TEMA 14: A IDADE MODERNA. A idade moderna: época de cambios. ProducÃ-ronse certos cambios: − Crecemento da poboación: produciuse polo descenso de mortalidade. A desaparición de epidemias de peste e o inicio dunha época de boas colleitas favoreceuna. − Reactivación das cidades: foi grazas ao renacemento da artesanÃ-a e do comercio a longa distancia. Convertéronse en lugares de encontro e de intercambio de produtos agrÃ-colas e manufacturados procedentes de zonas veciñas e paÃ-ses afastados. Aparece a burguesÃ-a (unha nova clase social) que se dedica basicamente ao comercio. Cada vez tivo máis importancia na sociedade. − Xorden os Estados e as monarquÃ-as absolutas. Os monarcas concentraron o poder polÃ-tico na súa persoa. FacÃ-an as súas tarefas coa axuda dos ministros, dos funcionarios, dun exército permanente e dos diplomáticos. − DescubrÃ-ronse novos territorios: (ej.: América) grazas ás viaxes marÃ-timas de mercadores e exploradores. − Avances cientÃ-ficos e técnicos: · Galileo Galilei: inventou o telescopio e confirmou a teorÃ-a heliocéntrica de Nicolao Copérnico. · Johannes Gutenberg: inventou a imprenta (1789) que facilitou a difusión da cultura. · Medicina: (se realizaron estudos e anatomÃ-a e fisioloxÃ-a) descubriuse o funcionamento do sistema circulatorio e a circulación pulmonar. A época dos descubrimentos xeográficos. Causas: − Económicas e polÃ-ticas: os monarcas necesitaban demostrar o seu poder, aumentar o seu prestixio e enriquecer os seus Estados. − Técnicas: a construción de mellores embarcacións (carabela) e o uso de instrumentos de orientación permitiron os viaxes a lugares afastados. − CientÃ-ficas: querÃ-ase demostrar que a Terra era esférica e non plana. − Relixiosas: querÃ-ase difundir a fe cristiá. − Desexo de aventura: moitos querÃ-an ir en busca de lugares idealizados (Eldorado, a Atlántida) para conseguir riquezas e fama. Descubridores: − Cristovo Colón: pretendÃ-a chegar ás Indias navegando cara ao oeste e cruzando o Atlántico. 1

Descubriu América (1492). Américo Vespucio confirmou que os territorios descubertos por Colón eran un novo continente. − Vasco de Gama: bordeou a costa africana e chegou á India. − Vasco Núñez de Balboa: atravesou o istmo de Panamá e descubriu o océano PacÃ-fico. − Fernando de Magalhães e Xoán Sebastián Elcano: (1519)atoparon un paso polo sur de América, chegaron a Asia e descubriron OceanÃ-a e Filipinas, onde Magalhães morreu (1521). Elcano completou a viaxe e deu a primeira volta ao mundo, co que demostrou que a Terra é esférica. A colonización de novas terras Despois de chegar ás novas terras os expedicionarios aseguraban o control e o goberno destes para o seu paÃ-s. Con frecuencia, quedaban nos territorios como gobernadores e repartÃ-an os beneficios económicos da colonización. Beneficios para os paÃ-ses colonizadores: − Ampliaron os seus territorios. − Aseguráronse o abastecemento de produtos de luxo. − Conseguiron moita man de obra barata entre os indÃ-xenas. − Descubriron novas especies animais e vexetais (pavo, pataca, tomate, cacao, etc, etc... Consecuencias para os pobos indÃ-xenas das zonas colonizadas: − Descenso de poboación debido á gran mortalidade que provocaron enfermidades comúns para os europeos, pero descoñecidas para os indÃ-xenas e para as que non estaban inmunizados. − Moitos foron escravizados e sometidos a duras condicións de vida. − A lingua, a cultura e a relixión dos colonizadores acabaron impoñéndose, o que supuxo a perda das culturas e das linguas propias. − Chegaron novas especies animais e vexetais ás zonas colonizadas (cabalo, cana de azucre). A sociedade e a economÃ-a. A sociedade dividÃ-ase en estamentos, encabezados polo rei. O rei ten todo o poder do Estado: elabora as leis, fainas cumprir e xulga os que non as cumpren. É un monarca absoluto e está por riba dos demais grupos sociais ou estamentos. A sociedade dividÃ-ase en estamentos privilexiados e non−privilexiados: − Privilexiados: (nobreza, alto clero) non pagaban impostos, posuÃ-an terra e tiñan acceso aos altos cargos. − Non−privilexiados: (baixo clero, burgueses, artesáns, campesiños) pagaban impostos, non podÃ-an posuÃ-r terras, só arrendalas e non podÃ-an acceder aos altos cargos. 2

Nobreza: eran nobres desde o nacemento. De familias ricas e propietarias de terras, apoiaban a monarquÃ-a absoluta e participaban na vida cortesá. Clero: dividÃ-ase en: Alto clero: abades e bispos con altos cargos na Igrexa. VivÃ-an en ricos mosteiros e administraban as súas propiedades. Baixo clero: relixiosos que vivÃ-an na cidade ou en mosteiros , en condicións máis humildes. Burgueses: clase social urbana dedicada ao comercio. Formaban un grupo pouco numeroso, pero moi activo. Artesáns: vivÃ-an nas cidades e exercÃ-an un oficio. Traballaban en talleres artesanais e organizábanse en gremios que defendÃ-an os seus intereses. Campesiños: era o grupo máis numeroso. Eran persoas libres que cultivaban a terra arrendada á nobreza. Ao longo da Idade Moderna, a economÃ-a segue sendo basicamente agrÃ-cola e gandeira, aÃ-nda que tamén se produce manufacturas e aumenta o comercio. Na agricultura cultÃ-vanse produtos para o consumo propio como o trigo, a vide e a oliveira. Cando a produción é abundante, véndese unha parte. Castela foi no século XVI unha grande exportadora de trigo. O gando non adoita estar nas cortes. Pace nos prados e, cando estes se esgotan, trasládase a outro lugar. O gando ovino foi moi importante en Castela, o que lle permitiu ser gran produtora de tecidos de la. En todas as cidades poden atoparse artesáns que elaboran as manufacturas necesarias. Nalgunhas localidades especialÃ-zanse en manufacturas de elevado valor, para o consumo da corte ou para distribuÃ-los por todo o paÃ-s. É o caso de localidades como Talavera da RaÃ-ña e Murcia que manufacturaban tecidos de seda, ou Segovia, que elaboraba tecidos de la. Neste perÃ-odo establecéronse importantes rutas comerciais con América e Asia, moi beneficiosas para Europa. Cambiaban produtos de pouco valor por produtos de luxo. Sevilla e Lisboa transformáronse en grandes cidades, pois tiñan o dereito de comerciar de forma exclusiva (Sevilla con América, e Lisboa con Oriente). España na Idade Moderna: A principios da Idade Moderna, os distintos reinos da PenÃ-nsula Ibérica unificáronse en un solo Estado: España. Durante este perÃ-odo, estivo gobernada por reis absolutistas das dinastÃ-as Habsburgo ou Austria e Borbón. España viviu o seu máximo esplendor no século XVI, cando conseguiu un grande imperio e chegou a xogar un papel importante en Europa. Reis: S. XVI: Reis Católicos (RRCC). Isabel I de Castela e Fernando II de Aragón trataron de ter na súa man todo o poder. Seguiron unha polÃ-tica de expansión territorial, crearon novas institucións e tentaron a unificación relixiosa coa expulsión dos xudeus e a conversión dos mudéxares. Incorporaron aos seus territorios o reino de Granada, Tenerife, o reino de Navarra e todas as terras colonizadas en América a 3

partir do seu descubrimento en 1492. Carlos I é o primeiro rei da dinastÃ-a dos Habsburgo. É neto por parte materna dos RRCC e por parte paterna de Maximiliano de Habsburgo e MarÃ-a de Borgoña. A herdanza paterna lle permite ser emperador de Alemaña. Filipe II herdou todos os dominios de Carlos I excepto o tÃ-tulo de emperador de Alemaña. S.XVII: Filipe III, Filipe IV e Carlos II viviron unha época de crise. En 1700 Carlos II morreu sen descendencia. S. XVIII: Os dous candidatos a ocupar o trono español eran Carlos de Austria (fillo do emperador de Alemaña) e Filipe de Borbón (neto do rei de Francia). En 1701 Filipe de Borbón (Filipe V) foi coroado rei. Os Estados Europeos temÃ-an que Francia e España de uniran nun só reino. Para evitalo apoiaron a Carlos de Austria, provocando o estalido da Guerra de Sucesión española en 1702, que rematou en 1713 co recoñecemento de Filipe V como rei de España e a perda das últimas posesión en Europa. Filipe V converteu os diversos territorios da monarquÃ-a nun Estado centralizado que, por primeira vez, se chamou España. Fernando VI, Carlos III e Carlos IV desenvolveron medidas para modernizar España sen ter en conta o que o pobo pedÃ-a. España xa non dispoñÃ-a do poder polÃ-tico e territorial que tivera en épocas anteriores. Validos: ministros que acumularon moito poder nos que frecuentemente os reis Filipe III, Filipe IV e Carlos II delegaban as súas funcións. Galicia na Idade Moderna. Na Idade Moderna, a maior parte de Galicia era campesiña. Pero tamén tiveron protagonismo os fidalgos, membros da baixa nobreza que vivÃ-an nos pazos. Grazas ao comercio con América, chegaron a Galicia novos cultivos, como a pataca e o millo, que tiveron grande importancia na nosa agricultura. Nesta etapa, Galicia quedou integrada na coroa española. Creouse a Real Audiencia de Galicia, que impartÃ-a xustiza, e a Xunta do reino de Galicia, que representaba as sete provincias galegas ante a monarquÃ-a española. Os pazos: Os pazos eran vivendas señoriais construÃ-das en pedra para a nobreza e a fidalguÃ-a, que estaban situados, xeralmente, no medio rural. A maior parte construÃ-ranse nos ss. XVII e XVIII. Partes: residencia señorial, capela, patio, alpendres e muralla. Pazos destacados: pazo de Oca, pazo de Fefiñáns, pazo de Castrelos, pazo de Mariñán. O foro:

4

O foro era un contrato agrario polo que unha persoa ou institución lle cede a outra o uso da terra a cambio dunha renda, que adoitaba ser parte da colleita. Os propietarios das terras, o clero e a nobreza, arrendábanlles a terra mediante un foro aos campesiños ou aos fidalgos, e estes pagaban unha renda por ela. Os fidalgos arrendábanlles a terra mediante un subforo aos campesiños, coa conseguinte suba da renda. As Xuntas do Reino de Galicia: Cos Reis Católicos, Galicia integrouse nun estado centralista e unitario, coa conseguinte perda de autonomÃ-a e a súa castelanización. O castelán foi imposto como lingua oficial, mentres que o galego pasou a ser empregado polas clases sociais máis baixas. Os RRCC crearon a Real Audiencia de Galicia, a CapitanÃ-a Xeral de Galicia e a Xunta do Reino de Galicia. A Xunta do Reino de Galicia estaba formada por un representante de cada unha das sete provincias galegas. Funcións: • Facer de intermediaria entre a monarquÃ-a e o reino de Galicia. • Asignar os tributos que a coroa lle esixÃ-a a cada provincia. • Representar o reino de Galicia nas Cortes castelás. Un dos asuntos máis discutidos nas Xuntas do Reino foi a recuperación para Galicia do dereito de voto nas Cortes de Castela, xa que era desempeñado polo representante de Zamora (o voto recuperouse no ano 1623). A cultura e a arte. Cultura: Na Idade Moderna a Igrexa continuo tendo moita influencia na vida das persoas, aÃ-nda que perdeu importancia como difusora da cultura. Ca vez máis, a cultura foi urbana, vinculada ás universidades. Durante este época aparecen dúas novas correntes de pensamento que inflúen na sociedade: o Humanismo e a Ilustración. • Humanismo: xorde no século XV. Considera o ser humano como centro do Universo. O artista humanista ten que ser hábil en todas as facetas da arte. • Ilustración: aparece no século XVIII. Propón a igualdade das persoas ante a lei e a liberdade de expresar as propias ideas. Os ilustrados en España foron un grupo de intelectuais que analizaron a problemática do pais e propuxeron reformas para superar o atraso do territorio español. Con fin de mellorar a situación económica, creáronse as Sociedades Económicas de Amigos do PaÃ-s. QuerÃ-an fomentar a economÃ-a e o progreso nas diferentes rexións. Os ilustrados galegos centráronse nas reformas para aumentar a produción agraria e industrial, no progreso económico dos pescadores e na defensa do comercio. Tamén defenderon a realidade diferencial galega. Destacaron Bieito Xerome Feijoo e Frei Martiño Sarmiento. O século XVII en España foi un perÃ-odo de grande esplendor literario e artÃ-stico por iso se coñece como o Século de Ouro. − En literatura popularizouse a novela, especialmente a picaresca, como unha forma de retratar cruamente a 5

realidade. Escritores importes: Cervantes (o Quixote), Lope de Vega (Fuenteovejuna e o Cabaleiro de Olmedo), Calderón de la Barca ( O Alcalde de Zalamea e a Vida e Soño), Góngora , e Quevedo (O buscón). − O Barroco foi o estilo artÃ-stico do século XVII e perdurou ata principios do XVIII. Arte: Na Idade Moderna destacan o Renacemento e o Barroco. • O Renacemento: xurdiu en Florencia (Italia) no século XV e difundiuse por toda Europa. CaracterÃ-zase por utilizar liñas rectas e de trazado sinxelo para chegar á beleza. As obras renacentistas usan a simetrÃ-a para conseguir equilibrio e proporcionalidade. Ademais, introducen os temas e os elementos clásicos, gregos e romanos, como as columnas. Artistas importantes: Miguel Anxo Buonarroti e Leonardo da Vinci. En España sobresaÃ-ron: o arquitecto Xoán de Herrera, o escultor Xoán de Juni, o escultor e pintor Alonso Berruguete e o pintor Doménicos Teotocópoulos (O Greco). • O Barroco: xurdiu en Italia no século XVII e estendeuse por toda Europa. CaracterÃ-zase por utilizar liñas curvas e de trazado complexo en todas as súas composicións. Busca a complexidade e o dinamismo e usa elementos decorativos recargados para darlles riqueza e cor ás súas obras (pan de ouro, abundancia de pinturas e esculturas...) Artistas importantes: o escultor e arquitecto Bernini e os pintores Caravaggio, Rubens e Rembrandt. En España destacaron: os arquitectos Herrera o Novo e XoaquÃ-n Churriguera, os escultores Gregorio Fernández e Alonso Cano, e os pintores Velázquez, Ribera e Zurbarán. En Galicia, o barroco foi un perÃ-odo de grande esplendor artÃ-stico. Adquiriu personalidade propia, debido á calidade das escolas e dos mestres autóctonos e á grande actividade construtiva en mosteiros, catedrais, pazos... A orixinalidade do barroco galego baseouse no emprego do granito, das torres−campanario e das fachadas−cortina. En escultura fixéronse gran cantidade de retablos e cadeirados de coro. Destacaron: os arquitectos foron Domingos de Andrade e Fernando de Casas e Novoa, e os escultores Francisco de Moure e Mateo de Prado.

6