Story Transcript
SAYI 2 | MART 2022
Özel'E-Kitap
SEREBRAL PALSİ TANISI
ALAN BİREYLERDE ÖZ
BAKIM BECERİLERİNE
YÖNELİK ÖĞRETİM
YÖNTEMLERİ - Doğrudan Öğretim Yöntemi -Video Modelle Öğretim Yöntemi
Hazırlayanlar ŞULE ATAY ŞİLAN AYDIN BURHAN ULUDAĞ
Bu materyal Prof. Dr. Selda Özdemir tarafından yürütülen SPE404 Topluma Hizmet Uygulamaları dersi kapsamında hazırlanmıştır.
1
İÇİNDEKİLER GİRİŞ........................................................................................3 DOĞRUDAN ÖĞRETİM YÖNTEMİ ..............................................4 DOĞRUDAN ÖĞRETİM YÖNTEMİNİN İLKELERİ ..........................6 DOĞRUDAN ÖĞRETİM YÖNTEMİNİN BASAMAKLARI .................7 DOĞRUDAN ÖĞRETİM YÖNTEMİ ÖĞRETİM PLANI ÖRNEĞİ........12 VİDEO MODELLE ÖĞRETİM YÖNTEMİ .......................................13 VİDEO MODELLE ÖĞRETİM GERÇEKLEŞTİRME ALANLARI.........15 VİDEO MODELLE ÖĞRETİM UYGULAMASI PLANLAMA VE HAZIRLIKSÜRECİ.....................................................................18 ÖĞRETİM VİDEOSUNUN HAZIRLANMASI..................................19 ÖĞRETİM VİDEOSU HAZIRLANIRKEN DİKKAT EDİLECEK
NOKTALAR..............................................................................20 VİDEO MODELLE ÖĞRETİM YÖNTEMİ ÖĞRETİM PLANI
ÖRNEĞİ...................................................................................22 KAYNAKÇA.............................................................................23
2
GİRİŞ
Sevgili aileler, Geçen hafta sizlerle Serebral Palsi ve Serebral Palsi' de öz bakım becerileri hakkında konuşmuştuk. Geçen hafta hazırladığımız ekitabımızın sizler için faydalı olduğunu umarak sizlere bu hafta ele aldığımız
konu
hakkında
kısa
bir
bilgilendirmede
bulunmak
istiyoruz. İkinci haftamızda ele alacağımız konumuz ise Serebral Palsi tanısı almış çocuklara öz bakım becerilerini öğretmede kullanılabilecek iki yöntemdir. Bu yöntemlerden biri Video modelle Öğretim bir diğeri ise Doğrudan Öğretim Yöntemidir. Ele aldığımız bu yöntemler araştırmalarla etkililiği kanıtlanmış bilimsel dayanaklı uygulamalardır. Bu yöntemlere yer vermemizin amacı sizlerin de çocuklarınızla kolaylıkla kullanabileceği yöntemler olmasıdır. Bu amaç doğrultusunda öncellikle sizlere bu yöntemlerin ne olduğu hakkında bir bilgilendirmede bulunduk. Daha sonra birer öz bakım becerisi örneği üzerinden bu yöntemlerin uygulanışını daha açık ve anlaşılır hale getirmeyi amaçladık. Sizler için faydalı olmasını umarak keyifli okumalar dileriz.
3
DOĞRUDAN ÖĞRETİM YÖNTEMİ
Doğrudan olarak
öğretim
yöntemi,
öğretilecek
belli
konunun
bir
sıralı
plana bir
bağlı şekilde
sunulması, eğitim verilen öğrencinin aktif katılımı, eğitim
veren
sunulacak uygulanması
kişinin
ipuçlarının ve
düzeltici
dönütler
planlanması,
silikleştirilmesi
vermesi, ipuçlarının
anlamına
gelir.
Doğrudan öğretim yöntemi öğrenciye dolaysız yoldan doğru
geri
bildirim
sunulmasını
da
kapsamaktadır.
Doğrudan öğretim yönteminin temelini oluşturan asıl düşünce her çocuğun öğrenebileceği anlayışıdır.
4
Bu temel düşünce de bizlere göstermektedir ki Serebral
Palsi
fiziksel
sınırlılıklardan
becerilerini
tanısının
bağımsız
beraberinde dolayı bir
getirdiği
öz
bakım
biçimde
yerine
getiremeyen öğrencilere bu yöntemle öz bakım becerilerinin öğretilebileceğidir.
5
DOĞRUDAN ÖĞRETİM YÖNTEMİ
5 TEMEL İLKEYE DAYANIR: 1. Önceki derste yapılan çalışmaların özetlenmesi ve kontrol edilmesi 2. Yeni içeriğin ya da becerinin sunumu 3. Öğrenciye ele alınan konunun kavranması için rehberlik edilmesi 4. Geri bildirim vermek, düzeltmek, gerektiğinde yeniden öğretmek 5. Öğrenciye bağımsız alıştırma yapma fırsatı sunmak
6
DOĞRUDAN ÖĞRETİM YAKLAŞIMINA
DAYALI ÖZ BAKIM BECERİLERİNİN
ÖĞRETİMİ; GEREKSİNİM OLUŞTURMA,
MODEL OLMA, REHBERLİ UYGULAMALAR
VE BAĞIMSIZ UYGULAMALAR
BASAMAKLARINDAN OLUŞMAKTADIR
(ÇİFTÇİ, 2001).
7
1. GEREKSİNİM OLUŞTURMA
Bu aşamada öğrencinin dikkatinin öğretilecek öz bakım becerisine çekilmesi ve öğretilecek olan becerinin neden öğrenilmesi gerektiği yani neden önemli, olduğu açıklanır (Güzel, 1998). Süreç boyunca yapılacak çalışmalar hakkında öğrenciye bilgi verilir. Bu aşamada bireyin bu beceriye ne zaman, neden ihtiyaç duyabileceği açıklanır. Bu amaç doğrultusunda öğrencilere hikâye okunabilir, resim gösterilebilir veya film izletilebilir. Bu
etkinliklerin
amacı
kişinin
bu
beceriyi
öğrenmekle ne kazanacağını ve kazanacağı becerinin öneminin farkına vardırmaktır. (Çiftçi, 2001). Bireye yapılacak bu açıklamalarda bireyin gelişim düzeyine, hazırbulunuşluğuna uygun, açık, anlaşılır bir dil kullanılmalıdır.
8
2. MODEL OLMA
Model
olma
ğrenmedir.
ö
tarafından
ş
bir
ği
ki inin
ş
sergiledi
davranı ları
ş
ş
ğru
do
olarak
sergilenir
ve
ğrencinin
ö
ğlanır.
açıklama
2008).
Bu
süreç
yapılması
gösterilmesinden olmanın
ş
Bu a amada hedef öz bakım becerisi ba ka bir ki i
gözlemlemesi yani modeli dikkatle izlemesi sa Emecen,
gözleyerek
ş
olu ur.
kullanabilmesi
ve Bu için,
hedef
öz
bakım
becerinin nedenle
ğrencinin
ö
süreci
ğseven
(Da
becerileriyle
nasıl
beceri
bu
ğının
yapılaca
ğretiminde
ö
taklit
ilgili
etme
ön
model
ş
ko ul
becerisine sahip olması gerekmektedir (Varol, 2005). Bu yöntemde
ş
model olma en kritik basamaktır. Model olmak için ebeveyn, karde ,
ş kullanılabileceği gibi video da kullanılabilir (Bacanlı, 1999).
arkada
9
3. REHBERLİ
UYGULAMALAR Öğrencinin düzeyine uygun yeterli sayıda model olduktan sonra, sorumluluk kademeli olarak öğrenciye bırakır. Bu basamakta öğrencinin, yetişkin rehberliğinde ipuçlarının aşamalı olarak silikleştirildiği alıştırmalar yapması gerekmektedir (Güzel, 1998). Bu aşama öğrenciye hedef öz bakım becerisi ile ilgili alıştırmaları kontrol etmek ve öğrenciyi bağımsızlığa ulaştırmak için gerçekleştirilmektedir. (Dağseven, 2001).
Bu aşamada süreç boyunca öğrenciye rehberlik edilir ve öğrencinin performansı hakkında dönütler verilir. Bu basamakta öğrenci bir önceki aşama olan model olma aşamasında öğrendiği beceriyi uygular. Bu da bireyin ne kadar geliştiğinin görülmesine olanak sağlar. Bu süreçte öğrencinin bağımsız yapabileceği ve yapamayacağı becerileri belirlemek önemli olmaktadır. Öğrencinin yapamadığı becerilerle ilgili daha çok alıştırma yapılmalı ve öğrenci bu becerilerde bağımsız hale getirilmelidir. Öğrenci rehberli uygulamalar aşamasında verilen ipuçlarına rağmen beceriyi gerçekleştiremiyorsa model olma aşamasına geri dönülmelidir. (Güzel, 1998).
10
4. BAĞIMSIZ UYGULAMALAR
Bağımsız uygulamalar aşamasında rehberli uygulamalar aşamasında verilen ipuçları ve yardımlar sunulmamaktadır. Bu basamakta öğrenci aktif, eğitim veren yetişkin pasif durumdadır (İlik, 2009). Rehberli uygulamalar sona erdiğinde, öğrencilerden, öğretilen beceriyi bağımsız bir şekilde sergilemeleri beklenir. Rehberli uygulamalarda başlayan; sorumluluğun kademeli olarak öğrenciye geçmesi işlemi tamamlanır ve sorumluluk tamamen öğrenciye geçer. Bu aşama bize öğrencinin beceriyi sergileyip sergileyemeyeceği hakkında fikir verir.
11
12
VİDEO MODELLE
ÖĞRETİM YÖNTEMİ Kazandırılmak kullanılabilecek modeldir.
Video
istenen etkili
becerilerin
uygulamalardan
model
öğretiminde biriside
uygulamalarının
video
temelinde,
bireylerin bilgi ve becerileri davranışa ilişkin öğretim gerçekleştirilmeden veya bireyin davranışın sonucunu yaşayarak öğrenmesi gerekmeden başka bireylerin bu davranışları
orta
koymalarını
gözleyerek
öğrendikleri
görüşünü dayanak alan gözleyerek öğrenme kuramı yer almaktadır(Akmanoğlu, 2008; Nikopoulos ve Keenan, 2006). Video modelle öğretimde gözlemci, ilk olarak modelin sergilediği davranışını ayırt eder ve sonraki süreçte o beceriyi doğal ortamlarda gerçekleştirir. Bu sebepten ötürü video model kullanılarak öğretilen beceriler “kalıcı” olduğu kadar “genellenebilir olma” özelliği de göstermektedir (Bidwell ve Rehfeldt, 2004; Halisküçük, 2007).
13
Teknolojideki yaşanan gelişmeler ile kullanımı hızlıca yaygınlaşan video modelle öğretimin hem denek hem de uygulama bakımından birçok yararı vardır. Video model, kazandırılmak istenen hedef davranışı ve bu davranışın alt basamaklarını net ve somut bir şekilde betimleyen (Akmanoğlu, 2008; CharlopChristy et al., 2000), gerçek deneyimler ve videoteypten gösterilen deneyimler arasında yüksek derecede benzerlik kurulmasına imkan veren (Mechling, 2004), birçok öğretim yöntemi ile bir araya getirilerek kullanılabilen (BernadRipoll, 2007; Sansosti ve Powell-Smith, 2008) ve gerekli görüldüğünde hangi tepkilerden kaçınılması gerektiğine yönelik hata modellerin de kullanımına imkan veren (Nikopoulos ve Keenan, 2006) bir yöntem olması sebebiyle gelişimsel yetersizlik gösteren bireylere birçok farklı becerinin öğretiminde kullanılabilir.
14
VİDEO MODELLE
ÖĞRETİM:
1. Videoyla model olma, 2. Videoyla geri bildirim, 3. Video ile ipucu, 4. Bilgisayar destekli video öğretimi olmak üzere dört şekilde gerçekleştirilebilir (Mechling,
2004).
15
2. VİDEO İLE GERİ
BİLDİRİM Üzerinde
düzeltme
yapılmamış bir videoteypte birey kendi performansını
1. VİDEOYLA MODEL OLMA
izler,
ve
doğrularını farkında olabilir ve
Bireyin, kazandırılmak istenen hedef becerinin tüm alt basamaklarının bir akran, yetişkin ya da kendisi tarafından ortaya koyulduğu video kayıtları izlemesi ve daha sonrasında bu davranışları tekrar etmesi sürecidir (Banda, Matuszny ve Turkan, 2007; Charlop-Christy et al., 2000). Videoyla model olma aşamasında hedef davranış farklı modeller tarafından ortaya koyulabilir (McCoy ve Hermansen, 2007). Hedef davranış yetişkin bir model, aynı yaş ve cinsiyetteki bir akran model ya da kişinin kendisi tarafından gerçekleştirilebilir. Ayrıca, model uygulanmadan deneğin bir beceri ya da davranışın sergilenmesini kendi bakış açısından izlemesine fırsat verilerek beceriyi kendisinin yaptığını hissettiği uygulamalara da yer verilebilir (McCoy ve Hermansen, 2007; Schreibman, Whalen ve Stahmer, 2000).
hatalarını uygulamacıyla
hataları
ve
hakkında
sohbet
gelecekteki
Mirenda,
doğruları ederek
performansına
yönelik yapabilir
birlikte
uyarlamalar (Maione 2006;
ve
Mechling,
2004).
16
3. V İ DEO İ LE İ PU C U Program tarafından verilen ipucuna yönelik
olarak
beceri
Metinlerin, grafiklerin, animasyonların,
sergilemesine
sesin, müziğin, slaytların, filmlerin ve
olanak sağlayan ve bireyi aktif olarak
hareketli çekimlerin tek bir sistem içinde
basamağını
bireye
4. B İ LG İ SAYAR DESTEKL İ V İ DEO ÖĞ RET İ M İ
anında
sürece entegre eden video eğitimi video
ile
adlandırılırken
ipucu
şeklinde
(Halisküçük,
2007;
Mechling, 2004; Payne ve Antonow, 1982)
sunulduğu destekli
uygulamalar video
adlandırılmaktadır
bilgisayar
öğretimi (Halisküçük,
olarak 2007;
Mechling, 2005; Wissick, 1996). Bilgisayar destekli video öğretimi, video teknolojisi ve bilgisayar destekli olan öğretimin teknolojilerini bir araya getirip ve videoların bilgisayardan izlenmesine olanak verir (Halisküçük, 2007).
17
A- VMÖ Uygulaması Planlama ve Hazırlık Süreci 1- Hedef Davranışları
Tanımlama ve Seçme:
Hedef davranışları
belirlemek, bu
davranışları
gözlenebilir ve
ölçülebilir olarak
tanımlamak çok
önemlidir.
4- Modeli Belirleme ve
Bilgilendirme: Video modelle
öğretimde en önemli basamak
hedef davranışı sergileyecek
modelleri seçmedir. Model
katılımcının kendisi, akranları,
yetişkinler ve çizgi film
kahramanları olabilir. Uygun modeli seçmek için
modeli gözlemek ve modelin
hedef davranışı doğru olarak
sergileyip sergilemediğine
karar vermek gerekir. Ayrıca modelin eğitilmesi de
çok önemlidir. Eğitim
öncesinde senaryonun
belirlenmesi büyük önem
taşımaktadır.
2- Performans
Düzeyini
Belirleme:
Öğretim
öncesinde
öğrencinin ilgili
hedef beceriye
ilişkin
performansı
belirlenmelidir.
3- Araç-Gereçleri Hazırlama:
Model davranışlarını
kaydetmek için dijital
kameralar vb. kullanılabilir.
Ortam iyi aydınlatılmış
olmalıdır. Eğer kamera
bataryalıysa yedek batarya
bulundurulmalıdır. Ortamda
dikkat dağıtıcı nesneler vb. yer
almamalıdır. İlk aşamada,
video kasette gösterilen
ortamlar çocuğun davranışı taklit edeceği ortamla aynı
olmalıdır. Daha sonra farklı
ortamlar kullanılabilir.
5-Ortamı
Belirleme:
Video
görüntüsünün
oluşturulacağı
ortam öğretim
yapılacak
ortam
mümkünse aynı
ya da benzer
olmalıdır.
18
B. ÖĞRETİM VİDEOSUNUN HAZIRLANMASI Model kendini rahat hissettiğinde ve eğitim sürecini tamamladığında videoya kaydedilmelidir. . Modele hedef davranışı sergilemesi için işaret verilmelidir.
En net görüntüyü kaydetmek için birkaç kez hedef davranış videoya kaydedilmelidir.
Kayıtların gereksiz yere bölünmesine engel olunmalıdır. Sadece hedef davranış kaydedilmelidir.
BECERİNİN TÜM
BASAMAKLARI VİDEO
GÖRÜNTÜSÜNDE
AÇIK VE NET BİR
ŞEKİLDE YER ALIYOR
MU?
ARAÇ-
GEREÇLER
AYNI
OLMALIDIR. OLUŞTURULAN
Ortam mümkünse becerinin sergileneceği ortam ile aynı ya da benzer olmalıdır.
VİDEO KLİP
ANLAŞILIR MI? Model çocuğun taklit etmesi istenilen davranışa er yakın davranışı sunmalı ve sergilenen davranış 30-40 sn. sürmelidir.
19
Kaydedilen videolar
düzenlenirken şunlara dikkat
edilmelidir: MODELİN
DAVRANIŞI
OLABİLDİĞİNCE
DOĞAL OLMALIDIR. Videonun ilerlemesi
normal hızda olmalı,
ne çok ağır ne de çok
yavaş olmalıdır.
VİDEONUN SÜRESİ
UYGUN OLMALIDIR
(3-5 DK ARASINDA) Eğer iletişim becerileri yetersiz olan bir birey ile çalışılıyor ise anlaşılabilirliği sağlamak için duraklamalara yer verilmelidir.
Beceri küçük basamaklara bölünmeli, net bir biçimde gösterilmeli, gerektiğinde pekiştireç ve ipucu sunulmalıdır.
20
Öğretim Oturumu
Basamakları DİKKAT SAĞLAMA ÖĞRENCİNİN VİDEOYU
İZLEMESİ ÖĞRENCİNİN VİDEOYU İZLEME DAVRANIŞININ
PEKİŞTİRİLMESİ
BECERİ YÖNERGESİ /ÖN UYARAN SUNULMASI ÖĞRENCİNİN TEPKİDE
BULUNMASI ÖĞRENCİ
DAVRANIŞLARINA UYGUN
TEPKİDE BULUNMA
ÖĞRENCİNİN KATILIM DAVRANIŞINI
PEKİŞTİRME
Video modelle
Öğretimin
Gerçekleştirilmesi Öğrencinin davranışı gerçekleştireceği ortam ve video görüntüsündeki ortam aynı olmalıdır. Öğrenci ile yan yana oturulabilecek ve öğrencinin
videoyu
rahatlıkla
izleyebileceği şekilde düzenlenmelidir. Ortamda
gereksiz
materyaller,
araç-
gereçler varsa öğrencinin göremeyeceği ya da dikkatini dağıtmayacağı bir yere yerleştirilmelidir. Öğrencinin
hedef
gerçekleştirirken gereçler yerleştirilir.
davranışı
kullanacağı
ortamda
uygun
araçyere
21
22
Kaynakça GÜL, S. O., & VURAN, S. (2010). Sosyal becerilerin öğretiminde video model
yöntemiyle yürütülen araştırmaların analizi. Educational Research, 29, 143-
155. https://ikikafabirses.com/psikoloji/oz-bakim/.html adresinden 11 Mart 2022
tarihinde erişilmiştir. https://www.pazarlamasyon.com/genc-yasta-kariyer-yapmanin-6-etkin-yolu
adresinden 11 Mart 2022 tarihinde erişilmiştir. https://www.oxxo.com.tr/blog/babalar-gununde-yapilacak-aktiviteler
adresinden 11 Mart 2022 tarihinde erişilmiştir. https://gelecekegitimde.com/tag/ebeveyn/ adresinden 11 Mart 2022 tarihinde
erişilmiştir. https://www.pakolino.com/Blog/cocuklarin-oz-bakim-becerileri adresinden 11
Mart 2022 tarihinde erişilmiştir. https://www.yeniakit.com.tr/haber/cocugunuz-kiyafetlerini-giymek-istemiyorsa-
bir-de-bu-yontemleri-deneyin-506566.html adresinden 11 Mart 2022 tarihinde
erişilmiştir. https://www.cocuk.egitimdergisi.com/2021/06/06/sorumluluk-sahibi-cocuklar-
yetistirmek/ adresinden 12 Mart 2022 tarihinde erişilmiştir. https://www.iyihisset.com/cocuk/cocuklara-sorumluluk-bilinci-asilamanin-5-
yolu adresinden 12 Mart 2022 tarihinde erişilmiştir. https://www.kidsgourmet.com.tr/cocuklar-sorumluluk-sahibi-olmayi-erken-
yasta-ogrenmeli/ adresinden 12 Mart 2022 tarihinde erişilmiştir. https://www.milliyet.com.tr/pembenar/galeri/cocugun-oz-bakim-becerileri-nasil-
gelistirilmeli-6497376 adresinden 12 Mart 2022 tarihinde erişilmiştir. https://www.doktortakvimi.com/blog/rol-model-olmak adresinden 12 Mart
20222 tarihinde erişilmiştir. https://www.cnnturk.com/saglik/cocukta-hangi-yasta-hangi-ozbakim-becerisi-
olmali adresinden 12 Mart 2022 tarihinde erişilmiştir. https://storage.googleapis.com/global-help-
publications/books/help_cpfamilies.pdf adresinden 12 Mart 2022 tarihinde
erişilmiştir. https://turanturan.com.tr/serebral-palsi-klinik/serebral-palsili-her-cocuk-
yuruyebilir-mi/ adresinden 13 Mart 2022 tarihinde erişilmiştir. https://www.ruzgarterapi.com/serebral-palsi/ adresinden 13 Mart 2022
tarihinde erişilmiştir.
23
https://turanturan.com.tr/serebral-palsi-klinik/onemli-bir-soru-cocuklarimizneden-serebral-palsi-olur/ adresinden 13 Mart 2022 tarihinde erişilmiştir. https://www.magix.com/ca/video-editor/movie-studio/ adresinden 13 Mart 2022 tarihinde erişilmiştir. https://blog.workana.com/en/freelancing/think-video-everything-you-need-toknow-about-video-marketing/ adresinden 13 Mart 2022 tarihinde erişilmiştir. https://invideo.io/blog/how-to-make-a-music-video/ adresinden 13 Mart 2022 tarihinde erişilmiştir. https://www.snappea.com/tutorials-tr/download-youtube-videos/save-videofrom-youtube.html adresinden 13 Mart 2022 tarihinde erişilmiştir. https://www.moradam.com/11340/video-sitelerine-seo-calismasi-nasil-yapilir/ adresinden 14 Mart 2022 tarihinde erişilmiştir. https://m.facebook.com/prof.dr.binyaminbirkan/videos/3-20-ya%C5%9Faral%C4%B1%C4%9F%C4%B1nda-olan-osbli-bireylerin%C3%B6%C4%9Fretiminde-video-model-kullan%C4%B1lmas%C4%B1b/293046634926413/ adresinden 14 Mart 2022 tarihinde erişilmiştir. https://www.facebook.com/prof.dr.binyaminbirkan/videos/g%C3%B6rsel-olaraksunulan-bilgi-otizmli-%C3%A7ocuklar-i%C3%A7in-daha-yararl%C4%B1-olabilirvideo-mo/588936198227321/ adresinden 14 Mart 2022 tarihinde erişilmiştir. https://www.netinbag.com/tr/education/what-is-direct-instruction.html adresinden 14 Mart 2022 tarihinde erişilmiştir. https://9lib.net/article/do%C4%9Frudan-%C3%B6%C4%9Fretimy%C3%B6ntemi-sosyal-beceri-%C3%B6%C4%9Fretiminde-kullan%C4%B1lany%C3%B6ntemler.4zpv2xrz adresinden 14 Mart 2022 tarihinde erişilmiştir. https://www.ideasoft.com.tr/akilli-telefonla-video-cekme/ adresinden 14 Mart 2022 tarihinde erişilmiştir. https://www.hepsiburada.com/kesfet/youtuber-adayinin-el-rehberi-fotograftanvideoya-kameradan-mikrofona-youtubea-girmek-icin-gerekenler/ adresinden 14 Mart 2022 tarihinde erişilmiştir. https://teknobird.com/iobit-screen-recorder-indir/ adresinden 14 Mart 2022 tarihinde erişilmiştir. https://cdn.webtekno.com/media/cache/content_detail/article/88734/ekrankaydedici-windows-1585175300.jpg adresinden 14 Mart 2022 tarihinde erişilmiştir. https://www.sabah.com.tr/medya/ekran-kaydedici-ekran-video-cekme-programive-kullanilisi-tk1-5138991 adresinden 14 Mart 2022 tarihinde erişilmiştir. https://ozelegitimveteknoloji.wordpress.com/2018/05/29/yardimci-teknoloji-nedir/ adresinden 15 Mart 2022 tarihinde erişilmiştir.
24