Story Transcript
Kimya Bilimi
KİMYA BİLİMİ ÖZET a. Simya Nedir? Eski çağlarda insanlar hayatta kalmak, ihtiyaçlarını gidermek, yaşam koşullarını iyileştirmek için çevrelerindeki maddeleri anlama ve amaçları doğrultusunda kullanma arayışı içinde olmuşlardır. Eski çağ insanları;
Barınma ve korunma için metalleri işleyerek ev aletleri yaptılar.
Süslenme ve boyamada göz taşı, şap ve sülügen
gibi maddeler kullandılar. Yiyecekleri uzun süre saklamak için sofra tuzunu (NaCl) ve kükürt buharını kullandılar.
Hastalıkların tedavisinde bitkileri kullandılar.
Giyinmede hayvan deri ve kürklerini kullandılar.
Kap, çanak ve çömlek yapımında kili kullandılar.
H2SO4 Sülfürik asit (Zaç yağı)
HCl Hidroklorik asit (Tuz ruhu)
Altın (Au) Gümüş (Ag) Cıva (Hg)
CH3COOH Asetik asit (Sirke ruhu)
CaCO3 (Kireç Taşı)
HNO3 Nitrik asit (Kezzap)
Simyacıların Keşfettiği Maddeler
Simyacıların Kullandığı Bazı Yöntemler Kavurma
Damıtma
Yumuşatma Kristallendirme Süzme
İnsanoğlunun merak, ihtiyaç ve hayalleri simyayı ortaya çıkarmıştır.
Değersiz metalleri karıştırarak altın elde etme, sonsuz bir hayata ulaştıran bir su (ab-ı hayat) bulma gibi amaçlarla yapılan çalışmalara simya veya alşimi denir. Simya ile uğraşanlara simyacı ya da alşimist adı verilir.
NOT! Simya; felsefe, tıp, astroloji, kimya, fizik, biyoloji, din, ekonomi, metalurji gibi alanlarda çalışmalar barındırır.
AYDIN YAYINLARI
Özütleme
Öğütme
Çözme
Sırlama
Mayalama
c. Kimya Bilimine Katkı Sağlayan İnsanlar Empedokles
ört temel element olduğunu savunmuştur. Toprak, D su, hava ve ateş.
mpedokles’e göre tüm maddeler bu dört temel E elementin çeşitli oranlarda birleşmesiyle oluşmuştur.
Democritos Maddeler atom denilen çok küçük ve bölünemez parçacıklardan oluştuğunu savunmuştur.
b. Eski Çağlarda Keşfedilen Maddeler ◆ Alaşımlar ◆ Kağıt ◆ Kil ◆ Boyar maddeler ◆ Alkol ◆ Kireç ◆ Esans ◆ Birçok metal ◆ Kükürt ◆ Mürekkep ◆ Barut ◆ Cam Simyacılar günümüz kimyasında kullanılan bazı deney araçlarının ilk ve benzer örneklerini keşfedip kullanmışlardır. Bunlar:
Fırın (ısıtmada)
İmbik (damıtmada)
Potalar (eritmede)
Saklama kapları
Deney tüpü 8
Ebubekir Er-Razi Karıncaları damıtarak formik asit elde etmiştir. Gliserini keşfetmiştir. Alkolü antiseptik olarak tıpta kullanmıştır. Fırın, kroze gibi laboratuvar gereçlerini geliştirmiştir.
İbn-i Sina Kitab - el Şifa adlı eseri yazmıştır. Metallerin başka metallere dönüşemeyeceğini ifade etmiştir. Sınıflandırma yapmıştır.
Kimya Bilimi
a. Elementler ve Sembolleri
Yaygın Kullanılan Bileşikler ve Yaygın Adları
Tek çeşit atomlardan oluşan saf maddelere element denir. Elementler semboller ile gösterilirler. Bilinen hiçbir fiziksel veya kimyasal yöntemle kendinden daha basit maddelere ayrıştırılamazlar.
Elementin adları ve sembolleri Element Sembolü
Element Adı
Element Adı
Element Sembolü
Bileşik Formülü
Yaygın Adı
H 2O
Su
HCI
Tuz ruhu
H2SO4
Zaç yağı
HNO3
Kezzap
CH3COOH
Sirke asidi
CaCO3
Kireç taşı
NaHCO3
Yemek sodası
Hidrojen
Potasyum
K
He
Helyum
Kalsiyum
Ca
NH3
Amonyak
Li
Lityum
Krom
Cr
Ca(OH)2
Sönmüş kireç
Be
Berilyum
Mangan
Mn
NaOH
Sud kostik
B
Bor
Demir
Fe
KOH
Potas kostik
C
Karbon
Kobalt
Co
CaO
Sönmemiş kireç
N
Azot
Nikel
Ni
NaCI
Yemek tuzu
O
Oksijen
Bakır
Cu
NaCIO
Çamaşır suyu
F
Flor
Çinko
Zn
Ne
Neon
Brom
Br
Na
Sodyum
Gümüş
Ag
Mg
Magnezyum
Kalay
Sn
Al
Alüminyum
İyot
I
Si
Silisyum
Baryum
Ba
P
Fosfor
Altın
Au
S
Kükürt
Cıva
Hg
CI
Klor
Kurşun
Pb
Ar
Argon
Baryum
Ba
AYDIN YAYINLARI
H
Tahriş Edici
Patlayıcı
Yakıcı (Oksitleyici)
Toksik (Zehirli)
Korozif (Aşındırıcı)
Çevreye Zararlı
Yanıcı
Radyoaktif
b. Bileşikler ve Formülleri İki ya da daha fazla tür atomun kendi kimyasal özelliklerini kaybederek belirli oranlarda birleşmesi ile oluşan yeni ve saf maddeye bileşik denir.
Beherglas (Beher)
Bileşikler: Formül ile gösterilirler. Kendisini oluşturan taneciklerin özelliklerini göstermezler. Fiziksel yöntemlerle ayrıştırılamazlar.
Erlenmayer (Erlen)
Balon joje
Büret
Ayırma hunisi
Mezur
Isıtma veya elektroliz gibi kimyasal yöntemlerle bileşenlerine ayrışırlar. Sabit basınç altında belli erime ve kaynama noktaları vardır. Bileşiği oluşturan elementler arasında belli bir oran bulunur. 10
Deney tüpü
Beceri Temelli Yeni Nesil Sorular
3.
Bu işlemlerde kullanılabilecek malzemelerin görselleri ve adları,
Beherglas
Saat camı
Göbekli tepede kazı alanında bulunan 160 litreye kadar kapasiteye sahip kireç taşından (CaCO3) yapılmış altı kap içinde gri-siyah yapışkan haldeki kalıntı izlerinin kimyasal analizi yapılmıştır. Bu maddenin tahılın ısıtılması, öğütülmesi ve fermantasyonu sırasında ortaya çıkan kalsiyum okzalat tuzu olduğu belirlenmiştir.
Ayırma hunisi
yukarıdaki gibi olduğuna göre deneyde kullanılacak malzemeler ve kullanım amaçları ile ilgili aşağıdaki açıklamalardan hangisi yanlıştır? A) Sıvı-sıvı heterojen karışımı ayırmak için ilk olarak ayırma hunisi kullanılır. B) Buharlaşma sonucu elde edilen az miktardaki katı saat camında kurutulabilir. C) Önce ayrılan sıvı beherglasta ısıtılabilir. D) Malzemelerin kullanım sırası anlatılan işlemlere göre ayırma hunisi-saat camı-beherglas-mezür şeklindedir. E) Mezür ile kalan sıvının mililitre cinsinden yaklaşık hacmi ölçülebilir.
Bu sonuç tarihte ilk kez buğday tarımının Göbeklitepede yapıldığını ortaya koymaktadır. AYDIN YAYINLARI
Mezür
GÖBEKLİTEPE Dünyada ortaya çıkarılan ve insan eli ile inşa edilen en eski yapı olan Göbeklitepe, yaklaşık 12000 yaşında...
Yukarıda verilen gazete haberini okuyan Alp’in; I. Kalıntıdaki maddenin nitel ve nicel yönden incelenmesinde analitik kimya disiplininden yararlanılmıştır. II. Arkeoloji bilimi araştırmalarını yaparken kimya biliminden faydalanır.
4. Aşağıdaki tabloda bazı bileşiklerin yaygın adları, formülleri ve içerdikleri element çeşidi sayılarına örnekler verilmiştir.
Bileşik Formülü
Element Çeşidi Sayısı
Zaç yağı
H2SO4
3
Tuz ruhu
HCl
2
Yemek sodası
NaHCO3
4
yorumlarından hangilerini yapması doğru olur? A) Yalnız I
6.
Buna göre, aşağıda yaygın adı, formülü ve içerdiği element çeşidi sayıları verilen tabloda hangi seçenekte hata bulunmamaktadır? Bileşik Formülü
Element Çeşidi Sayısı
CH3COOH
3
B)
Sönmüş kireç
CaO
2
C)
Kireç taşı
CaCO3
5
D)
Kezzap
HNO3
5
E)
Su
H2O
3 6D
38
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
Simya döneminde keşfedilen maddeler arasında yer alan ve yaygın adı “şap” olan bileşiğin formülü KAI(SO4)2·10H2O şeklindedir.
Buna göre, şap bileşiğinin formülünde aşağıda verilen elementlerden hangisi yer almaz? A) Alüminyum
B) Kükürt
C) Oksijen
D) Kalsiyum E) Hidrojen
5E
Sirke asiti
4A
A)
B) Yalnız III
Şap simya döneminde deri ve kağıt endüstrisinde, tıpta, tekstilde ve ip boyama gibi birçok alanda kullanılmıştır.
3D
Yaygın Adı
2C
Yaygın Adı
III. Tuzlar, analitik kimyanın inceleme alanındadır.
1B
5.
Kimya laboratuvarında yapılacak bir deneyde heterojen sıvı-sıvı karışımı bileşenlerine ayrılacaktır. Önce ayrılan sıvı kaynatılarak tamamen buharlaştırılacak, kalan az miktardaki katı oda koşullarında kurutulacaktır. Kalan sıvının yaklaşık kaç mililitre olduğu belirlenecektir.
Kimyasal Uygulamalarda İş Sağlığı ve Güvenliği
UYGULAMA
6
Aşağıda verilen güvenlik işaretlerinin anlamlarını yanlarındaki boş bırakılan kısımlara yazınız.
1.
5.
..................................
2.
..................................
6.
..................................
3.
..................................
7.
..................................
4.
8.
..................................
44
..................................
..................................
Atomun Yapısı
n=3 n=2 n=1
Uyarı! Elektron
Bohr atom modeli, çok elektronlu atomların spektrumlarını açıklamada yetersiz kalmıştır.
enerji alır (absorblama)
Modern atom teorisine (bulut modeli) göre, bir atomda elektronların bulunma olasılıklarının en yüksek olduğu bölgelere orbital (elektron bulutu) denir. Modern atom teorisi, elektronun hareketini açıklaması bakımından oldukça önemlidir.
enerji yayımlar (emisyon)
Katman - Elektron Dağılımı Kuralları
Çekirdek
Elektronlar enerjisi en düşük katmandan (en iç) başlanarak yerleştirilir. Işık bir prizmadan geçirilerek, renklere ayrıldığında çizgi
Hiçbir katmandaki elektron sayısı 2n2 formülü ile belirlenen üst sınırı aşamaz. (n= Enerji düzeyi)
yapılı seriler oluşturur. Bu görüntüye spektrum adı verilir.
İlk 20 elementin atomlarında hiçbirinin son katmanında 8’den fazla elektron bulunmaz. Eldeki elektron sayısı 8’den fazla ise yeni bir katman eklenip fazlalık elektronların ikisi bu dış katmana yerleştirilir; artanlar bir iç katmana girer.
Farklı elementlerin atomları enerji alarak uyarıldıktan sonra, temel hâle geçerken o elemente özgü renklerde ışınlar yayımlar. Bu ışınlar bir prizmadan geçirilirse, atom spektrumları oluşur. Her atomun kendine özgü spektrumu var-
Bir iç katman dolmadıkça en dış katmandaki elektron sayısı 2’yi aşamaz.
dır.
Elektromanyetik Spektrum
11Na:
2–8–1
2–8–6
16S:
11Na:
AYDIN YAYINLARI
16S:
–
2e (K)
–
8e (L)
–
1e– (M)
2e (K)
8e– (L)
6e– (M)
Değerlik Elektronları Bir atomun temel hâl katman - elektron dağılımında en dış katmanında yer alan elektronlarına değerlik elektronları denir. Atomların kimyasal bağ oluşumunda rol oynayan elektronları, değerlik elektronlarıdır.
Elektromanyetik Spektrum
6C:
Elektromanyetik spektrumun insan gözü tarafından algılanabilen aralığına görünür bölge denir. Dalga boyları 400 ile 700 nm
2e–
arasındaki ışınlar görünür bölgede yer alır.
4e–
C atomunun değerlik elektron sayısı 4’tür.
Hidrojen absorbsiyon spektrumu
11Na:
Hidrojen emisyon spektrumu Hd Hc Hb
Ha (n = 3 " n = 2 geçişi)
2e–
8e–
1e–
Na atomunun değerlik elektron sayısı 1’dir. 400
Dalga boyu nm
656
700
17CI:
Bir atom hangi dalga boyuna ait ışığı soğurmuş ise, aynı dalga boyuna ait ışık yayımlar.
2e–
8e–
7e–
CI atomunun değerlik elektron sayısı 7’dir.
50
TEST 1.
Anot
14 3.
Katot
Bu test Fen Lisesi Öğrencilerine yöneliktir.
28
I. Yüzeyin elektron kaybı ya da kazancıdır. II. Maddeler arasında atom alışverişi gerçekleşir. III. Zıt yüklü cisimler birbirini çekerken, aynı yüklü cisimler birbirini iter.
Sıvı tuz
Yukarıda sürtünme ile elektriklenme olayına ait verilen ifadelerden hangileri doğrudur?
+
–
A) Yalnız I
pil
Yukarıdaki düzenek elektroliz olayına aittir.
Buna göre;
B) Yalnız III
D) I ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
4. Bilimsel yöntem, adımlar dizisidir.
I. Elektroliz deneyleri sayesinde madde ile elektrik arasındaki nicel ilişki ispatlanmıştır.
II. Elektroliz olayında elektrik enerjisi kimyasal
Bilimsel yöntem ve adımları ile ilgili aşağıda verilen açıklamalardan hangisi yanlıştır?
enerjiye dönüşür. A) Doğal yasalar doğanın gerçeklerinin kısa ve ge-
III. Elektroliz kabındaki iletken sıvı elektrolit ola-
nellikle matematiksel ifadeleridir.
rak adlandırılır.
B) Hipotez, doğal bir yasasının geçici açıklamasıdır.
yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
2.
varsayımlardır.
− −
−
+ +
+ +
Yünlü kumaş
Yünlü kumaş
Şekil − I
Şekil − II
5. • Bir maddenin ısı enerjisi almasına ................ , aldığı enerjinin bir kısmını ışıma olarak geri yaymasına ................... denir.
• Yüksek sıcaklığa kadar ısıtılan maddelerin
Yukarıda verilen şekillerde belirtildiği gibi ebonit çu-
yaydığı ışınlar prizmadan geçirildiğinde fark-
buk yünlü kumaş parçasına sürtülmektedir.
lı renkleri içeren çizgiler oluşturur. Bu çizgilere ................... adı verilir.
Bu deneyde gerçekleşen olay; I. Şimşek çakması
• Beyaz ışığın spektrumu ................... dur.
II. Yıldırım düşmesi
Yukarıdaki ifadelerde boş bırakılan yerlere aşağıda verilen kavramlardan uygun olanlar yerleş-
III. Suyun elektrolizi
E) Bilimsel bir kanun (yasa) doğruluğu kanıtlanmış
−
+ +
D) Teoriler tümden gelim yöntemi ile olayları açıklar.
−
Ebonit çubuk
sa teoriye dönüşür.
−
Ebonit çubuk
C) Bir varsayım deneysel sonuçlarla destekleniyor-
AYDIN YAYINLARI
tirilirse hangi kavram açıkta kalır?
verilenlerden hangileri ile benzerlik gösterir? A) Yalnız I
D) I ve III
B) Yalnız II
C) I ve II
E) I, II ve III
A) Absorpsiyon
B) Kesikli spektrum
C) Sürekli spektrum
D) Emisyon
E) Elektroliz 77
Periyodik Sistem
PERİYODİK SİSTEM ÖZET
KATMAN ELEKTRON DİZİLİMİ İLE GRUP VE PERİ YOT BULMA
Grupların bazılarının özel adları bilinmelidir. Bunlar; 1. grup / IA grubu
: Alkali metaller (Hidrojen hariç)
2. grup / IIA grubu
: Toprak alkali metaller
13. grup / IIIA grubu
: Toprak metalleri
14. grup / IVA grubu
: Karbon grubu
15. grup / VA grubu
: Azot grubu
16. grup / VIA grubu
: Kalkojenler (Oksijen grubu)
17. grup / VIIA grubu
: Halojenler (Tuz oluşturan)
18. grup / VIIIA grubu
: Soygaz veya asal gazlardır.
B grubu
: Geçiş metalleri
Lantanit ve aktinit serisi : İç geçiş metalleri İlk üç periyotta yalnız A grubu elementleri vardır. B grubu elementleri 4. periyotla başlar. IA
AYDIN YAYINLARI
dik sistemde IIIA grubu 13. grup, IIIB grubu 3. gruptur. Periyodik tabloda Amerikan uygulamasına göre 8 tane A, 8 tane B (VIIIB den üç tane) olmak üzere toplam 18 tane düşey sütun vardır. A grubu elementlerine ana grup (baş grup) elementleri, B grubu elementlerine geçiş elementleri (geçiş metalleri) denir.
Bir elementin periyodik cetveldeki yeri bulunurken proton sayısına bakılır. Katman sayısı, periyot numarasını verir. Son katmanındaki elektron sayısı (değerlik elektron sayısı) ise grup numarasını verir. Atomun proton sayısını kullanarak katman elektron dağılımı yapıldığında; Katman sayısı = periyot numarası Son katmandaki elektron sayısı (değerlik e– sayısı) = grup numarası eşitlikleri elde edilir. Katmanlar; n = 1, 2, 3… gibi sayılarla veya K, L, M, N gibi harflerle gösterilir. Elektronlar katmanlara en düşük enerji seviyeli 1. katman (K)’dan başlayarak sırasıyla yerleşir. – 2 (Her katmanda bulunabilecek en fazla e sayısı = 2n ) Periyodik Cetvelde Değişen Özellikler 1. Atom Yarıçapı (Hacmi): Periyodik sistemde aynı periyotta soldan sağa doğru gidildikçe atom çapı (yarıçapı) azalırken, aynı grupta yukarıdan aşağıya doğru inildikçe atom çapı artar. (Soygazlar bu genellemeye uymaz.) 2. İyonlaşma Enerjisi (İE): Gaz fazında bulunan temel hâldeki bir atomdan elektronları birer birer koparmak için gereken minimum enerjidir. İyonlaşma enerjisinin tanımına göre, 3 Gaz hâlindeki bir atomdan, bir elektron koparmak için gereken enerjiye, birinci iyonlaşma enerjisi (İE1) denir. X(g) + İE1 $ X+(g) + e – 3 Gaz hâlindeki +1 yüklü iyondan, bir elektron koparmak için gereken enerjiye, ikinci iyonlaşma enerjisi (İE2) denir. – X+(g) + İE2 $ X 2+ (g) + e Aynı periyotta iyonlaşma enerjisi: 1A < 3A < 2A < 4A < 6A < 5A < 7A < 8A şeklinde sırlanır.
1. İyonlaşma enerjisi (kj mol–1)
Modern periyodik sistemde elementler artan atom nu maralarına göre sıralanır. Periyodik sistemdeki yatay sıralara periyot denir. Periyodik sistemde 7 tane periyot vardır. Birinci periyot 2, diğer periyotlar sırası ile 8, 8, 18, 18, 32, 32 elementten oluşur. Birinci periyot dışında diğer periyotlar bir alkali metal ile başlar ve bir soygaz ile biter. 6. ve 7. periyotların 14 er elementi periyodik sistemin alt kısmında yer almakta olup bunlara sırasıyla lantanitler ve aktinitler denir. Benzer dış katman elektron dizilimine sahip olduğu için benzer fiziksel ve kimyasal özelliklere sahip olan elementlerin bulunduğu dikey sütunlara grup denir. Gruplar iki şekilde adlandırılır. Birincisi Amerikan uygulaması olan A, B harfleri ve rakam ile adlandırma, diğeri ise IUPAC ın (International Union of Pure and Applied Chemistry) önerdiği 1 den 18 e kadar numaraların olduğu adlandırmadır. Örneğin, periyo-
2500
He
2. Periyot 3. Periyot
2000
Ne
1000
Ar
F
1500
4. Periyot
N H
500
Be B Li
P
O
Cl S
C Mg
Si
Na Al
VIIIA
❇ ❇
s blok
d blok
Lantanitler
❇
Aktinitler
❇ ❇
p blok İç geçiş metalleri
f blok
92
Soygazlar
Halojenler
Geçiş Metalleri ❇
Azot grubu
IB IIB
Kalkojenler
VIIIB
Karbon grubu
Alkali Metaller
Toprak Alkali Metaller
IIIB IVB VB VIB VIIB
Toprak metalleri
IIIA IVA VA VIA VIIA
IIA
s blok
0 1 2
4 6 8 10 12 14 16
Ca K 18 20
Atom numaras› (Z)
Eğer iyonlaşma enerjileri (İ.E) tablo hâlinde verildiyse iyonlaşma enerjileri arasındaki sıçramalara bakılarak grup numarası bulunabilir. Sıçramanın en az 3,5 kat olması gerekir. 3,5 kat veya daha büyük bir sıçramanın gerçekleştiği iyonlaşma enerjisi değerlerinden küçük olanı grup numarasını verir. Bu yöntemle sadece A grubu elementlerinin grup numarası bulunabilir.
TEST 1.
3.
Tüm maddeler tanecikli yapıdadır. Maddeleri oluşturan atom, molekül, iyon gibi farklı taneciklere “kimyasal tür” denir. • Atom: Bir elementin tüm özelliklerini taşıyan en küçük yapıtaşıdır. •. Molekül: En az iki ametal atomunun kovalent bağ ile bağlanması sonucu oluşan, bağımsız bulunabilen yüksüz atom topluluklarıdır. •. İyon: Pozitif (+) veya negatif (-) yüklü atom veya atom topluluklarıdır. Kimyasal Tür
Buna göre;
Ca2+
Yukarıdaki tabloda kimyasal türlere örnekler verilmiştir.
2.
A)
PO4
İyon
B)
He
Atom
C)
CH4
Molekül
D)
N2
Atom
E)
3+
Al
4.
İyon
a XaYb(k) $ axb+ (suda) + bY
şeklinde yazılır.
A) Na2SO4(k) $ 2Na+(suda) + SO24(suda) B) AlCl3(k) $ Al3+ (suda) + 3Cl (suda) C) NH4NO3(k) $ NH+4(suda) + NO-3(suda) D) CaBr2(k) $ Ca2+ (suda) + 2Br (suda) 2E) Mg3N2(k) $ 2Mg3+ (suda) + 3N (suda)
C) II ve III E) I ve III
Ametal atomları arasında elektronların ortaklaşa kullanılması sonucu oluşan bağa “kovalent bağ” denir. Kovalent bağlı bileşikler adlandırılırken, önce moleküldeki atom sayıları Latince ön ekler ile belirtilir. İlk atomun sayısı bir ise Latince ön ek söylenmez.
İyonik bağlı bileşikler, suda iyonlarına ayrışarak çözünürler. Bu sayede iyonik bağlı bileşiklerin sulu çözeltileri elektrik akımını iletir.
Buna göre, aşağıdaki iyonik katılardan hangisinin suda çözünme denkleminde yanlışlık yapılmıştır?
Elmadan sirke eldesi
B) I ve II
D) I, II ve III
XaYb formülüne sahip iyonik katının suda çözünme denklemi,
Naftalinin süblimleşmesi
yukarıda verilen olaylardan hangileri kimyasal değişimdir? A) Yalnız I
AYDIN YAYINLARI
Kimyasal Tür
Demirin paslanması
Buna göre, aşağıda verilen kimyasal tür örneklerinden hangisinin sınıflandırılmasında yanlışlık yapılmıştır? 3–
III
II
I
C6H12O6
İyon
Örnek
63
YENİ NESİL SORULAR
Maddenin yapısı ve kimyasal bileşimi değişmeden miktar, şekil ve fiziksel halinde meydana gelen değişimlere “fiziksel değişme” denir. Hâl değişim olayları, öğütülme, parçalanma ve çözünme gibi olaylar fizikseldir.
Fe
Molekül
BECERİ TEMELLİ
Maddenin kimlik özelliklerinde değişimlerin meydana geldiği olaylara ise “kimyasal değişme” denir. Yanma, bozunma, mayalanma, besinlerin pişirilmesi gibi olaylar kimyasal değişimlerdir.
Örnek
Atom
19
Sayı
Latince adı
Sayı
Latince adı
1
mono
6
hekza
2
di
7
hepta
3
tri
8
okta
4
tetra
9
nona
5
penta
10
deka
Buna göre, aşağıda verilen bileşiklerden hangisinin adlandırılmasında yanlışlık yapılmıştır? Bileşik
Adlandırma
A)
H2O
Hidrojen monoksit
B)
CBr4
Karbon tetrabromür
C)
P2O5
Difosfor pentaoksit
D)
NCl3
Azot triklorür
E)
OF2
Oksijen diflorür 175
Beceri Temelli Yeni Nesil Sorular
7.
Moleküller arası etkileşimler, maddelerin erime noktası, kaynama noktası, çözünürlük gibi fiziksel özelliklerini etkiler. Moleküller arası etkileşimlerin gücü arttıkça maddenin erime ve kaynama noktası yükselir. Hidrojen bağı, moleküller arası etkileşimlerin en güçlüsü iken, London kuvvetleri moleküller arası etkileşimlerin en zayıfıdır.
Fiziksel olaylar sırasında zayıf etkileşimler kurulur veya koparken, kimyasal olaylar sırasında güçlü etkileşimler de denilen atomlar arasındaki bağlar kurulur veya kopar. Bu nedenle; genellikle kimyasal değişimlere eşlik eden enerji, fiziksel değişimlere eşlik eden enerjiden büyüktür.
Aynı grupta bulunan 8O ve 16S atomlarının 1H atomu ile oluşturduğu H2O ve H2S bileşiklerine ait bazı bilgiler aşağıdaki tabloda verilmiştir:
Kaynama Noktası (1 atm’de)
H2O
Var
Polar
100°C
H2S
Yok
Polar
–60°C
Buna göre; I. C2H5OH
Molekül Polarlığı/Apolarlığı
II. CO2
D) I > II > III
C) III > II > I
E) III > I > II
6. İyonik katılar polar çözücülerde iyi çözünür ve çö-
Buna göre,
8.
yukarıdaki görselde NaCl tuzunun su ile etkileşimi ile ilgili; I. Na+ iyonu ile H2O molekülü ve Cl- ile H2O molekülü arasında iyon-dipol etkileşimi kurulur.
yargılarından hangileri doğrudur?
Etil alkolün suda çözünmesi
III.
Tuzun suda çözünmesi Tuzun elektroliz ile elementlerine ayrıştırılması
B) Yalnız II
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) II ve III
II. Bağlayıcı elektron sayısı 8’dir. III. Merkez atom karbon (C) dur.
C) II ve III
yargılarından hangileri doğrudur? (1H, 6C, 7N) A) I ve II
E) I, II ve III
3E
4A
5B
6D
7B
8D
176
D) I ve II
Etil alkolün yanması
I. Ortaklanmamış elektron çifti sayısı 1’dir.
III. Oluşan etkileşim sonucu H2O (su) molekülünde hidrojen ve oksijen atomları arasındaki bağlar kopar.
II.
Yukarıdaki bilgilere göre, bir tane HCN molekülü ile ilgili;
II. NaCl iyonik bir katı olduğundan polar bir çözücü olan suda iyi çözünür.
A) Yalnız I
Hidrojen ve oksijen moleküllerinin suyu oluşturması
Kovalent bağ oluşurken ortaklaşa kullanılan elektron çiftlerine “bağlayıcı elektron çifti”, bağ oluşumuna katılmayan değerlik elektron çiftlerine ise “ortaklanmamış elektron çifti” denir. Atomlar Lewis yapılarındaki eşleşmemiş elektron sayısı kadar bağ yaparlar. Kovalent bağlı bileşiklerde en fazla bağ yapan atoma “merkez atom” denir.
NaCl çözeltisi
NaCl kristal yapısı
Buzun erimesi
H2O molekülleri
I.
A) Yalnız I Suda Çözünme
b
Yukarıda verilenlerden hangilerinde a daki olaya eşlik eden enerjinin b’deki olaya eşlik eden enerjiden daha büyük olması beklenir?
zünmede etkin olan kuvvet iyon-dipol etkileşimidir.
E2 + H2O(s) " H2(g) + 1/2 O2(g)
a
AYDIN YAYINLARI
B) I > III > II
E1 + H2O(s) " H2O(g)
E2 > E1
(1H, 6C, 7N, 8O) A) II > III > I
Suyun elektrolizi (kimyasal değişim)
III. HCN
yukarıda verilen maddelerin aynı ortamdaki kaynama noktaları arasındaki ilişkinin aşağıdakilerden hangisindeki gibi olması beklenir?
Suyun kaynatılması (fiziksel değişim)
B) II ve III
D) I, II ve III
2E
Hidrojen Bağı
1D
5.
C) Yalnız I E) I ve III
Maddenin Halleri Gaz tanecikleri dönme, titreşim ve öteleme hareketlerini yapabilir ve tanecik hızları katı ve sıvılara göre yüksek olduğundan gaz hâli maddenin en düzensiz hâlidir.
V. Bölge: Madde homojendir. Alınan ısı gazın sıcaklığını artıracağından taneciklerin ortalama kinetik enerjisi artar. Taneciklerin potansiyel enerjisi değişmez.
Yoğunlukları katı ve sıvı hâlinden daha düşüktür.
PLAZMA Evrendeki en yaygın fiziksel hal olan plazma maddenin katı, sıvı ve gaz halleri dışındaki 4. halidir.
Gazlar sıcaklıkları arttığında genleşebilirler. Gazların birbirleriyle ve kap çeperleri ile çarpışarak yaptığı basınç kabın her noktasında aynıdır.
Güneş sistemindeki en büyük plazma örneği güneştir. Gaz halde bulunan maddeye enerji verilirse bir kısım atomdan elektron koparak, serbest elektronlar ve iyonlar oluşur. Bu durumda aynı ortamda
Gazlar birbirleri içinde her oranda homojen olarak dağıldıklarından tüm gaz karışımları homojendir. Gazların belirli şekil ve hacimleri yoktur. Bulundukları kabı tamamen kaplarlar. Bu nedenle “gazın hacmi = kabın hacmi”dir.
✓ Serbest elektronlar
✓ Atomlar
✓ Moleküller bulunur.
Nötr atom, molekül, (+) ve (–) yüklü taneciklerin ve serbest elektronların bir arada bulunduğu fiziksel hale plazma veya iyonize gaz denir.
Gaz tanecikleri bulundukları ortamda her yöne yayılırlar. Bir gazın herhangi bir gaz ortamında yayılmasına difüzyon, boşlukta yayılmasına efüzyon denir.
Plazmanın Özellikleri
Saf Maddelerin Hâl Değişim Grafikleri
Plazma halinde (–) yüklü tanecik sayısı, (+) yüklü tanecik sayısına eşit olduğu için plazmalar nötrdür.
Bir madde üzerine basınç uygulandığında, ısıtıldığında veya soğutulduğunda bir fiziksel hâlden diğerine geçilebilir. Sabit basınç altında ısıtılmakta olan saf bir katının ısınma grafiği aşağıdaki gibidir.
–
+
+
–
–
– +
Sıcaklık (°C)
AYDIN YAYINLARI
ga
z
+
sıvı - gaz
sı
vı
Kaynama noktası
katı - sıvı
ka
tı
Erime noktası
I
II
III
IV
V Zaman
II. Bölge: Erime olayı gerçekleşir. Sıcaklık sabit olduğundan taneciklerin ortalama kinetik enerjisi değişmez. Tanecikler arası çekim kuvvetleri zayıflar ve tanecikler arası uzaklık artar ve bunun sonucunda maddenin potansiyel enerjisi artar. Katı kütlesi azalır, sıvı kütlesi artar. Katı - sıvı bir arada olduğundan madde heterojendir. III. Bölge: Sıcaklık arttığı için taneciklerin ortalama kinetik enerjisi artar. Sadece sıvı bulunduğu için madde homojendir. Madde yüzeyden buharlaşır. Taneciklerin potansiyel enerjisi değişmez. (Genleşme ihmal) IV. Bölge: Kaynama olayı gerçekleşeceğinden buharlaşma hızlanır. Sıcaklık sabit olduğundan taneciklerin ortalama kinetik enerjisi değişmez. Tanecikler arası uzaklık artacağından potansiyel enerji artar. Sıvı - gaz bir arada olduğundan madde heterojendir.
– +
+ –
+
–
Plazmalar yüklü tanecikler bulundurduğu için elektrik akımını iletirken, gaz hali yüksüz taneciklerden (atom veya molekül) oluştuğu için iletkenlikleri yoktur. Plazmalar yüksek sıcaklıklarda ya da yüksek basınç altında oluşabilir. Plazmalar gaz haline göre daha yüksek enerjilidir. Katı
Sıvı Enerji
I. Bölge: Katının sıcaklığı arttığı için taneciklerinin ortalama kinetik enerjisi artar. Taneciklerin potansiyel enerjisi değişmez. (Genleşme ihmal) Madde homojendir.
186
✓ İyonlar
Gaz Enerji
Plazma Enerji
Plazma halinin belli bir şekli ve hacmi yoktur. Plazmalar elektrik ve manyetik alandan etkilenirler. Plazma halinde tepkimeler diğer hallere göre daha hızlı gerçekleşirler. Plazma halinin ısı iletkenliği vardır. Akışkandırlar. Plazmaların Kullanım Alanları TV ekranı olarak Plazma küreler kaynağı olarak
ışık
Bakterilerden arındırma ve sterilizasyon işlemlerinde Cerrahide dokunun çıkarılması sırasında Kanamaların durdurulmasında Isıl delme aracı olarak kullanılır.
TEST 1. Su döngüsü ile ilgili aşağıda verilen açıklama-
1
64
Maddenin Fiziksel Halleri
4. Maddelerin bir fiziksel halden diğerine geçmesine
lardan hangisi yanlıştır?
hal değişimi denir.
A) Suyun sürekli olarak hal değiştirmesi sonucu
Buna göre; I. Su döngüsü
gerçekleşir. B) Yeryüzündeki iklim ve bitki çeşitliliğini etkiler.
II. Havadan azot gazı eldesi
C) Suyun safsızlıklardan arıtımı sağlanmış olur.
III. Spreylerdeki itici gazlar
D) Su sadece sıcak havalarda buharlaşır.
verilenlerden hangileri hal değişimlerine örnek olabilir?
E) Suyun içilebilir ve kullanılabilir hale gelmesini
A) Yalnız I
sağlar.
B) Yalnız III
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
2. Suyun doğada farklı fiziksel hallerde bulunması doğa ve canlı yaşamı için faydalar sağlar.
Buna göre;
5. Su; doğada katı, sıvı ve gaz halinde bulunabilir.
I. Sıvı hali, içme suyu ve bitkilerin sulanması için kullanılır. II. Gaz hali, havadaki nemi oluşturur.
III. Katı hali, et ürünlerinin depolanma ve taşınma-
ifadelerinden hangileri bu faydalar arasında sayılabilir? A) Yalnız I
B) Yalnız III
D) II ve III
C) I ve III
E) I, II ve III
AYDIN YAYINLARI
sında kullanılır.
Buz (H2O(k)) Su (H2O(s)) Su buharı (H2O(g))
Buna göre, su için; I. Havadaki su buharı (nem) solunumu kolaylıştırır. II. İnsan vücudunda besinlerin sindirimi, emilimi ve vücut ısısının ayarlanmasında göre yapar. III. Hal değişimleri sonucu yeryüzü ve atmosfer arasındaki çevrimi ile su arıtımı sağlanır.
3. Denizler ve göller yüzeyden başlayarak donar.
açıklamalarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I
D) II ve III
C) I ve III
E) I, II ve III
Buna göre; I. Suyun katı halinin özkütlesi, sıvı halininkinden
6. LPG ile ilgili;
daha küçüktür.
I. Ham petrolün damıtılması ile elde edilen gaz karışımının sıvı halidir.
II. H2O(s) $ H2O(k) dönüşümünde hacim artar.
II. Bileşiminde metan ve etan gazları bulunur.
III. Yüzeydeki buz tabakası suda yaşayan canlılar için yalıtım görevi yapar.
B) Yalnız II
III. Taşınma ve depolama kolaylığından ötürü sıvılaştırılmıştır.
ifadelerinden hangileri suyun bu özelliğinin nedenleri arasında gösterilemez? A) Yalnız II
B) Yalnız III
D) I ve III
C) I ve II
E) II ve III
verilen ifadelerden hangileri doğrudur? A) Yalnız II
B) Yalnız III
D) I ve III
C) I ve II
E) I, II ve III 187
Maddenin Fiziksel Hâlleri
7. Sıvılaştırılmış gazlarla ilgili;
10. I. Aeresol sistemlerinde ürünü dışarı püskürtmeye yardımcı olur.
I. Doğada gaz halde bulunurlar. II. Yakıt olarak veya itici gaz olarak kullanılırlar. III. Sıvılaşmış hallerinin hacmi, gaz hallerininkin-
II. Çözücü ve seyreltici olarak kullanılabilir.
III. Basınç altında sıkıştırılarak sıvılaştırılamayan gazlardır.
den küçüktür.
verilen bilgilerden hangileri doğrudur? A) Yalnız II
B) Yalnız III
D) I ve III
Yukarıda itici gazlarla ilgili verilen ifadelerden hangileri doğrudur?
C) I ve II
A) Yalnız I
E) I, II ve III
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
8. LPG ve LNG ile ilgili bazı özellikler verilmiştir. I. Doğal gazın sıvılaştırılmasıyla elde edilir. II. Propan ve bütan gazları karışımıdır. III. Büyük oranda metan gazı içerir.
11. LNG ile ilgili;
IV. Petrol yataklarının üzerinde biriken gazdır.
I. Kaynağı doğal gazdır.
V. Ülkemizde taşıtların yarısına yakınında yakıt
II. Sıvılaştırılmış yakıttır.
Buna göre, LPG ve LNG ye ait özellikler aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak verilmiştir? LNG
A)
I, IV, V
I, III
B)
II, V
I, III, IV
C)
I, III, IV
II, V
D)
I, II
III, IV, V
E)
II, III, V
I, IV
ması (ayrımsal damıtma) ile elde edilir. II. Havanın damıtılması sırasında son ayrılan gazdır. III. Sıvısı maddelerin dondurulması ve saklanmasında kullanılır.
II. LPG eldesi
III. İtici gazların spreylerde kullanımı
IV. Soğutucu akışkanların soğutucularda kullanımı
V. Oksijen tüplerinde O2 saklanması
Yukarıda verilen örneklerden kaç tanesi gazlagilidir?
C) I ve III
A) 5
B) 4
E) I, II ve III 3B
4E
5E
6D
7E
8B
9C
10 C 11 E 12 A
188
E) I, II ve III
rın sıkıştırılabilme ve genleşme özellikleri ile il-
B) Yalnız II
D) II ve III
D) II ve III
C) I ve II
ifadelerinden hangileri doğrudur?
B) Yalnız III
12. I. LNG eldesi
I. Kuru havanın sıvılaştırılıp tekrar buharlaştırıl-
A) Yalnız I
verilen ifadelerden hangileri doğrudur? A) Yalnız I
9. Azot gazı (N2) ile ilgili;
bulunur.
2E
LPG
III. Bileşiminde metan, propan ve bütan gazları
1D
AYDIN YAYINLARI
olarak kullanılır.
C) 3
D) 2
E) 1
TEST 1.
2
4. • Yapılarında London kuvvetleri, dipol - dipol etki-
I. Atomlar ve moleküller belli bir düzene göre değil rastgele dizilmiş durumdadır.
leşimleri ve hidrojen bağları bulunan kristal türüne .................. kristal denir.
II. Belli sıcaklık aralıklarında yumuşayıp akışkan hale gelirler.
III. Belirli geometrik dizilimi ve şekli olan katılardır.
IV. Kırıldıklarında belli doğrultular halinde yayılan,
• .................. kristallerde kovalent bağlarla bağlı olan atomlar dev bir ağ yapısı oluşturur.
• .................. katılar belirli bir erime noktasına sahip değildir.
toz hale getirilirse de düzlemleri ve açıları değişmeyen katılardır.
• .................. katılarda tanecikleri bir arada tutan kuvvetler zıt yüklü iyonlar arasındaki elektrosta-
Yukarıda verilen özelliklerden hangileri amorf,
tik çekim kuvvetidir.
hangileri kristal katıların özelliklerindendir?
Kristal katı
A)
I, II
III, IV
B)
I, III
II, IV
C)
III, IV
I, II
re aşağıda verilen kavramlardan uygun olanla-
D)
I, II, III
IV
rı yerleştirildiğinde hangi kavram açıkta kalır?
E)
II, IV
I, III
verilmiştir.
2. Maddenin katı hali ile ilgili; I. En düzenli ve düşük enerjili haldir. II. Tanecikleri titreşim hareketi yapar. III. Belirli erime noktaları bulunur.
Yukarıda katıların özelliklerine ilişkin açıklamalar
Amorf katı
yargılarından hangileri her zaman doğrudur? A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
AYDIN YAYINLARI
Buna göre, açıklamalarda boş bırakılan yerle-
A) Kristal
B) Moleküler
C) Amorf
D) İyonik
E) Kovalent
5. • Kristallerinin yüzeyleri parlaktır.
• Tel ve levha haline getirilebilir.
• Değerlik elektronları serbestçe hareket edebilir.
Yukarıda özellikleri verilen katı türüne aşağıdakilerden hangisi örnek olarak verilemez?
3.
A) Au
Şeker
Şeker (C6H12O6) ve sofra tuzu (NaCl) için;
D) C
E) Cu
tirmelerinden hangisi yanlıştır?
III. Her ikisinde de tanecikler arasında etkin olan kuvvetler London etkileşimidir. verilen özelliklerden hangileri doğrudur?
C) Zn
6. Aşağıdaki katı türleri ve bu türe ait örnek eşleş-
II. Şeker moleküler, sofra tuzu iyonik kristaldir.
A) Yalnız I
B) Ag
Tuz
I. Her ikisi de kristal katıdır.
65
Katılar
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
Katı türü
Örnek
A)
Kovalent kristal
SiO2
B)
Moleküler kristal
P4 (fosfor)
C)
Kovalent kristal
Naftalin
D)
Amorf
Lastik
E)
İyonik kristal
MgF2 189
Katılar
7.
9. KATILAR
Kristal Katılar
I Elmas
Grafit
Yukarıda elmas ve grafite ait kristal örgü yapıları verilmiştir.
İyonik katılar
Buna göre; I. Elmasta her karbon atomu dört komşu karbona, grafitte bir karbon atomu üç farklı karbona
Buna göre, I ve II numaralı katı türleri ile ilgili; I. I numaralı katıların tanecikleri düzensiz istiflenmiştir. II. II numaralı katılarda atomlar birbirine kovalent
III. Elmasta serbest hareket eden elektronlar bu-
bağlarla bağlanarak üç boyutlu bir ağ yapısı
lunmazken, grafitte her altıgen halkada 6 ta-
oluşturur.
ne serbest dolaşan elektron bulunur.
III. I numaralı katı türü amorf, II numaralı katı tü-
IV. Grafitte dev düzlemler arasında zayıf London
rü kovalent kristaldir.
kuvvetleri bulunduğundan elmasa göre serttir. rik akımını iletir. verilen karşılaştırmalardan hangisi yanlıştır? C) III
D) IV
E) V
ifadelerinden hangileri doğrudur?
AYDIN YAYINLARI
V. Elmas elektrik akımını iletmezken, grafit elekt-
B) II
Metalik katılar
Yukarıda katılara ait kavram haritası verilmiştir.
II. Elmas, grafite göre çok daha sert ve sağlamdır.
A) I
Moleküler katılar
bağlanmıştır.
II
A) Yalnız I
B) Yalnız III
D) I ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
10.
KCl (Potasyum klorür)
8. l Erime noktaları yüksektir.
l Sert ve kırılgandır.
l Katı halde elektrik akımını iletmezken sıvısı ve
Yukarıda verilen bileşik için; I. İyonik kristal yapısındadır. II. Sert ve kırılgandır.
sulu çözeltileri elektrik akımını iletir.
III. Erime noktası yüksektir.
Yukarıda özellikleri verilen katı türü aşağıdakilerden hangisidir?
yargılarından hangileri doğrudur? (17Cl, 19K)
A) Metalik
B) İyonik
A) Yalnız I
C) Kovalent
D) Moleküler
E) Amorf 2C
3C
4A
5D
6C
7D
8B
9E
10 E
190
B) Yalnız III
D) I ve III
1A
C) I ve II
E) I, II ve III
TEST 1. Amorf katılarla ilgili aşağıda verilen yargılardan
3
66
Katılar
4.
hangisi yanlıştır? A) Tanecikleri düzensiz ve gelişigüzel istiflenmiştir. B) Belirli bir sıcaklık aralığında yumuşayarak akıcı-
Tereyağı
Parafin
Sofra tuzu
Altın
lık kazanırlar. C) Belirli bir erime noktaları bulunmaz. D) Zıt yüklü iyonların elektrostatik çekim kuvvetleri ile bir arada tutulması sonucu oluşurlar. E) Sert olmaları dışındaki özellikleri sıvılara benzer.
Yukarıda verilen görsellerde aşağıdaki katı türlerinden hangisine örnek bulunmamaktadır?
2.
A) Kovalent katı
B) Amorf katı
C) İyonik katı
D) Metalik katı
E) Moleküler katı Elmas (C)
Naftalin (C10H8)
Yukarıda bazı kristal katı örnekleri verilmiştir.
Buna göre, bu katılar için aşağıdaki açıklamalardan hangisi üçü için de ortaktır? A) Moleküler katılardır. B) Çok yüksek erime sıcaklığına sahiptirler. C) Atom ve moleküller belirli bir düzene göre sıra-
5. Aşağıda kristal katılarla ilgili verilen; I. Belirgin yüzeyleri ve düzenli istiflenmiş yapıları vardır.
AYDIN YAYINLARI
Kükürt (S8)
II. Serttirler. III. Belirli erime noktaları vardır. IV. Kristallerin büyüklüğü ve şekli, kristallerin oluşma süresine ve ortamına bağlıdır.
lanarak oluştukları için belirli geometrik yapıları
V. Kararlı bir yapıya sahiptir.
vardır. D) Zıt yüklü iyonlar arasındaki güçlü elektrostatik
çekim kuvvetleri ile bir arada tutulurlar.
özelliklerinden hangisi amorf katılar için de doğrudur?
E) Belirli bir erime noktaları yoktur. A) I
3. Aşağıda bazı katı maddeler ve bu katıya ait kristal
I. Metalik katı Kristal türü
A)
Gümüş
Metalik
B)
Elmas
Kovalent
C) İyot
Moleküler
D) Krom
İyonik
E)
Moleküler
Şeker
E) V
Buna göre;
zılmıştır?
D) IV
nuyor ise o katı elektrik akımını iletir.
Buna göre, hangi katının kristal türü yanlış ya-
Madde
C) III
6. Kristal bir katıda serbest dolaşan elektronlar bulu-
türleri verilmiştir.
B) II
II. İyonik katı III. Moleküler katı
verilen katı türlerinden hangileri elektrik akımını iletir? A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) I, II ve III 191
Katılar
7.
10.
Buz (H2O)
Madde
Kuru buz (CO2)
Yukarıdaki katılar için; I. İkisi de moleküler kristaldir. II. Tanecikler arasında etkin olan etkileşim tü-
rü buzda hidrojen bağları, kuru buzda London
III. Erime noktaları iyonik kristallerden daha dü-
D) II ve III
8.
I. Fe(k)
II. MgO(suda)
III. Na(k)
IV. NaCl(k)
V. C(k)(Grafit)
C) III
D) IV
c. Moleküler katı
IV. Grafit (C)
d. Metalik katı
Buna göre, bu maddeler ve kristal katı türlerinin
II. c
II. d
II. c
II. a
III. b
III. d
III. a
III. a
III. c
IV. c
IV. b
IV. c
IV. b
IV. b
I. Parafin ve naftalin gibi bazı moleküler katılar yumuşaktır. II. Erime noktaları genellikle düşüktür. III. Elektrik akımını iletirler.
E) V
II. d
11. Moleküler katılarla ilgili;
akımını iletmez? B) II
III. Sofra tuzu (NaCl)
Yukarıda bazı maddeler ile kristal katı türleri veril-
E) I, II ve III
Yukarıda verilen maddelerden hangisi elektrik
A) I
b. Kovalent katı
A) I. a B) I. a C) I. b D) I. d E) I. d
C) I ve III
AYDIN YAYINLARI
II. İyot (I2)
verilmiştir?
verilen ifadelerden hangileri doğrudur? B) I ve II
a. İyonik katı
eşleştirilmesi aşağıdakilerin hangisinde doğru
şüktür.
A) Yalnız III
I. Demir (Fe)
miştir.
kuvvetleridir.
Kristal katı türü
yargılardan hangileri doğrudur? A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) II ve III
9. X katısının iyonik kristal, Y katısının metalik kristal 12. Saf X katısı ile ilgili;
yapıda olduğu biliniyor.
I. Sabit basınç altında belirli bir erime noktası
Buna göre;
vardır.
I. X katısının erime noktası, Y katısından kü-
II. Tanecikleri elektrostatik çekim kuvvetleri ile bir
çüktür.
arada durur.
II. X katısı elektrik akımını iletmezken, Y katısı
III. Sert, kırılgan ve işlenemeyen yapıya sahiptir.
elektrik akımını iletir. III. Y katısı belli bir sıcaklık aralığında önce yumuşar sonra akışkanlık kazanır. verilen açıklamalardan hangileri kesinlikle doğ-
bilgileri veriliyor.
Buna göre, X katısı aşağıda verilen maddelerden hangisi olabilir?
rudur?
E) II ve III
5B
6A
7E
8D
9B
10 D 11 C 12 B
192
D) I ve II
B) CaCl2
A) Mg
C) Yalnız III
D) C (grafit) 4A
B) Yalnız II
3D
A) Yalnız I
2C
1D
C) I2 E) SiO2
TEST
4
67
Sıvılar
1.
I. Yollara dökülmeden önce asfalt ziftinin ısıtılması
4. Ayşe öğretmen öğrencilerine viskozite kavramı ile
II. Pekmezin buzdolabında bekletilince akıcılığının
ilgili neler bildiklerini sormuş verilen cevapları tah-
azalması
taya yazmıştır.
III. Oda sıcaklığındaki alkolün aynı koşullardaki su-
dan daha uçucu olması
Buna göre;
Viskozite
Yukarıdaki ifadelerden hangileri viskozite - sı-
I.
Bir sıvının akmaya karşı gösterdiği dirence akmazlık veya viskozite denir. II. Sıcaklık arttıkça viskozite azalır.
caklık ilişkisinin sonucudur? A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
III. Tanecikler arası çekim kuvvetleri büyük olan sıvıların viskozitesi büyüktür. IV. Aynı sıcaklıkta molekül kütlesi büyük olan sıvıların viskoziteleri küçüktür. V. Aynı sıcaklıktaki farklı sıvıların viskoziteleri farklıdır.
E) II ve III
Buna göre, öğrencilerin verdiği cevaplardan kaç numaralı bilgi yanlıştır?
2. Aşağıdakilerden hangisi viskoziteye etki eden faktörlerden biri değildir?
A) I
B) II
C) III
D) IV
E) V
B) Molekül geometrisi C) Sıcaklık D) Moleküller arası etkileşim kuvvetleri E) Hacim
AYDIN YAYINLARI
A) Molekül kütlesi
5. Aşağıda verilenlerden hangisi sadece sıvılara ait bir özelliktir? A) Akışkanlık
B) İletkenlik
C) Boşluklu yapı
D) Viskozite
E) Esneklik
3. Isıtılan yağlı boyanın boyanacak yüzeye sürülmesi kolaylaşır.
6. Viskozitesi büyük bir sıvı ile ilgili;
Bu durum;
I. Akışkanlığı fazladır.
I. Sıcaklık artışının akışkanlığı arttırması
II. Sıcaklığı arttırılırsa viskozitesi azalır.
II. Sıcaklık artışının viskoziteyi arttırması
III. Molekülleri arasındaki çekim kuvvetleri küçüktür.
III. Moleküller arası çekim kuvvetlerinin azalması
verilenlerden hangileri ile açıklanabilir? A) Yalnız I
B) Yalnız III
D) I ve III
C) I ve II
E) II ve III
verilen bilgilerden hangileri doğrudur? A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) II ve III 193
Sıvılar
7. X sıvısının tanecikleri arasındaki çekim kuvvetleri,
9.
Molekül kütlesi viskoziteyi etkileyen faktörler arasında bulunmaz. D Y
Y sıvısınınkinden fazladır.
Buna göre, aynı sıcaklıktaki X ve Y sıvıları için;
Moleküller arası etkileşim arttıkça akıcılık artar.
I. Viskozite
D
II. Buhar basıncı
Y
1
III. Akışkanlık
yüktür?
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
D
Bütün sıvıların aynı sıcaklıkta viskoziteleri aynıdır.
özelliklerinden hangileri X sıvısında daha bü-
A) Yalnız I
Sıcaklığın arttırılması viskoziteyi azaltır.
D
Y
2
3
Y Aynı sıcaklıkta gliserinin viskozitesi sudan küçüktür. D
Y
4
5
Yukarıda oluşturulmuş etkinlikte ilk ifadeden
E) I ve III
başlayarak kavramları doğru (D) ve yanlış (Y) olarak işaretlediğimizde kaç numaralı çıkışa ulaşılması doğru olur?
8.
AYDIN YAYINLARI
A) 1
2.
1.
30°C de etil alkol
20 °C de bal
C) 3
D) 4
E) 5
10. bilye
bilye
4.
3.
B) 2
X sıvısı
Y sıvısı
25 °C
45 °C
Yukarıda aynı ortamda belirtilen sıcaklıklarda bulunan X ve Y sıvılarına aynı anda özdeş bilyeler atıldığında bilyelerin dereceli silindirin tabanına ulaşma sürelerinin eşit olduğu gözlemlenmiştir.
40 °C de zeytinyağı
10 °C de su
Buna göre;
5.
I. Belirtilen sıcaklıklarda sıvıların akıcılıkları eşittir. II. Aynı sıcaklıkta X sıvısının viskozitesi daha büyüktür.
30 °C de pekmez
kim kuvvetleri daha büyüktür.
Yukarıda sıcaklık değerleri verilen maddelerden
hangisinin akışkanlığı en küçüktür? E) 5
5D
6B
7A
8B
D) 4
4D
9C
10 D
C) 3
B) Yalnız III
D) I ve III
3D
194
B) 2
A) Yalnız I
2E
A) 1
ifadelerinden hangileri doğrudur?
1C
III. Aynı sıcaklıkta Y sıvısının moleküller arası çe-
C) I ve II
E) II ve III
TEST 1.
5 3.
Sıvı
Viskozite (cP)
Su
0,894
Gliserin
954
Bal
10000
1L
1L
Zeytinyağı
80
Şekil I
Şekil II
Su
Yukarıda oda koşularında bazı sıvıların viskozite değerleri verilmiştir.
Şekilde aynı ortamda ve sıcaklıkta özdeş, musluklu vısı bulunmaktadır. Musluklar aynı anda açılırsa su
Buna göre;
kaptan 35 saniyede, gliserin sıvısının 65 saniyede tamamen aktığı görülmüştür.
II. Balın akışkanlığı gliserininkinden fazladır.
Buna göre;
III. Verilen sıvılar arasında moleküler arası çekim
I. Gliserinin sıvısının viskozitesi sudan büyüktür.
kuvvetleri en fazla olan sudur.
II. Gliserinin sıvısının ısıtılması akma süresini kı-
verilen ifadelerden hangileri doğrudur? A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
saltır.
C) I ve II
III. Suyun tanecikler arası çekim kuvvetleri gliserininkinden azdır.
E) II ve III
AYDIN YAYINLARI
verilen açıklamalardan hangileri doğrudur? A) Yalnız I
E) I, II ve III
larınkinden daha azdır.
eder.
II. Sıvıların yayılması gazlarınkine oranla daha
II. Tanecikleri arasındaki çekim kuvvetleri gazla-
yavaş gerçekleşir.
ra göre daha büyüktür.
III. Akışkanlık ve viskozite sıvıların özelliklerin-
III. Katı hale göre enerjisi daha azdır. verilen ifadelerden hangileri doğrudur?
D) II ve III
C) I ve II
I. Sıvıların molekülleri arasındaki boşluklar gaz-
I. Molekülleri birbiri üzerinden kayarak hareket
A) Yalnız I
B) Yalnız II
4. Sıvılarla ilgili;
2. Sıvılarla ilgili;
Gliserin
kaplardan 1. sinde 1 L su, 2. sinde 1 L gliserin sı-
I. Farklı sıvıların viskoziteleri farklıdır.
68
Sıvılar
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
dendir.
yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve III
E) I, II ve III 195
Sıvılar
5. Saf X sıvısının viskozitesi, saf Y sıvısından büyüktür.
7. Oda sıcaklığında bulunan; I. Bal
Buna göre;
II. Su
I. X sıvısının sıcaklığının, Y sıvısından büyük ol-
III. Zeytinyağı
ması
II. X sıvısının moleküller arası çekim kuvvetleri-
sıralanışı aşağıdakilerin hangisinde doğru veril-
nin, Y den küçük olması
miştir?
III. X sıvısının molekül kütlesinin, Y sıvısınınkinden büyük olması
maddelerinin viskozitelerinin büyükten küçüğe
A) I, II, III
yargılarından hangileri bu durumun nedenleri
B) I, III, II
D) III, II, I
C) III, I, II E) II, III, I
arasında sayılabilir? A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) Yalnız III
E) II ve III
8. Bir sıvının akışkanlığı; I. Viskozite
AYDIN YAYINLARI
II. Sıcaklık III. Tanecikler arası çekim kuvvetleri
verilenlerden hangilerinin artması ile artar? A) Yalnız II
B) Yalnız III
D) I ve III
C) I ve II
E) II ve III
6. Bir moleküldeki -OH grubu sayısı arttıkça yoğun fazlarda hidrojen bağı sayısı artar.
Buna göre, aynı koşullarda bulunan ve molekül yapıları, CH3
OH
etil alkol
CH2 CH
CH2
OH
OH
OH
gliserin
şeklinde olan etil alkol ve gliserin molekülle-
9.
I. Suyun donması
II. Denizden çıkan insanın üşümesi
III. Süte nişasta ve şeker katılarak kıvamının arttırılması
ri için aşağıda verilen açıklamalardan hangisi yanlıştır?
IV. Çiğ oluşumu
A) Gliserin ve etil alkolün moleküller arası çekim
V. Cıva damlacıklarının birleşerek daha büyük damlalar oluşturması
kuvvetleri farklıdır. B) Gliserinin viskozitesi daha büyüktür.
C) Etil alkolün moleküller arası çekim kuvvetleri da-
Yukarıda verilen olaylardan hangisinde sıvının daha yüksek enerjili bir hale geçişinden söz edi-
ha büyüktür.
lebilir?
D) Etil alkolün akış hızı daha fazladır.
A) I
E) Yoğun fazlarda gliserinin molekülleri arasında
B) II
daha fazla sayıda hidrojen bağı kurulur. 2C
3E
4E
5C
6C
7B
8A
9B
196
1A
CH2
C) III
D) IV
E) V
TEST 1.
İpek yazın bir kaç haftasını geçirdiği köyünde muslukta ellerini yıkarken sabunun çok fazla köpürmediğini ve çaydanlığın dibinde çok kısa sürede kireç biriktiğini farketmiştir.
8 3.
I. Sert sudur. II. İçinde bol miktarda Ca2+ ve Mg2+ iyonları bulunur.
yorumlarından hangilerini yapması doğru olur? A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
YENİ NESİL SORULAR
86
Plastikler Doğada parçalanıp ayrışmaları 1000 yılı bulan polimerik yapıdaki malzemeler olan plastikler okyanus ve deniz canlılarına zarar verir ve yakıldıklarında atmosfere zararlı kimyasallar yayar. Ayrıca plastiklerde kullanılan bazı kimyasallar insan vücudu tarafından emilerek sağlık sorunlarına yol açabilir.
Buna göre, İpek'in köyündeki kaynak suyu ile ilgili;
III. Toksik etki gösterir.
BECERİ TEMELLİ
Aycan’ın plastiklerle ilgili okuduğu yukarıdaki yazıdan sonra çevre sağlığı açısından aşağıdaki önlemlerden hangisini alması en uygundur? A) Pet şişelerini çöpe atmalıdır.
E) I, II ve III
B) Plastik kullanımını azaltıp plastik atıklarını geri dönüşüme göndermelidir. C) Plastiklerini biriktirip yakmalıdır.
Dünya’daki tatlı su kaynaklarımız ol22 dukça az olması Mart ve insanların suyu bilinçsizce kullanmaları nedeniyle ileride su kıtlığı sorunu ile karşılaşmamız kaçınılmaz bir sondur. Bu konuda insanları bilinçlendirmek amacı ile atılan adımlardan biri 1993 yılında Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nun 22 Mart’ı “Dünya Su Günü” olarak ilan etmesidir. Suyu tasarruflu kullanmak her bireyin ülkesine ve dünyaya karşı en önemli sorumluluklarından biridir.
DÜNYA SU GÜNÜ
D) Plastik atıkları toprağa gömmelidir. E) Çürümelerini hızlandırmak için plastik atıkları deniz ve göl ortamlarına atmalıdır. AYDIN YAYINLARI
2.
4.
Canlıların yaşamsal faaliyetlerini olumsuz etkileyen, cansız varlıkların yapılarına zarar veren ve niteliklerini bozan yabancı maddelerin hava, toprak ve suya fazla miktarlarda karışması olayına “çevre kirliliği” denir.
Çevre kirliliğine neden olan unsurlar doğal ya da insan faaliyetlerini sonucu ortaya çıkabilir.
Buna göre; I. Yağmur sularını toplayarak değerlendirmek II. Banyoda suyu iyi püskürten ekonomik duş başlıkları kullanmak
I. Fosil yakıtların aşırı kullanımı
III. Yerleşim alanlarını tatlı su kaynaklarının yakınına kurmak
yukarıda verilenlerden hangileri su tasarrufu konusunda alınabilecek önlemler arasındadır? A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
Buna göre;
II. Egzoz gazları III. Organik sıvıların suya karışması
yukarıda verilen çevre kirliliğine neden olan unsurlardan hangileri insan faaliyetleri sonucu oluşur? A) Yalnız I
B) Yalnız III
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III 243