E x p l i c a ti o n d e s

M a x i m es des S a i nts l a V i e i n té r i e u r e

s ur

É d i ti o n

c r i ti q ue

pu bl i ée d apr ès d es d oc u m en ts i n éd i ts ’

P AR

A LB ER T CH E R E L

AG R ÉG É

D ES

LE

TT R E S

P A RIS LI B R A I R I E 7, 1

ET

3,

PL

AC E

B LO U D sa m

R U E F Ê R OU

1

,

v s um

6,

911

cn,

R UE DU

ET

C

7 C AN IVEI ‘

‘

l

e

P R É FA CE

d r h u i q u e F é ne l o n e s t l a u j te u r d es ri l a æ z m es d es S a i n /s Les É d i te u rs c a th o l i q ues l e s ont to uj ou rs om i s e s d es OE u v r es Com p l è t e s ai n t S i è g e re s p e p r l e S ui a v a i t c on d a m n é a r t u c o q p ai t a b a n d on n é l e l ivre et p o u r l a ute ur q u i l a v En ou tre l e s i è c l e q ui n ou s p ré c è d e a v a i t d es r a i s on s p a r t i cu l i è re s d e n ég l i g e r l e s i ll a ari m es En fa c e d e s v ol ta i ri en s i n d i ff é re n ts ou h o s t i l e s à tout e t h éol og i e l e s é c ri v a i n s re li g i e ux fi d è l e s à l eS pri t d u G én i e d u Ch r i s t i a n i s m e e nv i s a g e a i e n t vo l o n ti e rs e n p r ofan e s l es g l oi re s c h r é ti en n es O n c ro y a i t re n d re s e rv i c e à l Eg l i s e e n m on t r a n t q ue s e s S a i n ts p o uv a i e n t b i e n ê tre d e g r a n d s h om m e s et Fen el on e n ven a i t a i n s i à d e v o i r l e pl u s c l a i r d e s a ren o m m é e à l a t ti ci sm e d u L ettr e à t A ca d é Tél ém a r/ u e e t a u x fi n es s e s d e l a m i e » C éta i t l à p e n s a i t on r é fu ter V ol ta i re et se s c a C ét a i t e n ré a l i té s i n s p i re r d e V ol ta i re l om n i es i m m r te l a ute u r d e T é l é m a u e ai t l o m i r i a d u et q q

On

ou b

l i e t r op

'

’

a u ou

,

,

'

.

,

-

,

’

’

,

,

.

,

,

'

,

,

.

’

’

’

,

’

.

,

.

,

’

’

,

.

’

,

,

_

_

2

p ren a i t e n p i t i é l e s m a l he u re u se s d i s pute s d u S e u l s l e s P r ote s ta n t s étu d i a i e n t e n Q ui é ti s m e t h é olo g i en s l es M a x i m es M a i s l e s c o ur t e s t h è s e s a c r a i e n t n e s on t g uè re il s l e u r on s br ve s u c u e d e è q q d c o m m e n ta i re un a n al s e s s u iv i e s l a u te u r o ù y s e ffor c e d e m on t re r d a n s l a d ve rs a i re d e Boss ue t un R éfor m e i n con s c i en t I l i m p or te d e re m e ttre e n b on n e l u m i è re l a th éol o g i e fé nel oni enne e t l e l i vre q ui l a rés u m é e Pl u s i e urs m o t i fs ren d en t c e tt e p u b l i c a ti on n éc e s s a i re e t op p o r tu n e S i l on e s t c u ri e ux d e c on n a ître F én e l on l ui — m ê m e e t q u i n e l e se r a i t a p r è s l e s c o n fé r e n c e s s i b ri l l a n te s ? on n e s a u r a i t l a i s se r d e c ô t é c h ez d e J Le m a i tre c e p r ê tre l e l i vre où i l a ex p o s é s a d oc tr i n e e t q u i l a d é fe n d u a ve c t a n t d â p re é n e r g i e S i l on é t u di e l a — —ou b i e n e n d a e rel le d i t i s m e l a co m p ren r t u u u é Q Q " d m i a t n a d r a b l s m phle s e p y v oy a n t s u r tout u e s é ri e Et n e v a ut— i l pa s m i e ux n e s t i l pa s p l u s j u s t e de c h e r c h e r l e s c a u se s d e l a ni m osi té d es a d vers ai re s i o i touj ou rs i n a ccom m o e u es t o n s a d a n s d es / q s el on l ex p re s si on d e Bo s s u e t ? En fi n l e d o b i es l i vre con d a m n é d e F en el o n es t p a r s a d a t e l e d e r n i e r m on u m e n t d e l a l i ttér a t ure m y s t i q u e d u xvn e s i è cl e n m écon n a ît q ue l on i g n ore s i i n u s t e m e n t d e l u e o j q n o s j o urs l 1 est l e t er m e et p e ut , s a n s t r op d i nex a c t i tu d e p a s s e r p o ur le r é s u m é d e t o u t un i m m e n s e a u u e l P or t R o a l es t e i i ort d e p e n s é e rel i g i e u s e q y re s té a s sez ét r a n g e r q ua n d i l n e l ui é ta i t pa s h o s t i l e .

.

’

’

’

,

’

’

.

’

.

,

.

’

,

,

.

’

,

,

’

’

.

,

,

’

’

-

,

,

'

’

,

’

,

’

’

,

’

,

.

,

‘

-

,

,

.

_3 _ — a d u t Be u ve a c c a p a re l a n s n i s m e e p i s S i n e é Le j s c è n e reli g i e us e d u g r a n d S i è cle Les M a x i m es d es — r t u t c n i e r n p e t b u ê tre à r a p p el e r l a tten t i on o o S a i n ts d es h i s tori e n s ( 1 ) s u r l a m ul t i t u d e d es â me s h u m ble s ou é m i n e n te s q ui p u i s a i e n t a lo rs à u n e s ou r c e ai ll é re n t e m a i s con s i d é r a bl e e l l e a u s i l e s é l é m e n t s d e

a

.

,

,

.

’

‘

s

,

l e u r vi e c h r ét i en n e L e p r é s en t l i v r e

,

.

’

l i n t en t i on d ê t re n i u ne r éh a b i l i ta ti on n i u n e p u re et s i m p l e r é éd i t i on d es M a æ i m es Il n en a pp el l e pas a ux c a t h ol i q ue s ou a u x h é ré t i q ue s c on te m p o r a i n s d e l a s en te n c e p or té e pa r Rom e e n 1 6 9 9 o n n y ve r ra pa s d i n d i g n a ti o n c on tre B o s s u e t ; i 1 n e s t p a s n o n p l u s d es ti n é u n i q u e m en t à s u p p l ée r a u s i l en c e d es OE u vr es com p l è tes C e s t l a se c on d e é d i ti on d e s li a æ i nz es d es S a i n ts rev ue c o rri g é e e t for t a u g m e n t é e p a r F en e l on l u i -m ê m e a ve c l a i d e d e se s a m i s e t à l a s u i t e d es p re m i è re s c ri t i q u e s d e s e s a d v e rs a i re s E l le s e tr ou v a i t a i n si r p a r ée à l a i bl i o t h u e N a ti o n a l e d é p a r te m e n t B é è p q d es m a n u s c ri t s c a ta lo g ué e f r 1 3 2 4 1 J e l a i fa i t r c é d e r d u n e i n t ro d uc ti o n n é c e s s a i re p o u r e x p ose r é p l h i s toire d u p roj e t e t p our ré s um e r l e s c h a n g e m e n t s op é r é s p a r l a u te u r ’

’

n a

,

’

.

’

’

’

’

,

-

,

,

,

,

’

,

.

,

,

,

’

.

.

,

’

,

’

,

’

.

( 1)

’

co

c

L i n té rê t, q u a u r a i t e tte n tr e - a r ti e d u P or t R oy a l d e p S B es t tr è s vi ve m e n t m a r q u é d a n s l e l i vr e t u t r é e n t d e H B ré m on d , l A p o l og i e p u r F en e l n d n t , l e s u è s a é té S l .

’

o

.

'

.

g ra n d

.

o

o

o

c

cc

[t ’

re m er ci e r i ci t ou s ce ux q ui m on t a i d é d e l e u r ob l i g e a n c e ou d e l e u rs e ncour a g e m en ts ; e n p a r ti cul i e r M M R éb el l i a u G r i sel le E Leve s q ue a n t d e b on n e s u r to u t i a m i s à m o n s e rvi c e a v e u c t q v u e s p é n é t r a nt e s e t i m g râ c e s es d o c u m e n ts e t a r ti a l e s p J e ti e n s à

,

.

,

,

,

,

,

.

.

,

B I B LI OG R A P H I E

I

A

.

n

.

D a/Ïere n l es

Exp l ic a tio n

É d i ti o ns ( l es

u

d es M a x i m es

M a x i m es d es S a i n ts

d es S a i n ts

n

l a Vi e

su r

I n té r i eu re I p ar M e s s i re Fra n ç oi s d e S a l i g na c Fe n el o n A r c h evê q u e D u c d e Ca m b ra y P ré c ep teu r d e M e ss e i g n eu rs l es D u c s d e Bo u rg o g n e d A nj ou e t d e Berry i nir ai : ,

,

’

,

‘

.

P i erre A u b ou i n l i b r a i re d e Q u a y

p r è s d e l Hô teI d e ’

M e sse i g n eu rs

A P a ri s

,

ch ez

l

es

En f a n ts

d e F ra n c e

P i erre Ch

.

Lu y n e s ,

i n -1 2 ;

l Ec u d e

Em er y

d Or ’

.

.

.

M DC X C VI I .

à

’

F r a n c e , e t à l a Croi x

.

Cl ou s i er

d es A u g u s ti n s ,

Av e c P r i vi l è g e d u R oy A ver ti s sem en t 3 2 p p non n u m é ro té es Ex tra i t d u P r i vi l 2 p 9 72 Co rp s d u l i vr e pp n u m é ro té es .

.

.

n

.

.

Erra ta

1 p

.

.

.

_

6 La m êm e q u e au

ti tr e

A

et

p l us m i n ce

d eu x di ffé ren c e s ty p o g r a p h i q u es

l a d ern i è re pa g e

à

A

L e p ap i er

.

P i e rr e P i err e

3

A P a r i s I c h ez

er ra ta

m a n q ue

s an s

Au b ou i n

Em er y ,

L

.

e tc

e tc

.

.

f a u tes q u i l ‘

q ue l e s

i g n a l a i t a i en t é té co rri g é e s d a n s l e l i vr e i m pr e s si o n es t i r r é g u l i è re ta n tô t l es c a ra c tè res s o n t trè s s er r é s ta n tô t i l s s o n t éc a r té s l es u n s d e s s

’

es t

q u e l q u es d i ffé r en c es

sa u f

,

d a n s l e ti tre

à l a fi n , l

f

.

La m ê m e q u e

’

s au

,

.

,

a u tres

.

L e p ap i er

es t

pl us m

i n ce

.

L a m ê m e q u e A , m a i s po r ta n t l a d a te d e M DC XCV I I I e t d i sp o s é e e t co m pl é té e a i n s i

Aver ti s s em en t Co rp s d u l i vre P r i vi l è g e

.

,

p

.

pape ,

p

.

1 -2 7 2

2 7 5 -2 8 8

.

.

Le ttr e

au

R é po n s e d u p a p e p .

.

.

2 8 9 -2 9 0

L e ttr e d e Fé n e l on

à

Ex p l i c a ti o n

M a x i m es

d es

de

un

.

s es a

l

m i s p 2 9 1 3 00 ,

.

d e s S a i n ts

.

l l a vi e S a l i g n a c Fe n e l

su r

I n té r i eu re l p a r M es s i re F r d e l on l a rc h e vê q u e Du c d e Cam b ra v ( e tc Cf A ) l s eco n d e Ed i tio n l su i va n t l a c e p i e d e P a r i s ch e z L a m b e r t M a r c h a n d l s e ven d à B r u x el l e s l i b r a i re I a u M a r c h é a u x H e r b e s ; 1 6 9 8 .

,

,

.

,

.

,

,

.

i n 12 .

Le te x te

C

'

es t

à

Aver ti s s e m en t ; es t

co n fo rm e

p ro p o s d e

a

c ette

Ex tra i t d u P ri vi l

c el u i

de

Ed i tio n

A

et

.

,

2 27 p p

.

d es

su

i va n tes

,

a pp a

.

éc r i va i t à l a b b é d e Ch a n tera c l e 7 j a n vi e r 1 6 9 8 ( Co r re sp v m 3 16 ) On e n ( d es M ax i m es ) f a i t d es E d i t i on s n o u vel l es a q u e F én el on

r e m m en t,

’

.

,

B r ux e l l es

c h er ”

H ol l a n d e

e t en

je

:

,

p u i s l es

ne

em p ê

en

n .

Ex p l i c a tio n

d es M a x i m es

l d es S a i n ts l s u r l a Vi e I n té r i e u re e tc Cf E Ave c u n e I I n s tru c tio n P a s fo re l e l e t q u el q u es l ettres d e c e p r é l a t s u r l e I m ê m e s u j e t l s u i va n t l a COp i e d e P a r i s etc Cf E .

.

.

.

.

.

I M DCX C VH L I l n 12 ; -

A ve r ti ss em en t ; P r i vi l è g e

Ex p l i c a tio n

M a x i m es

de s

1 6 4 pp

,

d es S a i n ts

.

l a Vi e

su r

I n té r i eure p a r M e s s i r e Fr d e S a l i g n a c F en e l on a rc h e vê qu e l e tc Cf A Ed i tion n o uve l l e où on a j o u te d i verses p i è c es q u i co n c ern en t ce l i vr e A A m s terd a m c h ez H en r i W e ts te i n 1 6 9 8 .

,

.

.

.

,

,

.

.

,

i h —12

,

Ave r ti s sem en t p l l l XX Co rp s d u l i vre p 1 176 A d d i ti o n s L e ttre a u P a p e D éc l a ra ti o n d e s -

.

.

-

.

.

,

p

34

.

1 9 6 2 59

A r tic l e s

,

c o rre c ti o n s

La m ê m e q u e G

d e l a fi n Ba y l e

s

,

1 7 9 19 6

.

P ré l a ts

T ro i s

p

.

260—2 68 au

P ap e

.

,

p

.

2 69

f e u i l l e ts

.

.

d i ffé ra n t

s e u l em en t

p a r l a vi g n ette

.

i g na l e

en ce s

,

.

T a b l e , troi s e r ra ta , n i

.

.

L e t tre d u R oi

2 70

p

term es

ce s

Ed i ti o n s d a n s

sa cor

—

8

o n d e n ce ( n 7 00 l ettre d u 3 1 m a rs We ts tez n q ui es t un p e u p réven u d es op i n i o ns d es m y s ti q u es a e i mp r i m e to u s l es e cr i ts d e M d e Ca m L e f rè re d u l i b ra i r e h o l l a n d a i s f u t d a n s b ra y l a s u i te u n d i s c i p l e co n va i n c u d e M m Gu y on co m m e el l e d i sa i t : i l en tra d a n s l a T r an s un co m m u na u té p ié ti ste fon d é e p a r P oi r et 1 Erm i re s p

,

,

’

’

r

,

.

.

e

,

n

,

’

,

d e R h ei n s b ou rg

ta g e

I

L a m êm e q u e G

.

1 6 98

u n n er

Aver ti s sem en t Co rp s d u l i vre

c h ez

J ea n

Da vi d

.

vr pp

p

,

M ei n ,

le

s ur

x

,

.

m ais

,

à F r a n c for t Z

a

,

.

.

1 -1 7 8

.

P ap e p 1 7 9 —1 88 Au tre l ettre d e F en el o n a u P a p e p 1 8 9 1 9 5 Décl a ra tio n d es T roi s P r é l a ts p 1 9 6 —2 5 9 Le s 3 4 A rtic l e s p 2 60 2 7 0 L ettre d u R oi a u P a p e p 27 1 272 Ta b l e 3 f eu i l l ets L e ttre d e F e n el o n

au

,

.

.

—

,

.

.

.

,

.

-

.

,

.

,

P l a ci ta

.

ve r

S a n c to ru m DD

m °

c h i ep g und

.

.

,

J

-

.

.

.

l F ra n c

.

d uc e

ex p l i c i te

d e S al i g n a c

.

ca m e ra cen s i

A n d eg av .

l

et

,

l

.

s e r en i ss

B i tu ri g u m

et

Re

Fen el o n l

ar

i l l u s tr

ah

D u cu m

.

p ræ c ep tor e

i n 8 1 72 p p C es t l a tra d u c tio n l a ti n e d es -

’

°

.

.

a

Bu r pe t

M ax i m es

.

i

.

,

cco m p a g n é e d e n o tes m a rg i na l es d o n t Fenel o n a nn o n ç a l en v oi à Ch an tera c l e 3 l d éc 1 69 7 a

,

’

.

Il

A M ss

E l em en ts d e l a p r ésen te Ed i ti o n '

.

L Ed i ti on ’

.

z

i r 1 3 241 .

.

corr i g é e ’

.

d e l a B i b l io th è q u e

C e s t l Edi ti on ’

A

l es

f eu i l l e ts

Na ti o n al e

o

ne s nt

pa s

9

—

og nés

r

,

et

d es p a g e s b l a n c h e s

d i m e n s i o n s d i ve r s e s

d e p ro vena n c e

.

et

m ê m e de

o n t i n te rca l é es i rré g u l i è rem en t ; e l l e s e n g é n é ra l M a i s j e n a i p a s r ep ro d u i t c e n e s t p a s co n s ta n t e t q u i n e co rr es p o n d p a s s

.

o n t n u m é ro té es n u m é ro ta g e q u i to u j o u rs à l o rd re d u te x te S u r l e f e u i l l e t d e g a r d e on l i t ( l e S orb o n ne a u m o i s ( l A Oi i t s

’

’

.

,

'

.

d o n n e a l a B i b l i oth è q ue

,

{ 78 5, par

’

u

,

Cr e q u i

m a r q u i se d e

To u tes l e s

a

o nt

u

s

u

n ou

n

de l a m a i n ( l e M

c el l es

et

q u i so n t

d e F e n e l on , q u i vou l oi t

.

ra g e so n ou v

.

p l us b a s , d

u

p a g es

l a m a i n d u D uc ( l e Ch e vre u se

a i nsi

.

(le

L

.

'

a d d i ti

l i on s r ép a n d ues

on

da ns l

c o r r ec t i ons

a u tr es

u

’

son t

o uvr a g e

18 4 8

n

L

.

’

.

n

u ne .

.

M

.

l

'

es t

et

q ue

a d d i t i on

de l a m a i n de l

R en sei g n em en ts d on n es p a r a

o

( t nner

éc r i tu re " m ss ( l es

N B

u

u ne a u tre

i n ter ca l tees , ‘

d e s M a a i m es d es S a i n ts

G a y e t d e S a n sa l e , B i b d e S o r b ’

d e F r ou l e ,

.

o tes m a rg i n a l es

vel l e Ed i t i o n d e

i

” l

’

p l u si eu rs c orreo " " H 2 e t q ue l q u es

a b be ’

a bb e ’

d e La n g er on

.

j a n vi er

Gossel i n ,

.

co rrec tio n s so n t d e l a m a i n d e F én el on ; ta n tô t d u n e éc ri tu r e f i ne à l i n té r i e u r d u tex te ; ta n tô t d e l éc r i tu re l a rg e e t h a u te b i en co n n u e d a n s l a m a rg e ta n tô t e n fi n s u r l es f e u i l l e ts i n te r c a l é s L a b b é d e L a n g ero n a b e n e ff e t éc r i t l a d d i ti o n 1 12 e t q u el q u es a u tres (p c o rre c ti o n s sa n s i m po r ta n c e Qua n t a u D u c d e Ch e vreu se j e n a i rec o nn u co m m e é ta n t d e s on éc r i tu re q u e l a d d i tio n 10 6 b e t 1 06 m q u e j e p u b l i e pl u s l oi n d a n s c e tte In d ro d u c ti o n A i l l e u rs on r en co n tre c er ta i n e s co rrec tio n s d u n e é c r i tu re q u i a u p re m i er a b o r d res s em b l e à l a s i e n n e m a i s q u i e n a ppa ra î t vi te trè s d i ffé r en te on n e p e u t g uè re se m b l e t—i l vu l a ré g u l a r i té e t l a l i a i so n d es c a ra c tè res l es a ti r i La p l up a r t d e s

’

’

,

’

,

’

.

’

l a

.

,

.

‘

’

,

,

l s

,

,

'

.

,

,

,

,

,

un C Op i s te

b u er q u à ’

a

i l l eu r s

pa r Fén e l on

,

t ran S por ta n t l à d e s ou

co rr i g ea n t so u s

co rrec tio ns écr i tes sa d ic té e .

cop i e d es M a x i m es d e s S a i n ts q u e M Le ves q u e m a co m m u n i q u é e C es t u n vo l u m e i n L e s p a g es n e s o n t p a s n u m é r o té e s ch a c u n e es t d i vi s ée e n d eu x p a r ti es d a n s l e s e n s d e l a l a rg eu r L a co p i e n occ u p e q u u n e m oi ti é d e l a pa g e L a u tre e s t r é s er vé e a u x co rr e c ti o n s On l i t e n tè te d e l a p r em i è r e a g e d u n e éc r i tu r e d u xv n si è c l e p Le l i vr e d e M l A ( l e Ca m b r a g a vec l es r e tr a n c h em en ts c h a n g em en ts et a dd i ti ons en m a n usc r i t B

Un e

.

«

n

’

.

,

’

.

’

’

.

’

.

.

’

e

,

’

a

.

co p i e

,

f a u tes g ro s s i è res ; e t l on co m p ren d en l a l i sa n t l es p l a i n tes con tre l i n i n te l l i g en ce d e s C o p i s tes s i so u ven t fo r m u l é e s p ar l a b b é d e Ch a n téra c d an s s a co rr esp o n d a n c e a ve c F é n el on ou a ve c l a b b é d e Cep e n d a n t el l e n e l a i sse p a s d off ri r u n cer L a n g er o n ta i n i n té r ê t n on s e u l e m en t en fo u rn i ssan t q u el q u es va r i a n te s m a i s en co r e en té m oi g n a n t q u e l es co r r e c tio n s on t é té f a i te s p a r é ta p e s s u cc es s i ves En l a co m p a r an t a u tex te p l u s d éf i n i ti f d e l a B i b l io th è q u e Na tio n a l e on s a p er ç o i t Ce tte

p r é se n te p l u s i eu rs

’

’

,

,

’

,

’

’

.

,

,

.

’

,

1

°

Q u e c e r ta i nes co rr ec tio n s

p or é es

p u r em e n t

et si m

,

l es m o ts

ce

d er n i er

pl e m e n t d a n s l a

j o u té s c h a n g emen ts co u r ts a j o u té s éc r i tu r e rep o s é e d e Fen el o n g é n é ra l

en

de

a

da ns

on t

cop i e

l i n té ri eur ’

.

i n co r Ce s o n t

é té

,

d u tex te

.

ou

l es

d a n s l a m a rg e , d e l a g ra n d e

.

2

°

Qu e

l o n g u es ,

g u é es I l .

co rr ec ti o n s ou a d di ti o n s en g é n é ra l p l u s s o n t a d m i ses é g a l em en t d a n s l a co p i e m a i s so u l i e s t d on c v ra i sem b l a b l e q u el l e s son t p l u s r éc en te s d

’

a u tr e s

,

,

’

.

c er ta i n es m o d i fic a ti o n s q u i s u b s i s ten t d a n s l a co p i e on t é té ra turé es s u r l e tex te d éfi n i ti f où el l es f i g u ra i en t d a b o r d E t l e tex te d éfi n i ti f co m p o r te d e n o u v el l e s 3

°

En fi n

,

,

.

,

’

.

—

H

co rrec tion s i n co n n ues à l a co p i e e l l es so n t d u e s s o u ven t a u c up i s te a n o n y m e d o n t l éc r i tu re r e s se m b l e à c e l l e d u Du c ,

,

,

’

d e Ch e vre u s e

S i g na l o n s

.

d er n i e r

c e tte co m pa ra i so n d es d e u x te x tes : S i l on n e co n n a i s s a i t q u e c e l u i d e l a B i b l i o th è q u e Na tio n a l e on po u r r a i t c ro i re e n vo y a n t l es co rr ec ti o n s b ea u co u p p l u s n o m b r e u s e s e t p l u s co n s i d é r a b l e s d a n s l a p re m i è r e m o i ti é d u l i vr e q u e ve rs l a fi n q u e l a u te u r s e s t l a s s é e t n a g u è r e ex éc u té q u u n e pa r ti e d e so n d e s se i n L a co p i e p a r s o n e x i s ten c e m ê m e e t p ar l es é ta p e s q u e l l e m a r q u e d a n s l a c o n f ec ti o n d e l Ed i ti on p r o j e té e m a rq u e b i en q u e l e l i vr e a é té r e vu to u t en ti e r e t q u e n o tre ex p r es s io n d e tex te d éf i n i ti f n e s t p a s tr Op i m p ro p re un

i n té rê t

,

de

'

,

,

’

’

,

’

’

,

.

,

’

’

,

,

«

’

»

.

III

A u teu rs

.

c z tes

d a n s l I n l rod ucti on ’

o p po r tu n d e d res s e r i c i u n e l i s te d es a u te u rs q u o n d o i t o u q u o n p e u t l i r e p o u r m i e u x co n n a î tre l es d o c tri n e s q u ié ti s te s ou s e m i q u i é ti s te s Vo i c i s eu l em en t l es o u vra g es q u e j a i ci té s Il

n e se m b

l e pa s

’

’

-

.

’

F É N EL ON

c o r r esp o n d a n c e Ed i ti o n d e Ve r sa i l l e s 3 9 vol in 1 8 2 0 e t a n n é es s u i va n te s Ex p l ic a ti o n m a n u sc r i te d e s A r ti c l es d l s s v i n Ec l a i r c i ssem e n t q u i ser vi ra i e p r e m e re p r t a c e t o u t ra g e COp i e m a n u s c r i te re \ u e e t co r r i g é e p a r F é n e l on OEu vr es

.

,

et

.

.

.

’

,

i

r

.

l n 4°

a

ie

,

,

»

.

Bos s u s r

4 3 vol

in

.

OEu vrrs

1 8 1 3 —1 8 1 9

conz p /e tes

.

Ed i ti o n

de

V e rs a i l l es

d

M m e G uv on

Les Op u sc u l es

.

co rr i g é e e t a u g m en té e i n ti o n 2 vol i a 12 P a r i s

-

,

12

,

L

’

a

me

,

a m a n te

de

,

D i sc o u rs sp i r i tu el s l n

Co l o g n e 1 7 1 7

Co l o g n e , 1 7 16

.

a u tr e

.

Co l o g ne 1 6 9 9

in

,

R ec u e i l av e

m an uscr i t de l a

DELP L A NQ U E

.

l ettres L i l l e .

,

P M M A S S ON

1 9 07

-

.

.

.

d es

c a n ti q u es )

co

rre s p

o

c

ndan e

d e M m e G uy o n

.

Tl i cse '

.

c a n t i q ue

( co n te

.

l e D uc d e Ch evr e u se

c

A es

l Eæp l i ca ti on d u ’

.

.

R e c u e i l d e d i vers tra i té s d e th éo l o g i e m y s ti q u e n a n t, e n tr e a u tres ,

édi

.

D i eu , i n

son

o uvel l e é d i tio n

Co l og n e , I 7 2 0

1 790

-

,

,

sp i r i tu el s , n

c omp l ém en ta i re p our

l e Doc tor a t

.

Fen el o n

et

M

W

G uy on

.

P a ri s

1 9 06

.

INT R ODUCT ION

m ê m e p e rm i s a u x Ch r i s to i l e ts d e s o u te n i r l e u r s op i

Il

es t

m ais a ux

c el a

M ic h el i n s M

m

e

n

es t

d éf e n d u

.

G uvou R è g l es

( Op u sc

,

.

Sp

S ‘ ,

t

.

II

,

p

.

.

I H I STO I R E D U P R OJ ET .

1 L as °

F

A I TS

Ach evé e d i m p r ime r l e 25 j a nv ier 16 9 7 1 E x pl ic a tio n d es M a xim es d es S a in ts s ur l a vi e i n té r ie u r e n é ta i t pa s ’

’

u

,

’

n

nco re p a r ue q ue d éj à l a u teur ép r o u v a i t l e be soi n d e l ui a j o uter q uel q u es co rre c ti f s q uel q u e s a tté n u a tion s a v a n t d e l a l iv rer a u p u bl ic L E r r a ta ( 1 ) con ti e n d ra i t ’

e

,

,

,

’

.

( 1)

V o i ci

P a ge b e soi n

.

ce t er ra ta

13 , l i gn e 5 d e l

’

e r ti s se m en t , o n t av

o

b es i n , l i se z

,

on t e u

14 a

in s i

l i d ée

g e rm e ,

en

,

’

d

’

n e é d i tion n o uvel le A côté

u

.

de

co rrec tio n s s a n s i m po r ta nce o r tho g ra phi q u es ou d e p u r e fo r m e i l com po r te ce r ta ine s a tté n ua tion s p ré c a u tio nné e s s elon l e m ot che r à Fén el on D es a ffi r m a tion s a bsol ue s se tro u ven t a i nsi a d o u c ies p a r d e s d es o rd in a i r e m e n t d es q u el q u efo i s s o u ven t Aill eu r s l es i n terp ré ta tion s fâch e us es so nt éc a rté es C e s t d éj à l es s e n ti e l ( p 1 4 6 l 1 7 I 1 9 ; p 2 25 l d u d e ss ei n ou si l on ve u t d e l a ta c ti q u e d e l a secon d e é d i tio n Q u o i q u il e n s oi t ce p roj e t d é d i tion no uvell e fu t vi te m cho s e d éci d é e M G u yon ( 1 ) y f a i t a ll u s ion d a n s u ne ,

,

.

’

’

.

,

.

,

.

.

.

,

’

,

,

,

,

.

’

’

,

e

.

Pa g e

3 5 , l i g n e 15 , p a r l e r l i sez ,

I b i d em

du

,

Pa g e 4 8 Pa g e 8 1 Pa g e 9 6 m en t

,

,

l i s ez

,

au

c o

l i g n e 13 ,

,

e s to i e n t

a s s ur e z

c

e s t n é e s s a i re ,

o u ve n t

,

l i se z

,

l i sez

es tore n t

,

o rd i n a i re

l i sez

,

es t s

o uve n t n é ces s a i r e

q ü e l q u e foi s m r ti f i a ti n i n té r i eu r e

et e x té

ti c a ti o n s i n té ri e u re s

e t e x té

1 4 6 , l i g n e 17 , d a n s l a l i s ez , d a ns l es a u tr e s m

r i eu r e ,

.

.

12 8 , l i g n e 1 3 , I b i d em , l i g n e 1 8 , s

,

,

.

o

or ti

o

c

‘

.

o

l i g n e l 9 , q u i n n t r i en a p p r i s p a r , l i s e z , q u i n e s e n t p i n t r ég l é e s p a r e m e n t , l i s ez , e n l e v ul a n t p si ti ve a g e 1 5 1 l i g n e 1 4 , p s i ti v

I b i d em s

c on

.

,

Pa g e

r i eu re s

.

l i g n e 4 , l a p er fe ti n s , l i s ez , l a p e r fe ti l i g n e 1 6 , i n fi n i e , l i se z , ex tr ê m e

,

a s s u r ez

Pa g e

o r te r

p

,

o P

m en t

’

,

o

.

o

.

o

o

.

Pa g e Pa g e

22 5

,

l i g n e 20 , ve r tu e u x ,

2 3 2 , l i g n e 16 f a i te m e n t e t .

s

,

’

y

r e tr a

e t,

ce

,

l i sez

et,

,

ver tu eu x p o u r

l i s ez

,

s

’

y

r e tr a

soy

ce p l u s

,

et

.

pa r

.

P a g e 2 3 9 , l i g n e 2 , t a ri r l eu r l i sez , t a ri r i n éen si b l em en t l e u r e i n d r r e éd i ti n m a e c n n t e t 2 m i r t é e n a ce 1 L e r e e g g p ( ) p

.

,

o

e s t e n e ffe t u n e

o c

l e ttr e d e M m e G u y

oj

on

,

e t n on u n e

o

l e ttre d e Fé n e

16

o u ver ( d a n s m on l ivre ) s a n s y r i en c h a n g e r p o u r l e fo n d d è s q u e j a u r a i l e vé c e r ta i n es éq u i vo q u es f a c i l es à l e ver e t q u e j a u r a i r ép é té p o u r p l u s g r a n d e p r éc a u tr

,

’

,

’

,

ti

on

c e r ta i n s e n d r o i ts d é l i c a ts l es c o r r ec ti f s q u i s o n t L a d oc fo r m e l l e m en t e n d a u tr es en d r o i ts

en

d éj à

,

’

n

trin e d e

c ette P re m i è re R épon se » a y a n t é té a pp r o u vée F én el on che r ch a a u s s i tôt a u p r è s d e No a illes u n cu c c u r a g e m en t à s on p r oj et d é d i t ion cor r i ée Il l e l u i ra g p p el le d a n s sa l e ttr e d u 8 j ui n ( 2 ) u J e m e c h a r g ea i s e l o n vos co n s e i l s M o n s e i g n eu r d e d o n n er s u i va n t c e tte d oc tr i ne d es éc l a i r c i ss em e n ts p o ur l es j o i n d r e à m o n liv r e d a n s u n e n ou v e l l e éd i ti o n n Pl u s loi n i l e xa m in e le ca s où on n e v o u d ra i t p o i n t m e l a i s s e r r éi m p r i m er m on l i v re av ec l es éc l a i r c i ss em e n ts q u o n m a ta n t d e m a n d és e t q u e n o u s a vi o n s a r r êtés d a ns n o tr e d e r n i è r e co n fér en c e ,

’

.

,

,

,

,

,

.

,

.

'

’

,

.

co mpo s a i t a lo r s

Il

son

d e p r em i è r e p a r t i e à

n elon

a

,

vo ua n t

E c ta i r c i s sem en t q u i

s er

vi r a

o u vr a g e D a n s ce t éc r i t Fé s es p e n s é es n é to i e n t a s d év al ori p cet

.

’

q ue

c l a r té se p r opo sa i t po ur l eve r to u te é q u i vo q u e d e m on trer 1 L é ten d u e p r éc i s e d e s on s y s t em e s u r l é ta t h a b i t ue l d e p u r a m o u r

p ées

a

ve c

a s s ez:

de

,

,

,

’

’

°

.

IV (2 ) VI I

(l )

(3 )

13 2

,

,

.

4 46 , 4 47 , 4 6 0

’

L Ecl a i r ci sse m e n t

d an s l

’

a p p en d i

ce I

.

Le

.

i n édi t J

o

o

tr i si è m e

.

en

c c o m m en té e d a u to r i té s p r o d u i tes e n p a r ti e a d i ver ses r ep ri ses ri eu r s s u r l e p u r a m o u r s è h e m en t

’

’

,

.

o

p u b l i e l e p r em i er p i n t p i n t n e s t q u u n e l i s t e a s s ez q u e F en el n a d a i l l eu r s r e

es t

’

’

'

o

dan s

’

‘

s es

é

cri ts p o s té

l7

2

°

3

°

/

La

co n o r m

L es

a u th or

’

i l e de

i l es

p o ur

l a i n s te rm es

son

e av

le sq u e l l es i l

su r

ex p l

l i vr e

i q u er

c

l e s y s tè m e s

’

e s t s e r vy

c e s y s tè m e

.

de

ce r

.

p rél im in a i res les 4 5 a r ticl es d eva i e n t ê tre pl us i n te l li g ibl es et p a ra î tre pl us o r tho d ox es M a i s F en e lo n n e ut p a s l e te m p s d e m en e r à bo u t ce p r e m i e r d e sse i n : D e s t ro is poi n ts a nn o n cé s l e p r e m i e r es t i na c h ev é l e secon d n e s t p a s t ra i té et i l r e s te d es l a c u n es d a n s l e troi si è me J us ti i i és pa r

c es

,

.

,

’

,

’

,

,

.

’

’

effe t F é ne l on s a perçoi t q u i l n e d o i t pl us s a d resse r a u p u bl ic co m m e i l p ré te n d a i t l e fa i re d a n s l Ecl a i rc i s se m en t e t e x po s e r son s yst è m e a ux h o m m es p a r c h a r i té m a is q u il d oi t r épon d r e a ux th é o l og i en s D è s lors i l pe n se mo in s à d es eorrecti i s q u à Bien tô t

en

,

,

’

,

’

,

’

,

’

.

,

o

,

c tion s L es nég oci a tion s se po ursu ive n t a v e c l Evéq ue d e Ch a rtr e s pa r l in termé d i a i re d e l a b b é d e Cha n ter a c ( l ) L a m b a s sa d e u r d e F én el on a vo ue à Go d e t D esm a ra is q u e l es M a xi m es d es S a in ts con tien n e n t d es ex p r es s i on s n é g l i é es ou q ue l q u e ter m e i m p r op r e M a i s i l e xc u se g Ces m o l s i m p r op es s o n t d es m o ts a u ssi tô t l a u te u r d a n s u n s en s u i n es t p a s d e l u sa e lo u i l a em é s q q p y g d e l é co l e q u o i q u i l p u i s se ê tr e d e l u s a g e c om m u n

d es

c rre

.

’

’

’

.

,

’

-

.

’

'

r

'

’

’

’

’

’

,

i l ) Le ttre d u 2 2 Vi l 500 e t s q ,

.

j ui l l e t

16 9 7

.

d e Ch a n ter a c

à

F én el o n

.

C

o rr e s p

.

i8

d a n s l a s oc i é té r

oi t pu

s e m en

p

r

d a ns

,

q

u i on t

a ur a i

t

a

o u té j

q

s er o i

f

a

t en t r

u e l q u es

ou

é

éc l a i r c i s

un

d a n s l e d éta i l d es ,

m êm

et

de

i t d e l a p ei n e p o u r g t u t l e m a u va

o

j

:

.

éd i ti o n , m e t tr e

en r e et er

s en s, e t

vo u l u d o n n er

a

co n d e

té t é , q u i

t à la

vr a i

s on

u n e se

‘

op o s i ti o n s

Vo i l a p o u r q u o i M

.

exp

i s qu

co r p s d u p l u s p r éc i s p o u r d a ns l e

e,

m o ts

’

l i qu e r

on

l eu r

l i vr e , i l

p r éve n i r

,

co n t r e to u te éq u i vo qu e S uiv on s l e r éci t q u e M a i s c el a es t tr ès Ch a n téra c f a i t d e sa con ve r s a tion m a —t i l d i t ; p o u r q u o i n e l a —l —i l p a s fa i t ? b on o u l u a i —j e r ép o n d u P a r c e qu e vo u s n e l a vez p a s v M a i s qu a n d i l s e p r op os e d eæ a m i n cr s es n o u ve l l es ex c o e a u l i vr e i l e n ten d q u e ce s o i t t i n s d e s on n o u v i a l p e c c e p e t i t n o m b r e d e s es a m i s q u i o n t l i m a g i n a t i o n av l e l e c teu r

.

.

’

’

-

,

’

,

.

’

,

.

’

a u ss i

éc h a u/î ée q u e l u i ’

M o n s e i g n eu r M p

.

de M

ren d r e

,

lui

a

i -i e d i t ,

s en t i

l i vr e

s on

Il

.

en ten d

,

co m p ter j a m a i s a vec a i s à c e l a p r és i l v eu t

ne

M

ea u r s u r s on

le

su r

m en t d es d oc teu r s

et

de

s es a

mis

.

o ur m o i j e tr o u ve qu e c e l a es t tr ès b on m a t i l r é é ea u l i v e se t u x ou tr o i s fo i s D u m o i n s c e n o u v r é d e p s i q u e l q u es e t ex p l i q u e ro i t l e p r em i er ; e t r o i t b on E ve q u es éto i en t en co r e c h o q u és d u p rem i er i l s f er oi en t F énel on a p p re n a n t l es m a n d e m e n ts q u i l s vou d r o i e n t ’

P

v

,

,

.

-

,

,

,

‘

,

’

.

,

ce tte co n ve r sa tion se félici te d a bo rd M a i s a u s s i tô t i l re d o u te l es va r i a ti o n s d e M d e Ch a rtr e s I l co n ti n u e d o n c à pl a c er so u s l e p a tron a g e d e No a i ll es d a n s ’

.

a

.

.

,

(l )

Co r re sp

.

V11, 5 03

.

Fé n el on a Ch a n té ra c , 22

j uil l e t 169 7

.

19 ’

un e

qu i n

le ttre d u m êm e j e u r ( i ) u l exp l i c a t i o n d e s on l i vr e co n s i s ter a i t d a n s d es a d d i t i o n s p o u r u n e éd i ti o n ,

o u ve l l e

s er oi t u i q

et

,

,

b i e n tô t p r é te

n

.

é s i ? M T ron son a a pp u yé son p roj e t a u pr è s d e G o d e t D e s m a ra i s ; e t p o u r u n e p r eu ve i l a ue v us a v u o i e z co m m en c é a j o u té q u i l a v o i t m êm e v q o tr e l i vr e e t q u o u tr e ce q ue vo u s ct tr a va i l l e r s u r v a j o u ti e z à l a m a r e e t s u r u n e g feu i l l e d e p a p i e r b l a n c i l a voi t r e m a r q u é q u e vo u s r a tu r i e z l i m p r i m é e n — -il r u s r a V t

.

-

’

’

’

,

,

,

’

’

’

co u p d e n d r o i ts M a is l évê q u e d e Ch a rtre s se d é rob e on l ui p a r l e d u n e n o u ve l l e é d i t i o n e t i l a v a i t co m p ri s q u il s a g i ra i t d u n l i vr e n o u vea u Il r e fu se d o n c l a s sen ti m en t q u i l a v a i t d a bo r d s e m blé p r o m e ttre F én el on d e son cô té r epo u s se l i d ée d u n n o u v ea u l iv re L a g u e rr e es t d éc l a r ée l a u te u r d es « M a xim e s ne s e n ra ppo rte pl u s q u a u j u g e m e n t d e R o m e b ea

u

’

,

’

’

’

.

’

’

’

.

’

’

,

,

.

’

’

’

.

Est—ce d on c

s i m ple q u e s tion d e m o ts q u e l a l u tte s c a p ero ? E t q ue l a bîm e sép a r e d on c d a n s l es p r i t d es a d ver sa i r e s u n l i vr e n o u v e a u d u n e é d i t i on no u vel le ? C es t q u e d a n s u n ca s Fén el on a vo u e ra i t s ê tre m a l e x pli q u é ; d a n s l a u tre i l té m oi g n era i t seu l em en t q u e s es e x pl i ca tion s son t i n s u /fl s a n tes Or s i l a d è s l e co m m e n cem en t o ffer t d es a d d i t i o n s i l n y a n i las s i tu d e n i c r a i n te n i esp ér a n c e q u i p u i s s e j a m a i s l ui s ur u ne

’

’

,

’

,

’

’

,

,

’

’

,

,

’

,

,

,

,

o a i ll es 2 2 j ui ll e t 1 69 7 ( 2 ) I b i d 505 Ch a n ter a c à Fen el o n 2 3 j ui l l e t 169 7 (3 ) Ib i d 507 Let tr e d u 2 4 j u i l l et 16 9 7 li ( ) Co rr e s p VIIl 9 e t sq F en el o n s Bea u vi ll i e r s H

( 1) I b i d

.

,

.

,

49 7

.

F en el

on

a N

,

.

,

.

.

.

.

,

.

a

oû t

16 9 7

.

f

a

i r e d i re

un

Au

il

es t a t

il

es t r e v en u

r es te ,

Ch a r tre s

c a ti on

a ’

ci n e

,

s eu l

’

s es t

j

a

c i n q /o i s l es p r o j e ts q u e n o us

me et

r

m a

p l u s i eu r s fo i s a l a ’

a

( t r i en

flœ e

lg ré M

vi o n s

co m p ter

i r r és o l us , q u a n d i l

é t ra c ta ti o n

f

a

s er a

q

c

le

ex p

.

.

l A r ch e vé q u e d e P

i ts

en s em

b l e , po ur

ta n t d e g en s

u es ti

on

de

r

ar is,

e xp l i

i s u p

ne

li

r en v er s é

a

’

Je

a ve

s i mp

On

’

l i vr e p a r d es

és o u d r e à

r

’

ma is

,

la

s e n te

d es va r i a ti o n s d e l Evê q u e d e

f i gu é

q u a tr e o u

q u e r m on

m ot q ui

p lus

b r a g euæ

om

ég l er d es

a

ddi

o n s p o u r u n e é d i t i o n n o u ve l l e d e m on l i vr e r C est à R o m e d éso r m a is q u i l s a d resse : p o u r c e tte éd i ti o n n ou ve l te a ve c d es a d d i t i o n s j e t en ver r a i à R o m e e t j e s u pp l i er a i l e P a p e d e l a f a i r e r ég l er p a r l es co n s u l Et i l a j o u te i ron i q u e men t tea r s tes p l u s p r éc a u ti o n n és S i M d e Ch a r tr es s a cco m m o d e d e c e p r oj e t n o u s s e r on s en p a i o c p r of o n d e e t n o u s éd i fi er on s l E g l ise pa r n o t re u ni o n Tel les son t l es d eu x p re m i è res ph a s e s d e l his toi re d u p roj e t d è s l e d éb ut Fén el on a senti q ue d e s écl a i r ci s se m e n ts p u is d e s co rr ec tion s é ta i e n t n écess a i res à so n l i vre il a vo ul u l e s r é g le r a ve c ses a m i s ou d u m oi n s s a n s B o ss ue t ; i l s es t a tta ché à co n q u é ri r l a p p r ob a tion d e Go d e t De s m a ra i s e t i l a ob ten u l a p p u i d e Tron son e t a i l l es M a i s l Ev d t s e l s en co emen No r a éq u e d e u u e u e g q q E xplic a ti o n d es M a xi mes C h a rtres con v a i n c u q ue l d es S a i n ts r en fe r m a i t d e s e r re u r s n a pa s a pp r o uvé l e d essei n d u ne s eco n d e é d ition q ui a u r a i t l a issé q u el q u e ’

ti

.

’

’

’

,

,

.

n

’

a

.

.

’

,

.

’

,

,

,

’

’

’

-

,

’

.

-

’

«

,

’

,

’

,

orité à

au t

l a prem i è re

.

Et

la

r up ture d éfini tive s es t f a ite ’

9

là d es s us L é d i tion n o uv e ll e es t à ce mo m en t l e b u t l e pl us ch e r d e Fé nel on ; el le l ui a pp a ra î t co m m e l e seul r e m è d e po s sibl e l e v r a i m o y e n d e s a l u t po u r son l i vre S i l es t v ra i co m m e j e p e n se l e m o n tr e r q u il n y a pa s d a n s l e tex te d éfi ni ti f d e co rre c tion s posté r i eu r es à c e tte épo q ue on se n t to u t l e p r ix d e ce tex te o ù Fé n el o n a d û a l l er j usq u à l a l i mi te ex trê m e d es conces s ion s e t o ù i l a m i s s a n s d o u te s a d oc tr in e l a pl u s v ê ’

-

,

,

.

.

,

’

’

’

,

,

,

,

,

,

’

,

r i ta b l e

.

.

4

’

P a r ta n t po u r B o rne l a bb é d e Ch a n ter a c reçoi t d on c p a r m i l e s I n s tr u c t i o n s q ue l A rch evê q u e d e Ca mb r a i l ui con fie u n e cop i e m a n u scr i tl e d u p r oj et d u n e éd i ti o n et i l d ev ra d i se n t l es I ns tr u c tion s p r op o s er n o u ve l l e ép i tr e d éd i c a t o i r e a u P a p e e t m é m é n o u ve l l e éd i ti o n a R om e ( l ) Bien e n te n d u ce n e s t pa s d u n l iv re nou v ea u » q u i l s a g i t : F én el on l e m a rq u e a u n onc e d u P a p e en se pl a i g n a n t d e ses a d ve rsa ires on n e m e l a i s se p o i n t l a l i b er té d e j u s ti fi e r m on l i vr e e n t ex p l i I l le q u a n t e t on ve u t m e r é d u i r e ct l e r étr a c te r ,

,

’

’

,

u

,

,

.

’

n

.

’

’

,

‘

u

,

’

’

,

’

é pè te à l a bbé Q uin e t q u i d oi t l e r e d i re à Go d e t De s m a ra i s a J e s u i s p r et à fa i r e u n e l e t tr e p a s to r a l e o u j e p r o m e t te u n e éd i t i o n n o u ve l l e d e m o n l i vr e a r e c d e s é a d d i ti o n s u i l ve n t to u tes l es d i /fi cu l tés q u o n f ai t s u r q r

-

,

,

’

(l )

I n s tru c ti o n s

t /i é s e c o m

(2 )

C

ul e m en '

o r re s p

m a nu s ta

Vl l l

,

c ri tes c i tée s

i r e, p

p 16 .

,

.

45

17

.

p a r A D e l pl a n q u e , d a n s .

.

Le l tr e d u 16

a oû t

16 9 7

.

sa

c e r ta i n s en d r o i ts Ces a dd i ti o n s fer o n t p o u r l a vé r i té co n tr e l er r e u r u n e e t a u s s i ra c r t u l r d e é a a n /ï g q ta t i o n l a p l u s Au l i eu q u e j e n e p o u r r o i s a b a n d o n n er m on l i v r e s a n s r e co n n o i tr e to u t a u m o i n s r i sé e j ai av u o l e Q u i éti s m e e t s a n s l a i ss er s o u p q f —etr e r o n e a u l t e u r n e u c l o e e n a b a t e n n n e e u d c j q p qu e t i r l a i o Ce n e st d a i lle u r s p a s à q u e a l ex tr é m i té p p l Evéq u e d e Ch a r tr es q u il so u m e ttra se s a d d i tio n s m a i s à u n c er ta i n n o m b r e d e th éo lo g i en s ex a c ts Et i l aj o ute D e p l u s j e n e p a r vz en d r o i s j a m a i s ä f a i r e c e tte é d i ti o n M d e M ea u x l a tr a ve r s er o i t t ou n o u ve l l e à P a r i s M a p en s ée s ero i t d en vo y e r m es a d d i ti o n s à R o m e e t d e s up p l i e r l e P a p e d a vo i r l a b o n té d e l es y .

’

’

,

’

’

’

’

,

.

’

’

,

,

.

,

.

’

’

,

f

a

i re

ex a

g i en s P

m i n er

e t a r r ê te r

par

p l u s h a b i l es th éo l o

s es

lu s r a i s o n n a b l e q u e d e vo u lo i r p a sser p a r to u te l a s évér i té d e l i n q u i s i t i o n e t d e m e l a i s ser co r r i g er en m on a b s e n c e ? n ( l ) L e p roj et va s a ns d o u t e a bo u ti r c ar vo ici q u e B o s su e t él è ve l a voi x : S i m a i n ten a n t on g f a i t (d a n s l es M a xi m es ) p a r to u t d es s up p l ém en s d a n s l e tex te m em e r de n ou v l s a d d i t i o n s ; ou s i on l e t i r e à d es se n s a e l e p tr ès é lo i g n és et i n i n te l l i g i b l es c e tte ex a c ti tu d e p r o m i s e d a ns to u te l a r i g u eu r th éo l og i q u e n e s er a a u tr e c h o s e r es s é a u x i n or a n s i u ne i l l u si on a ux sa un è e d u p g g q A i nsi l a i sser m a i n te va n s e t u n s c a n d a l e .

uis

-

j

e 0

’

/7r i r

r i en

de p

,

’

,

,

,

,

’

,

,

(l ) et a

.

Ibi d

.

p

,

co rr esp

oû t

16 9 7

.

.

l8

V11,

et s q

53 9

L e s m ê m es

.

.

F en e l

on

o

à l

ou

M ém i re p i d é es y s n t

o

ab b

'

r

M

e xp r i

é .

Q u i n ot 1 6 ,

l

’

ab

m é es

.

bé

de

a

oû t

16 97 ,

C h a n té ra c

,

9 fi ’

I

e t d oc i l e s a n s m es u r e f m a is vo ud ra —t—i l ? Fénel on S i l e P a pe ve u t n o s e l a ffi rm e r La Décl a ra l i on a b r isé sa c on fi a n ce Il n e p e u t pl u s c roi r e a u s u cc è s n i m êm e à l a pos s ibili té d u n e é d i tion n o u vel l e s o u s l a fo rm e à l a q u ell e il a v a i t p en sé d a bor d L histoi re d u p r oj e t en t re a in s i d a n s u n e troi s i è m e ph a se où Fén el on m a l g ré q uel q u es r eto urs a b a n d onn e d éci démen t son i d é e p ri m i ti ve

d

un

ant

en

s

ou m i s

«

’

’

.

.

,

’

,

’

’

.

,

,

,

.

k '

ä‘ è‘

Le 2 7

ov e m b re 1 6 9 7 e n a d r ess a nt à Ch a n te ra c sa r épon se à l a d écl a r a tion i l im a g in e u n ex p éd i e n t n ou vea u P o u r m on l i vr e s i o n vou l o i t l e l a i ss er r éi m p r i n

,

,

,

m er

a

ve c d es

i s du P e n g

n

o tes co u r te s ’

a

p

/ r o i en t e g

e

eu x

re

c e t te

tr o i t à l a m a r g e d a n s

d a n s l e tex t e m ê m e

ès l a

p r éc i s es q u e l es th éo l o

et

en

,

-

m ém é s

éd i t i o n

d

’

au

et

,

’

et

qu

m

et

q u e j i n s é r er o i s ’

éd i ti o n s

tr es

on

s ui

va n tes

,

o tr e g u er r e tou tes c h o s es fi n i r oi en t b i en vi te p a r l à D és q u e c e t te éd i ti o n ser o i t fa i te l a c ri ti q u e d u l i vr e to m b e r a i t p eu à p eu en

a pr

fin

de

n

,

.

exp éd i en

Ce t

H om e M .

il

f

ne

p os

.

aut

p

r

ea u x

op o s er

le

r oi

g r o n d er oi t

ce t ex p éd i en t

,

,

a u teu r

s er oi

t de

( 1 ) Co r resp

,

f

VII I

a veu

sa n s

a i re

,

r

52 , 53

.

d é b a r r a ss e r o i t

et

M

p eu

un ’

qu a u

Ou p ou r r oi t m êm e l e fa i r e j eter

q u el qu e p lu s

con ten te r o i t

t

de M

.

,

b es o i n

a pro

h a sar d pa r

au

Ce q u i m e

et

i en d r o i con v

éi m p r i m er l e l i vr e a R o m e .

Le ttre d u 2 5

se p tem

a is

b re

.

,

a

t

ve c

_9 5 _ m es l i ép on s es a l a

D éc l a r a ti o n d es P

m e ttr o i t à l a

fo r m e

’

fi n ,

en

d e s i m p l es

l

ré a

ex p

ts ,

q

u

’

on

l i c a ti o n s ;

et

o m m er l es é vêq u es q u i on t fa i t l a c r i ti q u e on p ou r r o i t y j o i n d r e m a L e ttr e p a s tor a l e e t m a L e t tr e a u P a p e R a i s o n n e z u n p e u m a i s e n g r a n d s e c r e t a ve c l es

sa n s

n

,

.

,

b o n n es

B ien tô t

ce n o u v ea u p roj e t l u i p a ra î t a cco m m o d e m en t u il u r r oi t s o u fi r i r à o p q

’

l u n i q ue m o in s q u e

’

a

,

le P

ap e ,

d i t il , m écr i vi t ’

-

un

b r ef

,

ou,

d éc l a

co n t i en t a u c u n e e r r eu r e t es t d a n s u n esp r i t d e p i é té tr ès op p o s é a u x ég a r e m en ts ( l u Q u i é ti s m e i l m ex /i o r tâ t n é a n m o i n s à r eto u c h er d a n s u n e n o u ve l l e éd i t i o n c er ta i ns en d r o i ts qu i l m e m a r -i l u n e é d i tio n r oi t u e n E v i n h n e ra c con s eil le t a a t C q co rri g ée où l on pou r roi t co n s e r ve r l e tex te d u l i vr e en a j o u ta n t à p ei n e u n e vi n g ta i n e d e m o ts F én el on n a d m e t pl us q ue d es n o tes m a r g i n a l es I l en voi e à Ch an tera c l a tra d u c tion l a tin e d e s on l iv re i m p r i m ée av e c l e s n o tes m a r g i n a l es q u i s o n t u n e co u r te a po l og i e d u te x te e t u n e r ép o n s e p r éc i s e à to u t es l es o b Ce tte t ra d u c tion a in s i j ec t i on s p a r l e tex te m ê m e comm en té e p o u rra s e rvi r d e b a se à un e Ed i tion n o u to u t c h a n g em e n t a u tex te m e fi é velle M a is d i t—i l q u e m on l i vr e

ra nt

ne

,

’

,

,

’

,

-

’

,

,

’

.

,

,

,

,

,

,

.

( 1)

VI II

o

Tr i s P

r

394

r

a

ce t te

él a ts .

o r r es p Co r es p C

.

c

( 2 ) Co rr es p

(4 )

c o n vi en d r a i t p l u s à Fé n el on o f fr e c l é d i ti o n d es M a x i m e q u i m p ri m a i t de é p o q u e c o n te n a n t l a D é c l a a t i o

Ce q u i r es s e m b l a n e a ve ,

q uel q ue W e ts tei n a

i3

,

,

.

et

m êm e

s

a u

on à Ch a n te r a c

Vl l I , 2 4 6

V l l l , 3 02 Fcn e l o n a .

r

P ap e

F en el

.

'

,

l a L e tt r e

V l l I , 23 6

’

s

n

.

Ch a n té ra c , 8 d é c

.

1697

.

on 10 d é c 1 6 9 7 Ch a n te ra c R I d é c 16 9 7

à L a ng e r

.

,

,

.

.

.

_ 26 _ t r i r o i t ap

r

ès

ce

’

q ui

D a ns l a

s es t

éd i ti o n p l u s

une

a u tr e

r u p

m o u ve m en t d a n s

mp l e

a

le

ou

o

c r ps

d e p l us p r éc a u ti on n é d a n s l es

a

Il

n

le

’

je

du n

s

ui tte j

f

e r oi s

m e ttr o i s d e m on

o

tex te t u t

o tes

ô tera q u e l e m ot i n vo l o n ta i r e , q u

e

ce

q

u

’

il

y

m a rg i n a l es ’

il

d és a vo u é d és

a

c om m en c e me n t L

’

a

bbé

Bo s s u e t,

a

y a n t p ré v u

co up

le

se

m it

’

en m esure d e l e m p êche r M a i s F én el ô n en co u ra g é d a il le u r s p a r ses a m i s d e B o rn e p ers i s te d an s s on d e s se i n z s a n s a l tér e r l e tex te i l e st p rêt à a j o uter a u x av e c u n e s o u m i s s i o n s a n s r és e r ve s i l e P a p e l e Et i l p e r s ua d e si bie n j ug e a b so l u m en t n éc e ss a i r e Ch a n te ra c q ue c el ui ci repous sé l i d é e d un e é d i tion co r ri g ée q u e l u i s ugg è re u n c a r d i n a l Ap rè s l a R el a tio n sur l e Q u ié ti s m e v) (fi n j ui n Fé ne l on s e f a i t pl u s a cco m m o d a n t ( 7 ) t l é d ition co rr i ,

.

’

,

,

’

’

-

,

,

’

à l a q u e lle i l n e po u v a i t pl us se r é so ud re l u i s embl e s o u d a i n l e m ei l l eu r p a r ti q u i l p u is se p r en d re ; to ut l e s c a n d a le u x écl a t d e l a q u e rel l e n es t i l p a s d û a u re f u s d n a t d o u e e r les P él f i l é ition n v l l i o u e r a t s o t e u l q p q g ée

,

,

’

’

-

’

’

( 1 ; Le ttr e i n é d i te d e Fen el o n a Ch a n te ra c d u 1 4

j a n vi er

p u b l i é e p a r A De l p l a n q u e p 5 0 ; m ê m e i d é e , m ê m e d a n s u n e l ettr e d u 18 m a r s 16 9 8 Co r r esp 5 06 , ,

,

(2 ) (3)

Co r r esp

.

o Co r r es p Co r r es p

B ss u e t

.

VII I 3 5 7 X X I X 3 53 .

,

,

e x pr e s s i

.

.

.

16 9 8 ,

VIII

F é n el on à Ch a n té ra c 2 7 Ja n vi e r 1 6 9 8 Le ttr e d u 18 m a rs 16 9 8 ,

.

.

21

a

oû t

1 69 8

.

o r r es p

C

,

.

.

,

.

,

.

.

.

.

.

,

IX , 3 5 9

.

.

I X 6 Fé n el on a Ch a n té r a c 1 6 a vri l 169 8 ( 4) l X 1 09 Fé n el on à Ch a n ter a c 2 3 m a i 16 9 8 (5 ) ( 6 ) Cor 1X 12 0 Ch a n ter a c a Fen el o n 2 4 m a i 1 6 9 8 (7 ) M é m o i r e j o i n t à l a l e ttr e d e Fen el o n a Ch a n te ra c .

on

e t sq

.

.

.

,

du

27

—

" l

j e ta i t E t p ui s s es d éf en se s c el a n e s t i l p a s u ne g a ra n tie .

’

de

-

écl a i rci ss em en t s to ut o u tr a g es S sa fo i l L e s

se s

,

,

’

>

l on pro d i g u e à sa pe rs on n e d oi v e n t—il s d é to u rn e r l a tten tion d e s q uestion s d e d o g m e q u i s on t e n g a g é e s l ’

q ue

°

’

Il

bl e a u s s i q ue d éso rm a is i l r e d o u te u n e cen s ur e c a r i l a j o u te a v e c u n e i m p a tience q u i tra h i t l i n q ui é ce On to u r n e r a l es c h o s es co m me on tu d e u i es t c e r ta i n t e x p l i c a ti o n s o p è r e n t l a c e s u e d es q q se m

,

’

,

’

,

m êm e

s ar c l

é p o u r l e d og m e

l E g l i s e q u e l es ’

,

ne

c en s u r es

veu t q u e l a p l e i n e

/o n d e d e l

’

E g l i se , i l

n

y

a

l a m êm e p a ix

l es p l u s

s û r et ’

et

,

ri

g o u r e u s es

é d u d og m e ’

qu a

r

ég l er

et

.

p ou r

Si

on

l a p a ix p r o

a R ome l

’

é d i ti o n

o u ve l l e d u l i vr e S i se s a d v e rs a i res r epo ussa ien t e n co r e l i d ée d u n e n o u ve l l e é d i t i o n r evu e e t r e to u c h ée n

’

ce

n

.

’

,

po u rra i t ê tr e q u e pa r u n p o i n t d h o n n e u r e t u n e m a i p r écé d e n t p a s s i o n m a n i fes te E t l u i q ui l e a v a i t j u g é c a p i ta l d e ne rien a cco rd e r p o u r co n ten ter s e s p a r t i e s q ui c ra i g na i t ta n t d ê tre fl ét r i si le te xt e pri m i l i t ét a i t a l té ré a cce p ta i t d a va n c e le co n ten te m en t d e i l s p ou r se s e n n e m i s tr io m ph a n t s u r s es co r re cti o n s r o n t d i r e ta n t q u i l l e u r p l a i r a q u e ce n es t p l u s l e m êm e N es t c c p a s l e u r d o n n er b ea u co up p o u r ta p a i x ? n D a ns s o n é d i tio n n o u v e lle i l p a rler a a u ss i ra r s u i é i n t a i n t è l e s u h a i t u n l i v re c é e o m e l e S S e e p q g a i n s i f a i t n a u ra t i l p a s to u te l a fo r c e d es c en s ur es m é m é s co n tr e l e r r e u r 9 Es t—cc e n l e s a c h a n t a i n s i a b a ttu e t p r ê t à l a d ocil i té s es a d v e s vo u l ur e n t ti rer a lors d e l u i u ne con u e e r s a ir q ’

ne

,

.

,

’

,

’

,

’

’

,

,

’

-

,

-

’

-

-

’

.

,

,

d a mn a tion

G uyon ? To uj o urs e st—i l formell e d e M q u e n sep te m br e 1 6 9 8 u n ce r ta i n Cl émen t l ui éc ri t po ur u n a cco m mo d e m e n t d e l a p a r t d e l évê q u e d e Ch a r tr es On d em a n d e s im pl em e n t à F énel on d e dé c l a r er d a n s u n e l e tt r e a u P a p e q u o n m e t tr o i t ct l a té te d u l i v re u i l co n d a m n e s a n s r es tr i c t i o n n i d e q d r o i t n i d e f a i t l es l i v r es d e c e tte p er s o n n e l 1 ) P ên e l on r e f use c e s er a i t u n f o r m u l a i r e Il se r ess a isi t ré v ien t a u p roj e t d un e é d i tion a v e c n o te s s ui vi e d a utre s é d i tion s co rri g é e s cel les l à Ch a n te ra c c r oi t a u su c c è s d u n e é d i tio n co rr i g ée M a i s F én el on n e ve u t me

’

,

’

a

.

’

’

,

’

,

.

.

,

’

’

,

-

,

’

pl u s

en e

n te n d re p a rl e r e xa m i n a n t l e s d iffé ren ts p a r ti s

p eu t p ren d r e à s on é g a rd d a n s u n e le ttre d u 1 4 n ov e m b re 1 6 9 8 i l éc a rte cel u i q u i con sis te ra it à r é l er u n e n o u v el l e av e c d e s a d d i ti o n s d a n s g l e co r p s d u tex te ; i l r epo us s e l i d é e d u n e é d i tion co rri g é e a cco m p a g n ée d u n e cen s u re d es l ivres d e m M G u yon e t i l a d m e t seul e m en t u n e n o u ve l l e é d i t i o n Pl us ta rd o n d u l i vr e a v e c d es n o tes m a r g i n a l es po ur ra l es f a i r e en trer d a n s l e te x te a ve c d es c r oc h e ts u u e l a p r em i è r e é d i ou d es l e t tr es i ta l i q u e s p o u r v q ti o n d em eu r â t te l l e q u e l a n c i en t ex te R e g re tte t i l m a in ten a n t à m e s u r e q u e l e j u ge m en t e t q u i l p e u t l e p re s sen ti r d éf a vo ra bl e a pp r och e de q u e R om e

’

’

’

’

e

.

,

,

’

.

-

-

,

’

,

,

Fé n e l on

( 1) e t sq

M

.

Cl é m en t,

à C h a n ter a c 2 5 ,

3 ) Ch a n té r a c à Fé n e l on

( li

)

se p te m b r e

1 6 98

.

Co rre sp

.

I X , 4 14

.

( 2 ) F é n e l on t

à

Fé n el on a Ch a n ter a

c

,

,

oct

1

.

69 8

Co r r esp

.

IX , 528

.

v 16 9 8 Co rr es p X 4 1 4 n ov 1 6 9 8 C o rr es p X 4 3 1er

no

.

.

.

.

,

.

.

,

.

.

sq

.

voi r p o i n t [a i t d a n s l es com m en cem en s u n e s e co n d e ’ a v e c d es c h a n g em en ts Î N u ll e m e n t d écl a r e t i l ; ca r l a p r i n c i p a l e r a i s o n q u i l en a e m pêché f u t l e S r es e c t d u i t i èg e d o n t i l a tte n d a i t l a d écisio n n S a p D e p l u s e n c h a n g e a n t l e t ex te d e m on E t i l a j o ute ’

n a

,

’

-

-

,

.

,

l i rr e

,

j

’

a ur ois

E d i ti o n a M

.

a

ba nd on n é i n d i

de M

ea u x

,

re

c tem en t

q u i d éc l a r oi t h a u te m e n t q u e

co n d e é d i t i o n lo i n d e t a r r ê ter t i tr e p o u r m e f ai r e co n d a m n er s u r ’

la

se

l a p r em i è r e

,

,

s er vi r a

l ui

la p

re m

it de

i ère

ou

,

é t r a c ter for m e l l e m en t i ) Il a d on c a b a n d o nn é d é fi n i ti v e m en t s on p r oj e t d u n e é d i tio n cor r i g ée Un e foi s e n co re a va n t l a co n cl us i o n d e l a ff a i r e i l p réco n i se l e s n o tes m a rg in a l es L e 1 3 m a rs 1 6 9 9 a lo r s q u i l e s t trOp ta rd po u r p ropose r u n e s ol u tion a u S a i n t Si èg e il s uggè re com m e m e z z o ter m i n e u n e B ulle q u i l po ur r a i t m e ttre en tè te d e sa s eco n d e éd i tion Ce s e r a i t l à u n p a r ti a p l u s h o n n ete p ou r l u i q u e l es m o i n d r es c h a n g em en ts d a n s l e tex te e t m ê m e q u e d es n o tes m a rg i n a l es (3 me

r éd u ir e

à la

r

’

’

.

,

,

’

-

,

,

,

’

.

,

»

O n sa i t l e res te l e B ref d e co n d a m n a tion e t l a sou m ission écl a ta n te D è s lo r s i l n e se m ble p a s q ue F é ne re L e 9 oc to b re n a i t j a m a i s pens é à r éh a bi l i ter son l i v lo 1 69 9 i l écri v a i t : a J e n e s o u h a i te r i en ta n t q u e d e n e vo i r ,

,

,

.

.

,

( 1) Fé n el on a Ch

a n té ra c .

21

n ov

.

16 9 8

( 2 ) Da n s l a Le ttr e a Ch a n té r a c d u 9

2 15

( Sorr e S p

j a n vi er

.

( 3 ) Le ttre a Ch a n té r a c

.

C

o rr e sp

.

X , 4 05

.

.

1 6 99

X .

.

71

.

Co rr es p

.

X,

30 l éc r i t

nu

E lle

es t

d r e d a n s l e m on d e p on r m on

s e r ép a n

fi n i e

je

ne

ve u x

j

a

m a is l a

a

en o u v e l er

7

ffa i r e

.

I u D ( ) .

’

m oins

i l n a pa s vo u l u l a r eno u vel e r so u s l a m ê m e fo rm e I l co n s i d é ra i t sa n s d o u te c e tte se con d e é d i ti on l a ro r t on d e s on esp r i t q u i l a v a i t p rép a r é e co m m e l e fr u i t d e l o n c t i o n d u c œ u r » e t n on co m m e C e st l e .

,

’

’

,

’

’

.

j u g e m e n t q u e d a p r è s son bio g ra ph e R a m sa y i l p o r ta i t vers 1 7 1 0 s u r l a Expli c a tio n d es m a x i m e s d es S a in ts A in s i ses d oc tr i ne s e l l e s mê m es opposées a u s à l a a s cienc e or ra i son n e m e n t q u i d ess è ch e d a i e n t a cc r oî tre s a so um is d s d oc te u rs ev l e i l e u s e u e g s io n au j ug em en t d e R o m e et son a b a n d on d u l iv r e con da m n é Ce pen d a n t i l co n se rv a l é d i tio n p r é pa r é e r e p r é s e n ta i t se s e s poi rs d e conci li a tio n p er d u s i u i l u q s es ch a n c es d e sa l u t i n u tili s ée s e t q u il n a v a i t p a s se c ri fié e sa n s r eg re ts d a n s l e s n éce ssi té s d u co m b a t ’

,

,

’

,

,

-

,

.

,

’

.

,

,

’

’

,

.

2

°

H I STO I R E

OR R E CT I ON S

DES

C

Telle e st d on c l hi stoi re e x té r ie u r e en q u el q ue so rte d u p r oj e t d é d i tio n n o u v e l l e Il n e s t p a s moin s im po r ta n t d e n co n n a î tr e l his toi r e i n té r ie ur e d a t tr ib u e r d es ’

,

,

’

’

.

’

’

’

,

d a tes ,

ssi g n er d es é ta p e s s u c ce s siv e s au x correc t ion s a c er ta in s g r o u p es d e co rre c tion s Ce tt e tâch e a u s s i m a l a i s é e q u ell e p eu t l e p a n e s t p a s en ré a l i té ou

d

’

a

.

,

’

’

,

,

( 1 ) L e ttr e a M

'

"

o rres p

C

.

X I , 17

.

32 po

ur

’

n a

la

va i t j

p a rfa i ts

c Ze f

et

am a is

l e d én o u em en t d e

p en s é à

ex

c l ur e

son

r é, liv

a u tr e ol eos e

c om m

e

’

’

s z

l

’

d e l éta l ( l es

x )

.

Ce tex te

est

p réci s et fo r m e l pa r troi s foi s l évê q ue d e Ch a r t r e s a e n voyé à F én el on d e s rem a r u e s su r l a q d oc tr in e d e s M a xi m e s e t il a p r ovo u é a insi troi s q r épo n s es d e F é nel on q ui à ch a q u e foi s mo d ifi a i t ou p ré sen ta i t d i ffé remm en t sa d oc tri ne No u s n e po s sé d on s p a s l e p re m ie r é c ri t d e Go d et—Des m a r a i s ; m a is l a (t P remi è re R éponse » d e Fén el on a ux d iffic ul té s d e l évê q u e d e Ch a r tres fi g u r e d a n s l e s Œ u ur es co m p l è tes (1V L a r épl i q u e e t l a s e con d e ’

»

,

,

.

’

,

pe rd u e s Du m oi n s j e n a i p u l e s r e tro u ver m a l g r é to u tes m es reche r ches Goss e li n n e s e m bl e pa s l e s a voi r con n u es ou pl u tô t i l l es a co n fon d u es a vec l es p re m i e r s é cr i ts E n fi n no us a von s l a R épon se a ux obs erv a tion s d e l évê q u e d e con ten a n t à l a foi s l es obj e c tio ns e t l es r éfu Ch a r tres r

épon se

s

on t

m a lh e u re u s em e n t

.

,

’

,

.

,

.

’

ta ti on s

.

é R épon s e e st

’

de l a

fin d a v ri l 1 6 9 7 L a t roi s i è m e e st d u m ois d a oû t d e l a mê m e a nn é e On p eut a s si g ne r à l a secon d e co m m e d a te a p p r oxim a ti v e le m ois d e j u in ca r c e s t a lo rs q u e Fé nel on p u bl i a « v in g t o ù s a i n t B er n a rd q ues tion s p ropo s é es à VI d e M ea u x e s t i n te r p r é té co m m e i l l é ta i t s elo n Go d e t D e sm a ra is d a n s l a s econ d e R épon se En o u tre Boss u e t p a rl e d a n s L a prem i è r

.

’

.

,

’

.

.

’

-

,

,

.

s on

le

15

,

P re m i er éc r i t sur l e s m a x i m e s d es sa i n ts p u bli é j uille t 1 6 9 7 d u g r a n d d én o u em e n t d e l a c up i d i té ,

o u m i se c e s t —à d i re d e l a s eco n d e r é p o n se co m m e A i ns i d o n c d u n éc r i t q ui n e s t pl u s r éc en t ’

s

-

,

,

’

’

p re mi è re répon se vo n t co rre spo n d re l es c or é ta bl i ssa n t q ue l es a c tes d esp ér a n c e n e n re c tion s r a i e es ér a n c e a ve c l e u r m o t i sp é s o n t p a s m o i ns ( l e v p f r etr e u m m a n d és p a r o co la I ls c i fi ue p q l eu r o bj e t /o r m e l q u i es t l e c es t bon u m m i h i 1° A l a

’

’

,

’

,

vr a i

un s on

i n tér é t

ce t

vé r i ta b l e d e vo u lo i r

tions

la

s u p r em e es t ’

ce

qu

ve u t

on

et

tr o u ven t d a n s l A ve r t i s s e /n en t ,

p

.

2l

la

ra

i

co r re e et d a n s

Ces

’

se

fin

,

l i v re p 1 0 1 5 2 7 3 9 4 0 4 6 5 3 On po u rra i t pe u t ê tre repo r ter à l épo q u e d e ce tte p re m i è re R épon se l es co rre c tio ns p eu n o m b re uses q u e F enelon a f a i tes q ua n d i l a renco n tré d a n s son p re m i er m o ti f » ca r l e s p r e m i è res a d i tti te xte l e m ot d e d e l é vê q u e d e Ch a r tres l a v a ie n t a m en é à en c u l tés p réci se r l e sen s en l e d éfin i s sa n t l a fi n d er n i è r e ou a u M a i s i l n e s es t m o i n s l a p r i n c i p a l e q u i fa i t a g i r j a m a is en d éfi n i ti v e d éci d é s u r l e se n s v é ri ta bl e d e ce m o t l e n ten d e n t ta n tô t co m m e l e b u t ex té r i e u r ta n tô t co m m e l a ca us e i n té r ie ure q ui f a i t a g i r

le

’

‘

,

.

,

,

,

,

,

,

’

-

,

u

,

,

’

’

n

,

,

’

,

,

’

,

.

.

En fi n l es d o r d i na i r e rép a n d us p a rto u t d a n s 1e tex te d é fi n i tif son t bi e n co n tempor a in s d e l a p re m i è r e R é ’

( l u Bo s s u e t Œ u v C X X Vl l I ' 1X 12 6 2 R é p a u x d ifl d e l Ev d e 0 h l ( ) ( 3 ) Ce tte d o c tr i n e e s t ce l l e d e l E c Ia i r c i s s e m en t .

.

,

,

’

e

.

.

.

, ,

.

.

'

fo r m e l

de l

’

am

o ur

d

’

e S p é r a n ce e s t

o

b i en q ue j e d és i r e b n um m i h i re 13 1 t i R ép , , ( ) .

IV

o

D ieu

c n

en

ta

n

t

ve n i e n s , vo i r

,

où

’

qu il

l

es t

’

o bj m

A pp en d I .

.

3

.

et on

—

où

p onse , ’

q u éta b l i r

éc r i t

Fénel on un

é ta t

34 Je

z

h a b i tu e l

’

n ai

d o nc

i n va r i a b l e , p o u r

et n o n

un

o m b r e d â m es p a r fa i tes en q u i l es a c tes ta n t d e l esp é r a n c e qu e d es a u tr es ver tu s se [on t d a r d i n a i r e é ta n t c o m m a n d és e t p er fe c ti on n és p a r l a ch a r i té q u o i u e ce s â m es en q fa s s en t q u e l q u efo i s q u i n e s o n t p a s co m m a n d és En écri va n t a u p a p e d éj à Fé n elo n a va i t co m me B oss ue t l e rel è ve p ré ten d u s u b s ti tu er o u s o u s en te n d r e a r to u t u n i n té rd u m ou p u n d o r d in a i r e q u i n e s e tr o u v e n u l l e p a r t d a n s to u t le Et Boss uet a j o ute : ( s a uf à l a p ag e M d e C h a r tr es a d é m o n tr é p a r u n a m p l e eCr i t q ue r e et n y c e d o rd in a i re éto i t é tr a n g e r a u l i v v o i t o u con p tr è s p e t i t

’

n

,

,

’

’

“

,

,

,

,

,

-

,

’

,

‘

.

,

.

’

’

,

ven i r

vr a i se m bl a ble q ue cet te a d d i tion est a n térie ur e à l a répl i q u e d e Go d e t—D es ma r a i s D u re s te l ex a men d e l a copi e m a n us cr i te confirm e cette pré Il

n

.

d o nc

es t

.

,

’

s om p ti on

2

°

.

V o ici com m e n t

,

d a ns l es

vi n g t q ue stion s p ropo F enelon d éfin it l a c u p i d i té

s ee s à M d e Meau x ( 2) N es t—i l p a s vr a i q u on s o u m i s e d a p ré s s a in t B e r n a rd n a j a m a i s e u d a u tr e i d é e d e l i n tér ê t p r op r e q u e c e l l e d u n e c up i d i té ou a m o ur p a r ti c u l i er d e n o u s m é m es p a r l eq u e l n o u s n o u s d ési r o n s l e b i en a u ta n t u r n e vi e n t r oc h a i n r te e t a m o o o u t r e en s u e c n à q p q p o i n t d u p u r z è l e p o u r l a g l o i r e d e D i eu m a i s q u i l es t tou t a u p l u s s o u m i s à l o r d r e ? C es t c e q u e s a i n t .

’

’

’

,

’

’

’

,

’

,

’

,

’

,

’

" 1 1 Ré p ( ) (2 l 1V, p

.

.

,

IV

13 5

.

,

Q

13 1

.

u e s ti

on

n°

II I

.

’

B er n a r d

n

o m m e c u p i d i té s o u m i s e :

c up i

ve n i e n te c h a r i ta te o r d i n a tu r

d i ta s q u æ

a

c u p i d i té s o u m i s e p eu t r eg a r d e r l a b é a t i t u d e c o m m e u n é t a t d e l h o m m e o u e l l e s e r o i t p l e i n e m e n t co n ten te Ce tte s ol u tion p a rai t a voi r s é d ui t l e sp ri t d e F enelo n ca r i l l a p r écon i s e V i n g t q ue s ti on s p l us ie u r s foi s e n co re d a n s s es S u r to u t il s effo rç a d e n ti re r p a r ti po u r l a s eco n d e é d i tio n q u il p roj e ta i t Il m u l tipli a l es d év elo pp em e n ts s u p er

la

’

»

’

,

»

’

’

’

.

,

ll us io n s ; l a l is te e n est a ssez lon g ue ; et so u ven t c e s t d u n e a d d i tion con s i d ér a bl e q u il s ag i t z voici c e tte li s te : p 3 p 6 p 10 p 1 4 p p 2 2 p 25 p 4 0 ( où s a tta ch a n t à son n o u v ea u p rin ci pe il con tr ed i t l a d octri n e d e l a pr e m i è re r é p o n s e s ur l espér a n ce i n té res s ée ) , p 44 p 46 p 49 p 5 4 p 58 p 7 3 p 7 8 p 8 7 p 1 3 4 p 2 2 4 p 2 41 p 2 6 4 p 2 6 8 — E t tou j o urs d a n s l a copi e m a n us c ri te ce s a d d i tio n s s o n t sou l es

a

,

’

’

’

’

'

.

.

,

.

,

,

.

.

,

.

,

,

.

’

,

,

’

.

.

,

,

.

,

.

.

,

.

,

.

,

,

a

.

.

,

.

,

,

’

li g nées c e s t pl u s récen te s

-

,

tex te

3 sa

°

s

«

n s d o u te

(l

)

(2 )

Ibi d

o u m is e

.

’

à —d i re ,

co m m e n o u s l a von s r e m a r q ué l es a d d i tion s s i m plem e n t i n corpo rée s

q ue

,

.

L es

n a ça n t

.

,

,

au

,

.

,

.

Q

.

Obs e rva tio n s

a u ss

po ur u es ti

i

»

P re m i e r Ec ri t l in terp ré ta tio n q u e ’

1V Il

no

a u x n u m ér

.

os

( 2) Nota m m en t p 3 9 4

XV

o

.

c

o n vi e

n

d e B o s s u e t,

F én el on

u

.

E x p l i ca t i on

s o n.

s eu

l,

t n on p l u s à

et

qu

cu p

i d i té

om m e o vi t

us s

.

.

me

.

,

,

si

et

pré tend a i t

c o re pa rl é d e ce tte X VI X VI ] X VIII X I X No Œ v C X xV l l I

p r ê ts , d i s q e , à l u i f a i r e v i r , q u e p a s a s a i n t B er n a r d q u i l a l l ég u é ’

d e Ch a r tr e s ,

es t en ,

.

et s q

’

’

l évê q u e

de

le

on

tr a i r e ; q u e l l e n e

’

’

a u c un

el

ne c

le lui

P è re, à

s

n

en

es t c o n

a u cu n

d on n e r d e

in t B ern a r d p r ovo q uè r en t u ne troisi è me v a r i a tion d a n s l es p r i t d e l a u teu r d es M a x i mes La c u p i d i té s o u m i s e s u i va n t s a i n t B er n a r d d i t i l d a n s sa Obs er v a tions es t l e p r i n c ip e q u i fa i t R éponse a u x l es m er c en a i r e s ; c es t p o u r q u o i j e l a i r eg a r d ée co m m e d e n o u s m êm es q u i f a i t t i n tér et u n a m o u r n a tu r e l L a m o u r n a tu r e l voilà le n o u ve a u d é no ue p r op r e men t ( 1) q u il e x pose ra m i e u x e nco re d a n s son In s tr uc ti on P a sto r a le d u 1 5 s e ptemb r e e t d on t Go d et D es m a r a i s s a tta che ra a p r o u ve r l in cohé r en c e On n e tro u ve d a n s l e te x te d éfin i ti f a u c u n e a d d i tio n ou correc Il e st tion q u i corre s pon d e à cette tro isi è m e a tti tu d e d on c v ra is e mbl a bl e q u envi ron d ep u i s j u il le t 1 6 9 7 Fé n el o n n a p a s m o d ifié son l ivre L a s s a n s d o u te d e vo i r r éf u te r ch a q u e sol u tion no u vel le q u i l im a g in a i t m a is sa

,

’

’

»

.

-

,

,

’

’

’

’

-

’

.

,

’

,

’

’

’

,

’

.

’

,

t h éo l

o g i en

,

à

a u cu n

my

s ti

’

q u e ; q u e l l e es t p l ei n e d er r e u r s ; e t d u l i vr e , e l l e y e n a j o u te d a u tr e s ;

q u e , l oi n d e p ur g er c e l l es en fi n q u e l e s y s tè m e , tr è s a

vec l

(1

on L ex p r essi o n l i ca t i

'

ex p '

’

’

m

a u

va i s

en

so

i, l

’

es t e n c

or e

.

es t

o

d e N ai l l es

.

R ép

o nse

de M

.

de

Pa ri s

, 395 q u a tr e l e ttr es d e M d e Ca m b r a i Œ u vr C d e F (2 ) Da n s s a Le ttr e p a s t r a l e , Œ u vr C d e F é nel on , .

.

o

p a r ti

en

t el

,

pa

ê m es

bsu r de

(3 ) L a n

o te s

.

«

Ce t

a

m

ou r

.

.

(s u r

na

s

.

.

V

.

tu r e l ) d

’

esp

ér a n ce

es

o l u ti o n

de l

”

a

m

ou

r

.

tu r el

co

p ré n i sé e d a n s l e s ’ 1 6 97 ( v i r à l a p p en d i e ) ’ s ê tr e i n s p i r é a ssez p eu d e s a

na

es t

o

c II

n

e

.

,

,

,

,

,

,

.

'

,

,

,

,

,

.

,

,

.

,

.

r a p pr o

.

,

,

n

d e l Ed i ti on l a ti n e , d e d é c

,

,

l e p r i n c i p e i n tér i eu r d e l a m o u r n a tu r e l d e p o u r l a b éa t i tu d e g es t e n co r e d om i n a n t , ce q u i

'

ces

.

VI II 13 9 t n om m é

o tes F é n el on sem b l e s ec o n d e é di ti o n f r a n ç a i s e On n e p e u t g u è r e é ta b l i r d e 1 1 15 2 0 23 2 6 one m e n t q u e p o u r l e s n o te s d s p p 3 8 6 0 e t s u i v 8 4 1 1 1 c o rr e s p o n d a n t a u x p p 1 3 17 2 7 40 5 0 87 122 17 1 d e l Ed i ti on fra n ç a i se Da n s

aux

’

qu e

r ce

n ou s -m

e st a

c ul i er

p lus

,

26 , 3 3 ,

2 2, 26 ,

37

-

plei nem e n t conv a in c u

de l a

véri té

de

d oc tr in e

sa

il

.

a

in d i q uâ t ou l ui sugg érat l a con ci d éf i n i ti ve e n tre s a pen s ée e t l e s fo rm u l e s d e

a tte n d u q ue R o me l ui

l i a ti on

l o rtho d o x i e Aj o u ton s q ue ’

.

Chev re u s e l ui p ré s en ta l s co r rec tion s u u e e q q m en t

le u r

.

n

qu

e r

n

mis

L e d uc d e

.

el q ue s rem a rq ue s l ui s u g g é ra D a u tr e s q u il a dm i t ég a l e ,

’

,

m a is j e

.

’

n ai

pu

i d en ti fi e r

.

D O CT R I N E

.

a

se s

’

o u s son t res té es

a ut u

cons u l ta

F é nel on

D EUX É D I T I ONS

DE S

Q uell e é ta i t d o n c sa p e n s é e ? Ca r en fi n l h is toi re d e son p r oj e t n i m ê m e cell e d e ses v a r i a tio n s n e d on n e n t ’

,

clef d e sa d oc tri ne Po ur l a d éco u v ri r Goss eli n d on t l obj e t é ta i t F enel o n to u t e n tie r F én el on con s i d é ré d a n s

la

.

,

,

’

,

’

l en sem bl e d e se s i d ée s théolo gi q u e s a con s u l té to u s l es éc r i ts r el i g ie u x d e l a u teur d es M a x im e s a u s si bien l es ,

’

a

Défen se s Voir

( 1)

vre use

qu e

,

(2 )

A

l e l ivr e con d a m n é

dans l

’

a pp e n di ce

de l

e t cell es

pl a i re d e l a Bi b l

n

Ne t

.

'

a n on y .

aux

II

me

,

.

No tr e

,

c o rr ec ti o n s d u El l e s s e tr o u ve n t

g es a p

106 1 m

et

1 06 W

,

d u c d e Ch e d ans l

’

e x em

.

vr a i d i re G o s s el i n m a n i f es te b i e n l i n te n ti o n d e tr a i te r '

,

oc

.

obj e t à n o u s

l es

à p a rt d e l a d tri n e d e s M a x i m e s M a i s i l p a g es e t d é tai l l e a u s s i t t l e s e r re u rs q u e l l e de F p Cl l e t sq l .

,

.

ô

'

l

’

an al

y

s e en

c o n ti e n t ( Œ

u

d eu x

vr

.

C

.

38

pl u s m o d e ste n o u s n e co m pa ron s q ue l a d oct ri n e d e d e u x é d i tio n s (l e s o n t c es d e u x te x tes s e u l e m e n t q ue n o u s d e von s a n a l yse r es t

.

.

A

’

.

L É nm

’

on D E

1 69 7

.

’

C e s t tra hi r

l e sen s d u n l iv re q ue d en e xtra i re d e s p r opo s i tio n s q ua n d l e co n te x te en f erm e d es co r rec tif s P réf a ce d es p r inci d i t e n su b s ta nce F enelo n d a n s sa p a l e s p roposi tion s j u stifié es ( 1 ) e t i l co n cl ut A i ns i i l n y a j a m a i s e u d e l i vr e q u i p er m e t te m o i n s q u e l e m i en d e n e x tr a i r e d es p o p o s i t i o n s u on ex a m i n s é q acte o u e l l es o n t l eu r v r i ta b l e tem p é r a t é a r é es d u p m en t I l f a u t d on c ê tre trè s p r éc a uti o n n é p o u r a n a l y se r l es « M ax i m e s d es S a in ts » Po ur ta n t a pr è s en ra l l in te n tio n e t l e ton i l a voi r e x a m i n é l e Pl a n éné g s era néc es s a i re d e s a r rê te r sur ce r ta i n s pom ts cho i sis co m m e pl u s i m p or ta nts d a n s l a su i te d u d év elopp e m en t d e m o n tr er l a m étho d e d e r é s um e r l a p en s ée d u l i v re to u ch a n t l e s q u e stio n s reli gi eu se s pl u s g én é ra l e s v u er i iv r s e s re p r is e s l s o u l è e en fi o s ch ch e d u à e n n ; q m G u yon e t ses p rin ci p es ron s à d é m êl e r co m men t M son t tra ités d a n s ce tte p rem i è re é di tion ’

,

,

’

’

’

r

r

e

,

.

.

,

’

,

,

’

,

,

,

,

’

e

.

( 1)

VII I

,

p

.

19 0

.

—

II I

.

L

’

a

c tio n

40

d u d i re c teu r

El l e d oi t ê tre l en te ,

ré

“

.

c el u i d e l a g râc e n e p a s m é p r i ser l a m o u r i n té r ess é I V L Esp éra nce d a n s l e P u r Am o u r El l e s y con ser ve e t s y p e r f e c ti o n n e d i s ti n c te d e l a Ch a r i té ( Ces q u a tre a r tic l e s fo r m e n t u n e so r te d e p rea m b u l e où l es p réc a u ti o n s th éo l o g i q u es a b o n d e n t) V e l V I La R é s i g na tio n e t l I nd i ffére nce ; c a ra c tè re p o s i ti f d e l i n d i ffé r en c e co m m en t el l e f a i t vou l o i r l e s al u t V I I L e P u r A m o u r et l es I ns pi ra tion s Co n d u i te d e l a g râc e VI I I L Ab an d on 1X L es É p reu v es X Les S a c r if i c es d e l a B éa ti tu d e XI L Ex ci ta ti on l a c ti vi té l a coop é ra tio n à l a g râc e X II Devo i r s e n ver s s oi m ê m e d a n s l e P u r A m o u r XI I I Les a c tes d i rec ts l es a c tes r éf l éch i s X IV La s é pa r a tio n d e l a p a r ti e s up é r i eu re e t d e l a p a r ti e i n fé r i e u re d a ns l es d ern i è re s é p r eu ve s X V La m o rti fic a tio n d a n s l es d er n i è r es é p re uves X VI P r o p r ié té e t d é sa p p r Opr i a ti on XVI I Néc ess i té d u n e b o n n e d i rec tio n ; Am es pr i vi g l er

s on

pa s

s ur

,

’

.

’

’

.

.

’

.

,

,

.

’

o

.

’

.

.

.

.

’

.

.

.

.

.

.

’

’

,

,

.

.

-

.

.

.

,

.

.

.

.

.

.

.

’

.

l ég i é es

XVI I I

.

.

Le s d i ve rses vo l o n té s d e D i eu

éc r i te i n sp i r atio n d e l a m i s s io n XIX L Ora i son voca l e X X L a l e c tu r e XX I M é d i ta tio n e t co n tem pl a tio n X X I I La c o n te m p l a tio n co n d i tio n s p o u r et

t

vo l o n té p o s i ti ve g râce , vo l o n té d e p er

,

.

’

.

.

.

.

.

.

.

y

en tr er

.

M

XXI I I XX I V

L a m é d i ta tio n

.

Eta t h a b i tu e l

.

.

et

X X V Eta t p e rp é tu e l d .

XX V I X X VI I X X VI I I X XX IX

Co n te m pl a ti o n

.

Co n te m pl a tio n Eta t p a s s i f

.

et

.

ve r tu s d i s ti n c tes

.

.

i n f u se

.

.

.

’

L En fa n ce

.

X XX l l

XXXI I I XXX I V XX X V

or a i son

.

J é s u s -Ch ri s t d a n s l a Co n te m p l a tio n

.

.

XXXI

’

D i eu d a n s l a Co n te m p l a tio n

.

X XX

co n tem pl a tio n

La

.

u

.

l i b e rté d e s En fa n ts

n

.

V ertus d i s ti n c tes d a n s l Eta t p a ss i f M o r t s p i r i tu el l e ré s u rr ec tio n S p i r i tu el l e Eta t d e tra n s fo r m a tio n X X X XI Ac ti vi té p a i s i b l e d es â m es tra n s fo r m é es \ X X VI I Le s A m es tr a n s fo r m é e s e t l a co n c u p i s c en c e ( XX VIIL L e s Am es t ra n s fo r m é e s e t l a c o n fe s s io n Y X X IX Déf a u ts d e s co n te m pl a ti f s X L U n io n à D i eu X L I Noc es s pi ri tu e l l es X L I I U n io n es s en ti e l l e ; ses a c tes X LI I I L u m i è res e t d oci l i té d es En f a n ts X LI V L e x ercic e l e p l us s u b l i m e d u p u r A m o u r r é servé à l a c o n n a i s san c e d e c er ta i n es â m es X LV Le s voi e s i n té r i e u r es d i sti n g u é es d e l e u r ter m e l e P u r Am o u r .

Les

’

.

.

.

,

.

.

.

.

’

.

.

‘

.

.

.

.

.

.

.

.

.

»

.

.

’

.

.

,

.

.

CON C LU S I ON

Ce pl a n en

.

R é su m é d u l i vre

.

n e d i ff è re p a s s ensi blemen t d e cel u i q u a d opten t

g éné ra l l e s

’

T héolog ien s m y s ti q u es é tud i a n t s ucce ss i ,

ve m e n t l a V ie

l ll um in a tive et l a Vi e U n i ti ve a i ns i q u e l e s m oyen s p o ur l e fi d è l e d e p a s se r d e l u n e à l a u tre S a ,

’

’

.

_z9 ,

_

pro g ressio n se ra i t a ra pp roche r pl u s p a rtic ul iè rement d e cell e d e s a To r re n ts où M G u yon a y a n t d i stin g u é tro i s voi e s d u r e tour d e l â me à D ie u l a cti v e l a p a s siv e e t l a p a s s i ve en Foi s u iv a it da n s l a d esc r i p ti o n de ce tte d e r ni è re u n o rd re t rè s vo is i n d e l o r d re s u ivi i ci à p a r ti r d e l a r ti cle X X X I l n e f a u t p a s s en étonner F en e lo n s a d re ss e a u x M ysti q ues d e son te m ps i l d oi t d o n c p r en d r e le ur l a n g a g e le ur m é tho d e le u r e sp r i t pe u t ê tre po ur s e fa i re co m pr end re d e ux S eule me nt po ur l e ur e x po se r a v ec pl us d e ri g u e u r théolo g i q u e l e sen s d es s a i n ts a u te u r s d on t i l s au to ri se i l d ivi se ra c h a c u n d e s es a r ti cles en Vr a i e t F a u x S a n s d o u te c est en core a fi n d e d on n er pl u s d e s écu r i té à l e S p r i t d e se s l ecte u r s u e F enelon em ploie ce q ton d éci si f ces e xpres s io ns tra n ch a nt es q ui i n d i gnè re n t i den t q u e c e tte tr a i l n y a r i en d e p l u s év B o s s ue t ( 1 ) d i ti o n e t r i en n e s e r o i t p l u s tém é r a i r e q u e d e l a vou I l s on t to u s s u i v i l a tr a d i ti o n l o i r co m b a t tr e ,

,

‘ ne

,

’

’

,

,

,

.

,

’

,

’

’

.

.

’

,

,

,

’

,

,

.

,

’

,

.

’

’

,

’

,

u niv er s e l l e

m a l gr é

c e tte

tr a d i t i

on

d es S

a in

ts

de

o u s l es s i è c l es P a r l er a i n s i c es t n e l a i s s er a u cu n e é qu i vo qu e d a n s u n e m a ti è r e s i d é l i ca te V oi là r t d e se s d a el s exemples o l r i i e s to u u u e s u u f s o n r e r m q q d a n s les fin s d A rti cl es A u c u ne fl eu r d e rhé to ri q u e a u ’

t

,

,

’

,

.

r 0 R el a ti o n sur l e Q u i é ti s m e Œ u v l a u d a c e d u n e d éc i s i o n s i a m b i t i e u s e

( 1)

.

’

’

P (3 ) P

( 2)

(4 ) ( 5)

P P

.

2 9 -3 0

.

40

.

.

44

.

.

57

.

.

.

.

de

I

Bos s ue t , XX X , 6 1

c u n e i m a ge un e se u le co m p a ra i so n v e rs l es d e r ni è re s p a g es M a x i m es d e s S a in ts » s e pré se n ten t Les ,

.

«

co m m e

un

l i vr e 2

ide

et

,

to u t d i d a c ti q u e

.

Doct ri n e pr o p r e m e n t d i t e

.

P ass on s à l a d oc trin e ell e m ême à —cc d a e s e él émen s i l Q s bor d i r i q ue le P u r t s e se t t u se s n m G uyo n fa is a i t l E r a n g i l e É ter n e l A mou r d o nt M P

A m ou r

°

ar

ur

-

,

.

’

’

.

’

e

,

et q ue F énel on co n si d è re co mm e l e term e d e to utes l es C e s t u n a m o ur d e D i e u p u r i fi é voie s i n té ri eu re s v s u e s d e to u t m él a n e d i n té ê t ép r e u e m y s i r l e s t a q g p p r op re Lu i s e u l j u sti fi e e t re n d j u s tifi a n t l a mo u r in fé ri eu r d e p référen ce q u i l e con ti e n t à q uel q u e d e —b a s s ss è s o ù i l fa i t l e s mê mes po ible ici t d Il e g ré a c te s d es mê m es ver tu s q u e l a m o u r m él a n g é m a i s sa n s c ra i n te s an s in q u ié tud e s s a n s e m p r e s se me nt S on d eg r é s u pr ê m e con s i s te à a i m e r u n i q u e m en t e n e l l e l a s o u ver a i n e b ea u té d e m é m e e t p o u r e l l e—m é m é D a n s l é ta t d e pu r a m o ur o n con s er ve l a D i eu c ra i n te et l e sp é ra n ce m a i s s a n s le u r s m o ti fs i n té ress é s ’

’

r

a

’

,

,

.

,

’

,

,

,

,

’

,

’

,

(1

‘

P

2 64 5

.

( 2 ) D i sc

ou

l a d es

(d a n s

S p i ri tu e l

l En fe r ’

rs

,

)

I

( 6) (7 )

P P P

(

8)

.

.

13

.

.

2 2 , 23

,

d

,

A ver ti s s e m en t A ver ti s se m e n t 10

cr i p ti o n

.

(3 ) (4

.

.

16

,

p

,

p 21

.

.

.

et

pass im

.

’

a i l l eu rs

p eu

o ri g i na l e

,

de

44 ’

Elles son t a lo r s p a i sibles ( l ) Et l on n e d oi t j a m a i s tra i ter d e v a i n e s u b ti l i té l a d élic a tess e e t l a pe r fe ction d u P ur A m o u r .

Cepe n d a n t

il n e con vi en t pa s à to utes l es â m es ; cer ta in es e n so n t e ff ra yées ou sc a n d a l i s ée s C es t q u e po ur y a tte i n d re i l f a u t a voi r l a l u mi è r e in té ri eure et l a ttra i t d e l a g râce D a u t re p a r t lo rs q u o n y a a tte i n t o n s e b o r n e à s u i v r e l a g r u c e s a n s en t r ep r en d r e C e st l a s a i n te i n d i ffér e n c e j a m a i s d e l a p r éven i r s u pé r ie ure à l a s a inte r ési g n a tion d a n s ce t é ta t q u i n e s t p a s i n v a ri a ble l âm e n a p l u s d e d és i rs vo lo n ta i r es e t d é l i b ér é s p o ur so n i n té r ê t M a i s ce tte i n d i ffér en c e n e sus pen d p a s po u r cel a l e x e r cic e d e l a vo E l l e l a i t vo u loi r tr è s fo r te me n t to u t ce q u e l on té D i e u veu t et q u i l in d i q u e a lo r s n o n p a s par u n e i n S pi ou e xt ra o rd in a i r e m a i s se u l e ra tion m i ra c u le u s e m en t p a r u n e i n s pi ra tion d e g râce p l u s fo rte et pl u s sp é ’

,

,

’

’

’

,

’

,

’

,

,

’

’

’

,

’

’

,

ci al e

A m o ur q ui s e s t a c c ru p ar l e S a c r ifice a bsol u

L e P ur

Ep reu ves

’

,

da n s l es

E x trêmes no u s po rte à n o u s

—

45

i me r co m m e n o tre p roch a i n ( l ) a ve c pl us d e vi g i l a n c e i l e st v ra i ; m a is po ur ch a sse r l e s ten ta tio n s sa q u i é tud e es t bie n s u pé rie u re a u x e mp resse m e n ts d e l a m o u r i n té ressé S a n s l ui les a u s té ri té s s on t i n util es po ur d é ra ci ne r l a c u p i d i té e t po u r u n i r à D i e u Et s u r a ss e t o u s l es il a n d i l en se i g n e p a r s on o n c t i o n u p q r es r a i s o n n e m en ts q u e n o u s p ou r r i o n s [a i r e s u r l es l i v a

,

.

’

.

,

,

’

mêm e d e l a m o ur d e D ie u en ta n t q u e ce E nfi n i l d evi e n t d a n s l é ta t d e l ui —ci es t n o tr e bien t ra n s fo r m a tion l a vi e t ê tr e e t co m m e l a s u b s ta n c e ( 5) Il

d é ta ch é

es t

’

.

’

.

,

,

’

d e l Am e

.

op r i é té Av a n t d e n a rri ver l â u n g ra n d obs ta cl e C es t l a m o u r d e n o u s —m ê m es a u q u e l s e es t à v a i nc re n os a /î e c ti on s c es t l a P r op r i é té r é d u i s e n t t o u tes u n i u e r a c i n e d e to u s l es v i c es m o ti f d o m in a n t q e t d on t i l r es te q u el q u e d a n s l a m o u r d e s pé ra n ce L es ép r e u ve s l a tra c e d a n s l a m o ur d e p réfé ren c e d é tr ui sen t n e l a issa n t a u c u n e r es s o u r ce à l a mo u r p rop re à l i n tér ê t p r op r e m êm e éter n e l Ca r e ll es f a is a n t p erd re l e s a p d ésa p prop ri en t l es v e r tu s P

’

r

.

,

’

’

,

’

,

,

’

’

’

’

,

'

,

( 1)

P

(2 )

P

3)

(7 )

P P P P P

8)

P

(4» (5 ) (6 )

.

1 06

.

.

129

.

.

16 1

.

.

2 26

.

.

23 1

.

.

.

.

7 4

ô

.

.

.

(9) P 7 4 ( 10) Ou .

.

4:

d es ve r tu s

r

su i va n t

qu

o n c o n si d è re

'

l e s ve r tu s

—

46

p u is sen s ibl e s l e s a c tes m é tho d i q ue s q u i en r en d e n t témoi g n a g e ( i ) Ai nsi l â m e d ésa pp rop ri ée e t d even u e e nf a n t » cesse d e s e co mpl a i re en sa ve r tu éché d is t i n g ue l i m pe rfec tion q u el le h a it , e t d a n s le p e t l a b j ec ti o n q u ell e a i me ,

’

.

,

’

’

,

,

’

,

’

,

E p r e u ves

’

Q u es t c c d o n c q ue ce s É p reu ves d es ti n ées à p ur ifier l a mo u r en l u i fa i sa n t pe rd re p eu â p e u to u te p rop r i é t é ? Ce son t d e s ten ta tio n s s péci a les o ù D i e u r e ti re à l âme l a vu e d e to ute r esso ur ce et d e to u te Le e s pé ra n ce p o u r son i n té r ê t propre m êm e é te r nel s e u l moyen d e l es a p a ise r es t d e n y v ou loi r p oi n t tr ou ver u n a p p u i a p er ç u p o u r l e p r op r e i n ter es t A u m il i e u d es ép r e uv e s on con s erv e le po u voi r vi rt u e l d a c co mpl ir les p r éc e p te s et l es con seil s co nv en a bl es à s on éta t a in si q ue l es a etes r ée l s e t i n tér i eu r s d u l i br e a r b i tr e p o u r c e t a c com p l i s s em en t ; l a g râc e prév en a n te l a foi e x pli cite l e s pé ra n ce d ési n téreS S ée l a h a i n e d u p é ch é l a c er ti tud e i nti me m o m e nt anée n é ce s sa i re pou r l a d roit ur e ; m a i s on p erd l e g oû t se nsibl e d u b i e n ,l a certi tud e r éfl é ch i e consol atrice ; on est d a ns le tro u bl e -

.

,

’

,

,

’

’

,

’

,

'

,

’

‘

,

,

,

‘

o m m e d és a ffec tée s d e l a p ers o n n a l i té q u i l es c o n si d è r e l â m e d éta ch ée a l o r s d es ver tu s e t l ui p r o cu r en t c

’

.

(

1)

P P

.

13 7

e t sq

2 14 (2 ) (3 ) A r t X VI ( 4) P 1 3 7 s q .

.

.

.

P 6) P

(5 )

.

.

73

.

77

,

p

.

et s q .

.

.

13 2

sq

.

s ou i l l é

de l a

; ou q u

j oi e

’

’

on

q u el l es

48

ré a li té s u ccessif s bien r e os d e p p u r e u n i on ,

U n i o n â D i eu

qu

Ce tte

.

’

ils p a ra iss e n t con sti t u er

u

n ion à Di eu

es t

él a borée

un

pa r

’

r è g ne 1 l é ta t p a ss if e n f a nce si m ple po u r l e bien p ru d e n te cont re l e m a l p a i si b l em ent m a î tr es s e d elle m ê m e con te n te d u m o men t p r ésen t d ocile â l a g râce a c tu ell e e t n e se c roy a n t p a s l obj e t d u n e i n spir a tion ex tra o rd i n a i r e Un ion et enf a nce a rr iven t à l eu r co m bl e d a n s l é ta t d e t ra n sfo rm a ti o n Al o rs D ie u se re tra ce d a n s l à m e e t conso m m e l es noce s s pi ri tuel les q ui sa n s ê tre l u nion hy po sta ti q u e son t u n e u n io n d e volon té à volo n té g e r m e d e l a bé a ti tud e céles te q ui p er m e tten t à l â m e to ut en c on se rva n t l a co n c up i s cen ce d e g a rd e r un e p ure té en ti è r e e t d éc h a pp e r a u P urg a toi re Le liv re s a ch è ve sur ce d eg r é su p r ême d e l a vi e spi ri tuel le ’

’

,

,

,

’

’

,

’

.

’

,

’

,

,

.

'

’

.

,

’

.

,

’

.

3 ° M é t h o d e et pr i nci p es

Th éo l o g i e

et

p sy c h o l o g i e

.

’

.

C est d i r e q u e l es

xi m es d es S a i n ts x» m a l g ré le ur a pp a r ence s è ch e e t s u i ven t en r é a l i té p a s â pa s l e d é veIOpp e a b s t r a i te ment d e l a l u m i è re d e l a vie d ivi ne d a n s l âm e m y s a

M

a

,

,

,

,

,

’

,

( 1) (2 ) (3 ) (4 ) (5)

P P P P P

.

1 99

.

209

.

2 14

.

23 2

.

2 54

et sq

.

.

et sq

.

.

e t sq

.

49 ti q u e

’

Sa n s ces se i l y est q ues tio n d un p a s s a g e i ns e n si b le q u i m è ne pa r exemple l â m e d e l a m é d i ta tio n à l a co n te m pl a tion d u n pa ss a g e l o n g i m p e r cep e n tre l a m o u r i n té r essé e t l e P ur m él a n g é ti b l e A mo ur S a n s cess e u n é ta t co m m en c e F en e lon n e d i t p a s q ue l a m o u r d e spé ra nce co n ti e n t q u el q u e s él é men ts d a m o u r p u r m a i s q u i l es t m él a n g é d u n com m e n c em e n t ( 4 ) d a m o u r d e D ie u po u r l u i m ê m e Ou bi e n u n é ta t p r ép a r e à u n a u tre En vé r i té n e tr o u v e t ou p a s d a ns to u t cel a a u ta n t d e p sycholo g ie a tte n tive q u e d e r i g o u r e u s e théolo g i e ? Pe u t ê tre ce t é ta t d esp ri t co m pl exe e t a u fon d un ou p eu g ê n é d un t héo lo g ien â m oi tié p s ycholo g u e d u n psycholo g u e q u i s a t ta che à ê tre th éolo g i e n e x pl i q u e ra i t i l ce r ta i nes i n d écision s d e l a n g ag e et mêm e d e pe n sée q u i g â ten t cet te pre m i è r e é d i tio n et q u e l a uteu r n a pa s su effa ce r en p rép a ra n t s on secon d te x te F é ne l on n a p u d on ne r u n sen s u n i q u e e t d é fi n i ti f n i a u m o t i n té r ê t n i â c el u i d e m o ti f a l o rs q u e to us d e u x s i so u ve n t r épé té s d on s s on li n e y so n t si i mpo rta n ts I nté rê t a s o uve n t d a n s se s M a xi m e s le a n ta se n s d a v g e q u i l a d a n s l e l a n g a g e d es th éol o uv e n co re l e m ême m ot a le sen s ie s Pl so en n u s t g d a m o u r d e s o i D a n s u n ca s c es t un obj e t e xté r ie u r .

’

,

,

‘

,

,

’

,

.

’

'

’

’

’

,

’

-

.

,

-

-

,

,

,

’

-

,

,

,

’

,

,

’

’

,

-

,

,

’

’

,

’

.

,

,

,

‘

,

,

,

.

’

’

,

,

.

’

'

.

( 1) (2 )

A verti ssem e n t P 17 5

(3 ) P ( ) P ( 5) P Il

,

.

.

21,

.

.

.

,

4 , 5 , 36 , 4

e tc

.

17

,

20,

e tc

.

.

e tc

.

d a ns

l

’

c es t u n s enti m e n t Q ua n t à m o ti f ta n tô t i l si g n ifi e co m m e ch ez les d oc te ur s s col a s ti q u es l e b u t en vu e d u q u e l on a g i t ta n tô t l e p r i n ci p e i n té ri eu r q u i por te à a g i r ( l ) Q u o i q u il en soi t l e s M a x i m e s d e 1 69 7 q u i com m en cen t p a r u ne e x pos i tio n d es d i ver s a m o u r s d o n t on p e u t a i m er D i e u q u i s u iven t d o u ce m en t l â m e d a n s son pro g r è s v er s Lu i son t l œ u v re non se ul e m e n t d u n d oc teur m a is s ur to u t pe u t—ê tre , d u n d i re c te u r Ou si l on v e ut el le s s on t l œ u vre d un d irec teu r à l a fo i s s a g e e t eæ p er i m en té ’

a u tr

e

c as ,

.

,

,

,

’

.

,

,

,

’

,

’

’

,

,

’

’

.

,

,

’

’

’

expé rie n ce ! V oilà en eff e t ce à f oi l on a i t to u j o u rs a ppel voilà s on p r i n cip e e t Fé ne u q e t l a bon n e sa rè g l e : s a n s el le l a s cien c e e s t i n u ti le à sa l u m i è re on d i s ti n g u e l e s vol on té i mpr ud e n te d eg rés d i ffé re n ts d e l a vi e m y s ti q u e e t l es p a s sa g es E x p ér i en c e

L

.

’

,

,

‘

,

,

,

,

,

V oi ci l a l i s te p o ur l es d eu x a ccep ti o n s di ffér en tes p a g es où c es m o ts s o n t e m p l o y é s b ut a ) M o ti f p 11 1 4 19 2 1 2 3 25 2 6 3 4 3 6 3 7 ( 1)

,

:

44, 45

49

,

,

.

16 5 , 2 7 1

o

,

,

.

,

,

,

,

,

,

,

4 1,

.

s e n ti m e n t

b ) M ti f

d es

,

p

12 , 15 , 23 , 2 4 , 2 8 , 3 3 , 4 1 , 4 4 , 4 5 4 6 ,

.

,

4 7 , 1 67 ,

) S e n s i n cer ta i n p 3 3 a va n ta g e a ) I n té r ê t c

.

54 , 7 2 , 7 3 , 2 08 b)

I n térê t

2 09

,

am

c

)

( 2) (3 )

En fi n l e

4 0 , 13 5 , 1 45

p

.

6

,

,

18 4

1 6 , 17 , 1 9 , 2 2 , 2 6 , 4 5 , 4 6 , 4 9 5 2 , ,

ou r

de

s oi

p 5 , 6 , 8 1 0 , 1 4 , 1 5 1 7 , 18 , 2 0 , 4 7 , 5 1 , 7 3 , 7 4 7 5 , 7 7 , 7 9 9 1 , 13 5 13 8 16 5 , '

.

.

,

a ss i

m

in

cer ta i n

,

2 5 , 4 9 , 9 0, 1 13

o

.

,

.

s en s es t ,

,

.

o j o urs

l es d e u x é pi th è tes s n t t u 3 3 e t s u i v , 1 4 8 , 1 7 1 , 1 7 7 , e tc

P

.

.

2 6 , 3 1 , 3 3 , 3 4 , 4 1 , 44, 1 67 , 1 9 5 . 26 4 , 2 6 8

,

.

.

r é u n i es

.

51

de l

un

à l

’

re ; a us s i ce son t l es eæp ér i en ces d es s a i n ts ( 1 ) q u i fo rm en t l e s p ri nci p a les a u to r i té s d e l a uteu r d es M a xi me s I l d écl a re i m p i es et i n sen s és ce u x q u i l eu r p r éf è ren t d es i d é e s cl a i res ( 2 ) e t i l e s ti me sa d oc tri ne i nconte s ta ble q u a n d i l l a p r o u vée en r ép é ta n t m o t à m o t l es ex p é r i en c es d es s a i n ts R a i s o n r éfl ex i o n s a c tes d i r e c ts A u s si b ie n l e s si m ples a i d és d e l e xpé r ien ce conn a issent —i l s Di eu m i e u x q ue n e fon t l es g r a n d s e t l es s a g es san s d o u te l a r a i s o n es t l e p r em i er d es d on s d e D i eu d a n s l o r dr e d e l a n a tu r e (5 ) m a i s 18 a p r op rié té s y at t a ch e tr0 p a i sémen t ; e t l es réfl e x i on s q ui n o n t r ien d e m a uv a i s en elle s m êmes d evi enn e n t m a u v a is es p a r ce —p r op r e s en serven t a u s u e l s m a e s âme l a d e s d a mo r u q s i tô t Vo ici po u rq u o i : l es a c te s r é fl échi s l a issen t u n e tra ce d a n s l â m e q u i pe u t dè s lor s s en r en d r e té m oi g na g e à el le m ême e t en fo r tifie r sa p r op r ié té A u cont ra i r e l e s a cte s d i r e c ts tr0 p i ntimes et trop r a pi d e s po u r ê tre a pe rç u s é m a n a tion s d e l e n te n d em en t d e l a p o i n te d e l esp r i t e t n o n p a s exerci c es d i s c u r s i /s ( 8 ) d e l i n tel li g en ce p er m e tt e n t e n q u el q u e so rte u n co m merce a u j o u r l e j o ur a vec D ie u e t l â m e

su

b til s

’

au t

’

'

’

,

.

,

,

‘

.

,

,

’

’

.

’

-

,

’

’

’

’

,

-

,

,

,

’

,

,

’

’

,

’

( 1)

P

114

.

.

( 2) P 7 4 (3 ) P 77 ( 4 ) P 2 58 (5 ) P 2 19 ( 6 ) P 1 10 .

.

.

.

,

.

.

259

.

.

(7 ) P (8 ) P

.

82

sq

a ssim

.

.

.

m ys ti q ue

ess a n t

d

c

,

’

être entre ten ue

pa r l a

m émoi re

de

c tes d a ns l e s en ti m e n t d e sa p rop re con ti n u i té p er d l a con s ci en c e d e soi m ê m e en m ê m e tem ps q ue l a con fi a nc e e n soi C es t a i ns i q ue l es a c tes d i rec ts E ux a u s s i s on t l a cl e f d e l a con te m pl a tio n p a ssi ve e x pl i q u en t l a f a m eu s e s é pa ra tion d e l â m e e n p a r tie su r i eu r e d a ns l es d e rn i è r e s ép r e u v es u r ar t e et p i i n fé é r i e e p l en ten d em e n t co m m u ni q u a n t a lo rs d i r ec te m en t a v e c D ie u i l n e se p r o d u i t p a s d e r éf lexions c a p a bles d e s ou te n i r l i m a g in a tio n e n d é tre s se ses a

,

-

,

’

.

’

°

,

’

,

’

.

T el l e est l a m é th o d e tels so n t les p r i nci pe s ou pl utô t l es cl e f s c e st—â —d ire l es m oye n s d e r é s o ud r e l e s d i l fi c u l té s q u i sembl e n t a voi r été u til e s à F é n el on po u r ex pos er e t po ur é l a bo rer sa d oc tr i n e ,

’

,

,

.

4

°

Atti tu de à l é g a r d ’

d e q u el q u e s d o g m e s

.

met poin t e n q u es tio n tous l es d o g mes m a i s pl u sie u rs y s o n t e n g a g és F en e lo n n exa Cette d o c tri n e

ne

’

m in e p a s l e x i s ten c e d e D ie u : m a i s il d on n e u n e cer ta i n e i d é e d e son es s e n c e ; i l m on tre l a pe rson n e d e J é su s Ch r i st c a p a ble d un t r o u b l e i n vo l o n ta i r e ; il p a rl e à d iv erse s r ep r i se s d es ve rtu s théolo g a l es d e Foi et d Esp éra n ce d e s ra ppo r ts d e D i eu a v e c l ho m me p a r l a g râce d e l é ta t et d e s d evoir s d e l hom m e ’

’

-

,

,

’

’

,

’

.

,

( 1)

2 01

’

.

5 2;

o tre b u t ( l ) n o tr e tout l 2 ) d a l o u x en e s n en m m m ê e ps u i e t b o e t e t j q n o u s —m é m é s q ui n e v eu t p a s l e péché m a i s l a l eçon pe u t ê tre d é fi n i l ê tr e i n fi d a b j ec ti on q u o n en ti re mi m e n t li b re d on t l es p ro m esses son t to u tes g ra tui te s e t e n co r e l e b i e n i n fi n i q u i n e c h e r c h e q u à s e M a i s s ur to u t i l es t l Etre i nfi ni cel u i d on t r i e n n es t e x cl u q u i es t n o tr e r éco m p e n s e p ro mi s e co m m e i l e s t to u te a u tre chose c el u i d on t l a vé ri ta bl e exp re s sion con n u e p a r l a con tem pl a tio n p u re e t d i re c te e s t l i d ée p u r em en t i n te l l e c t ue l l e e t a b s tr a i te d e l etr e q u i es t s a n s b o r n es e t s a n s r es tr i c t i o n Et ce tte i d é e ne l a i s s e pa s d a voi r un c a ra c tè r e trè s po s i ti f e lle co m p ren d l es a ttr ib u ts d ivin s c a r l es s e n c e s a n s l es a t t r i b u ts n e s er o i t p l u s l es s e n c e ( 1 0) e l l e n es t poi n t D ie u

D i eu

,

q u i es t n

,

,

,

’

’

’

.

’

’

,

’

,

,

,

’

,

’

’

'

,

’

co n tra d ic toi re ’

l u l e e q

de l a

T r in i té

p u i s s e êt r e p e u t

n

’

,

p a r ce qu

éa n m o i n s

’

une

,

( 1)

3 , 16 , l 8

(2 ) 1 1

(3 ) ( 4) (5 ) (6 ) (7 ) (8 ) (9 )

18

7

.

.

.

15 3 8

.

.

85

.

95

.

11

.

18 6

( 10) 1 8 7 ( 1 1 ) 1 88

.

e t sq .

.

.

s i mp

le

n te r d i v s e rs é e p

re

o bj ets r ée l l e m en t d i s ti n g u ez l es u n s En f i n c e t te s i m p l i c i té n eœc l u t p o i n t l a ’

i d ée s i

r

d es

a u tr e s

vu é d i s t i n c te d e

54

—

’

l h u m a n i té d e J és u s -C h r i s t

p hilo s ophi q ue m e n t p a rl a n t i l e st p l us p a rf a i t d a l ler à D ie u d i r ec te m en t e t i m m éd i a tem en t po u r l â me q ui a cq u ie r t d e s m é ri te s i l est a u ssi p a rf a i t d a cc ueill ir l es obj e ts q ue D ie u pré s ente p a r sa g râce O n pe rd ra d on c l a vue se n s ible e t r éfléch ie d e J és us Ch r is t n on sa v u e s i mpl e et d i s tin c te ; et l on envis a g er a ses m y stè res s a n s d ési r d e consol a tion s a ns m é tho d e s i mpl e men t e t a bs tra i t e Ca r

si

,

’

,

’

,

’

,

-

,

’

,

,

’

m en t S i l a bo n té d e D ie u est l o bj et d u p ur a mo u r c es t à co n d i tio n d être p r i s e s i m p l em en t e t a b s o l u m en t e à s a n s a u c u n e i d ée q u i s o i t r e l a ti v en e l l e m em e n o us L essen tiel es t pl u tô t l a b ea u té d e D i eu o l o n ta i r e Q ua n t a u J és u s —C h r i s t l e tr o u b l e i n v e t l on R é d em p te u r i l e st n o tr e p a r fa i t m o d è l e t ro u ve d a n s l es so u ff ra nces d e sa P a ssion u n e x empl e d es d er n i èr es ép r e u ves ca r en son âme s es t O pé rée a lo rs l a sép a r a tion d e l a p a r tie i n férie u r e e t d e l a p a rtie s u pé rie u re à l a q ue l le e s t so u m ise to ute â m e h u m a ine a ppelée à l a p u r i fi c a tio n d e l a mo u r Ai n s i i l j o u i s sa i t r la r i eu r e d e l a an t s t i u r e e n d o c l e a a r e s é l i e e t p p p g p u i l c l o i t a c tu e l l e m e n t p a r l i n er i e u r e l h o m m e d es q f d o u l eu r s a ve c u n e i mp r ess i o n s en s i b l e d e d é l a i ss em en t d e s on P er e L a p a r ti e i n fer i eu r e n e co m m u n i q u a i t à ,

’

’

-

,

’

.

,

’

,

’

,

,

’

.

,

,

’

’

,

.

( 1) 18 8

.

( 2 ) 18 9 ( 3 ) 19 0

.

t4 ) 4 2

et s q

.

.

( 5 ) 23 ( 6 ) 12 1 .

e t sq

.

’

56 ’

t

a

’

n a p e rç o i

me

la

q u i es t

f

la

a

p eu t ra

t p l u s qu e l a

Je

i b l ess e , av ir

o

y

seul e

ou

vo l o n té d e l a

c er ta i n s

’

p a r l i m p r es s i o n d u d ém on ,

a

me

se

tr o u ve , i l

s

ont

i n vo l on t a i r es ,

par le

o

r es s r t n a tu

p o u r q u o i J és u s Ch r i s t u i a r l s d a i n n o s d o n n n o d è o o t e é u e u m e u r t u q p g s o r tes d e ten ta ti o ns n ou s d i t a u J a r d i n c es p a r o l es p o u r d em a n d er ce q u i l s a va i t b i e n q u i ét a i t fo r m e l l e m e n t co n tr e l a vo lo n té d e s on P è r e c é ta i t p o u r ex p r i m er l a r ép u g n a n c e e t l e s o u l è ve m en t i n vo l o n ta i r e d e l a n a tu r e à q u i i l éc h a pp e q u e l q u efo i s d es p a r o l es e t m o u vem en ts i n vo l o n ta i r es nd i d e o o ue l e u l f ( ) q q l a vo l o n té d e m eu r e i n va r i a b l e m en t s o u m i s No tons d a il le u r s q u a i n s i e xpl i q u ée l i d ée d u tro u ble i n vo rel

d es p a s s i o n s

ou

’

m o u vem en ts q u i p a

i tr a i e n t d e vr a i s p éc h és , m a i s q u i

ou

,

co m p r e n d s m ém e q u e d a n s

D i eu p er m et q u e l

d a n s l e co r p s

ch a i r

C

’

es t

-

,

,

,

’

’

,

,

.

’

’

,

’

a

,

,

d e J és u s Ch ri s t

po u v a i t p a ra ître pl us a ccep ta bl e m a i s re m a rq u ons a u s si l a n a lo g i e d es d eu x textes q ui es t tell e q u e cel u i d es M a xi m es » sembl e ê tre s eu l e m en t l a b r é g é d e cel u i d e l a lettre

l on ta i r e

-

’

,

’

.

F o i , E sp ér a n c e tri ne ,

Q ue d evi enn en t

l es ve r tu s théolo g a les

.

fo i

de

,

et

da n s d

’

ce tte d oc e spé ra n c e ? L a

fo i est n écess a i r e à l a perfe c tio n d es vo ies i ntéri e ures en m êm e te m ps q ue l e pur a mo u r m a i s a con d i tion d ê tre el l e a u ssi l a p u r e fo i l a p l u s vi ve e t l a p l u s ,

‘

,

’

,

a:

,

,

m e G u on L r d F M 1 e tt e e n e l o n a e ( ) y Fénel on e t M m G u y o n p 19 6 .

.

,

p u b l i ée

p ar

M a ss o n d a n s

’

n do n a a d e a o b sc u r e n e e fo m l b n r e u i s u u t q q D i e u e t q ui ne d e m e u re eX pl i ci te d a n s l e s ép reu ve s ex trê m e s ( 2 ) q ue p a r c e q ue tel es t l e bon pl a isi r d e D ie u De m êm e l e s p é ra n ce ne s ubsi ste vr a i m en t e t n e g a rd e son ra ng d e ve r tu théolo g a l e q u e s i e l le es t fon d ée s ur l e p u r a m o u r s i d é s i ra n t e sse n ti e ll e m e n t D ie u e l l e l e veu t p o u r s o i a i n d e s e c on or m e r a u b on p l a i / / ’

’

,

.

’

,

,

,

,

,

‘

,

d e D i eu q u i l e ve u t p o u r

ll e ne se ra q u un e occ a sion d e x e rc er l e p ur a m o u r e t à ce ti tr e et s o u s ce tte fo r m e e ll e co n tin ue ra d e vi vre d a n s l es ép re uves ( 4 ) f a u te d e s e p er fec ti o n n e r ( 5 ) d e ce tte m a n i è r e elle res te ra i n té r es sée a u mê m e d e g ré q u e l a c ra in te ( 7 l ou u n peu m oi n s m a i s en g a r d a n t to uj o urs u n r es te d es p r i t m e r c e n a i r e

si r

’

A in si

el l e

,

e

’

,

,

,

’

Gr â c e

La —

D ie u g o u v er n e l ho m m e pa r s a g râce ; moi n s l ho m me d ev ra i t s a b a n don ne r s a n s ’

du

ou

c e s se à

’

con d ui te

la

m i ra c u le use s (2 ) (3 ) ( 4) ( 5) (6 ) (7) (s i (9 )

64

.

P

.

s1

P

.

31

P

.

P P

.

P

P P

.

.

.

.

.

39

.

.

15

.

2 2 , 23

se

.

.

m a is

,

65

.

s1 1

.

et

d e l a g r â ce d i vi ne

sa n c ti fi a n te ,

d e l a g râc e

11 ) P

’

.

d

q ui

’

un

a

es t u n

ttr a i t

I l n e s ag i t i ci n i é ta t n i d e g r âces ’

.

,

i n tér i eu r

d

'

un

58

—

o uffle i n tér i eu r d e D i e u d on t l i nsp i ra tion se u le m e nt Ell e e st to uj o urs pré e s t p l u s fo r te d a n s le p ur a mo u r ven a n te e t on n e d oi t j a m a i s l a p réven i r p a r d es d é s i r s L ho m m e s e bo r ner a d o n c à coopér er ( 3 ) e m p re s s és s oi t q u elle l u i enl è ve l e s oc ca à s e s i m p r es s i o s s oi t q u e ll e l e po r te à d es dé s io ns d ê tr e i n té re s s é s i rs En m a î tre s s e so a ve o u à d es r éfl e xio n s r a in e e ll e po ss è d e i n s tru i t et m e u t l es e n fa n s pa r ses i m p u l s i o n s l es p l u s d é l i c a tes U n e tel le d ocili té l ui e st—e l l e d ue p a r c e q u e ll e e st to uj o u r s co n fo r m e ri l a l o i ( 1 0 ) l Ou p l u tô t F én el on se s o uv e n a n t d e s a r éf u ta t ion d e M a l e b ra n che où i l él e va i t D ie u et l a l ibe r té d e D i eu a u d e ssu s d es l oi s d i vi n es n a —t i l p a s é ta bl i i ci l a g râce e u d e ss us d e l a L oi éc r i te en recomm a n d a n t d e n e ’

s

,

,

’

’

ii

’

’

,

,

’

“

,

,

’

-

-

,

-

,

p a s tra n sg re ss er l es

p récep te s p o u r

ne

p a s m a n qu er a

l a g râ c e

Devo i r s d e

mes ur e ( 1) (2 )

P

P

(3 ) P

.

l h om m e D e cet te m a n i è re d a n s c ette po u r ra i t ou d i re l a l oi éc r i te e st n ot re rè g le .

,

-

,

,

67

.

.

’

.

es, 6 9 , 9 7 97

.

(4 ) P 5 4 (5 ) P 5 0 (6 ) P 6 2 17 ) P 1 10 ( s) P 2 17 (9 ) P 2 3 1 ( 10 ) P ce ( 11 ) I b i d .

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

59

i nviol a ble ( 1 ) e l l e no us com m a n d e d e s d ési rs dési n té r o ss és q u e l a sa i nt e i n d iffé re nc e n o u s f a i t vo uloi r m ais e l l e n e n o u s co m m a n d e a s d e l es fo r m e r d u n e p m a n i è r e i n t ér e ss ée i n q u i è te o u to uj o u r s d i s t i n c te ( 3 ) ; e n fi n l Eg l i se q u i l a rep ré se n te a to u j o u rs d ro i t a l obéi ssa n c e mê m e d e l a p a r t d e s â m e s tra n s fo rm ée s A u ss i l es â m es tra n sfo r m ées n h ési teron t pa s à s a p d e r u s tile r o c h r u sa cre men t d e pén i t n ce u i le u e t e q p du e t m êm e n éc ess a i r e d a n s l a d i s c i p l i n e p r é s e n te m oi n s po u r l e s f a u tes vén i e l l es q u e l l es a p er çoi ve n t ( 5 ) El l es d ési r eron t l a ré mis si o n d es pé ché s pa r d ocili té à D ie u et el l e s a u ron t u n e co n t ri tion d é po u rv u e en g é n é ra l d e fo rm u l e ex p r ess e e t r éfl éc h i e Ce tte m ê m e d ocil i té se r e tr o u ve a u fon d d u d é si r q u e no us a von s d u s a l ut ( 7 ) L a fo i n o u s a ss u r e q u e l a g lo i r e d e D i eu e t n o tr e fé l i c i té s o n t i n s ép a r a b l es Dè s lo rs no u s vo ul on s no tre fél i ci té m a is n o u s a i me r ion s a u ta n t D ie u q ua n d mê m e p a r s uppo s i tion i mpossi b l e ,

’

u

,

n

,

’

,

,

’

.

'

’

«

,

,

,

’

.

,

,

,

,

i l vo u d r a i t r en d r e é te r n el l em en t m a l h eu r e u x l

’

a u r o i en

t a i mé

i m po ssi ble ( 1) P

.

P 13 ) P

( 2)

( 4) P ( 5) P

.

.

.

( 6l P

(7 ) P (s) P (9 ) P

52

.

60 63

.

.

270

.

21 1

.

.

24 2

.

.

48

.

.

.

9

.

.

,

q ue

c eu x qu i Ce tte s u ppo si tion n es t d a ille u rs s i on con si d è r e l obj e t D ie u q ui y e st ’

’

,

,

’

,

,

60

bé a tifi a n t ; el le est possi b l e et réel le si on con si d è re l e s uj e t l a m e a i m a n t D i e u q ui d è s lors po u rra f a i re l e s a c r i fic e a b so l u d e s on s a l u t ,

’

,

Ne d o i t on d on c p a rm i to u te s les ve r tu s exe rcer q ue l a c h a ri té ? Non le p u r a mo u r f a i t l es m é m é s a c tes d e ca r to u tes l es m em es ver t us q u e l a m o u r m él a n g é ma i s l es v e r tu s n e s on t pa s s pécifié es p a r l e urs fin s ,

,

’

pa r

l e urs obj e ts fo rm e ls

Q ue

l es

effo r ts

de l

’

ho m m e

pe rden t pa s en a c ti vi té ou e n a u s té r i tés ph y s i q u e s Cel l e s —ci s u i va n t l eu r i n s t i tu t i o n s o n t u ti l es e t s o uv M a i s e l l e s n on t a u c un p o u voi r e n t n éc ess a i r es posi ti f po ur u n i r l â m e à Di eu ni m ême po u r d étr u i r e — m m r o o d d e l a u s i ell e s n e son t a ni mées n le f p pre n e se

.

,

,

’

’

,

’

pa r

le

a

p ur

mo u r

d e to u tes

te r m e

co m m e

on

l

’

a

vu ,

’

C es t q u e ,

.

pur

vo i es i n tér i e ur es ,

l es est

si l e

l

’

u n i qu e r a

ci ne

de

mo ur e s t l e l a p ro p r iété to u s l es vi c es a

.

co n cu pi s c e nce s a n s êt re to u te fois j a m a i s com pl è te m e nt é te i n te m ê m e d a n s l e s â m e s tra nsfo r m é e s c es se s a n s d o u te d ê tre l a vra i e s o u rce d e no tre m a l ic e p u i sq u i l pe u t se r e n co nt rer d e s â m e s en q u i l a c h a i r

Et l a

,

,

’

,

’

6|

soi t

d ep u i s

e n ti è r e m en

l on g tem s

t

s

ou m i se

a

l

’

es

pr it

L ch u

’

ho m m e n e s t pa s su iv a n t c e tte th éol og i e î l ê tre d é e t vo u é à l a pe r ve rsi té q ue co n n a iss a ien t l es J a n sé ’

’

,

i l es t pé tri ( 2 ) l e re n d inc a p a bl e d u n e p réfé re n ce d is tinc te po u r D ie u m ê m e d a n s l a m o u r d e p r é/ér en c e à m oin s q ue l a g râc e ne vi e n n e l a ssi s ter Il n e p e u t s él e ve r s a n s l a p p e l d e l a g râce M a i s e n ré va n c h e il e s t to uj o urs l ib r e d e f e r m er I ore i l l e à l a g râc e D a n s son E x plic a tio n d es a r ticle s d Issy F é ne l on éc ri v a i t : L â m e en q u e l q u e d eg r é q u e l l e s o i t p e u t to uj o u r s r és i s ter vér i ta b l e m en t à to u te g r â c e i n té r i e u r e L a ttr a i t p r é ve n a n t d u p u r a m o u r d a n s l es ta t q u o n l a tt r a i t p r é ve n a n t d e n o m m e p a s s i f n on p l u s q u e l a m o u r i n té r es s é d a n s l es ta t q u o n n o m m e a c ti f n es t p o i n t u n e n th o u s i a s m e q u i e n l eve a l b o m m e s a l i b er té i l m a i n ti e n t l a l ib e r té h u m a ine m ê m e d a n s m êm e d a n s l a tra n s fo rm a tio n l ora i son i n f u s e mi s l es L a b o u e d on t .

’

’

,

’

.

,

’

’

.

’

.

’

«

’

’

,

,

.

’

’

’

'

’

’

'

’

’

’

’

Ces

é ta ts co m po rten t d i t i l l a d ocili té et no n p a s l i m p u i ssa n c e L h o m m e pe u t d o n c ê tre d éfini s u iv a n t l es M a x i m es u n ê tre a isé m e n t p e rd u d a n s l e s d é to u rs s u b til s d e l a m o u r—p ro p re m a i s se n s ible à l a g râce q u i l e m è ne à D ie u to u t en con serv a n t s a n s ces s e s a l ibe r té ; ch u te a u l i e u d e l e con d a m n e r a u m a l l a se u et l a -

,

,

,

’

.

,

n

,

’

,

,

’

n

a

( 1)

P

.

76

.

( 2 ) P 1s (3 ) E æ p l (4 ) ( 5 ) P 2 40 .

.

i n ed ’

.

.

,

,

.

.

,

p

.

15 5

.

l em en t

privé d e to u t po u vo i r posi tif po u r l e bien I l est en p roi e à l a conc u piscen ce sa n s d o u te m a i s sur to u t i l e s t m en é p a r l i n tér ê t q u i sa n s ê tr e p er vers en l u i m ê me d evien t l a s o urce d e to ute s n os p erversi tés .

,

’

'

,

,

5°

.

Att i tud e

d e F en el o n

e nver s

M m G uy o n d a n s l es

M a x i m e s de 1 6 9 7

.

écr iv a i t Fén el on â No a i ll es l e 8 j ui n 1 69 7 n e m a p a s em p ê c h é d e fa i r e u n l i vr e d a e l l es g e n s l es p l u s éc h a u / és v u o u s on t d i t e n p r o p res q î te r m es q u e j y m et to i s e n p o u d r e to u tes l e s er r e u r s d e M Les g ens les pl u s éch a u ffé s a v a ien t to r t G uy o n M

o n e n tê tem en t , ’

,

’

,

“1 °

.

,

me

’

et F en elon s a n s d o u te ne l i g n ora i t pa s Ca r M G uyo n e c r es p e c t e t s a ti sf a c ti o n y tro u v a n t a va i t l u l e l i vr e a v c o s es a r ed i r e « A D i e u n e p l a i s e a j o u t a i t—elle h u d e e p ,

,

.

,

,

,

.

le ttre a u d uc d e Ch e v re u se q u e j e m e p l a i g n e d g es tr e co n d a m n ée en q u e l q u es en d r o i ts p u i s q u ou tr e co n d a m n a t i o n n es t p a s for m e l l e D i eu sç a i t l a u e u e q q t on u t es tr e co n d a m n ée d e o i s d e o m v u d e r a j d an s

u ne

,

’

’

,

’

to u t l e m o n d e

Po u rt a n t F en elo n s em bl a i t a voi r p ri s à tâch e d a n s D a n s son s on L i v r e d e r é futer l es e r r e u rs q ui é tistes ,

.

,

( 1) Co rresp

.

VI I

,

45 8

.

ci ter o n s p l u s l o i n d a u tres p a ssa g es m F n d n e n e l M a r a ss a n e a r t i e o s o l e en M t b i é u Gu y on é t é a p p p El l e f i g u r e d a n s l e R ec e i l M ss d e l a Co r r e sp o n d a nce G u y o n (2 ) Ce tte l ettre, d

on t

’

n ou s

e

,

,

u

Ch evr eu s e , a l a p a g e 1 9 2

.

et s u i v , .

d a té e d e m a r s 16 9 7

.

, .

64 l a d écl a re r q u e l a g râ c e si

p a r fois i mp u iss a n te En fi n n i m ép r ise r l a R a ison

e st

.

l o n n e d oi t pa s s e h a ï r ’

,

’

’

c e st en con s i d é ra ti on d e l e x cel len c e d e D ie u q ui a f a i t l a R a i son e t l H om m e e t d on t l es o u v ra g es n e p eu ven t ê tre m a u v a i s Do cili té s i m pli ci té p ure foi l ibe r té in fin i e e t p er fec tio n d e D ie u n o u s reconn a isson s ces p r in ci p e s ,

’

,

.

,

,

,

,

.

d u P ur

A m o ur et d es vé ri tés q u i l y r a tta ch a i t q u e F en e lo n i n vi ta i t l es M y s ti q u e s à r e s ter d a n s l or tho d oxie h a bil e té ou h a r d iesse s in g u l i è r e à moi n s q ue ce n e fû t i n consci e nce et q u e l a ute u r d es M a x i m e s n e fû t p én é tré l ui m êm e d es d oc trines d o n t i l p r é ten da it co mb a ttr e l e s exc è s Ca r i l n e mécon n a iss a i t pa s l o r i gi n e d u Q u ié tisme i l l a s i g n a l a i t d a n s l a con f u sion d e s ten ta tion s co m m u nes a vec c e lle s d es d e r ni è res ép r e u ve s ( 3 ) d a n s l a co n fu sio n d a ns l a c r oy a n ce à u n e d e l a pa ssi veté a vec l i ne r tie sép a ra tion en ti è re et d ura bl e d es p ar ties infé r ieu re et s u pé r i e ur e d a n s l i d ée q u e l ora i son tra n q u i ll e s u ffi t to uj o u r s con tre l a ch a i r q u e le péch é es t n éces sa i r e e t i l a v a i t soin a u s s i a fi n d e p r oc u r e r l h u m i li a t ion po u r p a rer a u x d a n g e rs d e l i ll u sion d e d i s tin g ue r soi n t l a volo n té d e pe rm i ss ion d a vec l a volon té m e s e n e u g C es t d on c ’

a u n om

’

’

,

’

,

-

.

’

’

’

’

,

’

’

,

’

,

( 1 ) X 11 F a u x x XX F a u I 2 X ) ( (3 ) P 7 5 .

.

(4 (5 ) (6 ) (7 )

;

P P P P

.

.

.

.

.

104 12 5

.

.

13 2

.

1 42

.

.

65

d o n t l es d e éc r ite e t i l f a i s a i t l élo g e d u P a ter m a n d e s p a s sa i e n t a lo rs p o ur i n co m p a tibl e s a vec l i n d i f teren ce q u ié ti ste C e s t q u e son l ivr e n é ta i t po i n t hé r é ti q u e c e s t q u e G uyon e t n on p a s Mol in os a v a i t é té son m a î tre M ‘

’

.

’

’

’

‘ ne

.

,

,

M a is a u ss i l o n p eu t d i re q u e s i l e s a M a xi m es d e s S a i n ts son t se u l e m e nt e r ro n ée s e t d a n g ereu s e s s a n s a ller j u sq u à l h é tér o d o x i e el le s a bon d e n t en a l l u m G u yon e t à sa d oc tr i n e s i o n s à l a pe r s on n e d e M I l n y a d a n s m on l i vr e éc r i t F én el o n r i e n q u i r e m" u on u u n s e u l en d r o i t d e l A v r ti ss e arde 1 G e q y g i m en t p ou j e d i s u e c eu x n t tr o m z o u se s e q p q t r le u d l a o t r n n n o o n d c co d e i e e se t en en t p a s d e p f ’

,

n

a

,

’

’

,

e

.

’

,

,

’

’

,

.

,

co n d am n er l er r eu r m a i s qu i ls a vo u en t d e l a vo i r cru e Po u r ta n t n e p e n s a i t i l pa s à ell e l o rs q u i l d i sa i t e n co r e d a n s son Ave r ti sse m e n t L es m y s ti q u es à i e a r l e n e s o n t n i d es u a n a ti u es n i d es h o j q p q p f y c r i tes e t q u il p ré te n d a i t e x pl i q u e r l e u r s m a x i m es av e c p l u s d eæ a c t i tu d e q u e l a p l up a r t d e n t r e eu x n av a i en t p u j u s q u e l à l es ex l i q u e r Ne se sou p m ven a i t i l p a s q u e M G u yon a va i t éc r i t l a R è g l e d e s A ssoci é s à l En fa n ce d e J és u s e t q u e l l e e n se i g n a i t p a r to u t l a m o ur d e s on p e ti t m a îtr e l or sq u il d i sa i t p a rl a n t d e J é s us Chr i st L e s A m e s co n templ a tive s n e ’

’

’

,

’

-

,

,

.

’

’

’

’

e

—

a

’

’

’

’

-

,

-

VI II

( 1) (2) (3)

Ar t X

(à;

A ver ti s s em en t A ve r ti s se m en t

(5

.

P

.

15 9

.

.

o r re s p VIII

C

.

2 3 2 , 8 dé c 1 6 9 7

,

.

,

,

p 7 p 29 .

.

.

.

.

,

66

vo i e n t p

c h os e

lus

de

q ue l u i

l eu r

i n ti m e d a n s

si

il

s eu l e n

cœ ur

d evi en t q u e l q u e ’

’

,

u e l l es s a ccou q

co m m e u n o bj e t é tr a n g e r e t ex tér i eu r q u e co m m e l e p r i n c i p e i n té r i eu r d e l e u r vi e ( i ) N é ta i t cc p a s d e ll e q u i l p r é s e n ta i t l a d éfe n se d e l le q u il a ffi rm a i t l a d ocil i té à l Eg l i se pa r ces m o ts C es â m es ( tra n s fo r mé es ) n e d o i ven t j a m a i s n i s e j u g er " — e l l es m ê m es n i s e x c u s e r s i c e n es t p a r o b é i s s a n c e e t p o u r l e ver q u e l q u e s c a n d a l e n i s e j u s t i fi er en e l l es m é m es p a r u n té m o i g n a g e d el i b er é e t r éfléc h i q u o i q u e l e f o n d i n t i m e d e l eu r co n s c i e n c e n e l e u r r ep r o c h e r i e n E l l es d o i v e n t s e l a i ss er j u g e r p a r l e u r s s u p é r i e u r s E s t—c e e n fi n u n e x c è s d e s u b til i té ou d e m a lv e ill a n ce q u e d e croi r e com m e fa i sa i t Noa i l l e s l a r ti c l e X X X I X co m p o s é p o u r e fl a cer a d r o i tem en t l es i m p r es s i o n s [â m G u yo n ) a d o n n ées c h e u s es q u e s a co n d u i te (d e M L es â m es ex e r c ées p a r l es ép r eu ve s co n t e e l l e 9 ( 3 ) éc r i t F é nel on y m o n tr e n t e x tr a o r d i n a i r e s a va i t e sp r i t u e l q u e o i s p o u r d es occ a s i o n s p a ss a g er es u n f q a le

tu m e n t

re

g

a r d er

m o ins

,

’

’

’

-

.

,

’

’

’

,

’

,

,

,

,

.

,

’

,

,

.

e

.

r

.

,

,

i r r eg u l i e r

p

a

et

p

c

t i en e

p

a

/î

r es

c o i ns t f

qu e

e

oi

y

s

d e l a vo lo n té

P P O

.

.

.

19 6 , 1 9 7

23 9

,

de

p lu s

.

V

,

4 06

,

et

.

u ne

p a r u t i m p a r /a i t im

l i n fir m i té d u

n a tu r e l

co n tr ep o i d s

d e l eu r

’

d a ns

.

,

de

p ei n e

c e r ta i n es

ses

le

qu i

et

Ces

C d e F én el on .

eu x

on t

co n tem p l a ti o n ( 1) ( 2) (3 )

de la

ex c e z

,

aur

i q

’

ép u i s ée co m m e J o b

q

u

l

bli par

ue

i m p a ti e n t

er

.

une

—

s er

t en i r ex e r

ven t a l a

d e l lt p ou s e '

To u s

’

s

o us

fin a ux

S

a g es e t a u x

p r op r es y eu x ,

s es

et

à

vo i l e d i n fi r m i té q u i '

un

c ette a m e e t p o u r c a c h er

l a F oi d e en

et

b a i s se r a

ra

l es d o n s d e D i e u

ce

67

d es J u s tes q u i

c

le

p

la

de

s e r et

r u d e n ts

du

c on

’

l E p ou x si e

cle

j o uta i t No a illes fo n t fi n e m en t d a n s vo tr e i d é e l e p o r tr a i t d e c e t te d a m e s i é l e vé e o u s d a n s l é ta t d e p u a m o u r m a i s e n m ê m e s e lo n v d éc r i ée d a n s l esp r i t d e c es tem p s s i s u sp ec te et s i ez d és i g n és e n s q u o n c r o i t q u e vo u s a v g m G u yo n e st ici d i m On d i ra q u e l a p erson n e d e M po rta nce s eco n d a ire e t q ue l e p r i n ci p a l es t d e sa vo i r s i M a xi m e s l es i d é e s g uy on i e n n e s o n t p a s s é d a n s l es L e n q uê te e s t f a cil e A l a s i m p l e l e c tur e l es resse m Le pl a n d e s bl a n c es d e m o ts s on t f ra pp a n te s M a xi m es e s t b ien voi s in d e l o rd re s u i vi d a n s l es To rren ts n Po u r l a u te ur d es D i s co ur s s p i r i tu el s n l ora i s on l e p u r a m o u r e s t l E va ng i l e é te r n e l ( 4 ) a c ti o n d l ein e d e l ifié a n s l e a Moyen Co u r t r e d a u p q r ep o s ( 5 ) e s t d é f e n d u e co n tre les cri ti q ues d a n s l es m ê m e s t r a i t s , d i t-on , a

c es

’

,

r

,

’

’

'

e

,

’

,

.

’

n

’

’

.

,

'

’

,

’

,

,

(1 ) M (2 ) (3) d

’

ax

25 0 2 4 8 p

,

.

V 40 6 Po ur n e d o n n e r

.

.

.

d a ns l e

e n fa n ts

o

q u u n e x em p l e Fen e l n m ê m e se n s q u e M m e G u y '

.

oi e l e m o t n o m m a n t l es

em p l

on

,

ce r ta i n d egr é e n fa nts d e D i e u sa n s d i s M a sso n ti n g u e r e n tre l i d é e d e f i l i a ti o n e t ce ll e d e nf a n ti l l a g e G y o n a s i g n a l é u n ce r ta i n n o m b re et M m d a n s so n F e e l o d e ra p p r o ch e m e n ts d e x p e s s non s a n a l o g ues 23 3 I D i co u 4 p ( ) t p 5 1 ( d e s Op o n Co M 5 y ( )

con te m

l d i f s a l p

’

un

n

'

'

.

e

n

n

'

rs

s

e

,

,

u r

,

r

.

.

.

,

u

.

,

.

68 ’

te r mes q u e 1 i n d ifféren ce d a ns l es M a xi m es r ( l ) S ur l ab a n d o n s ur l a p r op r ié té m ê m e s r ess em bl a n ce s D a n s l a con tem pl a ti on l es d eu x a uteu r s se d é f en d en t p a r eil l e men t d é ta bli r l a c te perm a ne n t : L â m e m e di t M G u yo n : qu e l l e d i s e p l u tô t j e se c roi t oi si v n e d i st i n g u e p l u s d a c tes ; e t n on p a s J e n e fa i s p l u s d a c tes n Et Fén el on d éco u v r e d a n s l u n ion e ss e n ti e lle m êm e d es a c tes s i p a i s i b l es e t s i u n i fo r m es qu i l s p a r a i s s en t c om m e u n se u l q u o i q u e c e s o i t p l u s i eu r s a c tes tr è s r ée l l e m e n t d i s ti n g u e z Ce n es t q u e su r l a p os s i b i l i té d e l u n i on h ypos ta ti q u e a vec J é su s Ch r i s t q u il s m F énel on l a r ej e G u yon l a d m etta n t d iff è r en t M ta n t eu co n tra i re fo rm el l e men t L e u rs p r in ci p e s son t a us s i l es mêm e s L un et l a u t re i ls p re nn en t l âme c he m i n a n t ve r s l a vé ri té i 8 ) Fén e lo n se fi e à l exp érie n ce ? M a i s d a n s 1 A m e A m a n t e l exp er i en c e es t m i s e a u d es s u s d e d e s on D ie u n

.

’

,

.

’

’

’

’

e

,

'

’

’

’

’

’

’

-

’

e

,

’

’

.

.

’

.

’

’

,

'

ou t m on tre

pl u si eu rs foi s to u te l i m po r t a nce Et

t

m

en

(l) t2 ) (3 ) ( 4) (5 ) (6 ) (7 ) (8 )

’

Féne l on

Id

.

Id Id

.

.

Id

p

,

,

.

p 2 2 , 23 p a ss i m .

,

23 4

Da n s t 1 27

.

.

eu

un ’

qu à

»

a

.

.

,

p 66 .

14 5 d u 0 0 m m

.

n a

d

’

To r r en ts on D i r e c te u r ex p é r i o uv r i r l e Mo y e n «

.

p a ss i m 257

.

.

50

.

’

d a ns l es

.

,

P ( 1 0) P

(9)

,

té

P P P

-

.

.

su r

l e Ca n t i q u e d es Ca n t i q u es

.

ou s

l es

o u vra g es

de M

.

13 8

,

1 47 ,

etc

.

,

(d e s

0p

.

me

G uy o n , p a ss i m

.

.

,

_ 6g _ _ Co u r t de l a

po ur d é co uvri r tou t l e p a rti q ue l o n pe u t ti re r d i s tin c tion en tr e l e s a c tes d i r e c ts e t l e s a c tes r é '

n,

fl éc h i s

Mê m e

’

i tud e en fin chez l u n e t chez l a utre à l é gar d d es d o g m e s q ue no us a vo n s en vi sa g é s P a r to u t m" M G u yon p rêch e l i n finie be a u té d e D i eu excl ua n t d u s o m m e t d e l a p e r f e c tion to u t ce q ui se pe u t no m m e r en D ie u e t ho rs d e D i e u elle vo u l a i t q u e l a fo i fû t n u e o r tâ t l es éta ts d e J és u s e t t én éb r eu s e n l u e o q p C/i r i s t pl utô t q u e d e co ns i d ér er s e u l em en t l es éta ts d e J és u s —Ch r i s t L a iss a n t l a ve n i r a l a P r o vi d en c e e t se co n ten ta n t d u m o m en t a c tu e l elle n a q u e f a i re d e l Espéra n ce La g r âce d o n t cepen d a n t el le d éb or da i t n e l ui se m bl e pa s p ren d re p o ur s épa n ch er d es vo ies ex tra o rd in a i res e t ell e ex cl u t elle a u ssi d e l a vi e d ivi n e l es vi s i o n s r évé l a ti o n s ex ta s es r a vi s s em e n t s to u t en c ro ya n t b ien q u e l e m o m e n t p ré s e n t n o u s a p o r te a v s o i l o r d r e é ter n e l d e D i eu s u r c e p ’

a tt

,

,

,

’

,

.

’

,

’

,

’

’

’

.

,

’

,

,

,

,

,

,

,

,

’

n

o us

r en t

n el s

Le à to u tes .

L

’

Moyen

Co u r t

p ou r A me A m a nte

en sei g n a i t à

etr e i n d i /Ïé

l es b i en s te m p o r e l s r

so u h a i ta i t

q ue

la

et

é ter

r éco m v

70

fût c a c h ée Mê m e d éfi a n ce d e s s u stê r i tés d es e ffo r ts m ê me su b sti tu tion d e l a p rop r ié té n à l a con c u pi sc e n c e co m m e fon d e m en t d e n os v ices ( li ) L a s eu l e p r op r i é té p eu t c a u s er l e p éc h é ca r u i n es t p l u s n e p e u t p éc h e r d i t l a u teur d es q To r ren ts S eu le m en t M G u yo n a l l a i t pl us l oin et tr0 p lo i n en d écl a ra n t l es a m es q u i n o n t p a s o n t u n e e s t i m e ex tr a o r d i n a i r e d e l eu r p r op r e c e t te a tta c h e es ti m e ou a m ou r d es o r d o n n é d e l e u r p r op r e j u s ti c e es t u n o b s ta c l e p l u s d i ffic i l e à s u r m o n te r q u e l es p l u s g r o s p éc h ez a Vo u s s o u v i en t i l é c riv a i t No a i ll e s â F é n el on d e ce i r à M r on s on en p r és en c e d e o s o u e v u d t es u n u T j q r è s o b l i g é d es u i i z t l m o i v o u l é t e u s d un t n u e s é ; q p o u s a vi e z b o n s a vi s q u i l vo u s a vo i t d o n n és m a i s q u e v m 7 b i en p l u s a p p r i s d e M Guy on ? ( ) l ui

p en s e

‘

a

,

.

,

’

'

’

,

,

m e

’

,

,

-

,

,

,

-

,

,

.

’

’

e

’

B L É om .

on P R É P A R É B

T e ll e e st d o n c l Ed i ti on p r im i ti ve Com m e n t d a n s l es en iff r e l Ed i ti on p r ép a r é e c e s t ce q u il d è ure m ue e l q ’

,

.

’

’

’

,

M

P

V

.

Ct p a s s i m

I1

.

.

15 8

(7 ) R é p 4 22 .

.

( T o r r en t s )

o n se

de M

.

.

de

Pa ri s

aux

4 l e ttr es

.

Œu v .

C d e F é n el on .

’

ren ce q u i l s è chemen t ,

,

p pell e d é s o rm a i s n on p l u s i n té re ssé to u t m a i s m es l é d i n tér es t m es l é d e m o

a

,

’

t i f i n tér es sé p o u r

Ce q ui

r es s é

,

n

o us

-

m ê m es

m o i n s d és i n té

ou

bo n d e a u ss i ce s on t l es fo rm u les ou l es to ur s d e p h ra s e i n tro d u i sa n t d e s p récision s nou A u r e s te i 1 n e f a u d ra i t p a s croi re q u e to ute vel le s v iv a ci té a i t été b a nn ie d es p a g e s a j o u té es po ur p eu q ue l a d d i tio n soi t i mpo rta n te l e ton s a ni m e l a cc e n t d e vien t pl u s m o r da n t l a ve r ve e n t ra îne l a d émo ns tr a tio n e u d elà d e l a p r e u ve i n d ispen s a b l e a

,

’

’

’

,

,

,

-

2 Doc tr i n e p r o p r em ent d i t e °

P

Am

.

’

A mo ur q u i n es t pl u s co u si d ér é co m me s e n ti m e n t m a i s co m m e é ta t p e rd s on a spec t e x cep tion ne l e t u n i q u e D é s orm a i s i 1 e st é ta bli en prin ci pe q u e l es a c te s d e Ch a ri té d a n s l é ta t d e P ur ur

ou r

Le P ur

.

,

,

.

,

’

A mo u r so n t s pécifi q uemen t les m ê m es q u e d a n s l e q ua t ri è m e é ta t L a seu le d iffé r en c e c es t q u a lo r s l a Ch a r i té a n ime l Esp éra nce a u l i e u d ê tr e a n i m ée p a r e l l e En ’

’

.

,

’

’

.

,

o utre i l e st a ffi r m é q ue le P ur Amo u r co mpo r te d es a c tes d is ti nct s d e to u t es l es vert u s ( 7 ) q u i l est loi n ,

’

P ( 2) P (3 ) P (1)

.

.

.

15 6 36

.

.

15 , 18 , 2 0 22 ,

,

67

,

2 6 1 , 2 63

( 4) P a s s i m En pa r ti c ul i e r p 1 ( 5 ) P a r ex em pl e p 5 6 e t 5 8 (6 ) P 1 e t s q (7 ) P 10 T o u te l e d é fi n i ti o n d u .

,

2 , 1 0, 3 6 , 4 5

.

.

.

.

.

.

,

.

.

P

.

A

.

a.

é té

r efon d u e

.

73

ê tre i n va r i a bl e se tro u va n t e xpo s é a ux fr a g i l i tes e t va r i a ti o n s d u p e l e r i n a g e d e c e tte vi e I l e s t seu l e m e n t h a bi tu e l e t c e c a ra c tè r e es t m ê me u tile à so n p erf e c tio n n e m en t d a n s l es âme s A tta ché à l a vo l o n te éc r i te d e D ie u co m m e à to u te s l es volo n té s d i vi n es ou d u il n e xcl ut q u e l es d és i rs i n té re s sé s d u s a l ut m oi n s n a bo u ti t j a m a is à u n s a c ri fi ce to u t à f a i t a b s ol u d

’

,

’

,

'

’

bé a ti tu d e

de l a

É p r eu ves

Il

’

p re uv es M a i s o n d oi t se g a rd e r d i n terp ré te r en m a l l a s ép a ra tion e n tre l a p a rti e s u pé ri e u re e t l a p a r ti e i n fé r ie u r e q u i s o p è re a lors L es p éch e u rs p e u ven t l a con s i d é rer com me u n e so urc e d e li be rté co up a bl e m a i s po ur l es bon s m y s ti q ue s ces a c tes i n vol o n ta i re s q u i l s c roie n t volo nta i res s on t u n e so u rc e d e scr u p u l e s d e d ése s poi r s D a il le u rs l a s é pa ra tio n n es t j a m a i s e n ti è re l a d i re c tio n d e l a m e s u b s i s te a u tr e m e n t c e se ra i t u n e s ép a ra tion d e l â m e e t d u co rp s u n f a i t ino u ï m i ra c u l e u x ; o r o n sa i t bi e n l opin io n d e F én el on s ur l es voi es e xtra o rd in a i res : ce son t ses a d ve rsa i res q ui o n t co u tu m e d e l e s a d m e ttre e t non p a s l u i E t l e xpl ic a tio n e t l a d éf e n s e se te r m i nen t .

s

é p ur e d a n s l e s É

.

’

’

.

,

’

,

,

,

’

.

,

’

’

’

,

,

,

'

’

’

.

pa r

u ne

so rte

d e d éf i

P 13 P 40 P 50 A ver ti s sem en t ( 5) P 5 1 ( 6) P 8 5 (7 ) P 122 ( 1) ( 2) t3 ) ( 4)

.

.

.

.

.

.

,

.

.

.

.

.

.

p 19 .

.

74 P

’

o n d é so r m a i s d é tei n d re l es ve rtus d a ns l es a m e s co n te m pl a ti v es l u i q ui vien t en r écon ci l i er le d esi r mêm e a vec 1e P u r A m o u r l n o u s d evons vo u loi r l es v e r tu s p u i s q u e D ie u l e s a vo u l u es p i éte

ro

r

L

.

’

a ccu sera -t

’

o

,

’

.

po ur n o u s c es t s e so u m ettre à son b on pl a i si r q ue d e l es s o u h a i te r D a n s l a d ésa pp rOpri a ti on q u i l s oi t d o n c en ten du q ue D i e u n ô te p a s l e fo n d s d es v ertu s m a i s l a ff ec ti o n s en s i b l e q ue n o u s l eu r p o r ton s l a fa c i l i té à l es p ra ti q u er e t l e x er c i c e a p er ç u q u e no us en po u r rion s f a ire ’

’

,

’

,

’

,

,

’

,

Or a i s o n

co n tem p l a t i o n L a p ri è r e d es My sti q u e s n e se ra p a s no n pl us d i ffé re n te d e c el l e d es ch r é tie n s o rd i n a i re s e ll e co m po r tera l Ora i son voc a l e q ui n en Ca r p o u rra ê tr e él i m in é e sa n s d e tr è s g ra v es m o ti fs l Ora i son voc a l e d obli g a tio n n a d me t en elle m ême e u c un e i m pe r f e c tio n ; si el l e p ara î t g ên er l a m e co n te m v u a l a i n e o t e c es t u cell ci n es s a ez a v a cé ss e e t a p q p r e s s e n ti q u el q u e s o u ff r a n ce e n f a i sa n t u n e p r i è re q u i n é ta i t p a s d obli g a tion a lo rs q u e l a g râc e l a pp el a i t a u s i m pl e r e c u eil l em e n t Q ua n t à l a co n tem pl a ti on bi en l oi n d ê tre con tin ue e ll e est q u el q u e foi s ô té e p a r D ie u po u r n ous m ie u x f a i r e se n ti r n ot r e b a s s es se ,

.

’

’

,

’

’

’

-

’

’

’

-

,

,

’

’

’

,

,

’

,

,

( 1) (2)

(3 ) (4) (5)

P

P P

.

142

.

.

13 8

.

.

157

.

Ib i d

P

.

.

17 7

.

75

Et F é n el on l es n

M a xi m e s

a

en t

con d a m n e ic i pl us fo rm e ll e m e n t de

n

16 9 7 l e

fa m eu x

a

a

q ue d a n s

c te pe r m a

t)

3

°

M é t h o de

pr i n ci p e s

et

.

o u s a vio n s rel e vé es d a n s l a é d i tio n l u n e th éolo g i q u e l a u tre p sy chol o g i q u e l a p re m i è re p ren d inco n te s ta b l e m e n t ici l e pa s s u r l a se con d e L a p s ycholo g i e n es t g uè re u til i sé e i ci q ue po u r fo urn i r u ne a n a l y se pl u s m i nu tie u se p l us e xa c te pl u s o r tho d o x e d u sa c r ific e d e l a bé a ti tu d e e t po ur e x l i a n d r a n u l s u er r l a a lo i e u s c p u l e a ers u io a p pa p p p q g r e n te où l on p e u t se tro u v e r d e l a co n d a m n a ti o n é te r n ell e L a théolo g i e a u co n tr a i re es t re p ré s en té e p a r ses te r m es te chn i q ue s q u i se m u l ti pl i en t a u poi n t d e re n d re ce tte se con d e é d i ti on m oin s i n te ll i g i b l e a u x p ro f a n es q ue l a p re m i è re m a l g ré s es d i m en s io n s pl u s a m p l e s ; p u i s p a r l e n o m b re co n si d é r a bl e d a u tori té s a j o u té e s ( l e to u te s p a rts d a n s l e tex te en m a r g e L e s a r ticl e s d l ss y fi g u re n t e n p re m i è re l i g n e ( 4 F lo e n t e e n ) ra pp e lle a ve c i n s i s ta n c e l a p a r t q u il a p r i s e n a u è re a g le ur r é d a c tion i l l es ci te à d i vers es rep r i se s D es d eu x te n d a n c es q u e

n

’

’

,

,

,

’

.

.

,

.

’

,

,

’

.

,

.

,

,

’

.

.

,

’

’

( 1) (2)

(3 ) (4 ) ( 5)

( 6)

P 18 2 P 122 P 8 7 l c 0 p i e m ss ) A p è s l Ave ti s s e m en t P 16 d e l A ve r ti s se m e n t P 16 d e l A ve r ti s sem en t .

.

.

.

.

.

r

’

r

.

’

.

.

C

’

.

,

p

.

3 0 , 5 8 , 9 2 , 1 04 , 1 48

.

76

choi s iss a n t d e p réfé rence p a rmi l e ur s propo s i tion s l a 12 e t l a 3 3 a u x q u e ll es sa col l a bo ra tion a v a i t é té p l u s a c tive I l a m o ncel le l es P è res d e l Eg l i se e n f a ve u r d e sa d oc trin e I l l e s a s so ci e a u x M vsti q u es Ses a u teu rs p r éfé rés son t Clé m e n t d A l exa n d ri e le B i e n h e ure u x J ea n d e l a Croi x s a i n t G rég o i re p a p e s a i n t A m b roi se m ais sa i n t G rég oi re d e N a z i a n z e s u r to u t sa i n t F ra nçoi s d e S a les : c e l u i —ci est ci té en to u te occ a s ion e t fo r t lo n g u e m en t e t il a v a i t d éj à fo ur ni po u r l a p re m i è re é d i tion l e s ci ta tio n s l e s pl us a bon d a n te s E n fi n voici q u el q ue s i n tru s : S a in t Tho i nas E xpli ca tion d es A r ticle s q u e F én el on d a n s 1 d Is sy com b a tta i t po u rta n t su r l e ch a pi tr e d e l e s pé r a n ce 9 ( ) s a i nt A ug u s tin q u il enl è v e a in si à se s adv e rsa i res j a n s é ni s tes co m m e il l e f e ra pl u s tar d d a n s s on I n s tr u c tion en D i a lo g u e s ; — Nicol e et B os s ue t q ui a a u to r i s é l e l iv re d u P S u ri n ,

,

e

°

’

.

’

,

,

,

,

,

.

’

a

,

’

’

n

,

,

’

,

.

.

P 3 0 9 2 1 04 A ver ti s se m en t

( 1) r

p

.

2)

,

,

,

3 0, 40, 6 8 , 7 3 ,

P

(3 )

68

.

’

( 4 . Qu i l ’

d Al

.

,

(5 ) (6 ) (7 ) ( 8)

p

P P

P P

.

co m m e

27 , 8 5 , 2 59

.

10 , 4 0 , 8 5 .

.

.

.

.

68

eu a

j o u te

o );

e n c re

p 27 . .

.

on

f a i sa i t

s

o u ven t

al

o rs

,

S

.

Cl é m en t

.

e tc

.

.

.

P

e tc

5 6 , 8 5 , 1 22 .

4 0, 4 9 , 5 2 , 5 4 ,

.

.

.

a p p el l e .

(9 ) E x p i n é d ( 10) P 18 d e l ( 1 1) P 127 ( 12 )

.

.

a ss im .

.

p 9 ( La c0 p i e m s s 8 5 , 2 3 0 , e tc ,

7 3 , 122 , 2 5 4 ,

.

14 8

.

d es ’

148 , 22 6 , 23 1,

A r ti cl es

Av , p .

.

27 ,

d l ss y , p 2 e t 4 0 , 8 5 , 2 59 , e tc ’

sq

.

.

.

e tc

.

é po u r l a fi n sa i n t Be rn a rd p a rc e q u e F é nel on en a ti r é son p r incipe d e l a c u p i d i té s o u m i s e ca p a bl e d é so r m a i s à se s y eux d e ré s o ud re to u tes l es d iffic u l té s R em a rq u on s bie n ce p rincipe ce tte cl ef co m m e j a p pel a i s d a n s l e com m en ta i re d e l a p re m i è re é d i tio n l es a c tes d i r e c ts Cet te fo i s l a clef e s t d o rd re théolo g i q u e e t no n pl us d o r d re psychol o g i q ue C e s t en a ppli q ua n t ce tte m é tho d e q ue Fén el on a opé ré une d e ses p re m i è res mo d i fic a tio n s u ne d e cell es q u i d ev a i e n t en q ue l q ue so rte d o n n er l e ton à l é d i tio n J

’

g a rd

ai

,

,

,

.

,

,

’

,

,

,

’

’

.

,

’

.

,

’

,

,

n o uv e ll e so n l iv re n e com m en ce pl us p a r u ne E x p os i ti o n d e s d i v e r s a m o u r s d o n t on p e u t a i m e r D i e u ; m a is s i ti o n a r x d e c i n q d i ve r s eta ts d a m o u r d e o u n e E p p ’

D i eu f

O n mes u re ra m ie ux l e ch a n g e m en t s ur ven u d a n s son a t ti tu d e s i l on s e r e por te n o n pl us se u le m e n t a ux a M a xi m e s n d e i 6 9 i m a i s à l a p r e m i è re E x pli ca tio n d es A r ticle s d Iss y q u i v ra ise mbl a bleme n t d a te d e 1 6 9 5 La Fé n el on m arq u a i t p e u d e g oû t po u r l a m é tho d e d a u to r i té s e s ci ta tion s é ta i e n t p eu no m b reu s es e t n es t p a s m o i n s a n i m é e m e me i l d écl a ra i t r l e S a i n t E s r i t d a n s l e x vn s i è c l e q u e d a n s l es a p p I l s em b a rra ssa i t p eu a lo rs d un e te rm i s i x p r em i e r s a i l n es t n ol og i e tr op e xa cte ( 4 ) p a s q u es t i o n a vo u a i t ’

,

,

,

’

n

,

.

’

,

’

e

-

,

’

’

’

,

(7 ) (2 )

Voi r

’

co

c o

r r e ti n s p l u s h a u t d a n s l H i s toi r e d es I l r e vi en t e p en d a n t a s e s a: a c tes di r ec ts n , p u r p r é i se r s a th é r i e , e t l a ppr h e r d a va n ta g e d e l r th d xi e , p 1 22 7 9 d e l Ex p i n é d (3) ,

o P P

oc

’

'

.

(4)

o

c

'

.

.

5

.

Id

.

.

.

o

o o

c

.

.

78

i l d él ibé r ém en t d e d i sp u ter s ur l es m o ts vo l o n ti e r s l es ch o l e d e c i d er s u r l es te r m es ,

,

et

j

e

l a i sse

’

4

Att i tu de à l é g a r d

d e q u el q ue s d o g m e s

’

°

D i eu , J é

s us-

.

Ch r i s t , l e tr ou b l e i n vo l o n ta i r e

.

.

Il

ny ’

’

no uv e l l e q u u n e co rre c tio n q u i i nté r es se l i d é e d e D ie u F én el on v e u t d é s o r m a is q u e d a ns l a Co nt e mpl a ti o n p u re et d i r ec te s e p r é sen te l i d ée p u r e m en t i n te l l e c t u e l l e d e l Etre i nfini e t no n p l u s l i d é e r e m en t i n te l l e c t u e l l e e t a b s t r a i te u p No u s n e tr o u vo n s p l us r ien c e tte foi s d u T r o u b l e i n vo l o n ta i r e d e J é su s —Ch r i st L a u te ur d i t s e u le m en t d a n s un e ph ra se to u te g éné ra l e L a p a r t i e i n fé r i e u r e n e co n s i s ta n t q u e d a n s l i m a g i n a ti o n e t d a n s l es s en s a,

d a n s l Ed i ti on ’

,

’

.

’

’

’

,

,

,

’

.

,

,

’

es t

p

ar

e l l e—m

ém é

a

ve u g l e i n c a p a b l e d e ,

ré

fl ex i o n

,

et

o n t en ti èr e m e n t i n vo l o n t a i r es Il a v a i t s o n g é u n m o m en t à d éfe n d r e l a d j e c tif m a le n con tr e u x q u i l a v a i t a b a n d on n é d a bo rd e t l e d uc d e Ch e vreu s e l e ncou ra g ea i t M a i s le p a ssa g e d e m eu re biffé d a n s son E d i tio n p rép a r ée I l d eva i t d a i lle u rs en ré p ren d r e l e ssen ti el d a n s sa R épon se à l a D écl a ra tio n 4 L e ttre e n r épo n se d es T rm s P rél a ts n et d a n s sa —t—i l r s n n e r a d e qu i i l i v s éc i L a o d i e r ts er a ux d p vi e n t ( le m ot i nvolon ta i re) a vo u l u m a r q u er q u e l a vo l on té d e J C n e toi t p a s tr o u b l ée q u o i q u e l e tr o u b l e s es

i m p r es s i o n s

“

s

’

’

’

,

’

.

’

.

’

,

°

,

,

,

’

-

.

( 1) P 18 7 (2 ) P 122 .

.

.

.

.

,

80 m a n d é p a r l a vo lo n té M

ais

.

ce

q u e l a vo l on té

’

n en es t

’

il

n es t

p a s vo lo n ta i r e

en

p a s t r o u b l ée ( 1 )

von s vu d a n s l hi s toi r e d es correc tions q ue Fénel on a v a i t été con d u i t à d es sol u tion s d ive rs e s e t s u cc e ss ive s d e l a q u e s tio n d e l Esp é r a n c e pa r s on d ési r d e r épo n d r e a u x c r iti q u e s d e l évê q u e d e Ch a r tr e s A u ss i l iso n s n o u s d a n s son é d i tio n pr é p a ré e q u e l Esp éra n ce e st in té ressée da n s l a m o ur d e s pé ra n ce l a mo u r p rop re e s t en co re d o m in a n t d a n s l e q u a tr i è m e é ta t l â m e f a i t l es a c te s d e l es pé r a nc e et d es a u t re s ve r tus s a n s les s o u m e ttre à l a ch a ri té e t i ls co m po r te n t u n re s te d e c up i d i té s o u m i s e E sp ér a n c e

No us

.

’

a

,

,

’

’

-

.

’

’

’

’

-

,

’

’

,

,

l

a u te u r

d écl a re

fo r m e lle m en t

’

é ra n c e ex c i tée p a r u n a m o u r d e n o u s —m ê m es q u i n es t p o i n t d e p u r e ch a r i té A i lle u rs a u co n tra i re i l a d m e t po ur l e s pé r a n c e l a p o ss ibil i té d ê tre d é s in té ressé e J e r ép o n d s i a d a n s l es é r a n c e l a p l u s p a r fa i tte u n m o t i f u l q p y d a m o u r d e s oi —m é m é ; m a i s j e n i e q u i l s o i t n écessa i r e m en t d e S a i m er p a r c h a r i té co m m e s o n p r oc h a i n ce n es t p o i n t etr e i n té r es s é S e vo u l o i r d u b i en p a r ce t a m o u r d e c h a r i té c es t s e n vo u l o i r a ve c o u d r a i t à s on a u ta n t d e d és i n t ér e s s em en t q u o n e n v a n d ée e t a n i mée p a r l a ch a r i té r oc h a i n C om m p

et

’

l

esp

’

’

,

,

’

’

’

’

’

’

,

’

.

,

’

’

,

’

,

(1) (2 ) (3 ) ( 4) (5 )

P P P P P

,

.

.

.

.

1 13 b i s d u l i vr e d e l a B N .

5 , 8 , 14

6

.

10

.

46

.

.

.

8l

c e p e n d a nt e l le r e s te d i s tin cte l Esp éra nce est d ési n téressée E t el le s ubsis te d a n s les ép re u ve s e x tr ê m e s où elle empêche le S a cri fi ce a b sol u Re m a r q u on s en p a ssa n t q u e l a g ra n d e a u to r i té d e Fé ’

d on t

,

,

,

nelo n en ce tte m a ti è re m a s , d i t-i l , d i t q u e

d e to u tes l es

l esp é r a n c e p u i ss e s n o u s —m ê m es A lo r s ’

.

Or d es

a

r ticles

il

,

’

s a in t T ho m a s S a i n t T/z o l a Ch a r i té es t l a fo r m e o u l a fin Ce m ê m e s a i n t d oc teu r ve u t q u e é ten d r e s u r l e p r oc h a i n co m m e s u r e l l e es t s a n s d o u te p l ei n em en t d é a

es t

ffi rm a i t

,

d I ss y , q ue ’

sa

d a ns

son

i n t Th o m a s ,

Expl i ca tion

a

et

ap rè s

tu y l a

’

ér a n c e a e t i l s l ex c l u en t d u p a r f a i t a m o u r l a m ou r D è s lors il vo ul a i t c h a n g e r q u i es t l e d és i n tér es s é l a d éfi n i ti o n d e l esp é r a n c e q u e s a i n t T h o m a s n a p eu t es tr e fo n d ée q u e s u r l es i d ées p h i l o s op h i qu es d A r i s to te e t su pp o s er q u i l y a d e u x esp ér a n c es co m m e Cet te p r emi è re s ol utio n e s t sa n s d eu x a m o u r s d o u te c e ll e à l a q u el le i l rev e n a i t e t q u i l a u r a i t ne tte men t e x posé e da ns son é di tio n no u ve l le s il a va i t p u

r t d es a l u s p p

a

l ta c /z e n t l

esp

’

’

,

’

’

’

’

,

'

,

’

,

l ui d onn er

d é fi n i tive

sa

ho mo g én éi té

Op é r a ti o n d e l a g r â c e

i ci

qu

(1) (2 ) (3 ) ( 4) ( 5)

el q ues précision s

Ibid

P P P

.

.

87

.

10

.

85

,

ou

.

.

.

E x p l i ca t i

( 6; I b i d

S ur l a g râ ce ,

.

.

40 , 4 6

,

p

.

on

4

.

i n éd i te , p

.

2

.

ncon tre pr éca u tions no uvel les Fé on re

.

82

nelon

p r osc r i t s en s i b l e

vec i nsis ta nce to ut c a ra c tè re ex té et r i eu r ou m i r a c u l eu x Ell e n e ren d n i i n fa i l l i b l es n i i m p e cc a b l es n i a s s u r ez ce u x q ui l a r eçoi ven t Ne m a n q ua n t j a m a i s l a p r e m i è re d i stri b u ée a ch a q u e m o m en t s u i v a n t l a nécessi té ell e n e d o i t n i ê tr e a tten d u e d a n s l in a c tion n i recher ch ée a vec i mp a ti en ce en

a

,

,

,

.

,

’

,

D e vo i r s d e l h o m m e ’

la

coopé re r s i mplemen t à

’

hom me s a tta chera d on c à Il ne verr a pl u s d e g r âce L

.

’

d i ffi c u l té

à l a co ncil ie r a vec l a loi éc ri te : ca r e l l e s n e se con tre d isen t j a m a i s e t d a u ta n t mo i n s q ue l a lo i écri te n es t q u u n e vol on té d e D i eu se m bl a ble à ses I l vo ud ra d on c son s a l u t vo ul u a u tr e s volo n tés et mêm e co m me l on d oi t d ési rer a ve c d e D ie u p l u s d e d é s in té re s se m e n t l a c compli s sem en t d es vo l on tés s i g nifiées l â m e i n d i ffé re nt e n e po u rr a p ra ti q ue r Et c e d é s i r d e s u s p e n sion d e volon té s ur le sa l u t d u s a l ut n e d i sp a ra î tr a qu e d a n s d e u x c a s s i l est o mis p a rm i l es m o ti fs q u e n o u s r é u n i s s on s po u r n o u s po r te r ce s on t les su pp o s i ti o n s i m p o ss i b l es ; et au b i en ’

’

’

,

,

’

,

’

’

,

’

( 1)

P

(2) (3) ( 4) ( 5) (6 )

I bi d

68

.

P

.

.

97

Ibi d

.

.

.

a ss i

P

m

P a r to u t re m pl a cé e ,

d an s l a

n

o u vel l e

c

(7)

p a r el l e d e l A ve r ti ss e m en t , p 2 1

(3 )

P

es t

.

.

56

.

.

’

é d i ti

ol o n

'

te

on

.

l

éc r i t e

’

.

e x p r e s si

on

L oi

éc r i te

da n s

l es ép re u v es où l e s a c r i fi ce po u r n ê tr e pl u s cou d i ti on n el n e n d evien t p a s to u t à f a i t a bsol u c e s t u n e i l l u s i o n p a ssa g è r e ’

,

,

’

’

,

Co n c u p i s c e n c e

conc u pi s cen c e n e m e ur t j a m a i s en l ho m me m êm e da n s l é ta t d e tra n sfo rm a tio n La

.

’

’

,

5

L

°

’

On

é d i t io n n o uvel l e

et

111

m e

Gu y o n

n e s au r a i t s a n s s u b til i té d éco u v ri r i ci d es a ll u m G u yon To u t a u s ion s no u vell es à l a p er so n n e d e M pl u s ren con tre —t ou d a n s l a v er tis se m en t u n e ph ra se n ser a e l l e n d û r r a s éc i e s n u e F é ne l on a a s e Q u el p p q t d e r e ex a c tem e n t i n s tr u i ts t s m s ti q u e s d i t i l a u e u e q f y d es d og m es th éo lo g i q u es s e s er ve n t d exp r ess i o n s i m Or p r o p r es et ex a g é r ées q u i ex p o s en t à l i l l u s i o n ,

,

e

.

’

-

,

,

’

’

-

,

,

’

’

.

,

’

’

c es t l à un e a cc u s a tio n en m ê m e te m p s q u u ne e xc u se M a i s l a d oc tr in e d e l a seco n d e é d i ti on est el l e pl u s ou moi n s g uy on i enn e q u e celle d e s p re m i è re s M a xi m es v? m G uyon a con sei ll é R em a rq u o n s d a bo rd q u e 1V l e m pl oi d es a uto ri té s s i a bo n d a n te s i ci D a n s une le t tre Je a u d uc d e Ch e v r e u s e d e m a r s 1 6 9 7 n o us l i s o n s .

-

’

e

’

,

.

,

,

—S u lp ice u e t o u s l es p a ss a g es c ré d S a i n t u e q ( ) o i t d o n n er u n a u tr e es to i en t s i fo r m e l s q u o n n y p ou v s en s J e s ou h a i tl e r o i s ex t r em e m e n t q u i l en m i s t d e

lu i dis

au

’

’

’

.

P (2 ) P (3) P ( 1)

87

.

85

.

23 1

.

2 9 d e l A ve r t i s s e m

et

.

.

’

en t

.

84

—

fo r m e l s sa

p r i ez

ire

c e tte

d a ns -

l

se

’

en ,

ca r

co n d e é d i t i o n c e l a es t n éces c e l a es t i m p o r a ss u r é m en t ,

,

o utre j ug ea n t l es M a xi m es elle y t ro u v a l t p eu d e c h o s es a r e d i r e q u oi q u e le c h a p i tr e d es ép r e u ves l u i p a r û t i n u ti l e e t q u e en q u e l q u es p e ti ts e n d r o i ts te fa u x à so n g ré fû t t r op p o u ss é E lle r ep ro ch a i t enfi n a u l iv re d ê tre tr op co n c i s e n b i en des en d r o i ts q u i a u r o i en t b es o i n d e p l u s d exp l i c a ti o n D a ns l é d i tion n o u velle F én el on n a pa s su ppri m é le ch a pi tre d e s ép reu v es m a i s i l l a r efo n d u ; il n a g u è re m v a ttén u é l es a r ticles f a u x Pe u t ê tre l a i s d e M G u yon s u r s a co n ci s io n ex ce s s ive l a t il en co u r a g é à f a i re d e s a d di ti on s E l le s eX pl i q ue m i eu x q uel q ues li g n e s p l u s loin su r a d eu x e n d r o i ts q u i l u i fo n t d e l a p e i n e : i l fa l l o i t d i t elle o b m et tr e d e p a r l er d es p r i er es voc a l es d o b l i g a t i o n ; m a i s l e p l u s f a s c h eu x c es t l en d r o i t d e l ep r e u ve d e p u r e f o i o u i l ex c l u t p o s s ess i o n s e t o b sess i o n s Ce l a F én el on e n e ffe t a i t c r o i r e m i l l e c h o s es f a u s s es f l o r s q u e l l e es t d e a v a i t éc r i t q u e l o r a i so n m a i s e l l e n es t p r é c ep te p eu t b i e n g en er u n e j a m a i s co n tr a i r e a l a p l us h a u te co n tem p l a ti o n ta n t

En

n

,

,

,

,

.

,

,

'

’

’

’

,

’

’

,

’

e

-

,

.

’

-

-

,

.

’

,

,

,

’

,

’

’

’

,

.

,

,

’

’

’

,

Or l ,

’

e

a ut ur

d es