OPED

PADIA

SHQIPTARËT NË EPOKËN E MATRAPIKUT

FRROK ÇUPI KALLËZON NË SPAK GJYQTARIN BESNIK HOXHA F 4

NGA LEONARD VEIZI

F5

OPED NJERËZIT ME NGJYRË PËRJASHTOHEN NGA DEBATI PËR KLIMËN NGA JULIAN AGYEMAN

F6

E PREMTE, 7 TETOR 2022 NUMËR 784

VITI III I BOTIMIT

ÇMIMI 30 LEKË

LIROHET ALQI BLLAKO

KTHEHET NË SHTËPI TË MBAJË FËMIJËT

Gjashtë muaj pasi u prangos me kërkesë të SPAK, ishdeputeti i Partisë Socialiste, Alqi Bllako, ka lënë qelitë e paraburgimit. Këtë të enjte Gjykata e Posaçme pranoi kërkesën e ish-deputetit të arrestuar për aferën e inceneratorit të Fierit, për zbutje të masës së sigurisë, duke zëvendësuar nga “arrest në burg” me atë të “arrestit në shtëpi”. Asryetimi sipas gjykatës është se i pandehuri ka dy fëmijë të mitur për të cilët duhet të kujdeset. ► FAQE 3

THYHET AKULLI

KRYEMINISTRJA ITALIANE MELONI I NIS LETËR SALI BERISHËS Kryeministrja e sapozgjedhur e Italisë, Meloni i ka dërguar një letër Berishës ku shprehet se fitorja e partisë së saj, duhet të shërbejë si shenjë shprese për të gjitha forcat konservatore në Europë. Më shumë se një gjest kortezie, Meloni duket se është e vetëdijshme se ka “shkelur” një vendim të pashpallur Europian për të ngrirë marrëdhëniet me Berishën, pas shpalljes së tij “non grata” nga SHBA dhe Britania e Madhe. ► f 2

Cyan Magenta Yellow Black

NDRIÇOJE SHTËPINË TËNDE ME THESARET E HIMALAJEVE

SUPLEMENT "TREND"

► f 9-12

RËNDËSIA E AMVISAVE: “PO TË NDALONIN, DO TË NDALONTE EDHE BOTA”

zafron.al

2

E PREMTE 7 TETOR 2022

www.fjala.al

POLITIKË

ONLINE 24 ORË

Kryeministrja italiane i nis letër Berishës

Kryeministrja e sapozgjedhur e Italisë, Giorgia Meloni i ka dërguar një letër Sali Berishës ku shprehet se fitorja e partisë së saj, duhet të shërbejë si shenjë shprese për të gjitha forcat konservatore në Europë. Më shumë se një gjest kortezie, Meloni duket se është e vetëdijshme se ka “shkelur” një vendim të pashpallur Europian për të ngrirë marrëdhëniet me Berishën, pas shpalljes së tij “non grata” nga SHBA dhe Britania e Madhe

THYHET AKULLI

Q

oka u kthye shumë shpejt. Ndërsa Berisha inkurajoji të gjithë shqiptarët që jetonin në Itali të votonin kandidatet Giorgia Meloni, kjo e fundit sapo mori postin ndër mbështetjet e para ishte edhe ish- kryeministri Sali Berisha. Kryeministrja e sapo zgjedhur e Italisë Giorgia Meloni, i ka dërguar një letër kryetarit të Partisë Demokratike Sali Berisha ku e ka falenderuar për mesazhin e urimit. Ajo ka siguruar Berishën se ka mbështetjen e qeverisë së ardhshme italiane. Fitoren ajo nuk e ka lidhur vetëm me Italinë por me të gjitha partitë dhe lëvizjet konservatore në Europë. “I dashur President, Ju

falenderoj sinqerisht për mesazhin që më keni dërguar. Shpresa ime është që fitorja e “Vëllezërve të Italisë” dhe e qendrës së djathtë, të mos jetë vetëm përgjigja më efektive e mundshme ndaj nevojave të italianëve, por shenjë shprese dhe inkurajimi për të gjitha partitë dhe lëvizjet konservatore në Evropë që të mos ndalen kurrë së luftuari për vlerat tona të përbashkëta”, shkruan Meloni. Ndër të tjera ajo nënvizon se marrëdhënia dhe afërsia me Partinë Demokratike Shqiptare është historike. “Në këtë kuptim, afërsia me partinë tuaj është historike, dhe për ne shumë e rëndësishme, ashtu siç është thelbësore të forcohet miqësia midis popujve tanë dhe të mbështetet sa mirë rruga evropiane të Shqipërisë”, shkruan kryeministrja e mandatur vetëm pak ditë më parë. Ajo nënvizon se nga partia dhe qeveria e saj do të kenë mbështetje maksimale në të ardhmen. “Për këtë pikë

të fundit, mund t’ju siguroj vetëm mbështetje maksimale nga qeveria e ardhshme italiane”, shkruan në fund Giorgia Meloni. ZGJEDHJET NË ITALI Partia e ekstremit të djathtë "Brothers of Italy" (Vëllezërit e Italisë) dhe aleanca e krahut të djathtë fituan zgjedhjet e përgjithshme në Itali. Udhëheqësja e krahut të djathtë italian, Giorgia Meloni, partia e së cilës doli në krye në zgjedhjet e përgjithshme, tha se ajo do të kërkonte të drejtonte qeverinë e ardhshme dhe do të punonte për të gjithë italianët. "Italianët kanë dërguar një mesazh të qartë në favor të një qeverie të qendrës së djathtë të udhëhequr nga Vëllezërit e Italisë”, tha Meloni. Po ashtu ajo tha se situata është e vështirë dhe ka nevojë për kontribut nga të gjithë. "Nëse ftohemi për të qeverisur këtë komb, ne do ta bëjmë këtë për të gjithë italianët, me synimin për të bashkuar njerëzit, për të lartësuar atë që i bashkon ata në vend të asaj që i ndan”, tha Meloni dhe shtoi se nuk do ta tradhtojnë besimin e qytetarëve.

“LOKALET”

SONDAZHI

Sali Berisha: Primaret do të vendosin, jo kryesia dhe as kryetari

Berisha: Do vijmë në pushtet, po ecim të sigurt drejt fitores

ara hyrjes në Kuvend, kryetari i Partisë Demokratike këtë të enjte, P Sali Berisha, foli për kandidatët në

sh-kryeministri Sali Berisha ka treguar një sontazh në Kuvend dhe tregon se opozita do të marrë pushtetin në Izgjedhje. Berisha në seancën plenare ka nxjerrre tabletin dhe

zgjedhjet lokale të vitit të ardhshëm. Berisha u shpreh se kandidatët do të vendosen nga primaret dhe jo nga kryetari apo nga kryesia. “Kam takuar zotin Ilir Meta dhe Petrit Vasili. Kam takuar edhe kryetarët e partive opozitare, zotin Mediu, Dule, Duka dhe Dashamir Shehi. Konstatoj që realisht

po ecet drejt një kandidati të vetëm. Unë falënderoj të gjithë bashkëbiseduesit, të gjithë aleatët për qëllimet e tyre pozitive që opozita të paraqitet në këto zgjedhje me një kandidat të vetëm. Ndërkohë, gjatë ditëve në vijim, do të takoj të gjithë forcat politike që kanë pasur aktivitet elektoral, por që nuk janë në parlament. Edhe me ata do të përpiqem të gjej një zgjidhje që të shkohet me një front të përbashkët.

KRYEREDAKTOR: SEBI ALLA WWW.FJALA.AL

Çdo deputet është i ftuar të kandidojë po të dojë, dhe të inkurajojë të tjerë të kandidojë. Ju garantoj se kryesia, përveç rasteve të jashtëzakonshme, nuk do të bëjë përzgjedhje eliminuese, por do jenë primaret. Ne kemi premtuar ndryshimin, ne do sjellim ndryshimin. Do jenë primaret që do vendosin, jo kryesia dhe kryetari. Çdo deputet që dëshiron të kandidojë, është i ftuar të kandidojë”, tha Berisha.

ZV.KRYEREDAKTOR: LEONARD VEIZI

ka treguar një sontazh që tregon se PD do të fitojë zgjedhjet vendore. “Asnjë fjalë këtu, për faktet konkrete për vjedhjet dhe abuzivet janë vetë. Dua të jem i siqertë për herë të parë në këtë platformë zonja tha një të vërtetë. Ne do vijmë në pushtet pasi opozita është duke ecur e sigurt drejt fitores. Kurse lidhur me atë që shtro Pandeli në mënyrë absolute PD nuk ka marrë asnjë qindra edhe nuk mund të marrë nga një vend i cili është armik”, tha Berisha.

GAZETARË: FERNADA CENKO, MONADA MYSHKETA

EDITORIALISTË: ADRIAN CIVICI, LORENC VANGJELI, PLATOR NESTURI, FRROK ÇUPI, ROLAND QAFOKU, ERALD SHULLA, ERVIN BAKU ADRESA: RRUGA “RESHIT ÇOLLAKU”, ND. 36, H.3, AP.8, NJËSIA ADMINISTRATIVE NR.10, 1001, TIRANË



KONTAKT: 0682034146

[email protected]

www.fjala.al

E PREMTE 7 TETOR 2022

POLITIKË

ONLINE 24 ORË

3

KOMUNITETI POLITIK EUROPIAN

Kryeministri Rama: Një ide e vjetër që rilind në kohë krizash ryeministri Edi Rama ndodhet në Pragë për takimin e parë të KomuK nitetit Politik Europian, një nismë e re ku

përfshihen 27 shtetet anëtarë të BE-së, vendet aspiruese për integrim të Ballkanit Perëndimor dhe Europës Lindore, e gjithashtu Britania e Madhe e Turqia. “Sigurisht që nuk është ide e re, shumë e vjetër. Por rilind kur ka kohë krizash

dhe shpresoj të mos kemi një krizë tjetër për të pasur një takim tjetër të tillë. Shpresoj që nga ky takim të vazhdojmë të punojmë dhe të ndërtojmë diçka të rëndësishme për komunitetin e popujve europianë. Shqipëria është pjesë e një rajoni, siç është Ballkani Perëndimor, që nuk është në BE, por është i rrethuar nga kufijtë e BE-së. Për ne është absolutisht

thelbësore që edhe pse nuk jemi në BE, të jemi me ju”, tha Rama për gazetarët. I pyetur se çfarë po bën qeveria për të luftuar trafikantët në veri në Francës, të cilët transportojnë emigrantë, kryesisht shqiptarë, drejt Mbretërisë së Bashkuar, Rama u përgjigj: “Qeveria jonë qeveris Shqipërinë, nuk jemi përgjegjës për të qeverisur veriun e Francës, apo jo?”.

Lirohet Alqi Bllako, kthehet në shtëpi të mbajë fëmijët Gjashtë muaj pasi u prangos me kërkesë të SPAK, ish-deputeti i Partisë Socialiste, Alqi Bllako, ka lënë qelitë e paraburgimit. Këtë të enjte Gjykata e Posaçme pranoi kërkesën e ish-deputetit të arrestuar për aferën e inceneratorit të Fierit, për zbutje të masës së sigurisë, duke zëvendësuar nga “arrest në burg” me atë të “arrestit në shtëpi”. Asryetimi sipas gjykatës është se i pandehuri ka dy fëmijë të mitur për të cilët duhet të kujdeset

G

jykata e Posaçme Kundër Korrupsionit dhe Krimit të Organizuar ka lënë të lirë ish-deputetin e Partisë Socialiste Alqi Bllako, pas rreth pesë muajsh pas hekurave për çështjen e inceneratorëve. Gjykata ka vendosur ndryshimin e masës për Bllakon, duke e kaluar në “arrest shtëpie”, pasi ish- deputeti socialist kishte kërkuar disa herë lehtësimin e masës ekstreme ndaj tij. Bllako u arrestua në 1 prill të këtij viti me akuzat “shpërdorimit të detyrës” dhe “korrupsionit”, i dyshuar si i përfshirë në aferën e inceneratorit të Fierit, duke firmosur disa shkresa që tjetërsuan truallin në Fier. Në burg për këtë aferë është edhe ish-ministri i Mjedisit, njëkohësisht ish-eprori i Bllakos, Lefter Koka. Pas këtij vendimi reagoi edhe SPAK, Struktura

e Posaçme Kundër Korrupsionit dhe Krimit të Organizuar duke u shprehur se pretendimet e gjykatës nuk qëndrojnë dhe do të ankimojnë vendimin, duke kërkuar në Gjykatën e Apelit rikthimin e tij në qeli me masën “arrest me burg pa afat”. LIRIMI Gjykata vendosi caktimin e masës ‘arrest shtëpie’ për Bllakon, duke i dhënë “arrest shtëpie”. Edhe pse ky vendim nuk pritej, avokati mbrojtës shprehet se Bllako nuk është në funksione shtetërore dhe nuk përbën rrezik për prishjen e provave. Avokati Sokol Hazizaj ka argumentuar para gjykatës se është ezauruar i gjithë procesi hetimor dhe se ish-deputeti i PS Alqi Bllako për shkak të largimit nga funksioni si deputet nuk ka asnjë mundësi të

prishë provat ti shmanget hetimit apo të ndikojë në procesin hetimor ndaj tij. Ndër të tjera avokati ka theksuar se gjendja e familjes së tij është e rënduar. Bllako është baba i 2 fëmijëve 2 vjeç dhe një fëmije 7 vjeç, ndërsa pas arrestimit nuk kanë patur përkujdesjen e nevojshme, pasi nëna është e punësuar dhe lëviz nëpër rrethe. Mbi ish-deputetin rëndojnë akuzat e shpërdorimit të detyrës dhe korrupsionit. Nga hetimet rezulton se në bashkëpunim me ish-ministrin Lefter Koka, Bllako ka falsifikuar dokumentin në lidhje me sipërfaqen e tokës, ku u ndërtua inceneratori i Fierit, duke i shkaktuar dëm buxhetit të shtetit prej 16 milionë lekësh. Gjithashtu edhe punësimi me një pagë pjeft të lartë i babit të Bllakos në kompaninë e Inceneratorëve konsiderohet si “konflikt interesi”

pasi Alqi Bllako në cilësinë e Sekretarit të Përgjithshëm të Ministrisë së Mjedisit kishte përgattur dosjen konçensionare. Këto pretendime të prokurorisë pritet që të shqyrtohen në seanca gjiqësore kur hetimet të kenë përfunduar, megjithatë Bllako tashmë ka lënë qelinë. REAGIMI I PD Deputeti Belind Këlliçi, në një deklaratë për mediat ka reaguar në emër në PD lidhur me lirin nga burgu në arrest shtëpie për ish-deputetin e PS Alqi Bllako. Ai ka deklaruar se Bllako është liruar nga burgu me urdhër të Edi Ramës, pasi sipas tij, ky i fundit ka marrë garanci se ish-deputeti nuk do të flasë dhe se “nuk do të prishë punë”. “Edi Rama e çoi sot(dje) në konvaleshencë Alqi Bllakon, pasi u sigurua se nuk do

“të këndonte” nga qelia. Deputeti socialist, i përfshirë në aferën e inceneratorëve me këmbët e veta dhe të të atit, por me kokën dhe trurin e Edi Ramës, pas 6 muajve në qeli, sot është dërguar në shtëpi. Vetëm pasi ka dhënë garanci se nuk do të fliste dhe t’i prishte punë partisë dhe udhëheqësit. Vetëm pasi kupola ka marrë vendimin për skemën e re që do të ndjekë dhe që përfshin vetëm një ‘kokë turku’, atë të Klodian Zotos”, tha Këlliçi.

Mirlinda Karçanaj, dhe drejtori i Përgjithshëm i Policisë së Shtetit, Muhamet Rrumbullaku, janë thirrur për të raportuar javën e ardhshme në Komisionin parlamentar të Sigurisë

për sulmet kibernetike dhe masat që duhet të ishin ndërmarrë për parandalimin e tyre. Sulmi ndaj sistemeve qeveritare të Shqipërisë ndodhi më 15 korrik të këtij viti.

Qeveria dhe opozita përplasen në Parlament për sulmet kibernetike ërfaqësuesit e Qeverisë së Shqipërisë dhe partitë opoziP tare janë përplasur për sigurinë

kibernetike gjatë seancës parlamentare të 6 tetorit. Opozita e akuzoi Qeverinë e kryeministrit Edi Rama, se ka shpërdorur miliona lekë, por sistemet qeveritare ishin cak i sulmeve, për të cilat Tirana ka fajësuar Teheranin. Ministrja e Jashtme, Olta Xhaçka, tha se sulmeve të tilla nuk u shpëtojnë as shtetet më të zhvilluara. Sulme të tilla ndodhin “edhe në Shtetet e Bashkuara dhe vendet e Bashkimit Evropian dhe nuk është gjithnjë e mundur të parandalohen”,

tha ajo. Xhaçka u kërkoi deputetëve që të tregonin unitet përballë kësaj situate, dhe jo të ngrenë akuza për investimet e kryera. “Rezultati i sulmit nga hakerët iranianë do të kishte qenë shumë ndryshe nëse nuk do të kishim investuar, aq sa kemi investuar për mbrojtjen e tyre. Sistemet tona rezistuan, ky është fakt dhe sot janë tërësisht funksionale. Ajo që dua t’i jap të drejtë kolegëve, është nevoja për të bërë më shumë në këtë drejtim. Jemi duke bërë pikërisht këtë, po punojmë me aleatët tanë të BE-së dhe të NATO-s. Ky është moment delikat që thërret për

bashkim sepse vendi ynë është bërë pre e një agresioni të pajustifikuar”, tha Xhaçka. Këtyre deklaratave iu përgjigj deputeti i subjektit opozitar, Partisë Demokratike, Helidon Bushati, duke e akuzuar ministren për “manipulim”. “Ministrja tha se sulmohen edhe vende të tjera, por po manipuloni opinionin publik. Për 14 muaj kemi qenë të hakuar, kanë marrë të gjithë të dhënat. AKSHI [Agjencia Kombëtare e Shoqërisë së Informacionit] ka dështuar me sukses të plotë. Kjo ka qenë arritja e këtij institucioni”, tha Bushati. Drejtorja e AKSHI-së,

4

E PREMTE 7 TETOR 2022

www.fjala.al

AKTUALITET

ONLINE 24 ORË

Frrok Çupi kallëzon në SPAK gjyqtarin Besnik Hoxha

G

azetari Frrok Çupi ka dorëzuar në SPAK (Struktura e Posaçme Kundër Korrupsionit dhe Krimit të Organizuar), kallëzimin penal ndaj Besnik Hoxha, gjyqtar i Rrethit Gjyqësor, Tiranë. Mësohet se objekt i kallëzimit penal ndaj gjyqtarit Besnik Hoxha është fillimi i ndjekjes penale për veprat penale “Korrupsion pasive i Gjyqtarëve, Prokurorëve dhe funksionarëve të tjerë të organeve të Drejtësisë”, dhe “Shpëredorim i detyrës’, të parashikuara në Kodin Penal, nenet 248 dhe 319. Gjyqtari Besnik Hoxha, në datë 01.03.2022 ka shqyrtuar kërkesën që i përket akuzuesit Frrok Çupi ndaj Robert Rakipllari. Objekti i akuzës së zotit Çupi ishte që z. Rkipllari të deklarohej ‘fajtor për shpifje të kryer botërisht’ pasi në një studio

televizive, Rakipllari e kishte akuzuar si ‘spiun i Sigurimit të Shtetit’. Gjykatësi Besnik Hoxha ka vendosur deklarimin ‘e pafajshëm të të akuzuarit Robert Rakipllari për veprën penale të shpifjes’. Frrok Çupi, i cili bëri padinë penale në kushtet kur ndjehej i fyer dhe i shpifur botërisht, ndërsa nuk ka pasur asnjë lidhje dhe nuk ka asnjë provë se ai ka qenë ‘bashkëpunëtor i Sigurimit të Shtetit’, ka kundërshtuar në instancat ligjore vendimin e dhënë nga gjyqtari Besnik Hoxha. Njëkohësisht, Frrok Çupi ka konstatuar se vendimi i gjykatësit është korruptiv, i padrejtë, qëllimisht kundër tij dhe i pabazuar në asnjë provë e fakt. Në kallëzimin penal të dorëzuar në SPAK, zoti Frrok Çupi nënvizon se gjykatësi Besnik Hoxha, duke shpallur të pafajshëm personin e akuzuar për shpifje të jryer botërisht, këtë e ka bërë qëllimisht për të hedhur baltë mbi dinjitetin e akuzuesit Frrok Çupi. Sipas këtij vendimi, përderisa personi i akuzuar se ka shpidur duke thënë ‘spiun i Sigurimit të shtetit’, automatikisht del që akuzuesi Frrok Çupi të jetë

‘Spiun i Sigurimit të Shtetit’. Nga akuzues, zoti Çupi, kthehet në të akuzuar, tashmë jo vetëm nga i akuzuari, por edhe nga gjyqtari Besnik Hoxha. Në akt- padinë e tij, zoti Çupi thekson se ‘ka dyshime se gjykatësi Hoxha ka bashkëpunuar me të paditurin Rakipllari për të fshehur fajësinë e tij’. Ai e akuzon gjyqtarin Hoxha si të dyshuar se ka marrë vendim korruptiv. Gjyqtari Besnik Hoxha, thekson zoti Çupi ka marrë një vendim hileqar, duke e ditur se nuk ka asnjë provë se Frrok Çupi ka qenë bashkëpunërtor i Sigurimit të Shtetit. ‘Gabimi më i madh i njeriut është kur mban anën e të padrejtit kundër të drejtit. Por kur kjo ndodh në dhënien e drejtësisë, si në rastin tonë, ky është krim’, theksohet në akt- padi. Gjyqtari Besnik Hoxha, sipas padisë së dorëzuar në SPAK, ka marë vendime selektive me qëllim dashakeq; ai ka selektuar dokumente false e të rrëzuara nga Gjykata Kushtetuese dhe ka hedhur poshtë dokumentet që vërtetojnë fajësinë e të paditurit. Njëkohësisht

këto vërtetojnë se paditësi nuk ka asnjë lidhje me Sigurimin e Shtetit. Gjykatësi, duke përdorur autoritetin e gjykatës, ka cenuar rëndë barazinë time si shtetas i barabartë para ligjit dhe para gjykatës’. Në padinë e tij, zoti Frrok Çupi thekson se: “Gjykatësi Besnik Hoxha, me vendimin e tij në shkallën e parë, ka rrëzuar një vendim të Gjykatës Kushtetuese të datës 20 qershor 1997. Qëllimi i tij është që të godasë të drejtën e paditësit, por në fakt ka kryer edhe krimin e një grushti konstitucional. Krimi i puçit konstitucional i kryer nga gjykatësi Besnik Hoxha ka efekte të rënda mbi mua dhe të drejtën time, por është edhe një precedent me rrezikshmëri për vetë të Drejtën në Republikën tonë’. Kallëzimi Penal ndaj gjyqtarit Besnik Hoxha është dorëzuar në SPAK në datën 30 shtator 2022.

KONSULTIMET PËR ZGJEDHJET

PS-ja komode me presidentin, Alibeaj preferon prillin onsultimet për datën e zgjedhjeve, presidenti Bajram Begaj K i mbylli, këtë të enjte, me kreun e

grupit parlamentar të socialistëve dhe kryetarin e PDIU. Pas një takimi që zgjati për më shumë se 1 orë, Taulant Balla pohoi se jo vetëm që nuk i kishte propozuar një datë presidentit, por shprehu komoditetin që ka Partia Socialiste me çdo datë që do të dekretohet nga Begaj. “Nuk kemi qenë të prerë në një propozim tonin, për këtë datë sepse besojmë që presidenti duhet të marrë në konsideratë të gjitha propozimet, ne jemi të gatshëm që të marrim në zgjedhje dhe t’i fitojmë ato në secilën datë, ajo që vërej me vlerësim është gatishmëria për të dëgjuar të gjithë aktorët

politikë që priten që të marrin pjesë në zgjedhje”, tha Balla. Pasditen e së mërkurës presidenti Begaj ftoi për konsultim edhe kreun e grupit parlamentar të PD-së, Enkelejd Alibeajn. Ky i fundit i bëri thirrje kreut të shtetit të vendosë datën më të afërt që lejon kushtetuta për zgjedhjet vendore të 2023-it. “Sugjerova që do duhet të jetë një datë sa më herët brenda kësaj periudhe. Për një arsye të thjeshtë, se duhet që një orë e më parë do duhet t’u japin të drejtën shqiptarëve të votojnë për zgjedhjet. Pa cilësuar një datë fikse qëndrimi ynë është një orë e më parë. Data e zgjedhjeve është një datë ku shprehet vullneti i shqiptarëve”, tha Alibeja. Konsultimet, Presidenti i çeli pak ditë

më parë me nënkryetarin e PD-së, Oerd Bylykbashi, që i përket linjës së Berishës. Një veprim përmes të cilit Begaj tregoi se nuk e injoronte realitetin politik brenda opozitës. Gjesti nuk ka kaluar pa u vënë re nga Balla dhe Alibeaj, që duket se ishin të sinkronizuar në qëndrimin shpërfillës. “Nuk di se kë ka pritur Begajn, se nuk mbaj regjistrin e tij, të gjithë respektojmë ligjin dhe në këtë këndvështrim, në Kuvendin e Shqipërisë kryetari i grupit parlamentar, janë Mediu, Doda, dhe Alibeaj, pastaj nëse deputetë të caktuar kërkojnë takime me Presidentin e Republikës, mendoj se edhe ndonjë deputet socialist mund të kërkojë takim me presidenti”, tha Balla. “Jam thirrur si ushtrues i

detyrës i kryetarit të PD-së kaq më mjafton, për të përcaktuar, është e drejta e tij të thërras këdo, të tjerët e dinë vetë”, tha Alibeaj. Takimin e fundit Begaj e zhvilloi me kreun

e PDIU-së Shpëtim Idrizi, i cili tha se nuk ishte i shqetësuar mbi datën që do të caktohet për zgjedhjet, por për standardet me të cilat duhet të zhvillohen ato.

www.fjala.al

E PREMTE 7 TETOR 2022

POLITIKË

ONLINE 24 ORË

5

Editorial NGA LEONARD VEIZI

S

imboli i Shqipërisë sot duhet të jetë një matrapik gjigant. Po aq sa drapër çekani kur na gënjeu mendja se punonim e derdhnim djersën për të mirën e proletariatit. Por drapër e çekani është modë e kaluar. Punë me krahë. Sot matrapiku është me korent dhe me bateri. Por edhe me naftë nëse ka mundësi. Të lehtëson punë sa më s’ka. Hap vrima sa të duash, vuxhut të kesh. Veç atë zhurmën... e ka të tmerrshme. Sidomos kur je duke dremitur mbi minder dhe ia jep: gëëërrrrrrrr. -Plasi lufta! Haluçinacione...? Se njeriu kur është përgjumësh çfarë nuk thotë. -Mos u tremb a derzi. Lufta bëhet në Ukrainë, s’ka punë këtej nga nahija jonë. Ne na mbron NATO-ja. Mirë që e ditkemi. Ka 30 vjet që po e përdorim rëndshëm matrapikun. Kot themi që nuk bëjmë zbor. E bëjmë që çke me të. Kemi hequr kallashnikovin nga supi, kemi ngritur matrapikun. “Hajde të punojmë, djersën ta kullojmë, se do ndërtojmë Shqipërinë e re”. Himn që nuk i ikën vafti asnjëherë. Matrapiku sot është mjeti i parë i jetesës. Ca e kanë blerë, ta kenë nëse u hapet punë përditë dhe e duan ta kenë gati për çdo rast. Ca të tjerë e marrin hua sa të mbarojnë belanë që i ka zënë. Ca të tjerë thërrasin punëtorë me mëditje që të përdorin këtë mjet shpresëdhënës, se dhe ai ka yçklat e veta. Por nuk ka familje në Shqipëri që të mos e përdorë matrapikun. O për rregullim o për prishje. Ndodh rëndom të iki nga shtëpia në pikë të vrapit dhe me një gëzim të papërshkruar, sepse që në mëngjes, një prej 45 komshinjtë të cilët më kanë rënë për pjesë në pallat, ia ka marrë me matrapik, e si luan qerpiku fare. Po ndërron pllakat e banjës, se kohët e fundit ka vënë re që nuk i shkojnë me nuancën e porcelanit të VC-së dhe të bidesë. Vuuuu... matrapiku. Hidhem përpjetë nga krevati dhe pa larë sytë mbath këpucët vesh zhaqetën që t’ia mbath nga sytë këmbët. Të hipin nervat sa të vjen t’i fusësh thonjtë në fyt tjetrit... por ç’të bësh. Dhe që të qetësohesh duhet të pish një kafe. Opo kjo kafeja është zakoni më i bukur që kemi. Nuk bën vaki të niset dita pa marrë ca kafeinë. Rehatohesh në lokal. Kafeja vjen me një gotë ujë Boville e akull brenda. Ja kësaj i them jetë unë. Të hapen sytë sa e sheh, jo më ta pish. Vë filxhanin në buzë kur...: Brrrrrrrr

SHQIPTARËT NË EPOKËN E MATRAPIKUT Dridhet toka. Kafeja më derdhet mbi këmishë. -Tërmet. -E jo a derbardhë, sa dhjaks që je. Tërmeti ra një herë, nuk do bjerë përditë. Po punon ky i lokalit ngjitur. Rikonstruksion. Ka ca punë me matrapik, por mos u mërzit. Mbarojnë shpejt. Kafja të mbetet në fyt. Nuk të bën puna as ujët e Bovillës ta kapërdish. Jo vëlla, ikën nga matrapiku e bie në matrapik. Nuk ka qetësi në këtë dynja. Po kjo është e barasvlefshme, se të dy janë matrapikë privatësh. Por kur ikën nga shiu e bie në breshër: kur ndesh në rrugë punëtorë që çajnë asfaltin dhe

betonin me matrapik. Hajde matrapik hajde... domethënë matrapik shtetëror. Nga ata që po u fute ca më thellë nxjerr dhe naftë. Jo, jo, do bëhemi ne, se ja, po rregullohet Shqipëria. Njëri ndreq tjetri prish. Gjithë kohën në alarm. Shkoj në zyrë. Zyrat i kemi në një pallat. Ja ashtu... me qira. Ndez kompjuterin. Ndizet dhe matrapiku. -Edhe këtu o byrazer, tani e gjete. -Unë s’po të bëj gjë. Ti në punën tënde unë timen. 8 me 4 duhet me e bo normën. S’ta jep njeri kollaj lekun. Mirë e ke, jepi sa të mban takati. Shyqyr që e paske mirë me shëndet edhe mjetin e punës. Matrapikun.

Shkoj të pi një kafe të dytë. Nuk rrihet në zyrë. Në lokal nis matrapiku sërish. Këtë herë zhurma gërricëse vjen nga televizori. Ka zbritur IKMT-ja në terren. Punë me zarar. Këtu matrapiku do firmë e vulë të punojë. Do prishen ca shtëpi se do ngrihet një pallat. Domethënë prish tenxhere e bëj kanoçe. O e bëjmë Shqipërinë lule o... pëllcasim. Fiks si ajo batuta e filmit “Në fillim të verës”: -Duçja e ka bërë Italinë, xhenet mor xhenet. Ne po e ngrejmë Shqipërinë... apo po e shembim me matrapik? Ama pyetje. Jetojmë në kohën e matrapikut.

Nuk bëjmë gjumë vape hiç. Të rri matrapiku në kokë, si qukapiku. Bëj llafe po ta mbajti. Ta vë tjetri punton e matrapikut m’u në ballë. Dhe pastaj ec e dëgjo lajmet kur të informojnë se u ndaluan dy persona ngaqë mbanin armë të ftohta në xhep, nga një biçak demek, nga ato që hapin kutitë e konservave. Po matrapiku çfarë lloj arme është? Se dhe po nuk të vrau të luan nga mend e kokës. Të fut trefazorin siç thoshte shoku Perikli, krushku i Jovan Bregut. Jemi në epokën e matrapikut. Kudo që shkelim do gjejmë dikë me matrapik në dorë, o për ndërtim, o për prishje. Rrugë tjetër s’ka!

6

E PREMTE 7 TETOR 2022

www.fjala.al

OP-ED

ONLINE 24 ORË

Njerëzit me ngjyrë përjashtohen nga debati për klimën, drejtësia sociale është çelësi për një botë të gjelbër Çështjet mjedisore në zonat me të ardhura të ulëta janë injoruar prej kohësh nga aktivistët që nuk arrijnë të kuptojnë rëndësinë e barazisë

NGA JULIAN AGYEMAN*

“B

arazianukështënjë çështje për ne. Ne jemi këtu për të shpëtuar botën.” Nga viti 1986 deri në vitin 1990, kam punuar në një lagje të brendshme të Londrës si këshilltar për politikat mjedisore. Kam punuar në rritjen e ndërgjegjësimit për çështjet mjedisore lokale, duke i kushtuar vëmendje të veçantë atyre që prekin banorët me të ardhura më të ulëta të bashkisë. Në pushtetin vendor kishte shumë pak punë të tilla dhe unë isha i vetmi zezak i punësuar në një të tillë. Ndryshe nga SHBA, në Britani nuk kishte asnjë ligjërim politik apo lëvizje sociale që trajtonte drejtësinë mjedisore ose klimatike në atë kohë. Megjithatë, ishte e qartë për mua përmes punës sime dhe për një numër në rritje të aktivistëve të tjerë me ngjyrë, se banorët më të varfër në Britaninë urbane, shumë prej të cilëve ishin zezakë dhe kafe, jetonin në zonat më të privuara për sa i përket afërsisë me ndotësit e mëdhenj. rrugët, banesat e varfëra ose të papërballueshme, përjashtimi social, mungesa e mundësive arsimore dhe ekonomike, deinvestimi dhe mungesa e hapësirave të gjelbra dhe lojërash. Por këto çështje po injoroheshin (në mënyrë aktive) nga aktivistët mjedisorë (të bardhë), të cilët po përqendroheshin në çështjet e tyre të aksioneve në tregti: biodiversiteti, ruajtja dhe ndryshimet klimatike (jo drejtësia klimatike). Duke përforcuar më tej ekskluzivitetin e axhendave të aktivistëve të bardhë mjedisorë, ata të punësuar në arenat e politikave mjedisore dhe ato në zhvillim të qëndrueshmërisë ishin pothuajse tërësisht të bardhë. Në përgjigje të këtij përjashtimi, një grup aktivistësh me ngjyrë, duke përfshirë Ingrid Pollard, Judy Ling Wong, Roland de la Mothe, Vijay Kr-

ishnarayan, Swantee Toocaram dhe unë themeluam Rrjetin e Mjedisit të Zi (BEN) në 1988 për të rritur aktivizmin, për të ristrukturuar mjedisin dhe axhendat e qëndrueshmërisë dhe për të futur më shumë njerëz me ngjyrë në punë mjedisore. Ne kishim lexuar raportin historik Mbetjet toksike dhe gara në Shtetet e Bashkuara (United Church of Christ, Commission for Racial Justice 1987) i cili kishte kontribuar ndjeshëm në zhvillimin e ndërgjegjësimit publik në SHBA për "racizmin mjedisor": ngarkimi i qëllimshëm dhe joproporcional të “të këqijave” mjedisore si ndotja dhe mbetjet toksike në komunitetet me ngjyrë, dhe mungesa e aksesit në “mallrat” mjedisore, si parqet dhe hapësirat e hapura. Thirrja për një kornizë "drejtësi" të çështjeve mjedisore dhe të qëndrueshmërisë po bëhej gjithnjë e më e fortë në SHBA, duke kulmuar me urdhrin ekzekutiv të Presidentit Bill Clinton të vitit 1994 të quajtur Veprime Federale për të adresuar drejtësinë mjedisore në popullatat e pakicave dhe popullatat me të ardhura të ulëta. Padrejtësia mjedisore ishte tani një çështje e të drejtave civile. Në BEN, provat tona ishin kryesisht anekdotike dhe mbetën të tilla deri në raportin novator të Miqve të Tokës të vitit 1999, Padrejtësia e ndotjes: Marrëdhënia gjeografike midis të ardhurave shtëpiake dhe fabrikave ndotëse, që tregoi se zonat

me të ardhura të ulëta në Britani vuanin më së shumti nga ndotja industriale. Raca, megjithatë, nuk u përfshi në raportin e Miqve të Tokës, ndryshe nga Mbetjet Toksike dhe Raca në SHBA. Ne argumentuam se në Britani, si në SHBA, të ardhurat janë një tregues mjaft i mirë për racën. Me këtë, dhe punën e BEN-it për "racizmin rural", ne patëm fillimet e një axhende britanike të drejtësisë mjedisore. Në një nivel personal, korniza e drejtësisë më dha mantrën time, e cila, çdo vit që kalon, jam më i bindur se është e vërtetë: “Perspektiva e drejtësisë sociale duhet të përfshihet në axhendat e fushatës së gjelbër, sepse, pa masa shtrënguese, mirëqenia e vërtetë mjedisore do të ekzistojë vetëm kur të ketë mirëqenie njerëzore.” Jo të gjithë e kuptonin nevojën për këtë lidhje në atë kohë. Ndërsa studioja një program televiziv në fillim të viteve 1990, pyeta një anëtare të stafit të një organizate të madhe ndërkombëtare mjedisore nëse ajo mendonte se punonjësit e saj pasqyronin Britaninë multikulturore. Ajo u përgjigj me qetësi: “Barazia nuk është çështje për ne. Ne jemi këtu për të shpëtuar botën.” Ndërsa koncepti i ndërsekksionalitetit ishte i ri në atë kohë, këputja e thellë midis aktivizmit mjedisor nga njëra anë dhe nevojës për një kornizë të barabartë nga ana tjetër

ishte e përhapur midis aktivistëve dhe politikëbërësve. Jo vetëm që ky ishte një faktor kryesor në mbajtjen e njerëzve me ngjyrë jashtë lëvizjes mjedisore dhe punëve mjedisore, por gjithashtu e mbajti axhendën "e gjelbër" larg trajtimit të çështjeve "sociale" si varfëria, racizmi, barazia dhe drejtësia. Megjithatë, në vitet e fundit kërkimet kanë treguar se çështja e cilësisë së mjedisit është e lidhur pazgjidhshmërisht me atë të barazisë dhe barazisë njerëzore në të gjitha shkallët gjeografike. Kudo në botë që po ndodh shpërdorimi dhe degradimi i mjedisit, ai është pothuajse gjithmonë i lidhur me çështjet e drejtësisë sociale, të drejtave të njeriut, racizmit, barazisë dhe cilësisë së jetës së njerëzve në kuptimin e saj më të gjerë. Nga përmbytjet e fundit në Pakistan deri te nxehtësia e tepërt në lagjet e SHBA-së me vijë të kuqe, nga vdekjet e lidhura me ndotjen si Ella Kissi-Debrah, e cila jetonte brenda 30 metrave nga Rruga Rrethore Jugore e Londrës, deri te gjendja e rëndë e grumbulluesve të bakrit në Agbogbloshie, më e madhja në botë. Deponia e e-mbeturinave në Akra, Gana, më të varfërit po mbajnë peshën kryesore të "të këqijave" mjedisore dhe në rastin e "të këqijave" klimatike ata janë më pak përgjegjës për prodhimin e karbonit. Sot, situata midis aktivistëve

dhe politikëbërësve është shumë e ndryshme nga vitet 1980 dhe 1990. Unë do të argumentoja se është kornizimi i drejtësisë, i cili u kërkua fillimisht nga aktivistët me ngjyrë, që ka pasur ndikimin më të madh në axhendat mjedisore dhe të qëndrueshmërisë në mbarë botën. Tani kemi diskurset e drejtësisë mjedisore, drejtësisë ushqimore dhe drejtësisë klimatike, supremacisë së bardhë, dekolonizimit dhe shtypjes që përshkojnë axhendat kryesore mjedisore dhe të qëndrueshmërisë, aktivizmin dhe politikat. Ne kemi gjithashtu "Donut Economics" të Kate Raworth të përqendruar në barazinë, kuadrin e të Drejtave të Zhvillimit të Serave të fokusuar në drejtësi, të zhvilluar dhe modeluar nga Instituti i Mjedisit të Stokholmit, qëllimet e Zhvillimit të Qëndrueshëm të OKB-së, të cilat pasqyrojnë më plotësisht varfërinë dhe pabarazinë, racizmin, të drejtat indigjene dhe të grave, dhe ne kanë "grevë" të premteve për të ardhmen në rreth 450 vende në mbarë botën, duke kërkuar që vendet e pasura të paguajnë dëmshpërblime për "humbjet dhe dëmet" për shkak të ngrohjes globale dhe fatkeqësive të lidhura me klimën. Kemi bërë një rrugë të gjatë, por ka ende shumë për të bërë. *Julian Agyeman është profesor i politikave dhe planifikimit urban dhe mjedisor në Universitetin Tufts dhe kryeredaktor i Local Environment: The International Journal of Justice and Sustainability

www.fjala.al

ONLINE 24 ORË

L

OP-ED

E PREMTE 7 TETOR 2022

7

Rritet vlera e pasaportës së Kosovës për serbët

ilana nga Graçanica, komunë me shumicë serbe afër Prishtinës, beson se të gjithë kanë të drejtë të udhëtojnë lirisht dhe për këtë arsye ajo mirëpret heqjen e mundshme të regjimit të vizave për Kosovën. “Kjo do të ishte mirë për të gjithë, si për ne, serbët, ashtu edhe për shqiptarët që jetojnë këtu në Kosovë”, vlerëson Lilana. Ajo është vetëm një prej qytetarëve nga komuniteti serb, me të cilët ka biseduar Radio Evropa e Lirë, të cilët “i gëzohen sinqerisht udhëtimit të lirshëm, pa pasur nevojë të presin në radhë për vizë”. Qytetarët e Kosovës janë të vetmit në Ballkanin Perëndimor që nuk mund të lëvizin lirshëm në të ashtuquajturën zonë Shengen, por kësaj radhe kanë shpresë se diçka e tillë mund të ndryshojë, sepse Grupi punues i Bashkimit Evropian (BE) për viza do të diskutojë për herë të parë, më 13 tetor, lidhur me propozimin për heqjen e regjimit të vizave për ta. Përderisa qytetarët nga radhët e shumicës shqiptare janë pak më skeptikë për këtë çështje, serbët e Kosovës janë optimistë. Ndonëse kanë të drejtën për t’u pajisur me pasaportë të Serbisë, e cila e ka marrë liberalizimin e vizave në vitin 2009, serbët e Kosovës ka kohë që nuk po pajisen me të, duke thënë se ajo është “pa vlerë”. Në fakt, Beogradi zyrtar nuk ua lëshon të njëjtën pasaportë serbëve që jetojnë në Kosovë sikurse atyre që jetojnë në Serbi, por ky dokument udhëtimi lëshohet nga Drejtoria Koordinuese e Ministrisë së Punëve të Brendshme të Serbisë dhe me të nuk është i mundshëm udhëtimi pa viza. “TË NDODHË DIÇKA E MIRË EDHE PËR NE” Liberalizimin e vizave për Kosovën e mirëpret edhe Slagjana, po ashtu nga Graçanica, një nga gjashtë komunat me shumicë serbe në jug të Ibrit. “Shpresoj që më në fund edhe ne (do të mund të

udhëtojmë pa viza), pasi ne serbët (nga Kosova) nuk mund të kemi pasaporta pa viza sikurse banorët e Serbisë. Liberalizimi është një përparim i madh për të gjithë popullatën, për një jetë normale, që më në fund të ndodhë diçka e mirë për ne, pavarësisht nga kombësia jonë”, thotë Slagjana, e cila megjithatë na kërkoi që të mos ia përmendim mbiemrin. Ngjashëm shprehet edhe Strahinja, 20-vjeçar, i cili planifikon të “udhëtojë nëpër botë”: “Është e nevojshme të udhëtosh nëpër botë, sepse jeta këtu (në Kosovë) është e mërzitshme. Është mirë të jetosh këtu, por mërzitesh, gjithçka është njësoj...duhet ta shohësh pak botën”. Me të pajtohet edhe Stefan Stojanoviq nga Parteshi, komunë me shumicë serbe në rajonin e Anamoravës, në Kosovë. Ai është drejtues i organizatës rinore joqeveritare “Socrat” dhe beson se liberalizimi i vizave për Kosovën do të jetë mjaft i dobishëm për të rinjtë. “Besoj se, nëse këtë herë arrijmë ta marrim atë liberalizim, mendoj se do të thotë shumë për të gjithë të rinjtë në fushën e arsimit dhe karrierës, por edhe nga këndvështrimi i turizmit”, thotë ai. Stefan thekson se ka shumë persona që kanë pasaporta të Kosovës dhe Serbisë, por beson se nëse Kosova merr liberalizimin e vizave, gjithnjë e më pak prej tyre do ta marrin pasaportën e Serbisë. PSE SERBIA LËSHON PASAPORTA TË NDRYSHME PËR SHTETASIT E SAJ NË KOSOVË? Qytetarëve të Serbisë që kanë adresa të vendbanimit në Kosovë, pasaportat u lëshohen nga Drejtoria koordinuese, e cila funksionon në kuadër të Ministrisë së Punëve të Brendshme të Serbisë, por për ta nuk është i vlefshëm regjimi pa viza. Në vitin 2009, Serbia duhej të formonte këtë trup, në mënyrë që të mund të përfitonte liber-

alizimin e vizave. Më herët, shtetasit serbë me banim në Kosovë i merrnin pasaportat e tyre në Drejtoritë e policisë, të cilat Beogradi zyrtar i kishte zhvendosur në qytetet e Serbisë, pas konfliktit në Kosovë. Kosova nuk i njeh pasaportat e tilla, sepse konsideron se ato janë lëshuar nga “institucione paralele ilegale”. Petar Gjorgjeviq nga organizata joqeveritare “Graçanica e re aktive” beson se pjesëtarët e komunitetit serb, me liberalizimin e vizave për Kosovën, do të “shpëtonin nga peripecitë e shumta” që kanë gjatë nxjerrjes së pasaportave serbe. “Ne e dimë se nuk është aspak e lehtë (marrja e pasaportave serbe) sepse kjo bëhet në Serbi. Kjo (liberalizimi i vizave për Kosovën) do ta lehtësonte udhëtimin. Mbase dikush mund të vizitojë për herë të parë disa nga vendet që janë jashtë kësaj ish-Jugosllavisë sonë”, thotë Gjorgjeviq. REGJIMI PA VIZA, SI INTEGRIM I SERBËVE TË VERIUT? Pjesëtarët e komunitetit serb, të cilët jetojnë në katër komuna në veri të Kosovës, shpesh refuzojnë të integrohen në sistemin e Kosovës apo të nxjerrin ndonjë dokument të lëshuar nga autoritetet e Kosovës. Megjithatë, ata e mirëpresin liberalizimin e vizave, sepse kjo do të thotë se edhe ata mund të udhëtojnë lirshëm në zonën Shengen. Nenadi nga Mitrovica e Veriut beson se shumica e bashkëkombësve të tij do t’i nxirrnin pasaportat e Kosovës nëse do të mund të lëviznin lirshëm me to. “Tani për tani është më mirë pa asnjë pasaportë, por nëse ka liberalizim të vizave, është gjithsesi shumë mirë. Unë garantoj për njerëzit që njoh dhe ai rreth nuk është i vogël, se të gjithë do ta marrin”, thotë Nenadi. Aktualisht, Aleksandra nuk ka pasaportë të vlefshme të Kosovës apo të Serbisë, sepse deri më tani nuk ka mundur të udhëtojë me ta. Por, në rast se Kosova merr liberalizimin e vizave,

atëherë, siç thotë ajo, do të marrë pasaportën e Kosovës. “Menjëherë, menjëherë, po, do ta merrja sigurisht. E shikoj nga pikëpamja që është e rëndësishme për mua si individ dhe nga kjo do të udhëhiqesha. Po, do të merrja pasaportën vetëm që të mund të udhëtoja”, thotë Aleksandra. As Filipi nuk do të hezitonte të merrte pasaportën e Kosovës për të udhëtuar. “Mendoj se për mua, si një i ri, do të ishte domethënëse që të udhëtoja, që të shihja diçka, sepse aktualisht, është mjaft e komplikuar për të siguruar dokumentet”, thekson ai. HAPAT NË RRUGËN E KOSOVËS DREJT LIBERALIZIMIT Ministri çek i Punëve të Jashtme, Jan Lipavsky, më 29 shtator tha në Prishtinë se ka shpresa të mëdha që procesi i liberalizimit të vizave për qytetarët e Kosovës të përfundojë gjatë mandatit gjashtëmujor të Presidencës çeke. Presidenca çeke përfundon mandatin e saj në krye të Bashkimit Evropian (BE) më 31 dhjetor të këtij viti. Në vitin 2012, Kosova mori Udhërrëfyesin për liberalizimin e vizave, ndërkaq në vitin 2018, Komisioni Evropian konfirmoi se vendi i ka përmbushur të gjitha kriteret për heqjen e regjimit të vizave. Parlamenti Evropian, një nga dy institucionet që vendos për këtë, disa herë ka votuar për liberalizimin e vizave për Kosovën. Megjithatë, tash e disa vjet, kjo çështje ka ngecur në nivelin politik, pra në Këshillin e Ministrave të BE-së, i cili merr vendimin përfundimtar, për shkak të vullnetit të pamjaftueshëm politik për të ecur përpara me procesin. Holanda, por më së shumti Franca, deri së voni, kanë qenë kundër liberalizimit të vizave për Kosovën, por ka shenja se të dyja vendet kanë lëshuar pe. Lipavsky tha se për këtë çështje ka kontaktuar edhe zyrtarët holandezë dhe se janë pajtuar që të analizohen çështjet teknike, e më pas edhe ato politike.REL

8

E PREMTE 7 TETOR 2022

REKLAMA

Fjala është e para!

SHKARKONI

FALAS APP

Cyan Magenta Yellow Black

www.fjala.al

ONLINE 24 ORË

E PREMTE, 7 TETOR 2022

Si të tërhiqni njerëzit e duhur në jetën tuaj Të tërheqësh njerëzit e duhur në jetën tënde do të thotë njerëzit që janë të duhurit për ty si në marrëdhënie ashtu edhe në miqësi.

Rëndësia e amvisave:

“Po të ndalonin, do të ndalonte edhe bota”

BEQAR/E SIPAS ZGJEDHJES:

Cilat janë arsyet e këtij vendimi? Cyan Magenta Yellow Black

Manipulimi në punë: si ta njohësh atë dhe të vetëmbrohesh

10

E PREMTE 7 TETOR 2022

www.fjala.al

TREND

ONLINE 24 ORË

BEQAR/E SIPAS ZGJEDHJES: Cilat janë arsyet e këtij vendimi?

S

humë njerëz pretendojnë se janë beqarë me zgjedhje, por çfarë do të thotë saktësisht kjo? Dhe cilat janë arsyet që drejtojnë këtë lloj vendimi? Zbuloni pse burrat dhe gratë preferojnë të jenë vetëm në vend që të kërkojnë dashuri.

PSE VENDOSNI TË QËNDRONI BEQAR/E Ka shumë njerëz që zgjedhin të mos duan të fejohen, por arsyet e këtij vendimi shpesh janë shumë të ndryshme nga njëra-tjetra. Ka nga ata, për shembull, që janë djegur nga një zhgënjim në dashuri dhe kanë nevojë për pak kohë vetëm për t’u rikuperuar, ose ka nga ata që betohen se nuk duan të kenë më kurrë asgjë me marrëdhëniet e dashurisë. Megjithatë, ka edhe burra dhe gra që zgjedhin të qëndrojnë beqarë për periudha të ndryshme të jetës së tyre, në mënyrë që të fokusohen në prioritetet e tyre. MË MIRË VETËM SESA NË ÇIFT: PSE? Cilat janë arsyet që i shtyjnë burrat dhe gratë të jetojnë beqarë dhe të mos duan as të nisin një histori dashurie? Këtu janë shkaqet më të zakonshme: -nevoja për t’u fokusuar në qëllimet e veta profesionale në kurriz të dashurisë, e cila shpesh shihet si një shpërqendrim -vullneti për t’u rritur si person dhe për të riafirmuar nevojat personale dëshira për të bërë gjëra vetë për të provuar veten -një dëshirë shumë e fortë për autonomi -pamundësia për të jetuar një marrëdhënie të ekuilibruar dhe të qetë me partnerin prirja për vetminë. Në këtë rast, ju preferoni të jeni vetëm në vend që të jetoni një marrëdhënie -fasadash me dikë që nuk jeni vërtet të dashuruar SI T’I PËRGJIGJENI KRITIKAVE Nëse edhe ju e përcaktoni veten “single sipas zgjedhjes” dhe jeni plotësisht të kënaqur me jetën tuaj, mund të ndodhë që të merrni kritika nga ata që nuk e miratojnë këtë lloj vendimi. Në këtë rast, është e rëndësishme që të mos keni frikë nga gjykimi i të tjerëve dhe të përgjigjeni me ton duke përsëritur se jeni të kënaqur me jetën tuaj. Nga ana tjetër, është po aq e rëndësishme të mos fosilizosh zgjedhjet e dikujt dhe të qëndrosh fleksibël. Të mbash hapur një dritë dashurie, në fakt, ndihmon të mos ngrihen mure emocionale që mund të rezultojnë, në afat të gjatë, shumë të vështira për t’u prishur. Burimi: alfemminile.com

Si të tërhiqni njerëzit e duhur në jetën tuaj ...Aftësia për të tërhequr njerëzit e duhur do t’ju lejojë të keni marrëdhënie të thella dhe domethënëse që të gjithë dëshirojmë. Lidhja me të tjerët në një mënyrë që nxit marrëdhënie të vërteta që në fillim është një aftësi që mund të mësohet dhe është shumë më e thjeshtë nga sa mendoni. BËHU VETVETJA Bëhu vetvetja. E di, e di që tingëllon e çuditshme, por rri me mua, të premtoj se po gërmoj më thellë. Jini në thelb vetvetja në çdo dhomë. Jini pa falje, pavarësisht se kush është përreth, por veçanërisht në mjedise me njerëz të rinj dhe me potencialin për të krijuar lidhje të reja. Mos e nënvlerësoni atë që jeni. Mos u përpiqni të jeni një version më i vogël i vetes. ÇARMATOS VETEN E di që asnjë nuk i pëlqen të jetë i pambrojtur. Por nëse vërtet dëshironi të krijoni një lidhje, në miqësi apo në mënyrë romantike, dikush duhet të bëjë lëvizjen dhe të thyejë akullin. Hiq mburojën. Kjo nuk duhet të jetë diçka super personale dhe intime. Por dikush duhet të hapet sepse sapo të hapet, kjo i jep dije tjetër personit

që është në rregull të bëjë të njëjtën gjë. HIQNI DORË NGA MARRËDHËNIET E KOTA Hiqni dorë nga mediokriteti kur bëhet fjalë për atë me kë e rrethoni veten. Kjo duket si të lësh të lirë njerëzit që nuk të vënë kurrë në plan të parë. Njerëz që ju bëjnë të ndiheni sikur nuk mund të flisni lirshëm rreth tyre, dhe njerëz që vazhdimisht gjykojnë të tjerët, për të përmendur disa. SUPOZONI SE NJERËZIT JANË TË MIRË Unë kam një postim të tërë në blog për këtë temë. Është diçka për të cilën ndihem kaq fort sepse ndryshoi rrënjësisht mënyrën se si i shikoj të tjerët dhe veten time. Nëse nuk e keni bërë tashmë, merrni një sekondë për të shkuar ta lexoni këtu dhe më pas kthehuni! BESIMI USHQEN BESIMIN Ju nuk duhet të jeni një ekstrovert, por duhet të jeni të sigurt në atë që jeni. Nëse nuk jeni në thelb të sigurt, falsifikoni derisa ta bëni si të tillë. Nëse nuk besoni se jeni një person i mrekullueshëm që sjell vlerë në tryezë, atëherë pse duhet?

www.fjala.al

Suplementet e lëkurës: Ja si të

KUJDESENI për bukurinë nga brenda

G

jendja e mirëqenies së lëkurës përfaqëson plotësisht gjendjen shëndetësore të të gjithë trupit. Kjo është arsyeja pse është koha për të zgjeruar horizontet e kujdesit të lëkurës duke shtuar suplemente në rutinë, në mënyrë që të ruani ekuilibrin dhe të luftoni plakjen dhe dëmtimet e shkaktuara nga stresi dhe ndotja. SUPLEMENTET E LËKURËS: ÇFARË JANË? Këto nuk janë ilaçe, por lëndë ushqyese që mund të plotësojnë çdo mangësi në dietë. Edhe pse nuk janë zëvendësues për një dietë të larmishme, suplementet mund të plotësojnë disa mangësi të vogla dhe, mbi të gjitha, të kontribuojnë në ruajtjen e shëndetit. Në veçanti, lidhja më e drejtpërdrejtë është ajo midis lëkurës dhe zorrëve. Në fakt, tretja e saktë të lejon të përvetësosh lëndët ushqyese të nevojshme për lëkurën dhe mbi të gjitha të veprosh në mekanizmat bazë të trupit të njeriut. Në këtë mënyrë, mund të ruhet ekuilibri, por edhe t’i sigurohet lëkurës mjetet për të luftuar radikalet e lira, ndotjen dhe rrezet UV. PSE TË MERRNI SUPLEMENTET PËR LËKURËN Të kombinuara me një dietë të larmishme dhe të ekuilibruar, suplementet janë një burim i vlefshëm i lëndëve ushqyese. Një mburojë e vërtetë kundër plakjes, por edhe një ndihmë e jashtëzakonshme kundër problemeve të ndryshme të lëkurës si rosacea, aknet dhe lëkurë të ndjeshme, duke mbajtur të paprekur ekuilibrin e trupit. Një pastrim i vërtetë nga brenda: duke vepruar në florën bakteriale, në fakt, ndihmon në përforcimin e efekteve të një diete të shëndetshme, si dhe shmangien e shpërthimeve dhe acarimit. Pa dyshim, efektet më të dukshme të përdorimit

E PREMTE 7 TETOR 2022

TREND

ONLINE 24 ORË

Rëndësia e amvisave: “Po të ndalonin, do të ndalonte edhe bota”

P ...integrimi i magnezit dhe kaliumit është një ndihmë e shkëlqyer për të gjithë organizmin, për të rifituar energjinë, për të luftuar lodhjen dhe për të rifituar shkëlqimin...

të suplementeve janë në plakje: disa komponentë, në fakt, janë antioksidantë dhe antiinflamatorë, prandaj të përshtatshëm për ngadalësimin e procesit të plakjes dhe kundër stresit oksidativ. SUPLEMENTET E LËKURËS: CILAT TË MERRNI? Vitaminat dhe komponimet specifike për lëkurën – dhe problemet e saj – janë sigurisht një zgjidhje e shkëlqyer për kujdesin e fytyrës. Si dhe kolagjenit, acidit hialuronik dhe probiotikëve. Nga ana tjetër, megjithatë, nuk duhet të kufizojmë veten në të menduarit se e vetmja mënyrë për të përfituar nga efektet e një suplementi në lëkurë është të zgjedhim përbërës të dedikuar për lëkurën, të njëjtët që mund të gjenden në një krem ose një krem serum. Për shembull, integrimi i magnezit dhe kaliumit është një ndihmë e shkëlqyer për të gjithë organizmin, për të rifituar energjinë, për të luftuar lodhjen dhe për të rifituar shkëlqimin. Në mënyrë të ngjashme, përmirësimi i tretjes ose gjumit mund të ketë pasoja të rëndësishme në lëkurë, e cila do të jetë më e relaksuar dhe më e shkëlqyeshme. Ekziston një rregull i thjeshtë: mirëqenia e fytyrës dhe e lëkurës janë të lidhura me atë të të gjithë organizmit. Burimi; beauty.thewom.it

11

a pushime, pa pagesa dhe të nënvlerësuara: megjithatë amvisat janë thelbësore. Kjo shpjegon pse po të hynin në grevë vetëm një ditë, atë ditë bota do të ndalonte!

LUM JU, NUK KENI PSE TË PUNONI: POR ËSHTË GËNJESHTËR Nëse konsultohesh me fjalorin, fjala “shtëpiake” lexon “Grua që pret në shtëpi për të bërë punët e shtëpisë dhe nuk ka asnjë profesion tjetër”. Ju nuk keni asnjë profesion “tjetër”: a do të thotë kjo që të kujdesesh për punët e shtëpisë është një profesion? Po. Një profesion që është rezultat i zgjedhjeve ose rrethanave që e detyrojnë njeriun për të bërë një zgjedhje të tillë, i cili nuk ka orare të tjera përveç atyre të përcaktuara, nëse vendoset, nga personi që e kryen atë. Dhe brenda një familjeje, ndoshta të madhe, është e vështirë t’i shpëtosh rolit të kujdestarit të punëve të shtëpisë: oraret janë të ndërthurura, të gjitha detyrat bashkohen me njëra-tjetrën, kërkesat gjithashtu. Dhe si thua jo? Sidomos sepse është një pikëpamje e zakonshme që ata që qëndrojnë në shtëpi nuk punojnë: shprehja “në rregull, ke qenë gjithë ditën në shtëpi” Prelud i kërkesës së shumëfishtë sepse nënkupton që ata që qëndrojnë në shtëpi nuk kanë punuar dhe luftoi si njerëzit e tjerë që në vend të kësaj shkojnë për të punuar jashtë shtëpisë. Ndoshta më pak, ndoshta me kohë fikse përtej të cilave nuk ka asnjë mënyrë për të qenë në dispozicion. NJË PUNË “E RREZIKSHME” ME “RËNDËSI EKONOMIKE PËR KOMUNITETIN” Punët e shtëpisë (kujdesi për shtëpinë dhe nevojat e atyre që jetojnë) janë pjesë e parimit të solidaritetit familjar dhe nuk gëzojnë mbrojtjen që ligji i punës njeh për asnjë profesion tjetër. Është një pengesë në sistem: mbrojtjet aktivizohen vetëm kur gjendet një pozicion vartës i punëtorit. Mungesa e këtij specifikimi (që është amvise nuk ka epror) të njëjtat garanci që gëzojnë punëtorët e tjerë nuk aktivizohen. Megjithatë, pavarësisht nga gjinia e atyre që kryejnë punën, ajo e amvises (apo amvisës) është rikthyer shprehimisht në mbrojtje. BURRA FAMILJARË QË PRETENDOJNË BARAZI GJINORE Prandaj, në vitin 2019, përpara trazirave të përgjithshme për shkak të bllokimeve, Istat regjistroi 100,000 pajisje shtëpiake për meshkuj në të gjithë Italinë. Dhe ekziston gjithashtu një shoqatë kombëtare, shoqata “burra shtëpiake”, e cila u krijua për t’u ofruar burrave një mundësi të dyfishtë: të kujdesen për dimensionin e brendshëm të identitetit të tyre mashkullor, të kujdesen për dimensionin e brendshëm të shtëpisë së tyre, të rizbulojnë rolin si partner që dëshiron të jetë i dobishëm dhe bashkëpunues. Shoqata punon për të siguruar që burri të ndajë përgjegjësitë e shtëpisë me anëtarët e tjerë të familjes dhe që burri të rikuperojë dhe të rizbulojë hapësirën e tij shtëpiake. “Dimensioni i shtëpisë”, thonë themeluesit, “është një mënyrë e të qenurit që i përket çdo mashkulli: edhe drejtuesit, punëtorët, punonjësit, sportistët janë amvise, duke kryer çdo punë shtëpiake brenda shtëpisë dhe duke investuar vëmendje e energji në kujdes. e fëmijëve të tyre. Kjo është një pjesë e vetvetes që e ndihmon njeriun të përvetësojë plotësinë e identitetit të vet”. Burimi: alfemminile.com

12

E PREMTE 7 TETOR 2022

A

dyshoni se jeni duke u manipuluar në vendin tuaj të punës? Dëshironi të kuptoni nëse është vërtet kështu, të njihni manipuluesin dhe të gjeni një mënyrë për të mbrojtur veten? Zbuloni se si ta bëni atë në këtë artikull

e dikujt, prandaj qëndrimet tipike të manipuluesit janë ato të dikujt që në fillim përpiqet të afrohet sa më shumë dhe të kënaqet me viktimën. në mënyrë delikate levave në lidhjen që është krijuar, për të sjellë të manipuluar të bëhet një mjet për të arritur qëllimet e dikujt.

MANIPULIMI, NJË QËNDRIM I NATYRSHËM NË NATYRËN NJERËZORE Nëse çdo herë, kur dëgjon termin ‘manipulim’, të vjen ndërmend diçka djallëzore dhe e rafinuar mizorisht, je pak nga rruga. Manipulimi, në fakt, shpesh merr formën e një sërë qëndrimesh mjaft të zakonshme, të cilat kanë si element themelor përdorimin e marrëdhënies me një person tjetër në mënyrë të favorshme dhe të përgjegjshme ndaj interesave të veta. Diçka që, edhe nëse është keq të mendosh kështu, të paktën një herë në jetën tonë të gjithë e bëjmë, kryesisht në mënyrë të pandërgjegjshme.

MANIPULUESI JU PREMTON SHPRESË PËR TË NESËRMEN DHE JU HEQ KËNAQËSINË SOT Prandaj, manipulimi në vendin e punës mund të fillojë me veprime të vogla që fillimisht mund të kalojnë pa u vënë re. Ajo që me të vërtetë duhet t’ju paralajmërojë janë mënyrat në të cilat kërkohen këto favore shtesë dhe, mbi të gjitha, ajo që manipuluesi ju bën të imagjinoni si një pritshmëri në të ardhmen, si pasojë e disponueshmërisë suaj. Të gjitha manipulimet lidhen me pasiguritë e thella të personit të manipuluar, me dëshirën e tij për t’u njohur si ‘i denjë’ për dashuri ose, në rastin e marrëdhënies së punës, për vlerësim dhe admirim.

KARAKTERISTIKAT E MANIPULIMIT NË VENDIN E PUNËS Qëndrimi i shefit tuaj ose një kolegu ju duket shtypës dhe i padrejtë, por si ta kuptoni nëse në të vërtetë jeni duke u manipuluar prej tyre? Për ta kuptuar këtë, fillimisht duhet të dimë se manipulimi nënkupton një marrëdhënie dyshe. Në mënyrë që planet e manipuluesit të bëhen realitet, nevojitet që një i manipuluar të bjerë në rrjetin e tij dhe të ndërveprojë me të. Qëllimi i manipulimit është gjithmonë përdorimi i një marrëdhënieje njerëzore në avantazhin

ONLINE 24 ORË

Manipulimi në punë: Si ta njohësh atë dhe të vetëmbrohesh

THYEJ ZINXHIRIN Siç u përmend, arsyet pse ne e gjejmë veten herë pas here të mbërthyer në marrëdhënie manipuluese, në punë si në jetë, shpesh zhyten në një pjesë të pasigurisë sonë. Ne nisemi nga kjo, sepse mund të veprojmë gjithmonë me veten tonë, por sigurisht nuk harrojmë se i manipuluari është gjithmonë viktima dhe ajo që duhet ndalur sa më parë është manipuluesi. Burimi: alfemminile.com

Largohuni nga lidhjet që ju mbajnë të mbërthyer

N

dodh të kemi ndjesinë e lëvizjes me vështirësi, sikur të na bllokonin fijet e padukshme. Ndonjëherë zgjat aq shumë sa që lind depresioni dhe një ndjenjë e pashmangshmërisë. Në këto raste ne jemi pothuajse gjithmonë të burgosur në marrëdhënie që na bëjnë të ndihemi keq: në çift, në familje, me miqtë apo në punë. Nuk jemi gjithmonë të vetëdijshëm për këtë, sepse mund të jetë një burg mendor: të bëjmë atë që duam, na bën të ndihemi fajtorë, sikur po tradhtojmë pritshmëritë e një prindi të rreptë. Rruga drejt lumturisë është prerja e drurëve, marrëdhëniet që tani

www.fjala.al

TREND

kanë vdekur, të cilat i mbajmë vetëm nga zakoni, që të mos ndihemi vetëm,

nga frika e pasojave që janë më shumë imagjinare sesa reale. Por si të kuptoni se cilat marrëdhënie janë të dëmshme dhe cilat janë vetëm në një moment ngërçi? Është e thjeshtë: përpiquni të imagjinoni veten pas pesë vjetësh. Nëse duke ju parë ende në atë vend pune, ose duke dalë me miqtë njësoj, ose duke pasur të njëjtat grindje me partnerin tuaj, ju bën të ndjeni një barrë të padurueshme mbi supet ose zemrën tuaj, kjo do të thotë se ajo marrëdhënie tani ka marrë fund. Mos insistoni, është koha për të ecur përpara. Burimi: riza.it

A e dini kur plaket metabolizmi? Përgjigja do t’ju habisë uk janë të pakta rastet konsiderojmë N si fajtore për numrin e shtuar në peshore ngadalësimin e metabolizmit

dhe jo pjatën me spageti që hëngrëm, asgotat e alkoolit që shijuam një natë më parë me shoqërinë tonë. Megjithatë, ky besim, sipas të dhënave të kërkimeve të fundit, është i gabuar, pasi metabolizmi ynë nuk ndryshon nga mosha 20 deri në moshën 60-vjeçare. Studimi në shkallë të gjerë u bazua në të dhënat nga më shumë se 6,400 pjesëmarrës të të gjitha moshave, nga foshnjëria deri në moshën 95 vjeç, duke kombinuar prova nga 40 vjet kërkime. Procesi i metabolizmit ndodh kur trupi ynë zbërthen ushqimin dhe e kthen atë në energji. Pra, sipas gjetjeve të hulumtimit të fundit, ky proces me të vërtetë po ndryshon, por jo në mënyrën se si kemi menduar deri më tani. Studiuesit mendonin se metabolizmi ynë ngadalësohet kur mbushim moshën 40 ose edhe 30

vjeç dhe se burrat kanë një metabolizëm më të shpejtë në krahasim me gratë. POR PSE SHTOJMË KILOGRAMË NGA MOSHA 40 VJEÇ E SIPËR? Shpesh gabojmë duke ia atribuar shtimin në peshë metabolizmit të ngadaltë, por në realitet duhet të kemi parasysh faktorë të tjerë që ndikojnë si zakonet tona. A stërviteni më rrallë dhe lëvizni më pak ndërsa punoni më shumë dhe flini më pak? Përveç kësaj, nuk duhet të injoroni disa probleme shëndetësore që mund të kenë lindur si diabeti i tipit 2, hipotiroidizmi dhe sindroma e vezores policistike. Faktorë të tjerë që kontribuojnë në shtimin e peshës janë gjumi i shqetësuar, stresi dhe medikamentet. Përsa i përket femrave, ato janë seksi “më i dobët” në shtimin e peshës, pasi rëndohen më shumë nga lindjet e përsëritura. Përveç kësaj, menopauza është një kohë ndryshimi për gratë që mund të reflektohet në peshë.

KËSHILLA

Lojërat në çift mund të forcojnë edhe më shumë marrëdhënien tuaj

F

atkeqësisht, të kalosh shumë kohë së bashku nuk do të thotë të ndash kohë cilësore. Ndonjëherë jemi ulur afër dhe nuk flasim me njëri-tjetrin, secili i fiksuar në pajisjen e tij dixhitale ose i magjepsur para televizorit. Pra, çfarë të bëni? GJUETIA E THESARIT. Dilni me një gjueti thesari me temë që mund të luhet brenda ose jashtë. Mundësitë janë të pafundme me të gjitha temat që mund të imagjinoni, duke përfshirë gjëegjëza, shënime dashurie, kujtime të preferuara dhe më shumë. KUBE AKULLI. Kjo është një lojë për njerëzit më të orientuar seksualisht. Merrni një tas me kube akulli dhe kuptoni se sa kohë partneri juaj mund të tolerojë akullin në pjesë të ndryshme të trupit. KONTAKTI ME SY. Është një aktivitet i mrekullueshëm të ri-angazhoheni me njëri-tjetrin nëse jeni ndjerë të shkëputur. Për të luajtur, uluni në një pozicion të rehatshëm dhe përballuni me partnerin tuaj. Shikoni në sytë tuaj për 15 minuta dhe ndjeni energjinë. Lërini çdo ndjenjë të dominojë situatën. LOJË ME PYETJE. Ju mund të mendoni se dini gjithçka për partnerin tuaj, por ka shumë mundësi që mund të mësoni akoma shumë. Shkruani 20 pyetje që dëshironi t’ju bëjë partneri juaj, më pas ndërroni listat. E VËRTETA APO GUXIMI. Ju gjithashtu mund ta gjeni këtë lojë në një version “tabelë”. Për të luajtur, thjesht grumbulloni blloqet dhe i hiqni me radhë. Çdo pjesë që nxirrni ka një të vërtetë të ndezur ose një sfidë argëtuese.

www.fjala.al

ONLINE 24 ORË

DOSSIER

E PREMTE 7 TETOR 2022

13

Në Ditën Botërore të Mësuesve, ne rishikojmë historinë e

Maria

MONTESSORI Në Ditën Botërore të Mësuesit, e cila bie çdo 5 tetor që nga viti 1994, ne rishikojmë historinë e Maria Montessori, pedagoges italiane par excellence.

L

arry Page dhe Sergey Brin, dy themeluesit e Google, kanë një sekret. Ata e zbuluan atë gjatë një transmetimi shumë të njohur televiziv amerikan. Suksesi i tyre varet mbi të gjitha nga shkolla që kanë ndjekur së bashku si fëmijë: Montessori. Sepse aty mësuan të ishin autonome, të vetë-motivoheshin dhe mundën të ndiqnin interesat e tyre personale në liri të plotë. Jeff Bezos, magjistari i logjistikës dhe themeluesi i Amazon, gjithashtu ka një prejardhje solide Montessori. Prandaj, në Ditën Botërore të Mësuesit, le të hedhim një vështrim më të afërt se çfarë konsistojnë njohuritë e çmuara të Maria Montessori në metodën e mësimdhënies, të cilat janë ende të vlefshme sot. POTENCIALET E MË TË DOBËTVE Gjithçka filloi më 6 janar 1907, kur Maria Montessori, mjeke dhe psikiatre, hapi Shtëpinë e parë të Fëmijëve në lagjen shumë të varfër San Lorenzo të Romës, pranë varrezave Verano. Një lagje ku njerëzit e mirë vetëm vdisnin. Para asaj dite, Dr. Montessori, një nga tre gratë e para të diplomuara në mjekësi (1896) që nga lindja e Italisë, kishte eksperimentuar tashmë me një metodë të re edukimi me pacientët e vegjël në azilin në Romë, në atë kohë të përcaktuar si “ i dëmtuar mendor” ose furi. Pikërisht me to kishte përdorur material didaktik të ndërtuar për stimulimin ndijor: figura të ndërlidhura, shkronja të gdhendura, blloqe të renditura nga më të hollat ​​tek më të trasha. “Duke eksperimentuar tetë ose nëntë orë në ditë me rreth pesëdhjetë fëmijë, ai zbuloi se edhe ata mund të mësonin, duke bërë dhe duke lëvizur. Se shqisat ishin një derë e hapur për inteligjencën e tyre”, shpjegon Paola Trabalzini, profesoreshë e edukimit dhe trajnimit në Universitetin La Sapienza të Romës. “Dhe kur nxënësit e tij u paraqitën në provime me nxënës” normalë, ata kishin rezultate të ngjashme ose të barabarta me të tjerët. Si mund të ndodhte kjo? Shkencëtari mendoi se ndoshta fëmijët e shkollave “normale” nuk po merrnin stimujt e duhur ». SHKOLLA EKSPERIMENTALE Mundësia për eksperimentin e ri, ai që do të bëhet i famshëm në të gjithë botën, u krijua në vitin 1907. Kur Instituti Romak i Beni Stabili i kërkoi Maria Montessorit të organizonte shkollën e fëmijëve brenda shtëpisë në via dei Marsi 58, nga pak e rinovuar. dhe jepet me qira me çmime “të drejta”. Ishte një çështje që të largoheshin nga rruga fëmijët nga tre

deri në shtatë vjeç nga këto familje të varfra, në të cilat shpesh punonin të dy prindërit. Kështu, në katin e parë të ndërtesës lindi Shtëpia e parë e Fëmijëve, e hapur nga ora nëntë e mëngjesit deri në shtatë të mbrëmjes, të cilën Montessori e mobiloi menjëherë me tavolina e ndenjëse të madhësisë së fëmijës dhe me materialin e veçantë mësimor që kishte përdorur me Fëmijët e vegjël “të dëmtuar mendor”. Aty, në terren po lindte metoda Montessori, ajo që ndiqet ende në mijëra shkolla në mbarë botën. PËRSHTATUR PËR FËMIJË Në klasat e shkollave Montessori, përveç pranisë së tavolinave, ulëseve dhe dorezave të ulëta (tani “marka” e metodës Montessori), nuk kishte poste profesorësh dhe mësuesit qëndronin pranë fëmijëve, në këmbë apo ulur. Fëmijët punonin vetëm ose në grupe të vogla. Dhe të gjithë zgjodhën në mënyrë të pavarur se çfarë të bënin dhe për sa kohë. Edhe sot është kështu: në klasa ka nga ata që numërojnë me zinxhirin e njëqind e njëmijëve (një gjarpër i përbërë nga një mijë rruaza), ata që numërojnë në vend të kësaj duke përdorur bankën e njësive, dhjetëshe dhe qindra ose ankandet numerike kuqeblu që bëjnë “zbulimin” e sasive nga 1 deri në 10, ka nga ata që shkruajnë me shkronja të vetme në një cohë jeshile dhe nga ata që pak më të mëdhenj, kompozojnë shumëkëndësha duke bashkuar trekëndëshat që quhen “ndërtues”. Këtu ju mësoni të lexoni, shkruani dhe numëroni përmes përvojës shqisore: abstrakti vjen nga konkreti, falë përdorimit të materialeve të zhvilluara në terren nga Montessori në Shtëpitë e Fëmijëve (përveç atij të San Lorenzo-s pas vitit 1907 ata lindën të tjerë në Romë, një në Milano dhe të tjerë në Agro Pontino-n e saporikuperuar dhe në Jug). Kulla e madhe me kubikë që përdoret edhe sot, p.sh., është rozë sepse fëmijët kishin treguar se kullës së asaj ngjyre i afroheshin me më shumë kureshtje.

shkopin ose rripin, për të ndëshkuar fëmijët dërgoheshin pas dërrasës së zezë, në një cep ose në dollapët e errët. dhe më të mirët u shpërblyen me rozeta dhe medalje. Pra, stolat përbëheshin nga një bllok i vetëm i fiksuar në tokë. Përveç mobiljeve të bëra me porosi për fëmijë!

NJE SHKOLLE PA VOTA Nuk kishte betime, shpërblime apo ndëshkime: kjo ishte një shtyllë tjetër e metodës Montessori, e cila edhe sot në fillim i huton disa prindër. Fëmija nuk korrigjohet me fjalë, i jepet koha dhe mundësia të kontrollojë vetë nëse gabon. Mund të imagjinohet vetëm se çfarë mund të nënkuptojnë ide të ngjashme në vitet e para të shekullit të kaluar, kur në shkollë ato përdoreshin si metoda korrigjuese, goditjet me

KUNDËRRRYMË Metoda Montessori nuk u pëlqye nga të gjitha regjimet: aq sa gjatë fashizmit Dr. Montessori zgjodhi të largohej nga Italia. Sistemi i ri arsimor në fakt kishte tashmë famë ndërkombëtare. falë edhe botimit të Metoda e pedagogjisë shkencore e aplikuar në edukimin e foshnjave në shtëpitë e fëmijëve (1909). Në një nga zjarret e shumta të librave të Gjermanisë naziste, si shkrimet dhe imazhi i tij u dogjën në

Në klasat e shkollave Montessori, përveç pranisë së tavolinave, ulëseve dhe dorezave të ulëta (tani “marka” e metodës Montessori), nuk kishte poste profesorësh dhe mësuesit qëndronin pranë fëmijëve, në këmbë apo ulur

sheshe. Ishte viti 1933 dhe Rajhu i Tretë ishte në rritje. “Intuita shumë e fortë dhe absolutisht aktuale e Maria Montessorit ishte të vinte fëmijën në qendër. Pedagogjia e tij shkencore, herë pas here, është një organizatë arsimore me kërkesën dhe masën e fëmijës”, shpjegon Cinzia Vodret, mësuese dhe trajnere Montessori. “Nuk është ai që duhet të përshtatet me mjedisin dhe mësuesin, por e kundërta. Metoda është metodë e fëmijës dhe e ndërtuar mbi çdo nxënës individual. Ne nuk kemi standarde dhe nuk propozojmë të njëjtat faza. Fëmijët nuk janë enë boshe për t’u mbushur dhe mundësitë zhvillohen vetëm nëse mjedisi e lejon, por në fillim të shekullit të kaluar ishte një koncept i ri, përçarës”. Sipas zbulimeve të shkencëtarit të madh (i cili vdiq në Holandë në 1952 pasi jetoi në Barcelonë, Indi dhe pasi udhëtoi në Evropë dhe Amerikë), ka potenciale të papritura dhe absolutisht individuale tek fëmijët që mësuesit kanë për detyrë t’i nxisin. . PEDAGOG CEPI Tashmë fama e “çlirimtares së fëmijëve” dhe e shkollave të saj është më e madhe jashtë se brenda vendit. Shkencëtarja e vlerësuar nga gjigantët e psikologjisë si Sigmund Freud dhe Jean Piaget, e quajtur neuropsikiatër fëmijësh në të gjitha aspektet nga një pediatër i famshëm si Giovanni Bollea, gruaja që gjithashtu mori një nominim për Çmimin Nobel për Paqen ka qenë ... në xhepa për vite të tëra. të gjithë ne: nga viti 1990 deri në futjen e euros në mijëra liretat shumë të zakonshme ishte fytyra e tij. Dhe në anën e pasme të shënimit qëndronin dy fëmijë të fillimit të shekullit të njëzetë në një studim të zellshëm, të cilin ajo dukej se po i vëzhgonte. Burimi: focus.it/ Pëtgtiti për botim: L.Veizi

14

E PREMTE 7 TETOR 2022

SHKENCË

www.fjala.al

ONLINE 24 ORË

Carolyn R. Bertozzi, Morten Meldal dhe K. Barry Sharpless fituan Çmimin Nobel për Kimi 2022 për zbulimin e formave të reja funksionale të kimisë.

Ç

mimi Nobel për Kimi 2022 shkon për Carolyn R. Bertozzi, Morten Meldal dhe K. Barry Sharpless «për zhvillimin e kimisë së klikimit dhe kimisë bioortogonale». Pavarësisht kushteve disi komplekse, çmimi Nobel i këtij viti jep metodologji që lehtësojnë proceset e vështira. Barry Sharpless (Scripps Research, La Jolla, Kaliforni) dhe Morten Meldal (Universiteti i Kopenhagës, Danimarkë) hodhën themelet për një formë të kimisë funksionale - kiminë e klikimit, në të cilën blloqet bazë të ndërtimit të molekulave ato këputen së bashku shpejt dhe me efikasitet. Carolyn Bertozzi (Universiteti Stanford, Kaliforni) e ka çuar kiminë e klikimeve në një dimension të ri duke filluar ta përdorë atë në organizmat e gjallë. NJË IDEAL I RI I KIMISË Kimistët janë shtyrë prej kohësh nga dëshira për të ndërtuar molekula gjithnjë e më komplekse, për shembull duke rikrijuar artificialisht molekula natyrore me veti medicinale. Procese të admirueshme që kanë çuar në ndërtime molekulare të rafinuara, por në të njëjtën kohë shumë të gjata, të përdredhura dhe të shtrenjta sepse përbëhen nga shumë hapa, secili prej të cilëve mund të krijojë nënprodukte të panevojshme dhe të padëshiruara, të cilat duhen hequr përpara se të vazhdojë puna. Çmimi Nobel 2022 në Kimi ka të bëjë me përpjekjen e kundërt - të punojë shpejt dhe lehtë duke shkuar drejt e në pikën dhe pa gjeneruar reagime dhe nënprodukte të panevojshme. Le të mbizotërojë thjeshtësia dhe funksionaliteti. KONTRIBUTI I SECILIT Barry Sharpless ishte i pari që kuptoi mundësinë e ndërtimit të molekulave komplekse duke bashkuar me shpejtësi blloqe më të vogla dhe shpiku termin click chemistry në 2001. Për Sharpless ky është çmimi i dytë Nobel në Kimi: i pari është në 2001, “ për punën e tij mbi reaksionet e oksidimit të aktivizuara nga kataliza kirale». Menjëherë pas kësaj, Morten Meldal dhe Barry Sharpless erdhën në mënyrë të pavarur për të paraqitur flamurin e këtij lloji të kimisë, cikloaddicionin azid-alkin të katalizuar nga bakri, një reaksion kimik efikas dhe elegant që ka shumë aplikime dhe përdoret në zhvillimin e ilaçeve, në hartimin e ADN-së. dhe për të krijuar materiale me veti të veçanta. Carolyn Bertozzi e çoi kiminë e shpejtë në një nivel tjetër. Në një përpjekje për të hartuar biomolekulat e rëndësishme dhe të pakapshme që gjenden në sipërfaqen e qelizave, glikanet, ai zhvilloi reaksione kimike të klikimeve që funksionojnë në organizmat e gjallë. Quhen reaksione bioortogonale, të cilat ndodhin pa prishur kiminë normale të qelizave. Sot këto reaksione për-

Fituesit e Çmimit

NOBEL

në Kimi 2022 doren në të gjithë botën për të eksploruar qelizat dhe monitoruar proceset biologjike; ato janë përdorur për të përmirësuar terapitë e kancerit dhe për të zhvilluar barna më të synuara që tani janë duke u testuar. Kimia e klikimit dhe kimia bioortogonale e kanë sjellë kiminë në një epokë të re, atë të funksionalizmit, në të cilën kjo degë e shkencës është vërtet në shërbim të njerëzimit. LE TË MOS TA KOMPLIKOJMË JETËN TUAJ E gjitha filloi me intuitën e Sharpless, i cili në vitin 2001, në një revistë shkencore, mbrojti një qasje të re, më minimaliste ndaj kimisë. Shkencëtari ishte i bindur se ishte koha për të ndaluar përpjekjet për të bërë kopje të sakta të molekulave që formohen lehtësisht në natyrë, por që janë shumë të vështira për t’u marrë në një shkallë të gjerë në laborator. Edhe nëse nuk është gjithmonë e mundur të krijohen molekula që imitojnë në të gjitha aspektet ato që gjenden në natyrë, megjithatë është e mundur të përpiqemi të prodhojmë

të tjera që kanë të njëjtat funksione dhe që në të njëjtën kohë janë lehtësisht të zbatueshme në shkallë industriale. KËRKESAT THEMELORE Sharpless rendit disa kritere me të cilat duhet të përmbushin reaksionet kimike në mënyrë që të përkufizohen si klikime kimike: për shembull, ato duhet të jenë modulare dhe të gjithanshme, të japin rendimente shumë të larta, të çojnë në produkte fiziologjikisht të qëndrueshme, të zhvillohen në prani të oksigjenit dhe ujit, i cili është një tretës i gjithëpranishëm në natyrë. , ekonomik dhe miqësor ndaj mjedisit. Ka disa që i plotësojnë këto kritere, por asnjë nuk është aq efikas sa cikloaddicioni azid-alkin i katalizuar nga bakri (e kundërta), i cili tani përdoret për të lidhur molekulat në një mënyrë të thjeshtë. A KE DITUR ATË ...? Nga viti 1901 deri në vitin 2021, 113 Çmime Nobel në Kimi iu dhanë 188 shkencëtarëve - në të vërtetë, 187 që kur britaniku Frederick Sanger e fitoi atë dy herë

(në 1958 për punën e tij mbi strukturën e proteinave, veçanërisht insulinës, dhe në 1980 për kontributin e tij në përcaktimi i sekuencës bazë në acidet nukleike). Fituesi më i ri deri tani ka qenë Frédéric Joliot, i cili ishte 35 vjeç kur u shpërblye me gruan e tij Irène Curie (vajza e Marie dhe Pierre) në 1935; më i moshuari ishte John B. Goodenough, i cili ishte 97 vjeç kur, në vitin 2019, iu dha çmimi për zhvillimin e baterive litium-jon. Vetëm 7 nga fituesit janë gra: ndër to dallohen Marie Curie (1911, për zbulimin dhe studimin e radiumit dhe poloniumit), vajza e saj Irène (1935, për sintezën e elementeve të rinj radioaktivë) dhe së fundmi Emmanuelle Charpentier dhe Jennifer. A. Doudna, i dhënë në vitin 2020 për zbulimin e gërshërëve molekulare CRISPR / Cas9. Duke marrë çmimin Nobel, Charpentier tha: “Gratë mund të lënë një gjurmë të rëndësishme në shkencë dhe është e rëndësishme që vajzat që duan të punojnë në kërkime ta dinë këtë. Shpresoj që kjo njohje të jetë një mesazh pozitiv dhe t’u tregojë atyre se gratë mund të kenë ndikim përmes hulumtimit që bëjnë.”

www.fjala.al

E PREMTE 7 TETOR 2022

NGJARJE E ARGËTIM

ONLINE 24 ORË

7 tetor 1849

15

Dashi

EDGAR ALLAN POE Arkitekti i rrëfimit të shkurtër modern

Edhe pse e doni shume ate qe keni ne krah atmosfera ne cift sot do jete e ftohte. Nga ana tjeter xhelozia do jete me e madhe dhe mund te lindin mosmarreveshje. Per beqaret dashurickat qe mund te lindin do jene te rrezikshme. Tregohuni te kujdesshem qe te mos keni probleme. Ne planin financiar do keni fat me shumice. Beni investimet e duhura dhe ato me te domosdoshmet.

Demi Nese jeni ne nje lidhje, do e kaloni ne planin te dyte dashurine sepse do keni gjera me te rendesishme me cfare te merreni. Kujdes sepse kjo mund te sjelle debate. Beqaret edhe sot do e kene te veshtira ta bejne per vete ate qe pelqejne. Gjithsesi mos e humbni shpresen. Financat do jene kryesisht te stabilizuar keshtu qe mund te blini ato qe keni menduar per festen e Vitit te Ri.

Binjakët Me shume se kurre do keni nevoje te verifikoni aftesine tuaj joshese sot. Gjithsesi nese jeni ne cift beni kujdes te mos i kaloni limitet sepse do perballeni me surpriza te keqija. Beqaret duke filluar qe sot do e harrojne vetmine. Nje takim interesant do ua mbushe zemren me gezim. Ne planin financiar do korrni ato qe keni mbjelle. Nese nuk jeni treguar te matur pergatituni per tronditje.

Gaforja Dashuria ne cift do jete e mbrojtur gjate kesaj dite dhe ju nuk do keni as me te voglin problem me ate qe keni ne krah. ne mbremje mund te kaloni edhe disa momente pasionante dhe emocionuese. Edhe beqaret mund ta zbulojne “thesarin” qe aq shume kane kerkuar. Si do jene financat? Qetesohuni sepse jo vetem qe nuk do kete probleme por priten edhe permiresime.

Luani

Venusi do e influencoje pozitivisht sot jeten tuaj ne cift. Do jeni me afer partnerit dhe bashkepunimi do filloje te perforcohet. Shprehini pak me teper ndjenjat. Me pak me teper besim ne vetvete edhe beqaret do e gjejne personin e shumekerkuar. Ne planin financiar mos shpenzoni me teper sesa duhet sepse do keni probleme te medha.

Virgjëresha Fale Venusit, perendeshes se dashurise, do kaloni nje dite euforike dhe te mbushur me pasion. Do kujedeni me teper qe personi ne krah te ndihet mire dhe bashkepunimi do forcohet. Beqaret do jene sensuale dhe te parrezistueshem. Do keni goxha takime keshtu qe bejini syte kater. Per sa i perket sektorit te financave duhet thene se me pak maturi do ruani stabilitetin dhe nuk do keni probleme.

Peshorja Mjedisi yjor do favorizoje nje jete sentimentale te mbushur me emocione dhe ndjenja te forta. Do nidheni mjaft mire prane atij qe dashuroni dhe do doni qe dita te mos mbaroje. Beqaret eshte me mire te qendrijne vetem sesa te nisin nje lidhje qe nuk do iu sjelle aspak emocione. Ne planin financiar situata do jete pergjithesisht e qendrueshme. Kujesuni qe kjo te mos ndryshpje.

I

konsideruar si arkitekti i rrëfimit të shkurtër modern ai vdiq në 7 tetor 1849 në moshën 40 vjeçare Krijimtaria e Edgar Allan Poe-s si një figurë kryesore në letërsinë botërore bazohet kryesisht në tregimet, poezitë dhe teoritë e tij të thella, të cilat ndikuan në formën e shkurtër, si në poezi, ashtu edhe prozë. I konsideruar si arkitekti i rrëfimit të shkurtër modern, Poe ishte gjithashtu paraardhësi kryesor i lëvizjes “arti për artin” në letërsinë evropiane të shekullit të 19-të. Në punën e tij ai demonstroi një zotërim të shkëlqyeshëm të gjuhës dhe teknikës, si dhe një imag-

jinatë origjinale. Poezia dhe tregimet e Poe-s ndikuan shumë te simbolistët francezë të fundit të shekullit të 19-të, të cilët, nga ana tjetër, ndryshuan drejtimin e letërsisë moderne. Jeta e tij nisi mes mjerimit dhe braktisjes, e mbushur me peripeci të shumta, shpeshherë i dehur dhe jo rrallëherë shëtitës, si endacak, në kërkim të një strehe. Megjithatë, kudo që shkonte, ai shkëlqente me talentin e tij. Krijimet e tij ishin mbinjerëzore. Imagjinata e tij të çonte larg, në të vërteta të pathëna më parë. Poe kishte qenë një nga poetët më të përkthyer në të gjitha vendet e

botës. Në shqipe fillimisht ai ka ardhur nëpërmjet përkthimit të Fan Nolit me dy poemat më të njohura: “Korbi” dhe “Anabel Li”. Në 3 tetor 1849 ai u gjend në një gjendje mjaft të rënduar mendore dhe fizike në rrugët e Baltimorës. U dërgua menjëhere në “Kolegjin Mjekësor në Washington” ku edhe vdiq, në 7 tetor 1849, në orën 05:00 të mëngjesit. Gjatë çasteve të agonisë, përsëriste vazhdimisht emrin “Reynolds”, edhe pse nuk dihet se kujt po i referohej. Ishte 40-vjeç kur tha fjalët e fundit: “Zot, ndihmoje shpirtin tim të mjerë!”.

NGJARJET E DATËS 7 TETOR

1571

U bë Beteja e Lepantos dhe Lidhja e Shenjtë (Spanja e Italia) shpartalluan flotën turke.

1870

Lufta Franko-Prusiane: Rrethimi i Parisit: Léon Gambetta ik nga Parisi në një ballonë me ajër të nxehtë.

1777

Lufta Revolucionare Amerikane: Amerikanët triumfuan ndaj britanikëve në Betejën e Dytë të Saratogës, e njohur edhe si Beteja e Lartësive Bemis.

1879

Gjermania dhe Austro-Hungaria nënshkruan “Twofold Covenant” (Konventën e Dyfishtë) dhe krijuan Aleancën Dypalëshe.

1828

Ekspedita e Moresë: Qyteti i Patras, Greqi, u çlirua nga forcat ndëshkuese franceze në Peleponez nën komandën e Gjeneral Maison.

1944

Lufta II Botërore: Gjatë një kryengritjeje në kampin e përqëndrimit në Birkenau hebrejtë dogjën krematoriumin.

Akrepi Ju qe jeni ne nje lidhje, do merrni bekimin e yjeve sot dhe do kaloni nje nga ditet me emocionuese. Mbajini edhe disa premtime qe i keni bere partnerit para disa kohesh ne lidhje me jeten intime. Beqaret jo vetem qe do kene takime, por priten edhe dashuri me shikim te pare. Financat do jene te paqendrueshme keshtu qe tregohuni te matur per te mos ngelur pa lek.

Shigjetari Plutoni do ndikoje negativisht sot ne jeten tuaj ne cift dhe do perballeni me probleme goxha te medha. Mosmarrveshjet do iu duken te pafundme. As beqaret nuk duhet t’iu besojne shume premtimeve qe do iu bejne disa persona te panjohur. Pa qene te sigurt mos hidhni asnje hap. Ne planin financiar eshte momenti i duhur per te bere investimet e shumeperitura.

Bricjapi

Kujdes sot ne jeten ne cift. Nese do mundoheni ta komandoni patnerin dhe te kerkoni qe ai te beje gjithcka doni ju do keni probleme te pafundme. Beqaret nga ana tjeter do kene nje dite te zakonshme dhe pa takime. Mundohuni te merreni me dicka tjeter qe te mos merziteni. Sektori i financave nuk do jete i keq megjithate po shpenzuat me shume sesa duhet do keni tronditje.

Ujori

Gjate kesaj dite ju qe jeni ne cift do ndheni te lumtur. Lereni veten sa me te lire dhe dashuroni ashtu si e ndjeni pa menduar per asgje tjeter. Nese jeni beqare prej disa kohesh, priten takime interesante. Mos u nxitoni, por ngjitini shkallet nje nga nje. Ne planin financiatr ka ardhur koha te beni pak ekonomi. Vetem keshtu do e stabilizoni buxhetin. Te gjitha mundesite do i keni.

Peshqit Do e keni shume te veshtire t’i qendroni besnik partnerit sot duke qene se nje peron joshes do iu vije rrotull. Ne fakt ketu do duket dashuria qe keni per personin ne krah. Beqaret nuk duhet ta humbin shpresen deri ne minuten e fundit. Asnjehere nuk i dihet cfare ndodh. Per shkak te disa shpenzimeve te domosdoshme por paska te tepruara financat nuk do jene te qendrueshme.

16

E PREMTE 7 TETOR 2022

REKLAMA

Cyan Magenta Yellow Black

www.fjala.al

ONLINE 24 ORË