak bir atadan türediklerine inanılan toplumsal ve ekonomik ilişkilerinde anaerkil, ataerkil anlayışı uygulayan geleneksel topluluklara .............. adı verilir.  Birden fazla ülkenin genellikle dış işleri ve savunma alanlarında ortak politika ve yönetim izleyip bölgesel yönetimlerinde serbest olan devletler topluluğuna ............................... adı verilir.  Topraklarında oturan çeşitli milletleri egemenliği altında toplayan devlet biçimine ........................... adı verilir. İçerisinde çeşitli unsurları (din, etnik köken, dil vb) barındıran yönetim modelidir.

Medeniyet

Teokrasi, Monarşi

Hititler

Teokrasi, Monarşi

Urartular

Yönetim Anlayışının Özellikleri

 Kralların emirleri tanrının emriymiş gibi görülürdü.  Krallar kendilerini tanrı olarak görmezlerdi.

 Krallar yaptıkları işleri tanrıları “.............” adına yaparlardı.

DA

Siyasi Gücün Meşruiyet Kaynağı ve Yönetim Biçimi

 Halk, soylular ve kral tarafından yönetilirdi.  Yöneticiler; sanat, ticaret, din gibi hemen her konuda söz sahibi olup egemen sınıfı oluştururdu.  Yöneticiler din adına söz sahibiydi.

Aristokrasi

Girit

Monarşi, Aristokrasi

İyonlar

Teokrasi, Monarşi

Sümerler

 “............” adı verilen rahip - krallar; en yüksek rahip, yargıç ve komutandı.  Her kentte Sümerlerin saygı duyduğu tanrılara adanmış “...................” adı verilen tapınaklar inşa etmişlerdi.

Teokrasi, Monarşi

Asur ve Babiller

 Kral, büyük tanrıların yeryüzündeki temsilcisi olup onlar adına ülkeyi yöneten rahip krallardı.  Kralın kutsal kişiliği tanrılara ve tapınaklara yaptığı hizmetlerle değerlendirilirdi.

Teokrasi, Monarşi

Mısır

 .......................; toprakların, malların ve insanların sahibi olarak görüldü ve tanrı - kral olarak kabul edildi.

Teokrasi, Monarşi

Pers

 Kral, tanrının yeryüzündeki vekilidir.  Kral mutlak yetki sahibidir.

Tanrısal, Monarşi

 Soyluların yönetimdeki etkisi din adamları ve kâhinlere göre daha fazlaydı.

Büyük İskender  Doğu kültürlerinin etkisiyle meşruiyet kaynağını tanrılaştırmıştır. 20 Dakikada TYT - AYT Tarih

31

B. İSKENDER İMPARATORLUĞU (MÖ 336 - 323) • Makedonya Kralı II. Philip (Filip) siyasi birliği sağlayarak Helen Devleti’ni kurdu. • Kral Philip'in yerine geçen İskender, Asya’yı fethetmek için sefere çıktı (MÖ 334). Büyük İskender’in yayılma alanları arasında .................., .............., ............................., ............ ve ..................... yer almıştır. • Büyük İskender, Doğu'nun gizemli dinlerinden etkilenmiş ve Mısır’da AmonRa rahipleri tarafından tanrı - kral ilan edilmiştir.

Kİ KA

• MÖ 323’te genç yaşta ölen İskender’in imparatorluğu üzerinde generalleri tarafından Makedonya’da ..................... Krallığı, Mısır’da ....................... Krallığı ve Anadolu’dan Hindistan’a kadar olan topraklarda ................... Krallığı kurulmuştur. • İskender'in Doğu seferiyle Yunan kültürü ile Anadolu, Mısır, Pers ve diğer kültürler birbiriyle kaynaşmıştır. Bu sayede Doğu ve Batı kültürlerinin sentezi olan .................... adında yeni bir kültür yapısı ortaya çıkmıştır. • Perslerin oluşturduğu yol ağlarını geliştirerek ticarete ve ulaşıma önem vermiştir. AVRUPA

Makedonya

Buhara

Karadeniz

Harizm

İstanbul

Atina

Taşkent

Semerkant

ASYA

Antakya

Akdeniz

İskenderiye

Mısır Kahire

Pencap Nihavent Bağdat BÜYÜK İSKENDER İMPARATORLUĞU Şam Kerbelâ Basra Kudüs Persepolis Kadisiye

Hayber

DA

AFRİKA

Medine

0

550 km

Büyük İskender İmparatorluğu'nun Siyasi Sınırlarını Gösteren Harita

C. İLK SİYASİ ORGANİZASYON TÜRLERİ

Hititler

32

20 Dakikada TYT - AYT Tarih

 Kral, hem başkomutan hem başrahip hem de başyargıç görevini yürütürdü.  Kraldan sonra en yetkili kişi kraliçeydi. ...................... adı verilen kraliçe dinî törenlere başkanlık eder, kral bir sefere ve savaşa gittiğinde yerine bakardı.  Krala “................” denilen asillerden oluşmuş bir meclis danışmanlık yapardı. Başlangıçta kralı denetleme ve gerekirse yargılama yetkisine sahip olan meclis, bu yetkilerini zamanla kaybetti.