Tintingan Buku

Djaka Lodang No. 02v 11/6/2022 Setu Pon, 11 Dulkaidah 1955 Alip

N,

1

11 JU

2

S

U PO

LIPUTAN

202

ET

NI

02

Tradhisi Bersih Desa Sabuk Ijo Gunung Lawu NAPAK TILAS

Pasareyan Tembayat

DIBLASUKKE TEKAN PAWON

2

Djaka Lodang No. 02v 11/6/2022 Setu Pon, 11 Dulkaidah 1955 Alip

K

aya pituture bapak lan simbok, aku kudu tansah ngati-ati. Ora kena kegedhen rumangsa. Ora kena nyangklak marang sapa wae, mligine marang wong sing luwih tuwa utawa wong sing drajat, kalungguhan, lan kapinterane ana ing san­dhuwurku. Luwih-luwih maneh marang majikan utawa wong sing dingengeri. Sangertiku arang banget ana majikan sing kaya Bu Ngadirah kuwi. Kepara ma­ lah ngrengkuh aku sing mi­nangka rewange iki si­ nengguh meh kaya anake. Saora-orane kaya sedulure dhewe. Aku rumangsa ditres­ nani lan diparinggi apa-apa sing ana ing sandhuwure pa­ngangenku sasuwene iki. Ing batin aku ora bisa selak yen kurmatku marang Bu Ngadirah lan kulawargane uga gedhe banget. Rasa kur­mat sing kaya ngono kuwi mau tuwuh ngono wae. Mula saka iku aku uga kepengin ngatonake bektiku marang Bu Ngadirah ora mung minangka rewang, pembantu, utawa babu, nanging minangka simbok utawa ibuku dhewe. Manut kandhane Sumi, Narsih, lan Nanik sing wis luwih suwe anggone melu Bu Ngadirah tinimbang aku, Bu Ngadirah kuwi galak. Sangertiku pancen kaya ngono. Semonoa galake Bu Ngadirah kuwi negesi watake sing tegas lan cetha utawa jelas. Sangertiku Bu Ngadirah ora seneng yen ana wong keset, ora resikan, lan ora greget. Kejaba kuwi Bu Ngadirah uga ora seneng yen ana wong goroh, manja, aleman, ethokethok, lan ndilat. Saka critane Narsih lan Nanik aku banjur ngerti menawa Sumi nate diuman-uman marga nate goroh karo Bu Ngadirah. Wektu semana Sumi diparani wong lanang sing didaku minangka sedulure saka desa. Tanpa nganggo idi palilahe Bu Ngadirah wong lanang mau disuguhi mangan nganggo lawuh pupu lan kopi susu. Kejaba kuwi uga disuguhi rokok telung lencer. Kabeh sing

disuguhake kuwi mau dijupukake saka warung makan sing sasuwene iki dikemunah dening Bu Ngadirah. Kedadean kaya ngono kuwi kliwat saka kaping pindho.

9

Embuh kepriye mula bukane, Bu Ngadirah ngerti yen wong lanang mau jebul wong lanang sing duwe sir marang Sumi. Sumi dhewe ya sir karo wong lanang mau. Bareng ngerti kaya ngono Bu Ngadirah nguman-uman Sumi sakemenge. Ukara-ukara panguman-uman kuwi yen dirungokake lan dirasakake pancen krasa kasar, nylekit, sengak, kepara uga saru, ya ing kahanan sing kaya ngono kuwi aku nembe ngerti menawa Bu Ngadirah duka jebul dukane kaya bendungan bedhah. Ora bisa dipeper. Njeblug ngono wae. Aku sing ngrungokake panguman-umane Bu Ngadirah saka kadohan rumangsa giris dhewe. “Wong ora idhep isin, ora duwe uteg, wani ngapusi karo aku. Lha yen wong lanang kae pancen sedulurmu saka desa aku ora kabotan nyuguh nganggo iwak pupu, kopi susu, lan udud. Bareng aku ngerti yen wong lanang kae jebul hyangmu, gendhakanmu, aku ora lila. Iki dudu perkara sega lan wedang ya, Sum. Iki perkara kejujuran. Kowe ora jujur karo aku sing sasuwene iki ngopeni

kowe. Kowe kuwi dititipake wong tuwamu supaya melu aku, supaya uripmu luwih genah, tumata. Lha kok entek-entekane ngapusi aku. Wong apa yen kaya ngono kuwi, he?! Kurang ajar tenan kowe kuwi. Yen kowe pancen wis arep seneng, arep nutugake anggonmu gendhakan karo wong lanang, kowe rasah melu aku. Bali wae kana ana de­samu. Ningkahan luwih becik. Papan kene iki dudu hotel sing kena kaanggo papan hyang-hyanganmu. Omahku, warungku ora ke­ na kanggo jag-jagan wong liya sakepenake dhewe. Isin aku duwe rewang kaya kowe. Niyatmu nyambut gawe entek-entekane mung arep gendhulak-gendhulik karo wong lanang. Gek wong lanang kae mau uga durung cetha. Bagusa yen bagus. Gek dhapure wae ora tumata, tumindake ya durung ngerti. Yen kowe mung diapusi banjur kepriye? Ngerti ta kowe yen Jakarta iki isine wong sing maneka warna, lah kok gampang temen kowe arep kepilut sing durung genah. Lila pa kowe yen entek-entekane mung kanggo dolanan. Dadi wong wedok kuwi mbok aja murahan, gampangan. Wis, yen pancen kowe jeleh melu aku ya wis kowe lunga saka kene. Pedah apa aku dipeloni cah wedok sing ora genah!” Bu Ngadirah dhewe uga nate ngendika menawa dheweke ora seneng marang wong sing kakehan gaya, ora prasaja, lan umuk. Bab kaya ngene iki nate nggepok marang Nanik. Ngono manut critane Bu Ngadirah. Rikala semana Nanik nate mblanjakake bayarane kanggo tuku alat kosmetik lan sandhangan sing apik sarta larang regane. Bab iki kurang dadi kersane Bu Ngadirah. “Ya bener yen gaji utawa bayarmu kuwi dadi dhuwit-dhuwitmu dhewe, Nik. Semonoa yen bayarmu mung ka­ anggo boros-borosan tuku kosmetik

Kasambung kaca 51

Majalah Basa Jawa

n Racika Ngesthi Budi Rahayu Ngungak Mekaring Jagad Anyar Kababar Seminggu Sepisan Terbit saben dina Sabtu PENERBIT PT DJAKA LODANG PERS Anggota SPS No. 66/1971/14/B/2002 SIUPP: SK MENPEN NO. 109/SK/MENPEN/ SIUPP/C1/1986 TGL 22 MARET 1986

CRITA SAMBUNG................................. 2 Kembang Alas Jati

PENDhiri: H. Kusfandi [almarhum] &

Drs. H. Abdullah Purwodarsono PEMIMPIN UMUM/PEMIMPIN REDAKSI: Kuswinarni PEMIMPIN PERUSAHAAN: Tony Urat Sitohang REDAKSI PELAKSANA: Drs. Suhindriyo REDAKSI: Drs. Suhindriyo Tatiek Poerwa Kalingga SEKRETARIS REDAKSI: Maria Nur Cahyati ARTISTIK: Tri Listiyono, Wahyu Kadarsih, Lestari Setyani. KEUANGAN: Wiji Sukarti PROMOSI & IKLAN Bari SIRKULASI: Sukarni Heru ALAMAT REDAKSI/ADMINISTRASI: Jl Patehan Tengah, 29 Yogyakarta 55133 TELP./FAX. 372950 Email: djaka_lodang @ yahoo.co.id SMS: 0878 38 224 646 No. Rekening Bank : Bank Mandhiri KH A. Dahlan 137-00-1034862-7 a.n. PT Djaka Lodang Pers BRI Cabang Katamso 0245 0100 2268 307 a.n. PT Djaka Lodang • [BUKTI KIRIMAN SUPAYA KAKIRIM, LUMANTAR WA UTAWA EMAIL] • Rega Eceran Rp 13.000,00 [DIY], Rp 13.500,00 [jaban DIY] Rega langganan sesasi Rp 50.000,00 [4 x terbit] • Rega langganan sesasi Rp 62.500 [5 x terbit] • Langganan lumantar pos ing Pulo Jawa tambah ongkos kirim Rp 10.000,00 lan sajabaning pulo Jawa tambah ongkos kirim Rp 12.000,00 • iklan Rp 1.500,00/baris • Rega Iklan Display, Paket Sponsor Rubrik bisa sesambungan langsung marang bagian iklan • Foto dikirim file dhewe format TIF/JPEG 200 dpi. “Djaka Lodang” nampa sumbangan tulis­an lan gambar saka para maos. Redaksi duwe hak ngowahi tulisan kang bakal dicetak tanpa ngowahi isi. Tulisan, foto, gambar lan sapanunggalane kang kapacak dicaosi sembulih. Kang pidalem ing Yogyakarta bisa mundhut langsung sembulihe seminggu sawi­se karyane kapacak. Tulisan kang ora kapacak dikondur­ake yen dikantheni pe­rangko sacukupe. Tulisan bisa kakirim liwat email: [email protected]. Akehe tulisan watara 4.500 karakter (klebu spasi) format RTF (dudu doc).

SRUMUWUS........................................ 4 Wong Tuwa WAWASAN JRONING NEGARA............. 5 Hepatitis Akut Misterius TOSAN AJI........................................... 6 Kawruh Dhuwung SASTRA & BUDAYA .............................. 7 Karya Sastra Sing Istimewa ing Ngayojakarta WIRANOM............................................ 8 Khansa Ganes Kinantan Bocah SD Sing “Berprestasi” PAGELARAN ........................................ 9 Urip Kudu Repot PRIBADI BINUKA.................................. 10 Eka Suranti Kondhang Saka Pangkur Jenggleng TVRI PAWIYATAN.......................................... 12 TK Kencana Putra Nggladhi Putra Sehat lan Berprestasi PENGETAN ......................................... 14 Ambal Warsa 51 Taun Djaka Lodang WANITA & KELUWARGA...................... 16 Cara Golek Tambahan Pemetu Keluwarga HERBAL............................................... 17 Kepel JAGADING LELEMBUT ........................ 18 Diblasukke Tekan Pawon KEMBANG SETAMAN............................ 19 PUSTAKA ............................................ 20 Sengkalan Serat-Serat Jawi/ Naskah Kuno/Manuskrip

Djaka Lodang No. 02v 11/6/2022 Setu Pon, 11 Dulkaidah 1955 Alip

3

PADHALANGAN.................................... 22 Ibu Lurah Winihan CRITA RAKYAT...................................... 24 Mundhinglaya CERKAK............................................... 26 Bingung WACAN BOCAH.................................... 28 Es Dung..Dung AKSARA JAWA . .................................. 29 MACAPAT ............................................ 30 Daur Hidup/Fase Kehidupan TEMBANG DOLANAN . ......................... 30 Rontang-Ranting GEGURITAN.......................................... 31 BANYUMASAN..................................... 32 Nonton Ebeg OH LELAKON . ..................................... 33 Meh Wae Kapusan Dadi PSK PENGALAMANKU ................................ 34 - Salah Gandheng - Kondangan Manten NAPAK TILAS....................................... 35 Pasareyan Tembayat LIPUTAN............................................... 36 Matra Kriya Fest (MKF) PANGUPABOGA.................................... 38

Canthing Mas

KRATON............................................... 40 Alun-Alun Lor LAPORAN DHAERAH............................ 42 Permadani Kota Magelang Miwiti Pawiyatan Panatacara lan Pamedhar Sabda Bregada 29 LIPUTAN............................................... 44 Tradhisi Bersih Desa (02) Sawalan Paguyuban Kawula Mataram................................... 46 Uthak-Uthik DL..................................... 49 SATLERAMAN...................................... 50 Mohammad Farhan al Fawwaz

Wanita kang ngrenggani samak Djaka Lodang edhisi 02 iki Eka Suranti, sawenehe seniwati kaloka ing donyane olah seni. Ing wektu iki Eka Suranti kaloka minangka seniwati ngapak ing kukuban Kabupaten Kebumen. Dheweke minangka penanggungjawab lan sing kagungan Yayasan Pendhapa Budaya Indonesia (YPBI), Paguyuban WANITOMBOK sarta Paguyuban Karawitan Sangkan Paran. Anggone tresna marang seni budaya Jawa wis dibuktekake kanthi kiprahe kang tansah njunjung dhuwur warisan budaya bangsa. Kanggo para maos bisa nyimak ing Pribadi Binuka udyana iki uga. (Foto : Ist/Kalingga/DL) Pelanggan saha sutresna Djaka Lodang, menawi kintunan DL boten dumugi alamat, kersaa paring katrangan lumantar sms utawi wa nomer: 0878 38 224 646

4

Djaka Lodang No. 02v 11/6/2022 Setu Pon, 11 Dulkaidah 1955 Alip

T

Srumuwus

iya bener ngono! Ing jaman uwa iku lumrah lan ba­ anyar iki kudu nganggo cara kal dialami saben wong. mikir sing beda. Sanajan ana uga wong Kaping Papat: mlebu ta­ sing ora ngalami dadi tuwa. Wis taran lan periodhe anyar. Dadi kapundhut nalika isih enom. Dening: Ki Pandan Alas wong tuwa, ku­du dilakoni, Dadi tuwa katon gampang, kanthi ca­ra lan pikiran anyar. nanging akeh sing gagap lan ora siyap. Ora siyap ngadhepi kasunyatan. Alon-alon Nalika wis tuwa, kudu ngowahi cara pikire, lan kudu na­nging mesthi, wong bakal tuwa. Sing durung siyap adhaptasi karo kahanan jaman sepuh iki. Kanthi ngowahi nampa kahanan iki, banjur dadi stress lan nandhang cara sing biyen, diganti karo urip “gaya” anyar. Lalekna post power syndrome. Kanggo para sepuh, ing ngisor sing wis kepungkur. Saiki kudu nyoba ngisi wektu iki ana bab kang bisa dienggo kanggo introspeksi, piye lodhang, karo pakaryan sing migunani. Kekuwatane carane ngadhepi dadi tuwa: awak pancen wis suda, nanging kekuwatan pikiran, Kang sepisan, nyiapake mental. Kudu nyiapake naluri, lan kecerdhasan ora suda. Isih tetep. Malah mental, yen kahanan dadi tuwa iku kudu ditampa. Banjur kepara pemikiran sing saiki iku luwih mateng. Terus nyiapake awak, kanggo mlebu lan ngadhepi umur tuwa. makarya lan nindakake apa wae, kanthi nggunakake Nampa kahanan kasebut mau, kanthi eklas lan pasrah. pikirane. Ora ngendelake kekuwatan awak maneh. Sanajan mengkono, kudu isih duweni kapercayan, yen Stephen Hawkings iki awake wis rusak, nanging pikirane isih bisa makarya, nindakake kabecikan, kanggo awake isih padhang, ngungkuli wong pinter liyane. dhewe lan uga kanggo wong liya. Kaping Lima: migunani kanggo awake dhewe lan Kaping Pindho: nglalekake kaluhuran sing wis wong liya. Nalika nyoba kareben migunani, iku bakal kepungkur. Kabeh kaluhuran, kekuwatan lan kuwasa nambah semangat. Apa sing ditindakake, ora kudu sing sing wis kepungkur, saiki wis ora ana maneh. Kaluhuran ngasilake dhuwit. Usaha piye carane ben tetep sehat, nalika isih enom. Wis ora ana maneh, wis ilang, lan ora uga penting banget. Dadi sehat iku migunani banget diduweni maneh. Kasunyatan iki kudu ditampa kanthi kanggo kulawarga, bojo lan anak. Nalika wong sehat, sadhar lan eklas. Yen ora, bakal nyebabake stress, lan uga ateges menehi kabungahan kulawarga. Sehat lan kena sindrom post power. Kahanan iki bakal nyuda kalis saka penyakit ateges bisa migunani nalika wis tuwa. kesehatan fisik lan ngganggu kesehatan mental. Bab iki Iku tegese uga, ora dadi beban kulawarga. Sebageyan bisa dadi jalaran kanggo penyakit bebayani. penyakit fisik, biasane disebabake dening pikiran. Kaping Telu: ngleboni jaman anyar lan adhaptasi. Kaping Nem: ngadhepi kahanan kang anyar, kanthi Dadi tuwa kudu nyiapake nampa kasunyatan. Terus pikiran padhang. Wong tuwa sayektine isih bisa nindakake nyoba ngisi umur tuwa, karo karya sing migunani. Aja apa wae, sing ana gandhengane karo pikiran. Nanging banjur rumangsa wis tuwa, lan rumangsa wis ora ana dudu pakaryan sing mbutuhake kekuwatan awak. Isih gunane maneh. Sing pungkasan iki akeh sing salah akeh sing bisa ditindakake kayata: nindakake hobi & dimangerteni dening wong tuwa. Rumangsa dadi wong kasenengan, lelungan, lan sinau babagan spiritualitas. sing ora ana gunane lan tanpa daya. Ora kaya ngono. Uga tumindak liyane, sing migunani kanggo awake dhe­ Yen nganggo paramèter jaman biyen, nalika isih enom, we lan kanggo liyan. Iki bisa nggawe awak tetep sehat, ora ngeboti lan ngrusuhi wong liya. Kaping pitu: siyap ninggalake Kartun Editorial apa wae lan kapan wae. Amarga sing pungkasan iki mesthi bakal dumadi. Kabeh sing urip, mesthi ba­kal ngalami mati. Nyiapake nga­ dhepi mati iku wajib. Kudu golek sa­ngu lan terus golek pangerten anyar, babagan carane mlebu ing gapuraning urip iki. Bakal tekan wektune mandheg dadi manungsa lan mlebu ing alam roh. Alam sing kita ora ngerti, apa sing ana ing sisih kana? Mula punika mangga siyap-siyap, sinau lan golek kawruh babagan iki langkung serius. Pungkasaning atur, mbok bilih punika saged dados kawigatosan para sepuh supados saged langkung si­yap, rumaos optimis, pitados, pa­ srah lan tetep migunani kangge pan­ jenengan piyambak lan ugi ka­ngge tiyang sanes. Mekaten. Nuwun … (KPA : 23 Mei 2022).

Wong Tuwa

Wawasan Jroning Negara

Djaka Lodang No. 02v 11/6/2022 Setu Pon, 11 Dulkaidah 1955 Alip

5

HEPATITIS AKUT MISTERIUS Ngancam Bocah Umur Sangisore 16 Taun Dening Suhindriyo

A

Sawise donya wiwit lerem saka pandhemi Covid-19 mecungul lelara anyar sing gawe sumelang krana lelara iki uga gampang nulare. Organisasi Kesehatan Donya PBB (WHO) aweh pratelan tekan enteke sasi Mei 2022 lelara sing kegolong anyar iki wis sumebar ing negara cacah 28 mirunggan ing Inggris, Irlandia Lor, Spanyol, Amerika Serikat, lan kukuban Asia. Dene ing Indonesia kasus hepatitis akut misterius miturut Kementerian Kesehatan RI nyerang bocah cacah telu ing Jakarta lan sawise dirawat suwene rong minggu ora bisa dislametake jiwane. Lelandhesan kanyatan mangkene mula WHO netepake menawa kedadaen mangkene klebu prastawa kang luar biasa (kejadian luar biasa, KLB).

lasan WHO netepake mecungule hepatitis akut misterius minangka KLB krana hepatitis iki beda karo hepatitis sing ana lan sumebare cepet saka negara siji menyang negara liyane. Disebut hepatitis sing kebak cangkriman (misterius) krana sebab musababe utawa asal muasale sumber lelara durung cetha. Ing Indonesia, Fakultas Kedokteran Universitas Indonesia aweh pratelan ana panduga (kemungkinan) menawa sumber lelara bisa saka Adenovirus, SARS CoV-2, utawa ABV. Akeh penemu menawa dumadine kurban tularan iku bocah sing umure antarane 211 taun utawa sangisore umur 16 taun krana bocah umur mangkene daya panulake awak marang lelara (imunitas) awake durung santosa. Dene wong sing umure 16 taun munggah racak imunitase luwih santosa katandhing umur sangisore. Miturut Kementerian Kesehatan RI tandha-tandha bocah kencokan hepatitis akut yaiku muleg-muleg (mual), muntah, diare, adhem panas, kuning, kakukaku (kejang), lan mlorot daya pangangen-angene (penurunan kesadaran). Ana pamrayoga, menawa wong tuwa nguningi putrane ngalami tandha-tandha mangkene, sadurunge daya

angene morot age-age digawa menyang rumah sakit. Saka sakehe kedadeyan, bocah sing wis ilang kesadharane angel ditambani lan akhire ora ketulungan. Hepatitis iku lelara sing disebabake saka koreng sajrone ati. Hepatitis ana rong jinis yaiku hepatitius akut lan hepatitis kronis. Hepatitis akut akeh-akehe nyerang kaum priya krana infeksi sing disebabake saka virus lan non inveksi. Akeh kasus, para korban hepatitis akut krana akeh nginum alkohol lan obat-obatan sing akeh cacahe sajrone wektu sing suwe. Marga kasus hepatitis akut sing dumadi wektu iki nyerang bocah umuran 2-16 taun mula klebu hepatitis akut sing misterius. Lire, hepatitis akut ora kaya umue yaiku mung nyerang wong lanang dewasa marga akeh anggone ngonsumsi alkohol lan obat, nanging nyerang bocah clik sing isih gampang (rentan) ketularan lelara. Kanggo nyegah derbalane hepatitis akut misterius marang bocah perlu resikan. Bocah diajak wijik tangan sawise bali saka sekolah, saka kursus, saka olah raga utawa saka dolan sing barengbareng kancane. Dhaharan sing diparingake marang putra kang diolah kanthi becik lan mateng tanak anggone ngolah. Ngendhani

mangan kembulan utawa ngombe sagelas barengan sing bisa dadi srana nulare virus. Marga nulare lelara liwat virus sing dhompleng ana duplet kaya idu, riak, hawa reged saka wahing, becik banget menawa para putra diprayogakake nganggo masker nalika klumpukan karo kancane. Hepatitis akut sing dumadi wektu iki pancen nuwuhake akehe pitakonan krana kanyatan bocah sing kencokan kepara bocah sing wehat lan ora duweni riwayat bocah sing imunitas empeh (imunokompromais). Senajan mangkono para ahli kesehatan aweh pamrayogya menawa upaya kanggo maluyakake pasien kanthi pengobatan kang asipat supportif yaiku njaga bocah tetep sehat temah kuwawa nglawan lelara sing tememplek awake.* Sumber wacan / warta / gambar: https://www.suara.com/ news/2022/05/17/112549/hepatitisakut-menyerang-anakhttps://kesehatan.kontan.co.id/ news/apakah-hepatitis-akut-misteriusyang-menyerang-anak https://www.kompas.com/tren/ read/2022/05/11/173000465/hepatitisakut-misterius-menyerang-anak-anakbegini-alur-pemeriksaan-ke?page=all.

6

Djaka Lodang No. 02v 11/6/2022 Setu Pon, 11 Dulkaidah 1955 Alip

A

Tosan Aji

KAWRUH DHUWUNG

nglajengaken babaran babagan dhapur dhuwung. Ingkang pun wastani dhapur inggih punika modhel utawi bentuk dhuwung utawi ing Agus Wuryanto S.Sn, A jaman punika kasebut tipe, inggih FPSI*, Hon E HPPW punika pangertosan babagan Penasehat Pusaka wujud dhuwung. Ing seratan Nusantara, Penasehat kepengker sampun kababar Wonosobo Heritage, dhapur dhuwung lurus dumugi Ketua Paguyuban luk gangsalwelas, mila ing mriki Tosan Aji Pakuwojo, bade kawula terasaken dhapur Wonosobo dhuwung luk 17 dumugi Luk 29. Luk 17 Ngamper Buta, mawi ricikan sekar kacang, lambe gajah namung setunggal. Luk 17 Lancingan (Cancingan), mawi ricikan, sekar kacang, sor-soranipun pendhek. Luk 19 Trimurda, ricikanipun namung tikel alis. Luk 21 Kala Tinantang, mawi ricikan sekar kacang, lambe gajah setunggal, sogokan, greneng. Luk 21 Drajit, mawi ricikan lambe gajah kalih, sekar kacang, sraweyan. Luk 21 Trisirah, mawi ricikan lambe gajah ageng, tikel alis, sogokan. Luk 25 Bima Kurdha, lambe gajah kaleh, sekar kacang, sogokan, Luk 27 Angga Wirun, mawi ricikan lambe gajah kalih, sekar kacang, sogokan, eri pandhan. Luk 29 Kalabendu (Kala Benduluk), mawi ricikan lambe gajah kalih, sekar kacang, sogokan, eri pandhan. Ing ngandhap kawula lajengaken dhapur Tumbak Tumbak Dhapur Lurus: 1. Baru, Lurus, wilah pipih utawi tipis, ing tengahipun wonten ada-ada, dhasar wilah wiyar mawi sraweyan. 2. Baru Teropong, lurus, ricikan; kruwingan dumugi pucuk wilah, bentukipun gilik. (bunder). 3. Baru Karna, (Baru Kuping), lurus, dhasar wilahipun wiyar kadidene kuping. 4. Baru Penatas, lurus, ricikanipun; ada-ada, dhasar wilah radi wiyar. 5. Baru Cekel, lurus, ricikanipun; ada-ada, ujung dhasar wilah lancip, kadhangkala mawi eri pandhan. 6. Cekel Beluluk, lurus, ricikanipun; kadidene baru cekel anamung wilah radi gilik. 7. Baru Kalataka, lurus, ricikan meh sami kalihan baru tropong, anamung awak-awakan wilah radi gilik. 8. Biring Lanang, wilah tipis (pipih), mawi ada-ada sogokan tuwen gusen. 9. Biring Wadon, lurus, ricikanipun; sami kalihan biring lanang, namung wilahipun radi wiyar. Mawi sraweyan saha ada-ada. 10. Sapit Abon, lurus, ing tengahipun wonten sapit. 11. Sapu Abon, lurus, meh sami kalihan sapit abon namung radi panjang. 12. Sadak, lurus, dhasar wilah mawi gusen, ing tengah wilahipun radi nyiut. 13. Towok utawi Togok, lurus wilahipun tipis. (pipih). 14. Sigar Jantung, lurus, bentuk wilah mirip jantung binelah. 15. Kudhup Cempaka, lurus, tengahipun wiar lajeng nyiut ing dhasar wilah saha ing pucuk wilah, kadidene kuncupipun sekar cempaka.. 16. Kudhup Gambir lurus, wilah ngadal meteng.

17. Kudhup Mlati, lurus, gilik dumugi nginggil wilahipun langsing. 18. Biring Drajit, lurus, ricikanipun ; ri pandan susun, saha mawi kruwingan. 19. Godhong Andong, lurus, wilah kadidene ron andong, anamung radi ngadal meteng. 20. Godhong Pring, lurus, ricikanipun, kruwingan, wilah tipis (pipih), kadidene ron preng (bambu) 21. Bung Ampel utawi pun sebat Bang ampel, dhasar wilah radi lancip, gilik mawi ada-ada. 22. Sujen Ampel, lurus, dhasar wilahipun boten lancip. 23. Gumper Ingas utawi pun sebat Tumper Ingas, wilah alit, tengah wilah lempeng, mawi gusen saha adaada. 24. Pleret, lurus, ricikanipun kruwingan, wilah ing nginggil lancip, awak-awakanipun kepetang lempenga. 25. Godhong Dhadap, lurus, wilah wiyar kadidene ron dhadhap, mawi ada-ada. 26. Godhong Suruh, lurus, wilah kados ron sedhah, mawi ada-ada. Tumbak Luk: 1. Pandhu, Luk tiga, wilah ngandhap ingkang kiwa kaukir naga. Lukipun ing tengah. 2. Banyak Angrem, Luk tiga, wilah ngandhap wiyar, bundher kados tigan ujungipun kados ngucir. 3. Kuntul ngantuk, meh kados Banyak Angrem namung langkung langsing. 4. Buta Meler, Luk tiga, ricikan mawi gusen saha greneng. 5. Sipat Kelor, Luk tiga, mirip Buta Meler namung ing wilah ngandhap lancip. 6. Rangga, Luk gangsal, mawi ricikan: sogokan, ing wilah ngandhap lancip mirip pancing. 7. Cacing Kanil (baril), luk gangsal, ricikan: wilah gilik, ing ngandhap gilik kiwa tengen, mawi ada-ada. 8. Dora Manggala, luk 5, mawi ada-ada, gilik, wilah wiyar 9. Dora Dasih, luk gangsal, wilah lancip mawi adaada. 10. Panggang Welut, Luk gangsal, wilah radi tipis (Pipih), mawi ada-ada, lukipun kados welut namung lukipun arang-arang. 11. Panggang Lele, Luk gangsal, wilah radi wiyar luklukanipun rapet, ing ngandhap mawi greneng. 12. Sladang Asta, luk gangsal, kiwa tengen mawi gusen, luk dumugi ujung, ing tengah wilah gilik. 13. Megantara, Luk pitu, kiwa tengenipun ing ngandhap lancip kados pancing, mawi ada-ada saha greneng. 14. Trisula Wilah Cabang tiga, mawi ada-ada. 15. Kerasak, Luk pitu, luk ing tengah dumugi pucuk, mawi ada-ada, wilah nglancip. 16. Bandhotan, Luk sanga, ing kiwa tengen wilah ngandhap gambar naga mawi greneng. 17. Karawelang utawi Kalawelang, Luk sanga, meh kados Bandhotan namung mawi gusen. Semanten atur kawula babagan dhapur dhuwung ingkang utami saking sumber Serat Centini kalihan kitab “Dapur Keris Dan Tombak” karanganipun Ki Bambang Harsrinunuksmo tuwin rama Lumintu.

Djaka Lodang No. 02v 11/6/2022 Setu Pon, 11 Dulkaidah 1955 Alip

Sastra & Budaya

7

Karya Sastra Sing Istimewa ing Ngayojakarta Dening Mustofa W Hasyim Sastra Jawa Jaman Klasik arya sastra sing istimewa ing Ngayojakarta ing jaman saiki temtu beda lan ora padha karo karya sastra ing jaman biyen, ing jaman klasik. Ing jaman biyen karya sastra kang istimewa dipun anggit lan dipun serat para priyayi istimewa, yakuwi para pujangga kang diakoni kraton Kasultanan Ngayojakarta kususe. Karya sastra kang istimewa mau awujud pitutur luhur piye carane nglakoni urip kang luhur. Pitutur luhur mau kadhang diselipake ana ing crita babad utawa serat, utawa buku pedhalangan wayang kulit. Ananging gandheng para pujangga Ngayojakarta milih andhap asor lan anggone nyerat lan medharake karya sastrane ora digawe grengseng mula saka kuwi karya sastra istimewa pujangga Ngayojakarta kalah moncer karo karya sastra pujangga Surakarta lan pujangga ing Mangkunegaran. Karya sastra pujangga kraton Kasultanan Ngayojakarta malah banjur dadi pusaka kang ora saben uwong oleh maca. Akeh sing padha mangerteni menawa sing dipentingake tumrap kraton Kasultanan Ngayojakarta malah karya beksa, karya joged Mataram. Para Sultan ing Ngayojakarta luwih semangat ngripta tarian utawa karya joged Mataram, kejaba Sri Sultan Hamengku Buwono kaping V kang akeh nyerat karya sastra. Kayata Serat Makutaraja, Suluk Sujinah, Serat Syeh Tekarwadi, Serat Syeh Hidayatullah. Janjane menawa ditelusuri munggah maneh, ing tlatah Mataram biyen, kususe jaman Sultan Agung, malah rajane prigel olah sastra nganti bisa nyerat Sastra Gendhing, Serat Pangracutan, Se­ rat Nitipraja lan liya-liyane. Sawise jaman Sultan Agung ‘wahyu ka­ pujanggan’ janjane isih ana terus. Ananging kang bisa ngolah wahyu kapujanggan dadi karya sastra kang moncer pancen pujangga Surakarta kayata Sunan Pakubuwana IV kang nganggit serat Wulangreh lan pujangga Raden Ngabehi Ya-

K

sadipura I, Yasadipura II lan Raden Ngabehi Ranggawarsita kang nganggit akeh banget serat kang wis kondhang kayata Serat Menak, Babad Giyanti, Babad Pakepung, Serat Hidayat Jati, Serat Jaka Lo­ dhang. Ing Mangkunegaran, KGPAA Mangkunegara IV nyerat kitab We­dhatama. Tekane Jaman Anyar Jaman anyar sastra Jawa kalebu ing Ngayojakarta diwiwiti rikala priyayi kang nyerat lan nganggit karya sastra Jawa wis dudu trah pujangga lawas. Warga masarakat biyasa, kususe para guru banjur padha seneng nyerat sastra Jawa. Kang ditulis ora mligi pitutur luhur kang dhuwur banget ilmune, ana­ nging karya panglipur kang dike­ dhuk saka pengalaman urip saben dinane. Dadi kang ditulis bisa luwih werna-werna. Wiwit masalah asmara wong biyasa, pengalaman olah tani, pengalaman ana pasar, pengalaman ngumbara, pengalaman dadi guru, dadi wartawan lan sapanunggalane bisa didadekake bahan tulisan. Banjur bentuk tulisan ora mung puisi utawa tembang lan geguritan, ana­nging akeh kang nulis cerita cekak, novel, crita anak, malah ana kang nulis crita silat lan crita pengalaman perang barang. Sastra Jawa ing jaman anyar iki pancen pepak isine. Wektu penulis isih taruna, wis nate maca novel basa Jawa kang apik banget kang asesirah Kumpule Balung Pisah lan novel seger kang asesirah Pardi Prenges banjur akeh banget anggitane Any Asmara kang awujud crita panglipur wuyung kaya kang sesirah Rante Emas, Gerombolan gagak Mataram, Gandrung Putri Solo, Kumandanging katresnan, Panglipur Wuyung, Anteping ka­ tresnan, Lelewane Putri Sala, lan liya-liyane. Yen digunggung, karyane Raden Ngabehi Ranusastraasmara iki ana 70 novel 750 crita cekak. Jaman-jaman iku pancen lagi gayeng-gayenge sastra Jawa jinis panglipur wuyung. Any Asma-

......

ra ana kancane kang uga seneng nulis novel basa Jawa yaiku Widi Widayat kang lair ing Imogiri, Widi Widayat ngasilake novel basa Jawa kayata Kapilut Godhaning Setan, Lalana ing Negeri Sakura, Priya kang Golek-golek, Asih Muni Dar­ ma, Asih Sejati, Dhawet Ayu, Su­ naring Asmara, Ngrungkepi Tresna Suci. Para maos bisa ngrasakake piye endahe jagad sastra Jawa ing jaman iku. Karya Sastra Istimewa Saiki Banjur kepiye isine utawa apike sastra Jawa gagrak istimewa iki ngemot perkara apa? Karana Ngayojakarta kondhang dadi dhaerah istimewa jalaran biyen para leluhur kita ahli berjuwang, mula saka kuwi keistimewaan karya sastra Jawa Ngayojakarta apike ngemot semangat perjuwangan. Biyen ing jaman Sri Sultan Hamengkubuwono I dan II katelah zaman perjuwangan nglawan penjajah, nglawan Landa lan Inggris. Banjur ing jaman Sri Sultan Hameng­ kubuwono IX katelah zaman perjuwangan nglawan penjajah Jepang, nglawan Landa kang arep njajah maneh, banjur berjuwang nglawan pembrontakan taun 1960an lan berjuwang mbangun negara lan bangsa ing taun-taun sabanjure. Saiki janjane warga Ngayojakarta kang isih terus berjuwang, nglawan kemiskinan, nglawan kebodhohan, nglawan kemunduran karakter utawa kemunduran moral kang bisa nglairake generasi anyar kang seneng olah kekerasan ing dalan. Menawa sastra perjuwangan kamanungsan iki bisa terus ditulis lan dicritakake sastra dadi cirine karya sastra Ngayojakarta ana ing Ngayojakarta, suwe-suwe Ngayojakarta bisa dadi dhaerah istimewa sastra. Dadi kawasan sastra kang istimewa. Beda karo dhaerah liyane kang mung nggarap sastra kang biyasa-biyasa wae. Sebab anane sastra janjine mung dadi sarana kanggo merjuwangake nilai-nilai kamanungsan mau ta? Yogyakarta, 2022

8

Djaka Lodang No. 02v 11/6/2022 Setu Pon, 11 Dulkaidah 1955 Alip

Wiranom

Khansa Ganes Kinantan Bocah SD Sing “Berprestasi” kasil ngranggeh juwara III. Ing Lomba Foto (Fotogenic) Kinan Bisa ngranggeh juwara II lomba iki kaadani "Dalam Rangka" mengeti Hari Kartini, sabanjure Kinan kasil nggegem juwara III ana ing rerangken lomba Klasemen Utama RRI Marchingband Fiesta 3, ing lomba Fotogenik sing diadani dening Morinaga Carefour Kinan bisa ngranggeh juwara I, lan ing lomba baca puisi uga kasil dadi juwara. Khansa Ganes Kinantan kelairan tanggal 7 Mei 2011 ing Sleman Yogyakarta, iki uga duwe Hobby Nyanyi, rikala Djaka Lodang pitakon bab hobbyne Kinan kanthi isin ngandharake dheweke pengen nyinau supaya bisa duwe suara sing arum, kanggo melu lomba menyanyi, andharane. Najan suarane Kinan iki ora elek wis kepenak menawa

B

ocah Ayu Manis iki asmane Khansa Ganes Kinantan sing biasa diundang Kinan, Putri kinasih pasangan Bapak Tiko Darmawan lan Ibu Selly Noor Andriyanti sing pidalem ing Perum Berlian Indah No.B6 Yogyakarta. Kinan wektu iki isih sinau ing SD Muhammadiyah Pakel (program Plus) kelas 4, najan umure isih bocah nanging Prestasine patut kaacungi jempol. Ana Festival Kreasi Seni Anak Yogyakarta Kinan kasil juwara I arupa Lomba Angklung Solo, Lomba Membaca Nyaring tingkat Sekolah Dasar kaselenggarakake dening yayasan Al'Furqon Yogyakarta. Ana lomba iki Kinan

dirungokake, miturut ibune (Selly Noor Andriyani) Kinan putrine iki menawa wis duweni kekarepan pancen kudu, nanging pancen sembada, bocahe ora jelehan tekun menawa nyinau bab apa wae mula rikala nyanyi sing ngrungokake wis padha ngalembana nanging Kinan tetep mantep kepengin ngasah vokale liwat guru vokal, terange. Ana ing purnane patemon marang Djaka Lodang, Kinan titip salam kanggo para pandhemen lan pemaos Majalah Djaka Lodang ing endi papan, ora lali kinan uga ngaturake Sugeng Ambal Warsa kaping 51, nanging Kinan ang­gone matur nganggo bahasa Indonesia "Kinan Mengucapkan Selamat Ulang Tahun untuk Majalah Djaka Lodang, semoga majalah Djaka Lodang Panjang umur". B A R I / DL

Pagelaran

G

e s a n g menika s a l a h satunggaling pacobanipun Teguh Yuwono, S.S., M.M. inggih kedah Spiritualitas Motivation repot. EsukSpiritualis Motivator esuk wis kudu Pemerhati masalah mangsak banyu spiritual motivasi kanggo medang, ngresiki latar sing akeh godhong lan uwuh plastik, nyiapake sarapan kanggo bocahbocah lan keluwarga. Sing arep mangkat ngantor uga ngono, siapsiap adus, dandan, ngisi bensin, numpak motor macet ing dalan, lan sapiturute. Dene bab liyane urip iku kudu ngupayakake piye carane ben bisa bahagia kanthi wujud apa wae. Mulane kudu dadi wong kang sregep, grecep (gerakan cepat), tangguh, ora gampang nyerah kahanan. Pramila ana paugeran jer basuki mawa bea, tegesipun kasuksesan kuwi ana regane. Ingkang dipun arani rega wonten mriki boten kok mesthi nganggo dhuwit, nanging upaya-upaya kapitung rekasaning urip supaya bisa ngrengkuh apa sing dadi pangarepe. Pancen urip ing ngalam donya iku ora ana sing kepenak, kabeh mbutuhake pengurbanan lan perjuwangan. Urip iku ngajarake kita sedaya piye carane dadi pribadi ingkang tangguh. Sumangga dipun mangertosi bilih boten wonten tiyang ingkang mulya uripe nanging gaweane mung ongkang-ongkang wae. Kabeh wong kang mulya mesthi diwiwiti urip kang rekasa. Mulane kita banjur paham rekasayaning urip iku ndadekake kekiyatan ing tembe. Urip iku aja nggampangake, aja golek gampange wae lan aja gumampang. Butuh ngreksa kanthi temen, amarga ora ana perkara kang instan kaya mbalikake telapak tangan. Sing sapa nandhur bakal ngundhuh, nanging sing sapa ora gelem nandhur ya ora bakal ngundhuh. Pramila sumangga sedaya kemawon, wiwiti gesang kanthi niyat ingkang sae lan ngupayani

Djaka Lodang No. 02v 11/6/2022 Setu Pon, 11 Dulkaidah 1955 Alip

9

URIP KUDU REPOT kanthi perjuwangan ingkang sae ugi. Terus mlampah majeng tumuju punapa ingkang dados pangarep-arep. Boten wonten tiyang sukses menika tanpa alangan lan rintangan. Pramila tiyang ingkang sukses menika tiyang ingkang saged nyingkirake alangan lan rintangan sing ana ing ngarepe. Wonten ugi ingkang ngartekaken kasuksesan menika bilih tiyang ngertosi punapa ingkang dados pangarep-arep lajeng saged mujudake pangareparep menika ing kasunyatan. Lha menika ingkang dipun arani sukses, boten kok nek mobile akeh kuwi sukses, nek omahe gedhe magrong-magrong kuwi sukses, nek jabatane dhuwur kuwi mesthi sukses, boten mekaten. Pramila sumangga sinau lan ngreksa kabecikan, kanthi temen supados mulya ing tembe.. Wonten kawruh sae kagem pangenget:

“berakit-rakit dahulu, berenang-renang ke tepian. Bersakit-sakit dahulu, bersenangsenang kemudian”. Kawruh punika negesaken bilih yen arep seneng-seneng pancen kudu rekasa dhisik. Cobi dipun gagas, menapa wonten nabi utawi Rasul ingkang gesangipun boten rekasa. Sedaya nabi gesangipun rekaos, nanging pungkasaning urip dados tiyang ingkang mulya lan dimulyakake. Mekaten ugi para wali, sunan Kalijaga, Sunan Ampel,

Sunan Giri lan liya liyane. Rinaosa sampun seda taksih mrayogani dhumateng tiyang kathah. Akeh wong sing ziarah ing makame, banjur kiwa tengen dodolan apa wae payu. Bakso, soto, teh botol, aqua lan sanesipun. Wong wis mati kok isih bisa nguripi wong urip, lha njih menika amargi rumiyin wekdal taksih gesang rekasa uripe, ngrepotake awake kanggo kabecikan, mrayogani wong pirang-pirang dadi mberkahi urip lan matine. Wanci leres bilih urip iku udu repot. Ingkang dipun arani repot wonten mriki menika boten kok repot sing ora migunani, nanging repot kang dadi “bea” tumujon basuki. Njih menika ngudi sajatining kabecikan, becik bakal ketitik ala bakal ketara. Hanggayuh kasampurnaning urip iku berbudi bawa leksana. Sedaya kedah sabar, sareh, lan suci tinata. Sedaya kedah dipun tata titi kanthi temen supaya tentrem. Persiapan maksimal bakal nuwuhake kasil kang optimal. Mula yen urip ora gelem rekasa, ora gelem kangelan, ya ora bakal ngerti arane perjuwangan. Tantangan ing era digital samenika kathah, larelare sampun pinter-pinter, nanging sumangga dipun pirsani kanthi teges. Lare-lare samenika saged lan pinter nuntasaken masalah ing sekolah, kayata matematika, lan pelajaran sanesipun, nanging nuntasaken masalah urip boten saged. Amargi sedaya namung adhedhasar hand phone lan google utawi internet. Kawruh bab parama sastra, kasusastran, unggah ungguh, sampun ical. Kita wanci kedah luas wawasanipun, nanging ugi kedah luwes nerapake ngelmunipun. Resik-resik nang omah iku miwiti panguripan kang sae, umbah-umbah, nata selimut, Kasur, bantal sawise turu, menika miwiti panguripan. Sedaya menika dados kawruh dhumateng larelare ingkang ndadosaken pribadi ingkang sae. Sumangga, mugia seratan menika mrayogani lan migunani dhumateng para pewaos. Maturnuwun.

10

Djaka Lodang No. 02v 11/6/2022 Setu Pon, 11 Dulkaidah 1955 Alip

Pribadi Binuka

Eka Suranti Kondhang Saka

Pangkur Jenggleng TVRI

nres­nani kabudayan Ja­wa iku tansah disengkuyung almarhum Bp. Sutrisno garwane, lan tansah ngajarake marang seni wa­risane leluhur ma­rang putri-putrine Mustika Madu Les­tari lan Rinjani Putih Pramesthi. “Kula remen sanget saget gabung wonten Kethoprak RRI Yogyakarta, ingkang dereng da­n gu kula inggih ndherek mbiyantu proses ‘pembuatan’ Sinema Kethoprak Kidung Wengi sesarengan seniman-seniwati Kethoprak Jogja,” pratelane Eka tandhes. Kejaba iku Eka Kebumen kang luwes lan supel anggone srawung ing masarakat apadene

Ing wektu mirunggan sadurunge nindakake job seni (FT : Ist/kalingga/DL)

S

eniwati kang mumpuni ing donyane panggung iki wis akeh ngrasakake pait getire minangka pelaku seni uga pegiat seni, mligine nglestarekake kabudayan Jawa. Wanita ayu kang asmane Eka Suranti nanging luwih akrab diaturi Eka Kebumen kejaba minangka waranggana utawa sindhen kondhang nanging uga pemain kethoprak kang mumpuni. Eka pancen duwe ciri kang seje dibandhing seniwati liyane, piyambake klebu seniwati kang pinter srawung tegese bisa ajur ajer ing pasrawungan. Eka kang medhok wicara kanthi basa Banyumasan utawa Ngapak iki malah dadi ciri seni kang bisa gawe manjila. Eka Kebumen sangsaya dikenal ing donyane panggung hiburan mligine kabudayan Jawa. Ing

masa padhemi Covid-19 tum­ rap seniwati kondhang iki, ora gawe nglokro kepa­ ra malah dadi semangat. A n a n e p an d h e ­ mi Co­vid-19 ora nyuda semangate kanggo tansah nularake kapin­ terane ma­rang para mudha kang gelem ngge­ gulang seni budaya Jawa. Eka Kebu­men kang Nalika ing Kopi Srawung (FT : Ist/kalingga/DL)

Djaka Lodang No. 02v 11/6/2022 Setu Pon, 11 Dulkaidah 1955 Alip

11

Eka bareng almarhum garwa lan putriputrine (FT : Ist/kalingga/DL)

loro iki. Eka Suranti putri kinasihe Bapak Supriyanto lan ibu Suyati iki uga maturnuwun marang rama ibune kang wis paring donga lan panyengkuyung. Mbak Eka kang asli Kaibon, Ambal, Kebumen lan saiki lenggah ing Gunungsari RT 02/RW 24, Ngringo, Jaten, Karanganyar, Jawa Tengah. Kanggo para mudha, Eka uga titip pesen supaya generasi milenial uga generasi Z bisa nresnani kabudayan luhur kang diwarisake saka para leluhur. Sebab sapa wae kang gelem nggegulang kabudayan Jawa ateges wis melu andhil lan cawe-cawe marang lestarine budaya adiluhung iki. Mula aja rumangsa kuna utawa isin nglestarekake seni budayane dhewe, sebab akeh bangsa manca kang kepengin bisa lan ngerti marang basa, seni, sastra lan budaya Jawa. Tatiek Poerwa Kalingga/DL

marang para seniman, mula piyambake uga sering kolaborasi karo para seniman professional kayadene Angger Sukisno, Budi Sutowiyoso, Sugiman Dwi Nurseto, Dalijo Angkring uga seniman-seniwati liyane. “Kula maturnuwun sanget dhumateng TVRI Yogyakarta, amargi kula saged dados seniwati ingkang kados samenika boten uwal saking panyengkuyungipun saha kesempatan ingkang sampun dipun paringaken dhumateng kula. Masarakat saged tepang kalihan nami kula lumantar acara “Pangkur Jenggleng” TVRI Yogyakarta. Saestu menika wiwitan proses seni ingkang kula lampahi,” ature wanita ayu kang peputra Gandhes luwes ngagem busana Jawi (FT : Ist/kalingga/DL)

12

Djaka Lodang No. 02v 11/6/2022 Setu Pon, 11 Dulkaidah 1955 Alip

Pawiyatan

TK Kencana Putra

Nggladhi Putra Sehat lan Berprestasi

TK Kencana Putra Dayakan, Pengasih, Kulon Progo (FT:Ay/DL)

pembelajaran keagamaan kang ngemot maneka kegiyatan kayata: Iqro', praktik Wudhu lan Sholat Dzuha. Kewirausahaane arupa perkebunan lan perikanan. Ewadene seni budaya kaya ta seni tari, gamelan jawa, drumband, vocal anak, angklung. Kabeh tenaga pendhidhik ing Taman Kanak-Kanak Kencana Putra trep karo bidhang utawa ijasah lan sertipikat pendhidhikane. Antarane: Babagan kang ana ekstraku­ rikulere yaiku: Iqro', seni tari, seni musik (Drumband, angklung, vocal lan gamelan). TK Kencana Putra diresmekake dening dr. H. Hasto Wardoyo, S.POG (Rikala semana njabat Bupati Kulon Progo). Kanthi semboyan: Nyiptakake anak dhidhik sing duwe karakter, berbudaya, berprestasi, sehat lan ceria. Kajaba iku uga duwe program layanan reguler, half day lan fullday school. Feri Su­ darmanto, S.Pd. kang pinaringan amanah njabat minangka Kepala Sekolah makarya ing TK Kencana

Maneka Piyala lan Thropy saka sakehing Juwara Lomba (FT:Ay/DL)

T

aman Kanak-Kanak Kencana Putra kang papane ing Dayakan Pengasih RT.16 RW 05 nalika DL sowan saperlu wawancara kang magepokan klawan kemajuwan sekolahane. Wektu kuwi murid-muride lagi padha sengkut anggone sinau. Wis sawetara suwe amarga anane pandhemi lan suwe ora ketemu kanca-kancane bocah-bocah katon semangat. TK Kencana Putra cacahe murid

saiki ana 50. Asale saka kiwa tengen papan mau. Taman Kanak-kanak Kencana Putra duwe 6 unggulan yaiku: Ndhidhik lan nglayani pasarta dhidhik kanthi sawutuhing ati. Sekolah uga duwe sarana lan prasarana kang nyaman lan nyukupi utawa memadhai (Gedhung, CCTV, Wastafel lengkap. Kejaba kuwi uga duwe Kebun sekolah (perkebunan/perikanan), lan peralatan musik. Ewasemana

Feri Sudarmanto, S.Pd Kepala Taman Kanak-Kanak Kencana Putra (FT:Ay/DL)

Djaka Lodang No. 02v 11/6/2022 Setu Pon, 11 Dulkaidah 1955 Alip

13

Murid TK Kencana Putra Dayakan,Pengasih Kepala Sekolah lan Guru diajak donga bebarengan ana plataran Dinas Perpustakaan lan Kearsipan Kulon Progo (FT:Ay/DL)

Murid-Murid Taman Kanak-Kanak Kencana Putra latihan Nggamel (FT:Ay/DL) Putra wiwit taun 2004. Ewadene Ketua yayasane Sumiyati, S.Ag lan Drs. H. Harminto, MM minangka wakile. Pungkasing pangandikan Feri klawan Djaka Feri Sudarmanto, S.Pd lagi nglatih Drum Band murid-Muride (FT:Ay/DL) Lodang. (Ay/DL)

Innalilahi Waina Ilaihi Roji’un

Pimpinan & Karyawan Kalawarti Mardika Basa Jawa Djaka Lodang Ngaturaken Dherek Bela Sungkawa Awit Sedanipun

Drs. SUHARNO Garwa saking Ibu Tatik Poerwa Kalingga Redaktur Majalah Djaka Lodang Dinten : Rabu, 1 Juni 2022 Jam : 12.45 WIB Alamat : Candiwinangun RT 06 RW 13 Sardonoharjo, Ngaglik, Sleman Mugi-mugi arwahipun dipun tampi wonten ngarsanipun Allah SWT lan dipun apunten sedaya dosa lan kalepatanipun. Amiin. Ngayogyakarta, Juni 2022 Pimpinan

14

Djaka Lodang No. 02v 11/6/2022 Setu Pon, 11 Dulkaidah 1955 Alip

Pengetan

Ambal Warsa 51 Taun Djaka Lodang

Pimpinan lan Staf Jiarah Makame Bapak Drs. H. Kusfandi

Nyekar ing papan palerebane Bapak Drs. H. Kusfandi ing pemakaman Krapyak (FT : Bari)

A

mbal Warsa kaping-51 Majalah Djaka Lodang katandhani kanthi pagasan tumpeng dening pemimpin umum/pemimpin Redaksi Djaka Lodang Kuswinarni didhampingi dening Redaksi Pelaksana Drs. Suhindriyo. Banjur rerangken sacandhake lounching buku "Antologi Jagading Lelembut" kanthi penyerahan buku kasebut dening Drs.Suhindriyo marang Pimpinan Umum/Pemimpin Redaksi Majalah Djaka Lodang Kuswinarni. Sadurunge rerangken pagasan tumpeng lan lounching buku Antologi Jagading Lelembut, Pimpinan Djaka Lodang lan Staf, karyawan sarto wartawan DL ngadani jiarah ing Makam penggagas (pendiri) Majalah Djaka Lodang Bapak H.Kusfandi sing di sarekake ing TPU Krapyak Yogyakarta, kang duwe tujuan paring kinormatan Lan Donga (Doa bersama) kanggo Penggagas (Pendiri) Djaka Lodang kang bisa " bertahan " tekan 51 taun, " Doa

bersama kapimpin karo Ustadz H.Heru. Majalah Djaka Lodang kang madek rikala tanggal 1 Juni 1971, saka pakarsane Bapak H.Kusnandi lan Bapak Drs.H.Abdullah

Pemimpin Umum Djaka Lodang Ibu Hj. Kuswinarni, SE diampingi redaksi Suhindriyo lounching Antologi Jagading Lelembut (FT : Bari)

Purwodarsono. Wektu iki majalah Djaka Lodang siji-sijine medhia Jawa sing ana ing DI.Yogyakarta rubrik sing diangkat Rubrik Kabudayan Jawa kususe kabudayan Jawa Yogyakarta/ Jawa Tengah lan kabudayaan sing ana ing Indonesia. Sambutan Pimpinan Umum/ Redaksi Djaka Lodang Kuswinarni, piyambake duwe pangajab Djaka Lodang bisaa sangsaya ngrembaka ing endi papan, dikenal sok sapaa wae, wong pasar, wong kantoran, mahasiswa sekolah tingkat SD nganti sekolah tingkat menengah atas, ngrembaka ing Kota, tekan pelosok wilayah DI.Yogyakarta lan Jateng, rubrik-rubrike sing katulis ing Djaka Lodang bisaa migunani lan bisa nyerdhasake bangsa bab ngelmu kabudayan Jawa, andharane. Sawetara kuwi atur sambutan saka Drs.Suhindriyo, piyambake ngucap sukur mring Gusti Kang Maha Asih awit lakune Djaka Lodang sasuwene 51 taun iki kaparingan lancar, najan bab

Djaka Lodang No. 02v 11/6/2022 Setu Pon, 11 Dulkaidah 1955 Alip

sandhungan-sandhungan cilik ana ing tengahe lumakune Djaka Lodang mesthi wae ana, nanging kanthi kekompakane para staf, Karyawan sarta wartawan Djaka Lodang kang solid sandhungan-sandhungan kasebut bisa kaatasi, ature. Suhindriyo duweni pangajab muga-muga Djaka Lodang bisa lumaku tekan besuke, lan bisaa Djaka Lodang migunani kanggo keluwarga para staf lan karyawan Djaka Lodang, Suhindriyo uga ngucap sukur wis bisa

ngrampungake A n t o l o g i J a g a d i n g Lelembut, muga-muga lounching buku kasebut bisa kanggo panglipur manah para pandhemen lan pemaos Djaka Lodang.

Kulawarga Djaka Lodang lan Muria Baru tedhak sungging ing Studio Sinten (FT : Bari)

Kulawarga Djaka Lodang lan Muria Baru dedonga bebarengan nujoni tanggap warsa Djaka Lodang kang kaping-51 (FT : Bari)

Penyedia alat tulis kantor dan Sarana Kearsipan Alamat: Nglengkong RT 14 RW 04 Giripurwo Kulon Progo WA : 08122746789

Sugeng Ambal Warsa Ingkang kaping-51 Mugi Djaka Lodang Tansah Manpangat Kangge Lestantunipun Budaya

15

Piyambake nambahi atur menawa launching Antologi Jagading Lelembut iki digawe awit akehing panyuwunan saka para pandhemen Djaka Lodang, kususe pandhemen sing seneng rubrik jagading lelembut, tambahe. Sabanjure ana ing purnane rerangken acara Tanggap Warsa kaping 51 Taun, Para Staf tuwin karyawan, padha Foto bareng nganggo ageman Jawa ing studio Sinten, sing mapan ana ing Perum Mahkota Yogyakarta. B A R I / DL

Aris Nugroho

Rental : Indra Jaya Trans Bis Medium & Minibus Sruwohrejo Butuh No. HP: 082242351735

Ngaturaken Sugeng Ambal Warsa Djaka Lodang Ingkang Kaping-51 Taun 2022 Mugi Tansah Manjila

16

Djaka Lodang No. 02v 11/6/2022 Setu Pon, 11 Dulkaidah 1955 Alip

Wanita lan Keluwarga

Cara Golek Tambahan Pemetu Keluwarga

S

ing jeneng urip iku ora gam­ pang, apa maneh yen nguripi keluwarga. Yen garwane wus bisa nyukupi kabeh butuh kelu­ war­ga, kuwi sing dikarepake, na­ nging kasunyatane ora kabeh kaya mangkono. Yen ngrasakake pemetu keluwarga iku cupet, dadi saweneh ibu rumah tangga ya kudune tanggap lan ngupaya melu ubet kareben bisa kanggo bantu-bantu wong la­nang anggone golek butuh tanpa ning­ galake kewajibane minangka ibu rumah tangga. Ing kene, dadi saweneh ibu rumah tangga, yen ngadhepi kahanan pemetu keluwarga pancen cupet, ya aja kakehan nggresula, apa maneh nuntut sing neka-neka. Nggresula ora bakal ndadekake kahanan dadi apik, malah suwalike. Ana kahanan sing kaya mangkene iki, dadi saweneh ibu rumah tangga iku, dadiya saweneh ibu rumah tangga sing prodhuktif, yaiku saweneh ibu rumah tangga sing ubet, sing bisa ngasilake pemetu kanggo bantubantu ekonomi keluwarga. Kanggo dadi saweneh ibu rumah tangga sing ubet lan prodhuktif iku ora gampang, mula kudu tanggap lan bisa maca potensi lan kahanan kiwa tengene. Mung wae, sadurunge ngluru pemetu, ibu rumah tangga kudu duweni sangu utawa kepinter­ an. Ya kepinteran iku sing digunakake kanggo golek pemetu tambahtambah butuh kuwi. Ing kene, ana maneka pilihan sing bisa dilakoni dening ibu rumah tangga kanggo bantu-bantu golek pemetu keluwarga sing bisa dilakoni tanpa ninggalake kewajibane minangka ibu rumah tangga sing ngurusi anak-bojo ana ing ngomah. Gaweyan-gaweyan samben sing bisa dilakoni dening ibu rumah tangga ing ngomah iku kayata: 1.Bukak toko online Kanggo bukak toko online iki cukup migunakake HP. Kaya-kaya sing jeneng HP ana ing jaman saiki wis dudu barang sing mewah maneh, meh saben wong wis duweni HP. Mula tinimbang HP mung digunakake kanggo kegiatan sing ora penting,

luwih becik kanggo dodolan sacara online. Bukak toko online kanthi dadi reseler, yaiku ngedolake barang kancane. Ing kene, barang sing arep diedol ora perlu dituku apa maneh digawa nang ngomah. Karana HP kita bisa nawakake barang-barang mau lan uga nglakoni dol-tinuku. 2.Bukak kuliner Yen kita duweni kepinteran babagan olah-olah pangan utawa mangsak, kepinteran iki bisa digunakake kanggo golek tambah pemetu. Sekalihan mangsak kanggo keluwarga, anggone mangsak diluwihi sisan, kanthi mangkono liyane bisa

diedol. Anggone dodolan ora perlu butuhake panggonan sing jembar, cukup ana ngarep omah kanggo pamer lan dodolan sacara online. Bisa ditawakake ana ing tangga kiwa-tengene. Kanthi cara iki, sisan anggone olaholah kanggo keluwarga, sisan uga kanggo dodolan, kanthi mangkono bakal luwih ngirit. 3.Dadi tukang nulis Yen kita duweni ketrampilan utawa kepinteran babagan nulis, embuh kuwi nulis berita utawa laporan, cerkak, gagasan lan liya-liyane, minang­ka saweneh ibu rumah tangga iku mesthi wae akeh pengalaman uripe. Ya pengalaman urip iku sing bisa kanggo bahan nulis. Yen pinter babagan mangsak, ya carane mangsak tekan mateng iku bisa ditulis dadi

saweneh resep. Yen duweni maneka pengalaman urip, bisa uga kanggo bahan nulis gagasan utawa cerkak. Ngepasi piknik utawa mlaku-mlaku ing saweneh panggonan wisata, iku iya bisa ditulis dadi saweneh laporan. Kabeh tulisan mau bisa dikirim ana ing saweneh koran, majalah utawa dadi buku. Mesthi wae kabeh mau yen kasil diterbitake ana ing koran utawa majalah, mesthi bakal antuk sembulih utawa honor. Honor iki lumayan lan bisa kanggo tambahtambah butuh. 4. Guru privat Yen kita duweni ngelmu, embuh kuwi babagan mangsak, matematika, fisika lan ketrampilan liyane, ketrampilan iku bisa kanggo bukak jasa privat. Yen duweni ijasah matematika contone, tinimbang ora digunakake, apa salahe yen kita bagekake liyan kanthi cara bukak privat matematika? Saiki akeh ibu-ibu mudha sing ora bisa mangsak kanggo keluwarga, mesthi wae ibu-ibu mudha kuwi butuhake ketrampilan babagan mangsak kanggo keluwargane, yen kita duweni ketrampilan mangsak, ya bukak jasa privat mangsak! 5. Dodolan tanaman hias Yen kita seneng lan duweni hobi babagan tanaman hias, padha-pa­ dha anggone ngopeni lan nyawang, kena apa ora sisan dodolan tanaman hias? Kanthi cara sing kaya mangkene iki, kita bakal seneng nglakoni, amarga kasenengane utawa hobine kecekel, kejaba iku uga antuk pemetu. Bisa diarani, nyambut gawe mung paitan seneng, seneng ning dibayar, nak ya kepinuk ta? Kanggo bisa ngayahi gaweyan samben iku, sing cetha kudu luwih dhisik duweni kepinteran utawa sa­ ngu. Mula minangka ibu rumah tangga kudu pinter-pinter anggone migunakake wektu, aja seneng ngobrol ngalor-ngidul maca liyan nganti lali wektu, yen ana wektu longgar diisi maca kanggo nambah ngelmu utawa srawung karo kanca-kanca sing wis padha kasil anggone golek pemetu samben iki. [Simon Sudarman]

Herbal

K

epel utawa burahol (Latin: Stelechocarpus burahol) iku uwit uwoh-uwohan sing dadi tuwuhan ciri (flora identitas) Daerah Istimewa Yogyakarta. Klebu tuwuhan sing wis langka, senajan uwohe dadi klangenane para sentana dalem utawa keluwarga Kraton Kasultanan Yogyakarta. Akeh penemu amarga uwoh kepel iku uwoh klangenane putriputri Kraton Kasultanan Nga­ yog­yakarta mula kawula Di Yogyakarta akeh sing ora nandur. Ana panganggep saka masarakat tradhisi, marga kepel iku tanduran lingkungan Kraton Kasultanan Ngayogyakarta mula kawula sing wani nandur bisa kuwalat. Tundhone kepel dadi tanduran sing kurang populer ing lingkungan kawula alit. Kejaba iku kepel dadi tuwuhan sing langka. Kepara tuwuhan kepel wektu iku mung akeh tinemu ing Kabupaten Sleman, Kabupaten Bantul, lan Kota Yogyakarta. Langkane tanduran kepel dadi jalaran warung utawa toko sing dodol uwoh-uwohan arang sing ngedhep dagangan kepel. Kemajuan jaman sing akeh menehi sakehe sesurupan mirunggan pigunane kepel ing ba­ bagan kesehatan dadi jalaran akeh warga mirunggan para wanita sing pengin dhahar kepel minangka buwah apadene tamba saka tuwuhan (obat herbal). Akeh kandhutan zat sing tinemu sajrone uwoh kepel sing piguna kanggo kesehatan lan ngadisarira (kecantikan). Zat kang tinemu sajrone uwoh kepel yaiku alkaloid, fenolat, seta quercetin, lan antioksidan kuwawa ngenomake maneh (regenerasi) sel sajrone ginjel lan manpangat nyegah kerusakan sel ginjel. Miturut sakehe sumber, uwoh kepel sing blegere ngemperi sawo

Djaka Lodang No. 02v 11/6/2022 Setu Pon, 11 Dulkaidah 1955 Alip

17

Kepel manila krana kulit uwohe warna soklat lan wangune semu lonjong bisa maluyakake ginjel sing tatu. Kejaba iku nglancarake teturas, nglacarajke bebuwang, ngilangi abab mambu, lan gawe kringet ambune wangi senajan ora ngagem wangi-wangian saka lenga wangi botolan. Semono uga godhonge akeh dienggo ngenthengake panandang asam urat. Carane,

godhong kepel sing isih enom (nanging dudu pucuke) watara limang lembar dikumbah resik, banjur diseleh panci, diwenehi banyu tawa resik cacahe patangg gelas, banjur diumobake nganti kari separone ( rong gelas). Banyu godhogan godhong kepel iki sawise manget-manget bisa diunjuk. Ang­ gone ngunjuk bisa sajrone wektu te­lung minggu wayah esuk lan sore. Uwoh kepel klebu tahan ing simpenan senajan ora disimpen ing kulkas. Ananging menawa kudu disimpen ora ana sajrone kulkas, prayoga aja ing papan sing panas

utawa umes, nanging edhum lan ora kepep (kaya diseleh ing sajrone tas plastik). Jalaran menawa kena panas langsung utawa kena umesan banjur daging uwohe garing utawa bosok. Marga akeh kasiate wektu iki uwit kepel wiwit dimasarakate sajrone tetu­wuhan uwoh-uwohan. Uwoh ke­­pel sing mateng kanthi titenan menawa dicuwik kulite werna uwohe soklat (yen isih ijo ateges durung mateng) sawise didhahar daging uwohe bisa mijekake wijine sing pra­yoga enggal diseleh ing lemah kang umes. Wektu saka nyelehake ana lemah tekan thukul trubuse biasane butuh wektu antarane 23 wulan. Winih sing wis dhuwure sakilan bisa langsung ditandur ing sembarang jinis lemah nanging prayoga ing papan kang umes. Ke­pel klebu uwit gampang uripan, ing papan ayom kaya ing sangisore rungkudan dhapuran pring apadene alas pejaten, kepel bisa urip kanthi becik. Senajan mangkono kepel luwih cocok ing papan lemah kang umes lan papane ledhokan utawa ngare. Nandur uwit kepel secara alami ora gampang kanthi cara tugelan (stek) apadene cangkok. Mula kanthi mijekake uwoh sing wijine becik luwih cepet thukule, luwih-luwih menawa sadurunge didhedher diekum luwih dhisik ana banyu sing diwenehi ulegan brambang sing nggampangake thukule trubus wiwitan.* (Senggani/DL) Sumber wacan: Dr. C.G.G J. van Steenis, 1987. FLORA, PT Pradjnya Paramita, Jakarta Dharma, AP (1987). Indonesian Medicinal Plants [Tanaman Obat Indonesia]. https://id.wikipedia.org/wiki/Kepel https://hot.liputan6.com/ read/4271492/8-khasiat-buah-kepel-bagikesehatan-tubuh

18

Djaka Lodang No. 02v 11/6/2022 Setu Pon, 11 Dulkaidah 1955 Alip

“W

is rampung le padha fotofoto?” pitakone Juwan, kepala sekolah iku takon marang kanca-kanca SPGne. Pitakon iku diucapake nalika ana salah siji kanca SPGne sing mantu. Pancen saiki, kanthi anane HP kuwi njur prasasat ora ana let-let ing antarane kutha siji lan sijine. Pak Juwan iku daleme wetan Progo, njabat kepala sekolah ing wewengkon Muntilan. Ewasemono, bisa ngerti menawa kanca sing omahe dhaerah wetan kali Gajah Uwong mantu. Mula disempatake ngestreni resepsine anake kancane, sinambi reuni sing wis kira-kira rong taun ora ketemu merga covid 19. Rampung foto-foto, gegan­ cang­an Pak Juwan lan kanca-kan­ ca mbacutake nyumbang neng kan­ca SPG liyane sing uga mantu. Alu­mni sekolah guru iku pancen tugas werna-werna. Ana sing neng Ungaran, Wonosobo, lan liya liyane. Dila­lah sing biyen melu transmigrasi neng Riau, dina iku pas tilik ibune. Dadi bisa melu kumpul-kumpul. Swasana tambah gayeng. “Sapa sing ngerti nggone Nano?” pitakone salah siji seka Bu Guru. Ora ana sing mangsuli. Kabeh padha meneng marga pancen ora ana sing ngerti. “Kon nuduhake Sarib wae!” usul

Jagading Lelembut sa­lah siji kancane. “La endi bocahe?”, kabeh padha cli­ngukan nggoleki. “Isih nyanyi!” wangsulane kan­ cane sijine maneh sing pancen we­ruh nek si Sarib lagi nyanyi. “Lha kuwi, neng ngarepmu,” sa­lah siji kanca sing kaget, ngertinger­ti Sarib wis neng ngarepe Pak Juwanto. “Kowe gelem ta ngeterake kanca-kanca tekan nggone Nano. Rib?” pi­ takone Juwanto, nandhesake. Sing dikon ora mangsuli, mung

“Dalane penak tenan. Alus tanpa ana gronjalane babar pisan,” batine rombongan mobil sik disetiri Pak Juwanto. Pak Juwanto tansah ngulatake la­kune Sarib “meneng”. Ujug-ujug, Sarib “meneng” menehi tandha Pak Juwanto kon mandheg. Ngerti-ngerti Sarib “meneng” ilang dikedhepake. Tambah kaget meneh, ngerti-ngerti mobile Pak Juwanto wis neng tengah pawon. Sing mangsak padha kaget be­ngok-bengok. Sing kagungan dalem ya Bu Na­ no ya ora kurang kaget merga ana mo­bil bisa mlebu pawon. “Kok ngerti nggon dhelik, san­ dhing kuburan kaya ngene!” kan­ dhane sing mengku wisma. “Dhonge suk esuk kok ya!” bacute katon memelas. Sidane piyayi-piyayi rombongane Pak Juwanto padha kangen-kangen­ an. Lali karo prastawa sing nembe di­alami. “Iki mau sing nduduhake sapa he?” pitakone sajak gumun “Sarib!” wangsulane Pak Juwanto manteb. “La endi wonge?” “Ka!!!!!” Karo nuding panggonan ngadege Sarib. Iba kagete bulne sing dituding wis ora ana. Ya wis paling wis mulih. Ning ora pamit. Tamune Bu Nano enggal dijak mlebu lan disugata salumrahe. Nanging olehe gumun setaun jembleng serendheng ra entek-entek. Le­lem­­but teka jahil temen mobil kok diblasukake neng pawon. [Komarudin]

man­thuk. Turut dalan ora ana sing crita. Sarib uga meneng wae. Mung angger arep menggok, aweh isyarat kanthi ngurupake lampu sign. Kadhang ta­ngane sing srawean minangka tandha nek kudu menggok. Kabeh padha gumun, geneya Sarib saiki mung meneng wae. Kamangka adate seneng geguyon. . Sing padha ngetutake ya mung ma­nut wae. Pingeran kaping pisan, rombongan isih awor. Pingeran ka­ ping pindho, sing maune rong mobil, kari siji. Mobil sing ndherekake ibuibu seka adoh, kepapag. Ora weruh yen Sarib menggok. T e k a n pingeran kaping telu, Sarib ora aweh tandha. Ateges Sarib ngejak mlaku lempeng. Sik ngetutake Sarib meneng tetep ora wani takon, anane mung manut Turut dalan ora ana sing crita. Sarib uga meneng wae. wae.

Djaka Lodang No. 02v 11/6/2022 Setu Pon, 11 Dulkaidah 1955 Alip

Kembang Setaman

Gerimis Tengah Wengi Riwis riwis tumetes Saka langit peteng lelimengan Ngrabasa bumi Ngrerujit rasa sepi Miyak sawenehing wewadi

Mirasa Sarine Surasa Sabab apa sira katon banget mendah menawa kadulu? Sabab apa sira jejiyat aku dimen nresnani lan sliramu? Sabab apa sira keladuk seru ambebujuk kala­ wan aku?

Kumepyure banyu suci Minangka berkahing Gusti Masuh sakehing wisa Kang angungkung rasa Mbengkas samubarang prahara Anuju mangsa kala Terang terwaca

Saupama wus kelakon dakcandhak banjur apa opahe? Mungguh dakregem apa bisa dadi botohku ing tembe? Pepaesmu yekti kinarya kelepyaning tata lair uga batin Sajroning ambudidaya murih panggesangan langgeng Jer sanyata besuk aneng papan ya ing alam loka baka Geneya mangkono? Kena apa? Sabab apa? He, Donya!

Kebak pengarep arep Linambaran krenteg Ulat madhep ati Karep Puguh nggayuh pituduh Ngrengkuh sengguh datan mingkuh Ngluwari baya pakewuh

Dening Kevin Meinandoval Pengging Handayaningrat, 2022

Mangsa kang tansah kaajab Nggawa keberkahan lan kamulyan [Em Ha Ye] Griya piyungan Asri Pungkasan Desember 2021

Nyarengi Tanggap Warsa Djaka Lodang Kaping – 51 Tanggal 01 Juni 2022

Kababar

ANTOLOGI JAGADING LELEMBUT Djaka Lodang 1991-1994 Mawrat crita saking penulis cacah 51 Kandel buku 200 kaca Regi Rp. 75.000,Amargi kababar winates sumangga ingkang kasdu saha remen dhateng crita jagading lelembut enggal pesen dhateng Redaksi Djaka Lodang Jalan Patehan Tengah No. 29 Yogyakarta Telp. (0274) 372950 WA. 087838224646

19

20

Djaka Lodang No. 02v 11/6/2022 Setu Pon, 11 Dulkaidah 1955 Alip

Pustaka

Sengkalan Serat-Serat Jawi/ Naskah Kuno/ Manuskrip (01) Dening Budiyono Dinas Perpustakaan Dan Arsip Daerah DIY

W

onten ing Djakalodang ingkang sampun kapengker sampun kababar babagan Naskah Kuna, namung kemawon wonten saperangan ingkang kedah dipun jlentrehaken malih gegayutan kalihan naskah kuna kalawau inggih menika ingkang dipun wastani sengkalan. Sengkalan mujudaken salah satunggaling ungel-ungelan ingkang ngemu suraos penting sanget wonten ing babagan kabudayan Jawi. Sengkalan saged kangge pangenget-enget angka taun, utawi kangge nambahi endahing basa lan sastra. Tiyang Jawi punika utaminipun para pujangga kala rumiyin, kathah ingkang remen damel sangkalan, kapapanaken wonten ing tembungtembung ingkang rinonce kanthi sae, upaminipun minangka pepenget angka taun panyeratipun serat-serat Jawi (manuskrip). Malah ugi kathah ingkang kaserat wonten ing wewangunan griya, korining griya, gedung, kraton lan sapanunggilanipun. Sengkalan inggih punika pengetan etanging taun mawi ukara ungel-ungelan, utawi gambar/ wewujudan, boten mawi angka. Perlunipun dipun pengeti mawi ukara/gambar punika supados gampil anggenipun ngengetenget, sarta boten saged ewah. Amargi manawi ewah sekedhik kemawon, lajeng santun suraos, sarta lajeng kraos nyengklengipun, temah katawis ewahipun. Kados ingkang sampun kasebat ing nginggil, bilih sengkalan makaten saged wujud ungel-ungelan utawi gambar/ wewujudan/wewangunan. Ingkang wujud ungel-ungelan dipun sebat sengkalan lamba. Lajeng ingkang awujud gambar utawi wewujudan/ wewangunan kawastanan sengkalan memet. Sengkalan lamba, inggih menika sengkalan ingkang awujud ungel-ungelan. Sengkalan lamba saged kaperang malih dados kalih, inggih menika ingkang kawastanan Suryasangkala lan Candrasangkala. Salajengipun ingkang kawastanan

Suryasangkala inggih menika titimangsa ingkang adhedhasar taun Srengenge (surya)/ tarikh Syamsiyah/ Taun Masehi. Taun Suryasangkala punika kelimrah sami dipun angge dening tetiyang jaman kina dumugi jaman Majapait pungkasan. Sareng jaman Demak kathah tiyang jawi ingkang sami ngangge taun Arab etang hijriyah, dene taun Arab wau taun rembulan. Pramila Candrasangkala menika titimangsa ingkang adhedhasar taun rembulan (candra)/Tarikh Komariyah/ Taun Jawi. Sareng jaman Mataram, sampeyan dalem Ingkang Sinuhun Kanjeng Sultan Agung karsa biwarakaken etangan taun rembulan, ananging pangetangipun boten kawiwitan saking hijrah Nabi, ananging kawiwitan saking pangajawinipun Empu Sangkala sapisan. Mila dipun wastani taun candrasangkala, tegesipun, taun candra utawi rembulan. Taun candrasangkala punika inggih taun Jawi samangke punika.

Sengkalan memet punika wujud ukara utawi ungel-ungelan: kalempakipun tembung-tembung ingkang anggadhahi watak wicalan, miturut kawontenanipun. Manawi kaleresan pamilihipun tembungtembung sarta pangetrapipun mranani sayektos. Liripun, suraosing ungel-ungelan wau saged mencok kalihan ingkang dipun pengeti (kaya wulan putri iku = 1313, ingkang pinanggih ing pasareyanipun Putri Cempa ing Trawulan). Suraosing sengkalan saged awarni pangajengajeng, pamuji, pangalembana, panggunggung, panalangsa, manuhara, lan sapiturutipun mawi-mawi ingkang dipun pengeti tuwin kajengipun ingkang damel pengetan. Ananging inggih wonten ingkang damel sengkalan suraosipun bonten mencok kalihan ingkang dipun sengkalani, malah wonten ingkang tanpa teges, liripun, kalempakaning tembungtembung wau boten mujudaken ukara. Punika bokmenawi saking kirang prigel sarta kirang tlatos pamilihipun tembung-tembung kangge mengeti titimangsa panyerating serat-serat Jawi/ manuskrip. Kangge mengeti titimangsa panyerating serat-serat Jawi/manuskrip limrahipun dipun awiti kanthi tembung: sinengkalan utawi dipun sangkalani. ……….. warsa Jimakir Sancaya, sinengkalan: Nembah muluk ngesthi Aji (pengetan angka taun 1802) ingkang kaserat ing Serat Sopanalaya anggitanipun R.Ng Ronggowarsita. Kanggenipun para pustakawan / utawi panggulawentah perpustakaan wontenipun sengkalan kedah dipun magertosi kanthi permati, amargi sengkalan menika sanget penting tumrapipun damel Deskripsi Katalog, menawi klentu anggenipun maknani tebih sanget suraosipun kalihan ingkang dipun kersakaken. Wonten ngandhap menika salah satunggalipun conto ingkang kaserat wonten ing wiwitanipun seratan. (Ana candhake)

Nasib Panjenengan

Djaka Lodang No. 02v 11/6/2022 Setu Pon, 11 Dulkaidah 1955 Alip

21

Kawiwitan Minggu Wage, 12 Juni 2022 (12 Dulkaidah 1955 Alip) tekan Setu Kliwon, 18 Juni 2022 (18 Dulkaidah 1955 Alip). klebu wuku KUNINGAN. Bocah lair minggu iki :dewane Bathara iNDRA, bagus rupane, luhur budine. Kayune: Wijayakusuma, rahayu atine, titi gati, dhemen anggunggung dhiri.Manuke: urangurangan, keket trampil sabarang gawe nanging isinan lan cugetan. Candrane: taru angarang. Sambekalane: ingedohan sanak kadang. Bilahine: lara angel tamba. Tulak sarike: sedhekah sega punar, dangdangan beras sapitrah, iwake rancapan iwak kebo diolah teles. Salawate: 11 ketheng. Dongane: kabul. Kala wuku : elor kulon. Pranata Mangsa: Mangsa SADHA. Suwene Mangsa SADHA 42 dina, wiwit Rebo Paing, 11 Mei 2022 tekan Selasa Pon, 21 Juni 2022. Candrane Mangsa SADHA : Tirta Sot saking sasana, Werdine: tuk lan sumber wiwit surut ingga iline kali saya cilik, banyu sumur tansaya cengklong, mangsa Bedhidhing, awan panas nanging awak angel kemringet, bengi adhem jejet, angin segara lereb, juru misaya mina akeh panenane, tegalan nedhenge panen palawija kaya tela, uwi, gembili, garut, ganclong.

Neptu 7

Pengalaman kepungkur bisa dienggo kaca benggala mungguhe urip sing arep dilakoni. Pangupaboga: akeh kalodhangan kanggo majokake usaha anyar. Rejeki: sempulur. Asmara: manteb. Dina Becik: Setu Kliwon. Kesarasan: kasarasan iku ibarat nyelengi sing taberi. Memitran: memitran.

Neptu 8

Mung buru pepenginan sing gawe mareme atine dhewe tanpa maelu liyane iku ora becik. Pangupaboga: manpangatake kalodhangan iku upaya becik. Rejeki: lancar. Asmara: marem. Dina Becik: Jumuwah Wage. Kesarasan: olah raga kanggo kasarasan iku becik dilakoni. Memitran: ora lali.

Neptu 9

Dalane urip iku kadhangkala mendhak-mendhukul lan menggak-menggok, sing waspada. Pangupaboga: majune usaha gumantung kupiya sing ditindakake. Rejeki: cukup. Asmara: anget. Dina Becik: Selasa Legi. Kesarasan: sarapan esuk iku wigati tumrap kasarasan. Memitran: sangsaya cerak.

Neptu 10

Akeh kalodhangan kanggo menggalihake dina ngarep kang luwih becik, aja sumelang. Pangupaboga: yen ditlateni lan ditekuni bakal mekar lan dadi. Rejeki: wuwuh. Asmara: ngemong. Dina Becik: Setu Kliwon. Kesarasan: ngurangi wungon nganti kliwat wayah. Memitran: saya krasa ana ati.

Neptu 11

Manpangatna wektu sabecikbecike amrih pakaryan enggal rampung kanthi becik. Pangupaboga: sandhang pangan tinemu ing sembarang papan. Rejeki: gemrontol. Asmara: kangen. Dina Becik: Minggu Wage. Kesarasan: olah raga kanggo jaga kasarasan iku becik. Memitran: kepenak.

Neptu 12

Ora ana urip tanpa san­ dhungan lan pepalang, sing tabah lan sumanggem ngadhepi. Pangupaboga: yen pancen bakal dadi rejekine tunggu tekane. Rejeki: mumpung. Asmara: pasrah. Dina Becik: Kemis Pon. Kesarasan: olah raga teratur, diakehi sayur lan buah. Memitran: akeh wektu ketemu.

Neptu 13

Uwong tiba ora merga kepleset nanging marga kurang ngati-ati milih dalan sing diliwati. Pangupaboga: ba­

thi sethithik nanging ajeg iku tetep mekolehi. Rejeki: kenthel. Asmara: keplok. Dina Becik: Rebo Paing. Kesarasan: sarapan esuk iku wigati mungguhe kasarasan. Memitran: saeka kapti.

Neptu 14

Senenga aweh pangapura supaya panguripan tetep tentrem ayem kebak paseduluran. Pangupaboga: sandhang pangan iku diluru, aja mung dienteni. Rejeki: krepyek. Asmara: manteb. Dina Becik : Senen Kliwon. Kesarasan: ngumbar kanepson iku gawe rugine dhewe. Memitran: kaya sedulur.

Neptu 15

Seneng nyampuri perkarane liyan tanpa tujuan iku mung kaya legan golek momongan. Pangupaboga: bathi lan rugi iku sandhangane wong bebakulan. Rejeki: gemrontol. Asmara: resep. Dina Becik: Selasa Legi. Kesarasan: urip saras iku merdikane badan lan jiwa. Memitran: sumadulur.

Neptu 16

Kahanan iku owah gingsir lan ora ajeg, sing bisa nyelarasake karo kahanan sing diadhepi. Pangupaboga: yen ditalteni lan ditekuni sakehe usaha bakal dadi. Rejeki: keket. Asmara: gathuk. Dina Becik: Kemis Pon. Kesarasan: ngurangi kecut – pedhes – asin, ngaso cukup. Memitran: saya cerak.

Neptu 17

Bungah susah iku gandhengane wong urip, ora usah nglokro yen lagi gagal, dicoba maneh. Pangupaboga: rejeki iku diluru, aja mung ditunggu sinambi turu. Rejeki: ora kendhat Asmara: nabet ati. Dina Becik: MInggu Wage. Kesarasan: olah raga kanggo jaga kasarasan. Memitran: saya cerak.

Neptu 18

Akeh kalodhangan kanggo ngrancang dina ngarep sing luwih becik, manpangatna. Pangupaboga: majune usaha butuh kupiya sing tememen. Rejeki: turah. Asmara: cocog. Dina Becik: Rebo Paing. Kesarasan: dhahar ora telat, sare ora kerep kewengen, ati semeleh. *

Kanggo mangerteni nasib panjenengan ing minggu iki, kaetung dina lan pasaran (weton lan kelairane) banjur kagunggung. Asil gunggungan kasebut kacocogake karo gunggunge neptu dina kaya kang kabeber ing dhuwur. Dina-dina: [Ahad=5], [Senen=4], [Selasa=3], [Rebo=7], [Kemis=8], [Jumat=6], [Setu= 9]. Pasaran: [Paing=9], [Pon=7], [Wage=4], [Kliwon=8], [Legi=5]

22

Djaka Lodang No. 02v 11/6/2022 Setu Pon, 11 Dulkaidah 1955 Alip

Padhalangan

6

6

T

erus kepriye mengkone yen dhe­weke dikersakake dadi kor­ban dening Prabu Dwaka, apa iya ora dibela lan dikukuhi? “Rara Winihan, aku iki pinangka lurah ing desa Kabayakan kang dadi wewengkone Ekacakra. Mula wis samesthine yen aku manut marang reh prentahe Ratu Ekacakra yaiku Pra­bu Dwaka.” “Ananging yen prentahe mau nerak saka paugerane rasa kama­ nung­san ing bebrayan agung apa iya kudu dienut Kakang? Ratu iku wakile Gusti Allah kang ngemban jejibahan ngayemi lan ngayomi para kawula sarta njejege adil. Ora kok malah ko­sok balen.” “Awake dhewe iki ringkih Nimas. Senadyanta dhawuhe ratu nyebal saka jejibahane, yen mbadal dha­ wuh mesthi bakal dientekake. Apa maneh awake dhewe saiki lagi man­tenan, yen kumawani ngukuhi salah sijine warga sing dikersakake Prabu Dwaka, mesthi bakal akeh korban.” “Yen mangkono, Kakang Sagotra ora wani mbelani aku samangsane aku dilaraki diunggahake gerobak dianggo caos dhahar Prabu Dwa­ ka?” Sagotra mendel wae ora asung wang­sulan. Rara Winihan banget ku­ciwane geneya duwe bojo jirih nggetih wedi mati nglabuhi bojone lan wargane. Mulane nadyanta wis

di­kepyakake dadi bojone, Rara Winihan du­rung gelem ngladeni Sagotra kaya salumrahe urip bebrayan. Wengi sepisanan sing maune diarep-arep dening Sagotra lan Rara Winihan dadi jugar. Ora mung kandheg ing wengi sepisanan, wengi-wengi sabanjure Rara Winihan tetep durung gelem ngladeni Sagotra. Awit saka gedhe katresnane Lurah Sagotra marang sisihane, kanthi sabar dheweke ngenut apa kang dadi karepe Rara Winihan. Senadyanta ana sing ora beres jroning bebrayan, bab kasebut ora ndadekake kekarone tansah padudon lan regejegan. Kaya salumrahing wong wadon kang diwengku priya, Rara Winihan sungkem, bekti, lan leladi marang kakunge. Ya mung babagan siji kuwi sing durung gelem, yaiku saresmi, atut salulut marang gurulaki. Wewadi ing balewismane Pak Lurah ora dingerteni dening warga Desa Kabayakan. Ngertine yen Pak Lurah karo Bu lurah rukunrukun wae, lan sahiyeg saeka kapti anggone nindakake ayahan ngladeni warga. Wektu terus lumaku, urip be­ brayan, saomah, sagaweyan tanpa nglakoni atut salulut lumrahe wong bebojoan pancen abot, apa maneh ing antarane Lurah Sagotra lan Rara Winihan padha dene nggembol

katresnan marang sisihane. Nalikane taun uwis arep ganti, du­madakan ana utusan dewa tume­ dhak, yaiku Arjuna. Arjuna sing se­dyane mbuntuti Rara Winihan per­lu arep nyuwun sega salawuhe, ndadekake Rara Winihan kamigilan, mlayu nunjang palang nubruk Lu­ rah Sagotra saperlu nyuwun pa­nga­ yoman. Pan iya awit kadadeyan kasebut, Rara Winihan nglenggana manawa kepriye wae, sisihane tetep pinangka jejering cagak lan pangayoman ba­ le­wisma. Nyatane nalika kepentog ing bebaya playune ya sisihane. Sa­ suwene iki dheweke egois, amung nyawang awake dhewe, pane­mu­ne dhewe, emosine dhewe. Mula sau­ wise kedadeyan dibuntuti Arju­na, Rara Winihan wiwit nyawang si­sih­ ane, nyawang netrane kang nu­duh­ ake sepira gedhene katresnan kang disimpen jroning atine. Mripate Rara Winihan kembeng-kembeng, rumangsa getun, ya gene wis meh se­taun suthik nampa katresnan mau. Esuk kuwi punjere Desa Kaba­ yakan yaiku pendhapa gedhe sing dilenggahi Lurah Sagotra katon se­ pi. Ora kaya padatan, Rara Winihan lan Lurah Sagotra durung katon ta­ ngi, kamangka wancine wis tabuh wo­lu. Ing ruwang tengah pendhapa katon sekabat loro, sing siji sulaksulak meja lan sing siji nyapu. Dene sekabat liyane nembe makani banyak ing pelataran ngarep sisih kiwa. Rara Winihan dhisiki Sagotra ne­moni abdine kang wingi surup diutus ngetutake Arjuna nganti tekan papan pa­lerenane. “Sajatosipun palapuran punika ba­de kula aturaken wau dalu, na­ nging kok raosipun mandheg-ma­ ngu, amargi dalem tengah ingkang biasanipun padang kencar-kencar, wau dalu sampun katon peteng.” Rara Winih amung mesem kebak sengsem. “Iya, banjur kadiparan pawartane. Raden Arjuna cumondhok ana ngen­di?” “Wonten ing Giripurwa, da­ lemipun Resi Hijrapa. Inggih margi sa­mi mireng sarana gethok tular

Djaka Lodang No. 02v 11/6/2022 Setu Pon, 11 Dulkaidah 1955 Alip

23

bilih Arjuna, Wrekudara sasedherek Kanthi ulat sumringah lan esem aku pracaya manawa piyambake kalihan Ibu Kunthi sami cumondhok manis Rara Winihan miwiti andharan bakal paring pitulungan. Kanthi wonten pendhapanipun sang resi, bab sasmita kang ditampa. meng­kono sasmita becik sing dak pramila sekedhap kemawon papan “Telung dina kepungkur aku tanpa ora suwe maneh bakal ka­ ngri­ku dados papan pangungsen, ngimpi. Ana ing pangimpen kanthi lek­sanan.” dipun dhatengi para warga ingkang tre­waca, aku sarimbit karo Kakang Lurah Sagotra nyambung an­ nyuwun pangayoman.” Lurah lan para pamong desa ngen­ dhar­­ane bojone. Rara Winihan manthuk- dhangi dhusun-dhusun. Ora kaya “Yen mangkono ora susah kesu­ manthuk, Giripurwa mujudake sa­gedhagan kuwi, saben-saben wen ayo enggal tumuju ing daleme desa sing paling pinggir ing mlebu dhusun, aku sarombongan Resi Hijrapa, nyuwun pitulungan wilayah Kabayakan. Ing wulan iki, disubya-subya dening para warga lan pangayoman marang satriya salah sijine warga Giripurwa yaiku kanthi kebak ing suka gambira. Pan­­dhawa.” putrane Resi Hijrapa bakal digilir Sauwise tapis ngendhangi ka­ Gantalaning carita, Lurah Sa­ pinangka daharan Prabu Dwaka. beh dhusun, aku sarombongan gotra, Rara Winihan, lan para warga Lurah Sagotra wis nampa palapuran nurut kali. Eloke kahanan, sikile Kabayakan tumuju Giripurwa. selapan sadurunge. Nanging nganti padha ora te­les nalikane mlaku lan Sauwise Raden Rawan sanggup saiki durung nemokake cara kepriye ke­keceh ing sandhuwure banyu.” dibumbu bothok, Resi lan Nyai Hijra­ carane bisa nylametake korban tan­ Miturut Rara Winihan impen mau pa salin srengat. Yen sadurunge pa ana raja pati. Jalaran wis na­te mu­judake sasmita saka Pangeran Resi Hijrapa luwih nggatekake anak kedadeyan ing salah sijining de­sa, kang mengku surasa becik tumrap pambarep, lan Nyai Ruminta luwih rekane arep mbatalake calon kor­ warga Sendhang Kandayakan. nggatekake anak wuragil, saiki ban amarga lara, ananging para Let rong dina saka ngimpi iku, wong tuwa sakeloron banget asihe prajurit utusane prabu Baka duka kalurahan Kabayakan kene dira­ marang Rawan. yayah sinipi, kulawargane calon kor­ban den kaniaya. Dene pinangka gantine, para prajurit ngosak-asih saben omah golek nom-noman sing pantes dinggo korban. Mesthi wae para warga dadi kocar-kacir lan akeh omah padha rusak. Pancen ora mung Prabu Dwaka kang wengis, prajurite uga wengis-wengis. Kepara malah ngungkuli wengise ratu gustine. Mula yen wa­ ni aja wedi-wedi. Yen wedi aja wani-wani. Kudu wani mati kanggo njejegake adil. Ananging yen to­tohane pati, mesthi wae akeh para warga sing trima mundur, ora wani notohake patine. Awan kuwi lurahe Sagotra Rara Winihan ndangu abdine kang wingi sore diutus nglari Arjuna ana ngendi cumondhoke. wus leng­gah ing pendhapa, “Sajatosipun wau dalu anggen kula badhe matur ananging kula jugaraken, awit dalem tengah nimbali para warga sing ingkang biasanipun padhang sampun peteng,” dianggep kendel lan jembar nalare. Ing kalodhangan kasebut wuhi Raden Arjuna sasedulur, kang Satenane Raden Rawan ru­ Rara Winihan ngandharake sasmita cumondhok ing daleme Resi Hi­ mangsa risi awit leladine wong tuwa kang ditampa magepokan karo jrapa. Rawuhe para satriya iku uga marang dheweke katon dibangetimpen lan kedadeyan nyata sing dadi pratandha becik. Awit Pan­ bangetake. Nanging bab mau ora ana gegayutane bakal jumedhule dhawa iku satriya kang ambeg welas dilairake. Wong ya mung kurang ratu adil kang ngentasake kawula seneng tetulung marang wong sedhela maneh dheweke bakal Ekacakra saka kasangsaran. kang kasangsaya. Yen awake dhewe pe­pisahan ing salawase, mula aja “Para sedulur tetunggule matur apa anane bab prabu Dwaka nganti gawe kuciwane wong tuwa. desa lan andel-andele warga anggone daksia marang kawulane Kabayakan.” lan nerak anggere kamanungsan, [Ana Candhake]

24

Djaka Lodang No. 02v 11/6/2022 Setu Pon, 11 Dulkaidah 1955 Alip

01

Crita Rakyat padha ngungsi lan dedunung ing Lebak, Ban­ ten, kang banjur si­nebut wong Ba­d ui. Crita jaman kencana ruk­m i Krajan Pa­jajaran tetep lestari di­pepetri klebu crita Mundhinglaya sing asring cri­t ane dadi w a w a c a n lan kidungan ing tengahe masarakat tra­ dhi­si Sundha. u n g swa­r ane ceng­ geretnong sing keprungu ngaluk-aluk ing ka­dohan. Banjur kesusul unine k e n ­t h o n g a n sing ditabuh antal-antalan m i n a n g k a tandha wektune wis ngancik panjer ratri. Tumrap wong sing kerep wungon nganti ling­sir ratri, biasane bisa niteni wa­yah-wayahe wektu wengi kanthi niteni swarane alam. Swarane alam wayah bubar surup utawa sa­wise srengenge angslup, swarane ke­wan wengi isih krepyek. Swara nyeng­kreke walang godhong, ngen­thire gangsir, ngengkrike jang­ krik, mbrengongonge orong-orong, baunge sona, gembrete wedhus, ngoreke bancet, kemreceke lecek, beda karo wayah panjer ratri utawa tengah wengi. Semono uga swarane alam lan kewan wengi uga beda nalika wektune wus lingsir esuk utawa dinihari. Kejaba wus ora kemrecek lan semuwa uga ngatonake kahanan sing tentrem lan jinem. Nitik swarane alam sing wis jinem ateges wayahe wus ngancik esuk senajan lagi ngarepake jago kluruk. Biasane, swarane jago kluruk sing keprungu adoh nyamut-nyamut lan prenahe ora bisa dingerteni. Jalaran swara sing mlebu menyang jerone pakunjaran ora bisa dingerteni saka ngendi prenahe sawutuhe. Akh, apa gunane ngetung wektu

10

M

Cecala: Crita Mundhinglaya utawa Mundhinglaya Di­k u­s umah iku crita saka Tanah Pa­sundhan sing biyene arupa tutur ti­nular crita rakyat turun te­murun sabanjure direripta da­di tembang (pantun) Sundha sing asring ditembangake ing papan wong duwe gawe kaya man­tu, supitan, sepasaran ba­yi, apadene netonan. Pa­kuan (Krajan) Sundha iku kutha­gunge (ibu kota kerajaan) du­mu­nung ing Pajajaran, mula Krajan Sundha banjur sinebut Pakuan Pajajaran. Sakehe pa­na­ liten nyebutake menawa Krajan Sunda utawa Pakuan Pajajaran iku dumunung an­tarane Kali Ciliwung lan Ci­sadane sing saiki klebu ku­ kuban Kabupaten Bogor ing Jawa Barat. Miturut sejarah para raja kang mrentah Krajan Sunda ing Pakuan Pajajaran ya­iku Sri Baduga Maharaja (1482-1521), Surawisesa (1521-1535), Ratu Dewata (15351543), Ratu Sakti (1543-1551). Serangan Ka­sul­­tanan Cirebon sing di­seng­kuyung Krajan Demak lan serangan Kasultanan Banten taun 1579 dadi lantaran ambruke Krajan Pajajaran. Ambruke Krajan Pajajaran dayani sawetara punggawa kra­jan

di­na lan tekane wayah. Marga ora ana pengarep-arep sing cetha ba­ kal kepiye mengkone nasib dina ngarepe. Sabda pandhita ratu saka Sang Nata iku wus pinasthi lir tetesing mangsi ing dlancang sing wis ora bisa dibusak maneh. Cetha, pambranang kang ditibakake marang anggane wus ora bisa diapura maneh. Pam­ branang sing tanpa bukti kejaba saka atur sing diunjukake Sunten Jaya sing sejatine pitenah. Erame, ke­nengapa Kangjeng Sinuwun Si­ lihwangi dhahar ature Sunten Jaya mentah-mentahan wae, tanpa di­ tlusur bener lan lupute, kepara ora diparingi kalodhangan kanggo caos pambela mungguhe pambranang sing ora bener babar pisan. Gawang-gawang ing angene na_lika Sinuwun Prabu Silihwangi nimbali marang dheweke sa_jrone pasowanan mirunggan kang diestreni para sentana dalem sarta nayakapraja sa­we­tara klebu Patih Lengser Ji­wandana. Wosing pisowanan Sinuwun Prabu Siliwangi nampa ature Pangeran Sunten Jaya menawa kahanan Keputren Pa­jajaran ora aman marga po­kal gawene Mundhinglaya sing dadi maling aguna krana ku­mawani nggebang putri - ngogek-ogek turus ijo – ngrusak pager ayu ing Keputren Pajajaran. Akeh palapuran sing tekan marang Sunten Jaya sing werdine Mundhinglaya tumindak murang tata kanthi dhedhemitan mlebu menyang Keputren kanggo nindakake cidraresmi marang sakehe putri mirunggan para selir dalem sing racake yuswane isih timur. Sakehe seksi kang padha ngonangi ora wani kelah marang Sinuhun utawa nayapraja krana Mundhinglaya iku putra da­lem. Mula banjur mung kelah ma­rang Pangeran Sunten Jaya. “Mundhinglaya,” pangandikane Sinuhun Silihwangi. “Wonten dhawuh, Sinuhun,” atur wangsulane Mundhinglaya karo caos sembah. “Apa bener ature Sunten Jaya, menawa jeneng sira wus ora pantes minangka putrane natagung krana wus wani tumindak nalisir saka paugeran kanthi wani nggebang putri Keputren Pajajaran temah nuwuhake kahanan ora aman ing madyaning Ke­putren?” Kagyat tyasing driya

Djaka Lodang No. 02v 11/6/2022 Setu Pon, 11 Dulkaidah 1955 Alip

sang kesuma Mundhinglaya mireng pangandika dalem sing tanpa ka­ nyana mangkono sadurunge. Sakala Pangeran Mundhinglaya caos atur, “Adhuh Sinuhun, jimad pepun­ dhen kawula, saglugut pinara sasra kawula boten wonten angen kangge tumindak lelemeran kados menika. Kawula lumebet Keputren inggih na­ mung krana sowan dhateng Kang­ jeng Ibu Padmawati ugi dhateng Kang­jeng Ibu Sepuh Nyimas Teja­ mantri. Ugi menawi dhateng sowan Kangjeng Ibu Padmawati saka Kangjeng Ibu Tejamantri kawula tansah anganthi sekabat Toleh saha Sangkut ingkang mesthi kkemawon mangertos sedaya ingkang kawula tin­d akaken. Pramila unjuk kawula Sinuhun, mugi Sinuhun karsa nim­b ali Toleh saha Sangkud supados caos atur menggah menapa ingkang kawula tindakaken salebetipun s o ­w a n dhateng Keputren,” ature Mun­ dinglaya. “Punten dalem sewu Sinuhun,” Sun­ten Jaya caos atur. “Ana apa Sunten Jaya?” “Kula kinten boten perlu nimbali abdi sekabat Toleh saha Sangkut, Sinuhun. Amargi, Toleh saha Sang­kut tentu kemawon boten badhe pu­r un waleh menapa ingkang dipun tindakaken Mundhinglaya wonten Keputren Pajajaran. Amargi Toleh saka Sangkut sampun dipun kethik dening Mundhinglaya supados samp ­ un ngantos bukak wadi ang­genipun tumindak sedheng.” Mang­kono ature Sunten Jaya lan Sinuhun Prabu Siliwangi manthuk-manthuk n­ayogyani. “Mundhinglaya.” “Wonten dhawuh Sinuhun.” “Tumrap jeneng sira sing wis wani ngogek-ogek turus ijo, mbedhah pager ayu, wus ora ana pangapura kejaba ingsun tibane

kunjara salawase urip.” “Kepareng munjuk, Sinuhun.” Prameswari Dalem Gusti Kangjeng Ratu Padmawati munjuk atur. “Iya Dhiajeng, matura,” Sinuhun Prabu Silihwangi paring pangandika marang garwa padmi dalem. “Menapa boten dipun tlusur sa­ estu leres menapa boten leresipun buk­ti tumindakipun yoga dalem Mun­ dhinglaya,” Gusti Ratu Padmawati munjuk karo saos sembah. “Ora perlu ditlesih maneh jer ature Punten Jaya ingsun anggep wus bisa dipercaya sawutuhe. Sabda pan­dhita, kang ingsun ngendikakake

minangka sabda ratu sepisan datan wola-wali mung kudu ditrapake. Sing sapa salah kudu dipidana, senajan iku putraningsun pribadi.” “Punten dalem, Sinuhun. Ke­ pareng ingkang bapa munjuk atur,” Patih Lengser Jiwandana munjuk atur. “Inggih Paman Patih kula aturi ngen­dika.”

25

“Inggih senajan pangandika da­ lem minangka sabda raja sepisan datan wola-wali, namung kepareng ku­la caos pamrayogi,” “Pamrayogi ingkang kadospundi Paman?” “Amargi Raden Mundhinglaya me­nika putra dalem piyambak ing­ kang kagadhang nyambung se­jarah dalem Sinuhun, menapa bo­ten prayogi paukuman ingkang di­pun dhawahaken boten ngantos sa­la­ wasipun gesang, nanging namung sawetawis warsa.” “Lajeng kersanipun Paman, pi­ nten warsa?” “Inggih watawis gangsal warsa,” “Sinuhun, kula inggih badhe ma­tur.” Sunten Jaya munjuk atur. “Iya matura, Sunten Jaya” “Ing­gih. Atur kula, ingkang sam­pun dipun putusaken Sinuhun sam­ pun boten saged dipun owahi ma­­lih. Ngendika sakecap sampun radin tiyang sanagari. Boten wonten pangandika raja dipun ambali wola-wali. Ingkang dipun putusaken me­nika sampun dados angger-angger, ingkang sinten kemawion kedah tun­dhuk angger-angger menika, klebet Mun­ dhinglaya. Pidana sadawanipun gesang inggih tetep sadawanipun gesang.” “Iya. Ingsun netepi kalungguhan raja mi­ nangka sabda pandhita ratu, ngandika sakecap datan wola-wali.” “Menawi makaten menapa boten prayogi lajeng Mundhinglaya dipun lebetaken dhateng pakunjaran,” “Iya. Dhawuhna marang naya­ka­ jaksa enggal nggawa Mundhinglaya menyang pakunjaran.” “Ngestokaken dhawuh, Sinu­ hun.” Para nayakajaksa enggal me­ thuk Mun­dhinglaya banjur diga­wa me­­nyang pakunjaran. (Ana candhake)

26

Djaka Lodang No. 02v 11/6/2022 Setu Pon, 11 Dulkaidah 1955 Alip

W

iwit bubar bedhug Luhur mau, udane nggrejih ora terang-terang. Mendhunge ora peteng nggameng, nanging mendhung putih biasane udane malah awet. Hawane adhem, kekes, njekut. Enak yen kanggo turu mlung­ker, kemulan brukut. Nganti meh Maghrib kahanan ora owah gingsir. Arep wudhu wae rasane memeng. “Ayo Marni, sholat dhisik. Maghrib wektune cekak lho,” keprungu ngen­dikane Bu Sosro rada sora. Marni, ab­dine sing krungu tumuli njran­thal tumuju pakiwan. Ing ba­bagan sholat, Bu Sosro pan­cen ter­tib. Rampung wu­ dhu, Marni gage nggelar sa­ jadah loro, kanggo sholat dheweke karo bendarane. Rampung sholat Marni age-age tata dhahar ing me­ ja tengah. Sega putih ana wakul kang mentas diangeti ka­cihna ambune wangi. Be­ rase panenan dhewe. La­ wuhe oseng-oseng jipang, go­dhong so lan kulit mlinjo re­menane bendarane. Ngen­­ di­kane waluh jipang kuwi akeh vita­ min C ne. Ora lali endhog ayam kampung didadar nganggo bram­ bang lan lombok rawit abang, sar­ ta lempeng legendar. Marni uga nyawisake kates jingga kang wis diiris cilik-cilik. “Mangga ibu, dhaharipun sampun cumawis,” ature Marni kanthi trap­ sila. Bu Sosro mesem sinambi mir­ sani meja dhahar. Sanadyan pra­sa­ja, nanging kabeh pancen dadi ke­rem­ enane. Bu Sosro, priyayi prasaja kang s­aben dinane ngagem nyamping bathik saha kebaya kuwi nuli nggeret kursi. Lenggah ngadhepi piring sen­­ dhok. Dene Marni kaya adat sa­bene, dheweke lungguh ana kursi ing pojokan, nunggoni bendarane dha­ har. “Ibu menawi wonten dalemipun jeng Titi dhaharipun eca-eca tur pe­ pak njih,” panyelane Marni. Bu Sosro unjal ambegan tumuli ngendika. “Pancen iya, Ni. Nanging wong me­ ma­ngan iku rak sacukup wae ta? Ora perlu akeh-akeh. Sing penting apa kae...?” ngendikane kandheg ing jangga. “Oow, empat sehat lima sem­

Crita Cekak purna menapa ibu?” “Ya bener. Lantip kowe Ni,” ngen­ dikane Bu Sosro. Sing dialem me­ sem mak klecem karo tumungkul sa­jak marem semu isin. Bu Sosro pancen nglenggana,

ana omahe putrane dheweke ora na­ te kuciwa bab apa wae. Kalebu ba­ bagan dhahar, apa sing dipengini ke­lakon. Yen Bibik Tum mangsakane ora pas sing kaya dikarepake, mesthi ditari dipundhutake apa. Nganggo go food praktis, cepet. Uga ing babagan dhaharan cilik apa sing dikersakake mesthi kasembadan. Bubar dhahar rampung, Marni ga­ge ngloroti dhaharan saka meja di­ga­wa memburi. “Gek enggal maem Ni,” ngen­dikane Bu Sosro. “Inggih ibu,” ature Marni sinambi njupuk sega lan lawuh ana piring. Nuli ngethamul olehe maem, jer pan­cen dheweke wis luwe. Rampung asah-asah, Marni tu­muli njujug ka­ mar tengah. Lungguh sa­burine ben­ darane kang mirsani televisi. “Beritane yen ora bab kriminal kok ontran-ontran politik ya? Wegah aku...,” ngendikane Bu Sosro sawise sa­wetara mirsani berita kang panci njelehi. “Wis tak ngaso wae Ni. Kana yen kowe arep bubuk,” ngendikane si­­nambi tindak mlebu kamar. Marni kang pancen krasa kesel, nye­lehake boyoke ing amben kang disle­meki kasur ora pati kandel.

Sedina mau dheweke nyambut gawe rada abot. Ngusungi pari panenan minggu kepungkur. Mripate lagi rem-rem ayam kru­ngu Bu Sosro nim­­bali. “Ni, kae kok ana bakso ta­ w­a. Mesthi pak Prapto sing ider,” ngendikane. “Lha sampun dalu. Me­ napa ibu taksih badhe nger­ sakaken dhahar?” pitakone Mar­ni. “Ya ora. Ning mesakake, udan-udan, wis bengi maneh. Kana tu­ku rong mangkok. Iki dhuwite,” ngen­dikane. “Lajeng ingkang badhe dha­har?” “Mengko kekna dhuwur pa­ga wae. Aja lali ditutupi ra­pet sesuk dinget, dinggo sarapan rak enak,” ngen­di­ kane Bu Sosro. Senadyan ra­da wegah, Marni ora wani mangsuli. Alon-alon dheweke mbukak lawang nggawa mang­k ok loro. Ing jaba adheme njekut. Marni ngerti, n­i­­yate bendarane ya mung arep nu­lung. Nukoni amarga mesakake. Ka­mangka bakso wayu mesthi ora enak kaya yen anyar. Marni nglenggana watake bendarane kang ora tegelan lan dhemen tetulung. Azhan Subuh wis keprungu, n­ anging Marni isih semaya, mbe­nak­ ake kemul. Mripate isih ler-leran. Na­nging nalika krungu Bu Sosro wu­ngu, dheweke gage mlumpat sa­ ka peturon. Njupuk banyu wudhu, lan sholat Subuh wajib saha sunnah. Nuli mlebu kamare bendarane, nga­ deg ing saburine bokmenawa arep didhawuhi apa. Kaya padatan, Bu So­sro mbukak jendhela ngeblak. Jendhelane gedhe, nganggo krepyak. Maklum dalem kuna. Angin rebutan mlebu kamar nggawa hawa seger. Gegodhongan lan sesuketan kang sewengi dheg kasiram banyu udan, nggawa ganda wangi lan seger. Ing latar kang jembar, jugangan isih padha kebak banyu, kang mengkone bisa rumesep mlebu lemah lan dadi celengan banyu. Swargi Pak Sosro pancen sregep ndhawuhi gawe ju­ gangan-jugangan gedhe. Kejaba kaggo papan uwuh, uga kanggo tandhon banyu udan, sok-sok uga kanggo ciblon bocah-bocah. Ora bablas amarga lemah ketutup semen

Djaka Lodang No. 02v 11/6/2022 Setu Pon, 11 Dulkaidah 1955 Alip

27

gedhe. Nyuwun dhuwit bendarane saha agama. Uga sok adum buku. utawa aspal kaya dene ing kutha. Bu Sosro isih jumeneng ana ing nuli pamit. Bu Sosro nyawang ge­ Kala-kala malah tas sekolah. Sanadyan wis kulina reresik, ana­ buri jendela. Rikmane ana sing mo­ gere abdine karo isih legeg-legeg. nging Bu Sosro tetep mratistekake Penggalihe isih bingung. bat-mabit katerak angin. Rong dina sadurunge putrane kang Paya anggone tumandang ga­ “Menggalih menapa ibu?” pita­ kone Marni abdi kinasih kang wis pa­dha teka, Bu Sosro nimbali kang we. “Kaca tutup meja kae aja kelalen dianggep kaya anake dhewe. Bu Pa­ya saperlu reresik omah. Ka­beh ya kang,” ngendikane Bu Sosro. Sing Sosro isih mendel. Keprungu piyam­ perabotan dipel nganti resik. “Le­­ di­dhawuhi gage anggone mang­ bake unjal ambegan. “Ibu gangsal mari cundhuk olehe ngepel sing tli­ti suli. Sedina sadurunge putra wayah dinten malih sam­pun badhe pun pa­ ya kang. Anakku mesthi setiti olehe kondur, Bu Sosro wis utheg ana pa­ pag keng putra njih?” ature Marni. nontoni,” ngendikane Bu So­sro. “Inggih ibu, ngestokaken dha­ won direwangi Marni.“Brongkos kuwi Bu Sosro isih men­del. Sawetara lagi wuh,” ature kang Paya takzim. Ka­ yen wayu tambah enak. Endhoge ngen­dika sawise unjal ambegan. “Iya Ni. Ning piye ya, aku kuwi lu­ beh wong ing saindhenge daleme tambah gempi, thethelane sapi uga wih seneng neng kene. Neng desa Bu Sosro kabeh padha kurmat. Kelu­ wis empuk,” ngen­dikane Bu Sosro kang sesrawungan luwih akrab, warga kuwi ora mung tansah ngajeni maneh. Marni manthuk karo matur. se­manak. Coba neng kene saben tangga teparo, nanging uga lumrah “Inggih ibu, ka­dos menawi ibu ngas­ wong padha sapa aruh. Beda yen ing sapadha-padha. Ora pilih sih ta nglendhi sanget.” Esuk kuwi Marni wis pasang neng kana,” ngendikane Bu Sosro. marang wong gedhe utawa cilik. Sa­ ben panen, tangga teparo cedhak taplak meja ma­kan. Putih memplak Suwarane jeru. Ngendikane neng ke­ne panje­ sing dianggep butuh mesthi dipyuri ana kembangane ceplok-ce­­plok abang. Kabeh di­ca­wisake nengane bisa pirsa bo­ kanthi setiti. Jo­gan uga cah-bocah pa­dha pla­ wis disapu nuli dipel. yon. Dolanan ben­thik, Nganggo obat nge­pel main egrang, kebak ra­ jogan. Ora mung jogan sa bungah. Bisa we­ruh dadi resik, nanging uga Karjo, Maryono, Kir­no ngganda arum. padha bali saka sa­wah Bu Sosro wis siram lan nyangking pacul. Se­ busana. Wiron nyampinge nadyan sikile glumut seblak-seblak yen kagem lendhut na­nging raine tindak. Ora enggal bo­ sumringah amarga ke­ dhol amarga wirone wis bak pengarep-arep pa­ ma­ti. Saben ram­pung di­ nen hasil te­tandurane. kumbah, nyampinge mes­­ Uga Yu Prana kang thi tu­muli diwiru, di­ratus nggen­­dhong tebon ka­ lan disimpen ana le­mari. nggo pakan sapine. Se­ Dadi samangsa-mang­sa na­dyan mbenthuyut na­ di­agem wis siap. nging ora rinasa abot ing Senadyan remen putra boyok. Tetep mesem ora Sedina sadurunge putra wayah kondur, bu Sosro wis utheg ana wayah arep bali, ananging kendhat. Neng nggone pa­won direwangi Marni.“Brongkos kuwi yen wayu tambah enak. penggalihe Bu So­sro isih putrane, sing ana mobil Endhoge tambah gempi, thethelane sapi uga wis empuk.” goreh. Ngendikane ing pating gleser, ora ana swarane amarga saking aluse. Ora beras ora ketang rong kilo setengah. ba­­tos, piye ya yen anak putu arep Ora marga berase, nanging padha mboyong dheweke neng kutha. Wis ngerti sapa kang ana jerone. genah banget tujuane, kepengin “Wis Ni, enggal adus gek neng rumangsa diuwongake. Keluwarga Pak Sosro pancen mul­­yakake ibune kang wus dhewe. pasar. Tuku endhog bebek pangon, sing kuningane abang. Rasane gu­ du­du keluwarga paling sugih ing Pancen kabeh ngesokake katresnan. rih. Anak-anakku padha seneng. Tu­ ku­kuban dhusun Kanthil. Ana sing Padha kepengin males budi marang luwih sugih, nanging medhite ora ibune, senadyan wujud apa wae, ba­ ku 20 ya Ni.” “Inggih ibu,” ature Marni takzim. ja­mak. Aja maneh pyur-pyur beras. les budi marang wong tuwa kuwi ora “Karo kluwak, kacang tholo Kambil tiba kang wis dijupuk tang­ bakal bisa trep. Nanging yen ora gelem, uga me­ abang. Bocah-bocah seneng yen di­ ga wae mesthi dijaluk bali yen ko­ mang­sakake brongkos ibune. Jare nangan. Mula ya keluwarga pak sakake putra wayahe kang kepengin bron­gkos neng kutha ora seenak So­­sro luwih disuyuti. Apa maneh ngatonake bektine marang wong brong­kos ndesa,” ngendikane ma­ pu­­­tra-putrane ya luwih grapyak tuwane wae kok ora dipinangkani. neh. Mumpung Kliwon, pas pa­saran, se­manak. Nalika isih lenggah ana Si­nambi lenggahan ana kursi ka­ Bu Sosro pesen blanja werna-werna. desa, ambyuk ana pesrawungan mar tamu, nunggu putra wayahe sa­­ Amar­ga yen ora pasaran, pa­sare mu­­dha-mudhi amrih kemajuwane mangsa teka, penggalihe Bu So­sro suwung. Ora ana sing dodol. Marni dhusun. Ora wigah-wigih ngajari isih terus mubeng munyer. Peng­ nuli mlebu njupuk tas ba­gor rada bo­­cah-bocah ing babagan ngelmu galihe tetep bingung. *

28

Djaka Lodang No. 02v 11/6/2022 Setu Pon, 11 Dulkaidah 1955 Alip

D

“

ung…dung…dung…” Bisa tak titeni, mesthi saben wayah jam sewelas krungu swara kuwi. Dudu swara dhemit nanging asli suwara saka bakul es dung-dung sing saben dina liwat ngarep sekolahku. “Wis jam sewelas!” aloke kanca guru sandhingku “Jebul ora gur aku sing niteni bakule es dung-dung,“ bathin ati­ ku karo mesem “Kog mesem bu?” Pitakone kancaku dakwangsuli karo mesem pisan maneh. Nge­­ lingi jaman cilikanku, saben ana b­akul es dung-dung liwat ngarep omah mesthi ibu enggal-enggal nim­bali. “Dhuk..ndhuk..mrene!” ujare ibu karo ngawe-ngawe aku lan mbakyuku sing lagi dolanan ana plataran saka ngarep lawang. Aku lan mbakyu mlayu mlebu omah kaya dioyak maling. Pisan, pindho, aku lan mbakyu manut dhawuhe ibu, amarga ngendikane ibu kuwi swara wong sing seneng golek bocah-bocah ayu kanggo dipek anak. Lha salah sawijine dina, ibu ora ana ing omah amarga dijaluki tulung

Wacan Bocah budhe sandhing omah tandhur pari. Lagi penakpenake dolanan dakon ing ngarep omah, mbakyuku n g g e r e t tanganku, “Ayo dhik gek mlebu!” mbakyu nggeret tanganku ora nganggo sronto nganti sikilku kesandhung lawang. Saka adoh rengeng-rengeng tak rungokake ..dung..dung.. dung…. dung.. dung..dung.. swara kuwi saya cedhak. Tak delok mbakyu nginjen saka bolongan gedhek “Apa ta mbak?” takenteni suwe mbakyuku ora wangsulan. Aku banjur nyerak melu nginjen saka bolongan gedhek. Sanajan bolongane cilik-cilik aku bisa ndelok cetha jebul swara dung.. dung sing kulina liwat ngarep omah kuwi mau bakul es. Aku karo mbakyuku banjur metu saka omah, nyawang bakul es kuwi nganti cetha wela-wela. Banjur mbengine, wayah mapan turu, mbakyu negesake babagan swara dung-dung kuwi marang ibu. “Ibu, mau ana swara dungdung liwat, aku karo adhik ndhelik ana jero ngomah, ning bareng tak injen saka bolongan gedhek jebul bakul es bu!” p i t a k o n e mbakyu lugu.

“Ibu ora ateges ngapusi kowe ya ndhuk, ning bapakmu le nyambut gawe wae kadang entuk dhuwit kadang ya ora entuk dhuwit, ora papa ya, saiki diempet le pengin tumbas, sesuk nek bapakmu entuk rejeki tak tumbasake.” Ngendikane ibu karo ngusap eluh sing netes ing pipi “Boten kok bu, kula boten pe­ ngin, iya ta dhik?“ Aku gur manthuk mang­suli pitakone mbakyu. “Saiki urip prihatin dhisik, muga-muga sesuk kowe padha bisa urip mulya ya ndhuk!” Ujare ibu karo ngelusngelus bathukku. “Aamiin.“ Wangsulanku karo me­rem. Prastawa kuwi nalika aku kirakira umur limang taunan, nanging tumeka saiki aku isih kelingan. Swara dung.. dung.. kelingan ja­ man semana urip rekasa, saiki wis mulya. Alhamdulillah, swara bakul es dung-dung nambahi rasa syukurku marang Gusti. Yen kelingan kadang mesem ing ati kadang ya netesake eluh ing pipi. Kabeh kuwi lelakon urip, pengalaman kang bisa kanggo motivasi murid-muridku. Ya, sanajan urip pas-pasan kudu tetep sregep sinau, sanajan korona ya kudu tetep usaha, sinau lan donga marang Gusti, ora kendhat anggone ikhtiar, Insyaallah kabeh diparingi lancar. Aamiin YRA. ***

polaké, polaké, blanja blanja online online uga uga nganti nganti dhompèté dhompèté jebol. jebol. Lha Lha tiwas tiwas larang-larang larang-larang tuk tuk sing sing nganggo nganggo sepatu sepatu wis wis ora ora pinter pinter playon, playon, kaboten kaboten weteng. weteng. Lagi Lagi maju maju sela sela menggèh. menggèh. Ngertiya Ngertiya teka teka thimik-thimik thimik-thimik sandhalan sandhalan waé. waé. Djaka Lodang No. 02v 11/6/2022 Mula wong tuwa, yèn Mula pancèn pancèn bener bener ngendikané ngendikané wong tuwa, yèn apa-apané apa-apané kudu kudu nga nga Setu Pon, 11 Dulkaidah 1955 Alip ora diréwangi ora Jawa diréwangi sétan sétan kang kang manggon manggon ana ana atiné atiné dhéwé-dhéwé. dhéwé-dhéwé. Nganggo Nganggo pét pét Aksara mbukak mbukak primbon primbon banjur banjur ngétung ngétung jenjeming jenjeming weton, weton, nanging nanging tumindak tumindak kang kang nganggo nganggo dipikir dipikir dhisik. dhisik. Yèn Yèn ngomongaké ngomongaké bab bab étung-étungan, étung-étungan, bangsa bangsa Jawa Jawa kalebuné kalebuné ora ora pa p bangsa bangsa liyané. liyané. Étungané Étungané miturut miturut cara cara Arab Arab utawa utawa India, India, katitik katitik yèn yèn angka angka Jawa Jawa (adhedhasar (adhedhasar tikel tikel sepuluh), sepuluh), uga uga nduwèni nduwèni wilangan wilangan nul nul (0) (0) kang kang ateges ateges su su nganggo nganggo huruf huruf Latin, Latin, angka angka Jawa Jawa uga uga bisa bisa katulis katulis nganggo nganggo aksara aksara Jawa Jawa kaya kaya ing ing

29

NGANGGO PÉTUNG Nganggo Petung

Agus Wepe

M

inggu esuk, aku mlaku-

sarana ‘mantram sekti’ kang unine: “ga-le-ngya-

Pametri ésuk, aku mlaku-mlaku Minggu turut désa,wolak-walik-e-la-pa-ya”. karepé njajal sepatuCara jogging anyar éntuk apalan kang kasilku kaya mlaku turut desa, karepe Kabudayan Jawa mangkono sajatine kagawa saka wujude angkanjajal sepatu jogging THR, ngiras ngempèsaké gajih sing wis numpuk ana weteng. Yèn dakpikir-pikir, Riyayané wis kliwat anyar kasilku entuk THR, ngiras angka mau kang saperangan bisa diwaca kaya wetara sesasi, nanging olèh-olèhé ésih bisa dirasakké nganti sepréné, bokmenawa malah nganti taun ngempesake gajih sing wis numpuk aksara Jawa lumrah. Upamane, angka siji wujude ngarep. Iki anggonku kalap ngumbar pepénginan sasiloro Pasa, dipolaksara ga, angka kayamangan-ngombé aksara nga lelet, analho, weteng. Yen dakpikir-pikir, Riyayane wis kayasapungkasé polaké, blanja online ugananging nganti oleh-olehe dhompèté Lha tiwas larang-larang anyar, jebul telu kaya nga dipengkal.tuku Dene sepatu angka papat kliwat wetara sesasi, isihjebol. bisa angka lan lima katelahan ‘wolak’ lan ‘walik’, njupuk saka dirasakake nganti seprene, bokmenawa malah sing nganggo sepatu wis ora pinter playon, kaboten weteng. Lagi maju selawé mèter, menggèhangka mau.biyèn nganti taun ngarep. Iki lho, anggonku kalap wangune Yèn Bu Yèn cara cara Bu Guruku Guruku biyèn pas pas SMP, SMP, olehé olehé ngapalaké ngapalaké wujudé wujudé angka angka Ja Ja menggèh. Ngertiya teka thimik-thimik sandhalan waé.Yen ditamatake panulisane angka Cara ngumbar pepenginan sapungkase sasi Pasa,‘mantram “ga-le-ngya-wolak-walik-é-la-pa-ya”. ‘mantram sekti’ sekti’ kang kang uniné: uniné: maneh, “ga-le-ngya-wolak-walik-é-la-pa-ya”. Cara apalan apalan Mula pancèn bener ngendikané wongugatuwa, apa-apané kudu nganggo pétung, ing yèn dhuwur ugawujudé kapitan tandha cecak loro kang supaya mangan-ngombe dipol-polake, blanja online sajatiné kagawa angka-angka mau sapérangan bisa sajatiné kagawa saka saka wujudé angka-angka mau kang kang sapérangan bisa diwa diwa ketelahan pada pangkat. Ikukaya minangka tetenger, nganti dhompete jebol.manggon Lha tiwas larang-larang ora diréwangi sétan kang ana atiné lumrah. dhéwé-dhéwé. Nganggo pétung ora ateges kudu Upamané, angka siji aksara angka loro aksara lumrah. Upamané, angka siji wujudé wujudé kaya aksara ga, ga, angka loro kaya kaya aksara sepatubanjur anyar, jebul sing nganggo sepatu wong kang macapapat bisa ngerti yen aksara kaya nga dipéngkal. Déné angka lan lima katelahan ‘wolak’ lan kayasupaya ngananging dipéngkal. Déné angka papat lan lima katelahan ‘wolak’ lan ‘walik’, ‘walik’, mbukak tuku primbon ngétung jenjeming weton, tumindak kang ngati-ati, apa-apané NGANGGO PÉTUNG kang wis ora pinter NGANGGO playon, kaboten weteng. Lagi majuangka mau. angka mau.diapit pada pangkat iku satemene angka. PÉTUNG nganggoselawe dipikirmeter, dhisik. ana aksara murdaangka kapitan pada uga menggeh-menggeh. Ngertiya teka Mula Yèn ditamataké manèh, panulisané ing Yènyen ditamataké manèh,pa panulisané angka ing dhuwur dhuwur uga kapitan kapitan ta ta Yèn ngomongaké bab Jawa kalebuné ora pati séjé karo bangsathimik-thimik sandhalan wae.étung-étungan, bangsa pangkat, kudu diwaca minangka angka wolu, dudu ketelahan ketelahan pada pada pangkat. pangkat. Iku Iku minangka minangka tetenger, tetenger, supaya supaya wong wong kang kang maca maca bb aksara pa. kaya ing ngisor iki. MulaÉtungané pancen bener ngendikane wongutawa tuwa,kang diapit pada pangkat iku satemené angka. Mula yèn aksara kang diapitkatitik padaTuladhane pangkat iku satemené angka. Mulaasipat yèn ana anadesimal aksara pa pa bangsa liyané. miturut cara Arab India, yèn angka Jawa kajaba pangkat, kudu diwaca minangka angka wolu, dudu aksara pa. Tuladhané kaya pangkat, kudu diwaca minangka angka wolu, dudu aksara pa. Tuladhané kaya i yen apa-apane kudu nganggo petung, supaya ora Minggu ésuk, aku mlaku-mlaku turut désa, uga karepénduwèni njajal sepatu jogging anyar kasilku éntukkang ateges suwung. Kajaba katulis in (adhedhasar tikel sepuluh), wilangan nul (0) Minggu ésuk,direwangi aku mlaku-mlaku turut désa, karepé njajal sepatudhewejogging anyar kasilku éntuk setan kang manggon ana atine iras ngempèsaké gajihLatin, sing wis numpuk Jawa ana weteng. Yèn dakpikir-pikir, Riyayané wisaksara kliwat Jawa kaya ing ngisor iki. nganggo huruf ugaYèn bisa katulis nganggo iras ngempèsaké gajihNganggo sing wis angka numpuk ana weteng. dakpikir-pikir, wis kliwat “gawe lega” dhewe. petung ora ateges kudu mbukakRiyayané

sesasi, nanging olèh-olèhé ésih bisa dirasakké nganti sepréné, bokmenawa malah nganti taun sesasi, nanging olèh-olèhé ésih bisa dirasakké nganti sepréné, bokmenawa malah nganti taun primbon ngetung jenjeming weton, Iki lho, anggonku kalapbanjur ngumbar pepénginan sapungkasé sasinanging Pasa, mangan-ngombé dipolIki lho, anggonku kalap ngumbar pepénginan sapungkasé sasi Pasa, mangan-ngombé dipoltumindak kang ngati-ati, apa-apane nganggo blanja online uga nganti dhompèté jebol. Lha tiwas larang-larang tuku sepatu anyar, jebul blanja online uga nganti dhompèté jebol. Lha tiwas larang-larang tuku sepatu anyar, jebul “gawe 21” dipikir anggo oradhisik. pinter playon, playon, kaboten kaboten weteng. weteng. Lagi Lagimaju majuselawé selawémèter, mèter, menggèhanggo sepatu sepatu wis wis ora pinter menggèhNgomongake bab etung-etungan, wong Jawa h. thimik-thimik sandhalan sandhalanwaé. waé. h. Ngertiya Ngertiya teka teka thimik-thimik klebune ora pati seje karo bangsa-bangsa liyane. Mula pancèn bener ngendikané wong tuwa, yèn apa-apané apa-apanékudu kudu nganggopétung, pétung,supaya supaya Mula pancèn bener ngendikané wong tuwa, yèn nganggo Etungane miturut cara Arab utawa India, katitik pétung yen ora ateges kudu éwangi sétan kang manggon ana atiné dhéwé-dhéwé. Nganggo éwangi sétan kang manggon ana atiné dhéwé-dhéwé. Nganggo pétung ora ateges kudu angka Jawa jenjeming kajaba asipat (adhedhasar primbon ngétung jenjeming weton, desimal nanging tumindak tumindak kangngati-ati, ngati-ati,apa-apané apa-apané primbon banjur banjur ngétung weton, nanging kang oo dipikir dhisik. tikel sepuluh), uga duweni wilangan nol (0) kang dipikir dhisik. Yèn babsuwung. étung-étungan, bangsa Jawa kalebuné aksara orapati patiséjé séjékaro karobangsabangsaateges Kajaba katulis nganggo Yèn ngomongaké ngomongaké bab étung-étungan, bangsa Jawa kalebuné ora iyané. Étungané miturut cara Arabuga utawa India, katitik yènangka angkaaksara Jawakajaba kajabaasipat asipatdesimal desimal Latin, angka Jawa bisa katulis nganggo liyané. Étungané miturut cara Arab utawa India, katitik yèn Jawa asar tikel sepuluh), uga nduwèni wilangan nul (0) kang ateges suwung. Kajaba katulis Jawa kaya ing ngisor iki. hasar tikel sepuluh), uga nduwèni wilangan nul (0) kang ateges suwung. Kajaba katulis oo huruf Latin, angka Jawa uga bisa katulis nganggo aksara Jawa kaya ing ngisor iki. huruf Latin, angka Jawa uga bisa katulis nganggo aksara Jawa kaya ing ngisor iki.

na na

Yèn cara Bu Guruku biyèn pas SMP, olehé ngapalaké wujudé angka Jawa bisa kanthi sarana ‘mantram sekti’ kang uniné: “ga-le-ngya-wolak-walik-é-la-pa-ya”. Cara apalan kang kaya mangkono 1 2 3 4 5 sajatiné kagawa saka wujudé angka-angka mau kang sapérangan bisa diwaca kaya aksara Jawa lumrah. Upamané, angka siji wujudé kaya aksara ga, angka loro kaya aksara nga lelet, angka telu kaya nga dipéngkal. Déné angka papat lan lima katelahan ‘wolak’ lan ‘walik’, njupuk saka wanguné angka mau. 6 7 8 9 0 Yèn ditamataké manèh, panulisané angka ing dhuwur uga kapitan tandha cecak loro kang Yenbiyèn cara Bu Guruku biyen pas SMP, olehe Yèn cara Bu Guruku pas SMP, olehé wujudé angka Jawa kanthi ketelahan pada pangkat. Ikungapalaké minangka tetenger, supaya wong kang maca bisa ngerti yèn aksara Yèn pas SMP, olehé ngapalaké wujudé angka Jawabisa bisa kanthisarana sarana m “ga-le-ngya-wolak-walik-é-la-pa-ya”. Cara apalan kang kaya mangkono m sekti’ kang uniné: “ga-le-ngya-wolak-walik-é-la-pa-ya”. Cara apalan kang kaya mangkono ngapalake wujude angka Jawa bisa kanthi kang diapit pada pangkat iku satemené angka. Mula yèn ana aksara pa murda kapitan pada kagawa saka wujudé angka-angka kagawa angka-angka mau mau kang kang sapérangan sapérangan bisa bisadiwaca diwacakaya kayaaksara aksaraJawa Jawa pangkat, kudu diwaca minangka angka wolu, dudu aksara pa. Tuladhané kaya ing ngisor iki. Upamané, angka siji wujudé kaya aksara ga, angka loro kaya aksara nga lelet, telu Upamané, wujudé kaya aksara ga, angka loro kaya aksara nga lelet,angka angka telu

aa dipéngkal. Déné angka papat papat lan lan lima lima katelahan katelahan‘wolak’ ‘wolak’lan lan‘walik’, ‘walik’,njupuk njupuksaka sakawanguné wanguné mau. mau. Yèn ditamataké manèh, panulisané Yèn panulisané angka angka ing ing dhuwur dhuwuruga ugakapitan kapitantandha tandhacecak cecakloro lorokang kang

­­­­­

30

Djaka Lodang No. 02v 11/6/2022 Setu Pon, 11 Dulkaidah 1955 Alip

Macapat

Daur Hidup/Fase Kehidupan Dening Siswata [Sinawung sekar Dhandhanggula Majasih Lrs.Sl.Pt.Manyura]

Tembang Dolanan

Rontang-Ranting Tembang/Cakepan: Sastraliwung 1=C 2/4 Wirama Greget

­­­­­

Geguritan Mustofa W Hasyim

R. Bambang Nursinggih, S,Sn

Utang Katresnan 5

Carakan Jawa

Wadhuh, marang Gusti Allah utangku ngluwihi pitung gunung utang urip, utang awak, utang umur, utang kaslametan utang barokah, utang rahmat utang kesenengan lan bandha utang katresnan jati aku biyen ora ana dadi ana karana Gusti Allah ngresakake ana ngumbara ana alam donya golek ilmu golek sedulur ketemu jodho diparingi anak putu nyambung trah leluhur bisa nulis dawa bisa dolanan ukara ngrakit tembung kabeh mau saka idine Gusti Allah, Njur piye anggonku nyaur? Utang katresnan bisane hiya mung disaur tresna kanthi ngabekti memundhi

Yo, kanca dha mersudi carakan Jawa Murih trampil nulis lawan maca Dimen ora wuta aksara Jawa. bisa mbatang endahing sastra kuna warisan kaki moyang kang wis gerang kasaput yuswa Ha Na Ca Ra Ka (ana utusan) Da Ta Sa Wa La (padha pasulayan) Pa Dha Ja Ya Nya (padha digdayane) Ma Ga Ba Tha Nga (padha dadi bathange) Carakan Jawa yasan Aji Saka kang ambek paramarta Pisungsung myang abdi setya, datan cidra ing ubaya Dora, Sembada, Duga lawan Prayoga Murih carakan Jawa, ora murca saka buwana Murih carakan Jawa, onjo lawan carakan manca Pangudine carakan Jawa kanthi lila-legawane rasa Carakan Jawa mesthi lana, ngrembaka lan kuncara Minomartani, 21 Pebruari 2010

Tatiek Poerwa Kalingga

Lintange Trus Sumunar

Agus Junaedi

Setan Jare memedi kuwi setan, Gendruwo kuwi nggegilani, Wewe Gombel plorak plorok, Thuyul mbrengkele uthak-uthik cedhak kemben. Iki carita setan jaman iki, Kothak ireng biru abang kuning, Raine rata gebyar-gebyar ngebaki jagad, Panggodhane ngluwihi ngedanane. Upamane bandhosa nggawa mayit, Iki bandhosa cilik nggegawa jeneng aplikasi, Wewe gombel sewu cacahe, Munggah mudhun ing cedhak mripat. Setan cilik iki bener-bener ngreridu, Sirah widodari badane gendruwo, Setan iki ngracuni ati, Kanggo sing kurang cekelan iman.

Djaka Lodang No. 02v 11/6/2022 Setu Pon, 11 Dulkaidah 1955 Alip

***

Nadyan ratri sepi kemulan mega peteng Temlawung tembang tresna ing akasa Jerite nala sangsaya cetha ing pandeleng Kagubet rubeda nyiksa jroning dhadha Sinamun tembung kang wis katrem Ing kidung siningit donga mantra Nggayuh lintange trus sumunar madhangi donya. Dakrangkul wewayangane leluhur Warisane bakal dakpundhi Dadi tepa palupi kangmanis madu Tumrap pewaris negari Tejane lintang puguh sumunar sadawane wektu... Pertapan Kalingga, 13 April 2022

31

32

Djaka Lodang No. 02v 11/6/2022 Setu Pon, 11 Dulkaidah 1955 Alip

O

Banyumasan

NONTON EBEG

RA kaya biasane, Damirin nglaut gasik olehe nderes. Jam tengah rolas sing biasane egin temangkring nang ndhuwur wit klapa nyeseti manggar, siki wis plencing mlaku agep balik umah. Olehe mlaku mandan banter sipat kuping. Kayong ana sing lagi masalah gedhe sing agep teka. Pongkore pating klonthang, njerone koclak mergane isi badheg sing setengi. "Ana apa koh Kang? Kayonge marasi nemen, olehe mlaku kebat pisan," ujare Jedig pas papagan nang pertelon gili desa. "Ora ana apa-apa jane. Ya wis ya. Nyong bali dingin," semaure Damirin. Damirin egin kemutan pas lagi nangkring nang nduwur glugu. Lamat-lamat dhekne krungu swara gendhingan nang speaker toa. Swara sindhene krungu genah pisan olehe mblero. Nek demat-matna, swara kuwe mau seka desa sebelah wetan. "Kudu tek parani. Aja ngasi nyong telat, ora kebagian," mbatine Damirin. Let ora suwe, Damirin butul umah, langsung mlebu maring pedhangan. Pongkore sing isi badheg dewadahi jrigen banjur desogna nang pipir pawon. Badhege ora detitis. "Ma...! Mamane...! Rika nang ndi?" Damirin nyeluknyeluk bojone. "Ya Pa!" swarane Sitas krungu seka mbale. Penthungul wonge ngeton nang lawang pedhangan. "Lho Bapane gasik nemen balike olehe nderes? Njanur gunung koh, kadingaren?" Sitas takon maring sing lanang. "Ora ana apa-apa Ma. Siki mamane siap-siap. Dandan sing ayu. Nyong tak adus dingin. Bar kuwe dhewek lunga." "Anu ana apa koh Pa? Kayonge marasi nemen. Ujug-ujug bali gasik, terus arep lunga maning?" "Wis, ko ora usah kakehan takon. Siki dandan nganah sing mlowes. Aja dhasteran kaya kuwe. Manut bae maring nyong." Sitas sing kebingungan, gelem ora gelem ya manut. Dhekne banjur mlebu senthong ganti klambi. Let ora suwe krungu swara banyu desiram gebyargebyur, Damirin lagi adus. *** Adus uwis, sembayang Duhur uwis. Lawange wis dekunci kabeh, montore wis depanasi. Damirin lan Sitas uwis njagong nang jok montor, banjur ngeeenngg laju. Anake, Siroi ora dejak. Mergane deceluki ora semaur-semaur. Poran, paling lagi dolan nang alas ngunduh manuk kambi kanca-kancane. Nang ndalan, Sitas cekelan kenceng nang wetenge Damirin. Maras mbok gigal. Mergane giline bodhol

pating njluwang, aspale pada ilang kegawa banyu udan. Ngerti dhewek lah, gili siki toli langka sing awet. Mergane aspale ora desuntek nggo campuran pasir, ningen malah diemplok nang sing nggawe. "Jane awake dhewek agep maring ngendi si Pa? Nyong dadi bingung." "Nyong agep ngajek ko dolan. Sekali-kali, aja njuplek bae nang ngarep pawon. Langes tok, ireng tur mambu sangit." "Dolan maring ngendi jane?" "Kuwe maring kono kulon, grumbul sebelah." Damirin tambah banter olehe ngegas montor. Sitas tambah kenceng olehe ngethapel. Kisaran sepuluh menit, panggonan sing detuju meh butul. Mergane lamat-lamat swara gendhingan saya suwe saya banter krungune. Nyata, bar ngliwati engkolan, keton ana ramerame. Montor padha parkir nang pinggir nggili. Swara gendhingan saya banter nang kuping. "Nah, Ma, giyeh, rika jane tak jek maring ngeneh. Hahaha..." ujare Damirin mandan seru. "Owalah Bapanee, jebul dejek nonton ebeg?!!!" "Iya, mbok wis suwe langka tontonan. Nah, kiye koronane wis mulai ilang. Ebege wis ulih labuh. Nggo hiburan Maa.." "Jan ora memper. Bali-bali, langka angin langka udan, ngongkon wong kon siapsiap, dandan sing ayu. Ngasi badhege ora detitis, ora kober madhang, anake detinggal, nggawa montor banter pisan ngasi kedagar-dagar, nyong olehe cekelan ngasi kenceng banget maras mbok gigal. Cempuleke ngajek nonton ebeg. Penjorangan pisan rika ya Pa!!!" "Hahaha uwis-uwis ora usah reang. Siki tak parkir montor dingin. Banjur golet bakul bakso ideran. Mengko dhewek mangan bakso kambi nginum es eh ya sayang." "Hmm stres nyong nduwe bojo kaya rika Pa." Wong loro kuwe mudhun seka montor banjur golet bakul bakso ideran. Pesen bakso rong mangkok. Ujug-ujug Siroi teka marani bapa mamane. "Bapane, mamane. Jebule rika padha nonton ebeg ya?" "Lah ko degoleti langka, ya tak tinggal. Ko ngeneh kambi sapa?" ujare Damirin. "Kambi kanca-kancane ngepit. Nyong tukokna baksone ya. Kencot koh." "Ya wes nganah. Owalah jebule ora bapane ora anake padha baen dhemen ebeg. Awas koh loh, wong loro, aja ngasi wuru. Isin nyong," ujare Sitas kambi mbesengut. Lamat-lamat peniyagan nabuh gendhingan elingeling. Eling-eling sapa eling balia maning.... (Dul Komed van Braling)

Oh Lelakon

P

Djaka Lodang No. 02v 11/6/2022 Setu Pon, 11 Dulkaidah 1955 Alip

33

Meh Wae Kapusan Dadi PSK

arinem bocah wadon kang ireng manis kulitane lan isih prawan kinyis-kinyis nembe wae lulus sekolah menengah pertama ing salah sawijining sekolah negri pinggiran desane. Parinem bocah wadon kang ora pinter nanging uga ora bodho. Kepinterane rata-rata kaya kancakanca liyane sabarakane ing desane. Parinem anake wong kang ora duwe lan uripe paspasan. Bapak ibune nyambut gawe buruh tani ing desane. Duwe sawah wae ora amba lan amung cukup kanggo tambah-tambah asile. Pari­ nem uga duwe adhi cacah loro lan uga isih sekolah ana ing sekolah dhasar. Sa­najan uripe pas-pasan bapak ibune tansah nyukuri lan ora tau sambat. Kabeh rejeki paringane Gusti Allah, manungsa saderma nrima lan nyukuri paringane. Lulus sekolah menengah pertama Parinem pengine nerusake sekolah sing luwih dhuwur nanging amarga ora duwe ragad impene dadi cunthel. Parinem ora nggetuni kahanan kuwi nanging dheweke pengin ngrubah uripe supaya ora rekasa kaya bapak ibune. Akeh kancakanca sabarakane uga padha pedhot anggone pengin sinau sing luwih dhuwur amarga ora duwe ragad padha dheweke. Kegiyatane saiki amung ana ngomah lan kalakala buruh tani melu bapak ibune kanggo ngisi wektu. Sawijining dina dheweke ketemu kanca sekolahe lan kancane mau ngabari yen ana lowongan kerja ing Jakarta kanggo bocah-bocah wadon pedhot sekolahan kaya sing dialami. Parinem banjur takon sarat-sarate supaya bisa ndhaftar lowongan kasebut. Kancane ngerti

lowongan kasebut saka medhia sosial sing pasang menawa dibutuhake tenaga wadon kanggo salah sawijining pabrik ing wilayah Jabodetabek. Parinem nuli matur bapak ibune menawa pengin ndhaftar nyambut gawe ing Jakarta supaya bisa ngrubah uripe wong tuwane. Bapak ibune pisanan kabotan

amarga Parinem durung tau lunga adoh saka ngomah, apa maneh iki Jakarta, ibukotane negara Indonesia. Suwe-suwe bapak ibune menehi idin lan welinge atiati menawa wis kerja ing Jakarta. Kanca-kancane uga diparingi idin marang wong tuwane. Esuke Parinem karo kancakancane mangkat Jakarta numpak bis saka terminal Umbulharjo. Watara bocah pitu sing mangkat Jakarta. Parinem karo kanca-kanca nyangking tas isine klambi-klambi kanggo salin ing kana. Bis tumuju Jakarta wetara jam lima sore lan tekan Jakarta watara jam papat esuk. Rombongane Parinem sakancakanca dipethuk mobil saka biro

jasa sing pasang iklan mau. Mobil sarombongan nuli mangkat nuju mess penampungan. Tekan mess penampungan rombongan diajak mlebu lan calon pegawe diwenehi kamar dhewe-dhewe. Ana ing mess akeh pawongan lanang serem-serem raine. Pawongan mau menehi peraturan yen kabeh calon pegawe ora entuk metu saka mess tanpa idin petugas. Parinem ora cubriya apaapa karo peraturan kuwi. Pokoke dheweke pengin nyambut gawe kepenak asile akeh bisa kanggo mbiyantu wong tuwane. Nganti pirangpirang dina kok durung ana sing disalurake ing peru­ sahaan apa pabrik. Pendhak dina kok mung dikon nunggu ora ana kabar sing cetha. Angger ditakokake jawabe muni durung ketemu bos e. Mlebu seminggu suwene ing wayah bengi ujug-ujug ana rombongan patroli mlebu mess kana nggrebeg panggonan kuwi. Mess kuwi dicubriyani dening aparat kanggo nampung caloncalon penjaja seks komersial uta­wa PSK ing wilayah Jakarta. Parinem karo kanca-kancane uga digawa menyang kantor pulisi saweneh paring katrangan. Ing kantor pulisi Parinem sakanca blaka menawa dheweke kepilut lowongan kerja sing dipasang biro kuwi lan dheweke rumangsa dadi korbane. Rampung menehi katrangan Parinem sarombongan nuli dibalekake nang desane kanthi pengawalan ketat. Tekan desane Parinem ngucap sukur lan bisa uwal saka biro jasa sing ngapusi mau. Pengine dadi pegawe jebule arep didadekake PSK. Oh Lelakone Parinem. (SiTriE-Sleman)

34

Djaka Lodang No. 02v 11/6/2022 Setu Pon, 11 Dulkaidah 1955 Alip

Pengalamanku kancaku. Akhire merga aku isin lan merga ulahku uga aku lan kanca-kanca sagrubku padha guyu bebarengan. Banjur nerusake muter-muter ningali koleksi pesawat ing museum iki. Tri Asih

KONDANGAN MANTEN

A

SALAH GANDHENG

K

edadeyan iki dumadi rikala dina Setu, nalika aku lan kanca-kancaku padha dolan menyang Museum Dirgantara. Iki pengalamanku sepisan mara ing museum iki. Dene kancaku ana sing wis nganti apal karana dheweke kerep mrene. Rasa bungah mesthi ketara katingal saka semangat lan sumringahku supaya enggal-enggal mlebu. Aku ora sabar kepengin weruh maneka warna koleksi ing museum iki. Kanthi ora sabar aku banjur nggeret tangane kancaku. “Sik ta sabar nunggu liyane sik, rombongane kae lho isih ketinggal,” ucape kancaku kang aran Santi marang aku. Sinambi nunggu rombongan liyane jangkep lan supaya ora bosen aku banjur ningali sakiwa tengenku. “Eh San.. sik-sik foto aku nang baling-baling iki.” Kandhaku sinambi menehake Hpku. “Bahaha baling-baling bambu pa, hess jan kowe ki.” Wangsulane kancaku sinambi nampa Hpku. Udakara 5 menit tutug anggonku foto-foto lan rombongan uga uwis jangkep, aku banjur nggeret tangane kancaku tanpa ningali yen dheweke jebule ora ana ing sandhingku. “Ayo San mrana” omonganku sinambi tanganku gandheng kancaku ing sisihku. Lagi wae pirang jangkah aku mlaku, kancaku mandheg. “Ngapa e kok mandheg,” pitakonku. Mak tratap aku ngawasake pasuryane. Aku kaget jebule tangan sing dakgandheng wiwit mau dudu tangane kancaku nanging tangane wong liya. “ehhh maap saya kira teman saya” kandhaku marang wong asing iku. Dheweke banjur mesem guyu. Dene Santi sing weruh lelakonku uga ngguyu lakak-lakak ing buriku karana salah gandheng. “Bahaha, asem ra kandha,” omonganku sinambi nyeraki kancaku. “La kowe, gandheng ya ora gatekake wonge. Bahaha malu nii ya.” Ucape

ku uwis tau kondangan manten ing ndesa kluthuk ing laladan gunung Sumbing. Sabenere aku olehe nekani kondangan manten iki ora dhewekan, ananging karo Taufik kanca raketku. Aku lan Taufik iki kanca raket tunggal siji kampung yaiku kampung Kauman Parakan. Tekan desa acara resepsi manten lagi wae arep kawiwitan. Aku karo Taufik lungguh ing kursi larik nomer loro saka ngarepan. Pranata adicara ngawali acara kanthi mbukak kelawan umul kitab fatekah. Acara nomer lorone waosan kitab suci Al Quran. Saka sound sistem keprungu banter “Waosan kitab suci Al Quran badhe kawaos, dhumateng Bapak Taufik wekdal lan papan kula sumanggakaken.” Aku karo Taufik tetep omong-omongan gayeng. Keprungu saka loud speaker ambal pindho yen waosan Al Quran badhe kawaos dening Bapak Taufik. Ora let suwe salah sawijine sinom nganten nyedhaki aku karo matur, “Mangga Pak Taufik kula aturi wonten panggung maos ayat suci.” Temtu wae aku karo Taufik bingung, pandengpandengan. Ealah! Jebul para sinom lan panitya manten ngertine aku karo Taufik saka Kauman banjur dikira bisa qiroah maca Al Quran ingkang apik lagune. Muhisom Setiaki

Napak Tilas

P

Djaka Lodang No. 02v 11/6/2022 Setu Pon, 11 Dulkaidah 1955 Alip

35

Pasareyan Tembayat

rajurit Pajang kalah ka­ ro amuk­an alam yaiku lahar Gunung Me­rapi. Iki sing dikersakake de­ning Panembahan Senapati, ngla­ wan pasukan Pajang ora nga­ nggo ang­kat senjata. Kurbane prajurit Pajang pancen akeh, nanging ya ana sing uwal saka amukan lahar mau. Kraton Pajang arep nyerang Ma­taram amarga Panembahan Se­napati dianggep balela marang kra­ ton Pajang, awit wis sawetara wek­tu ora sowan ing kraton Pajang. Mula prajurit Pajang banjur arep nyerang Mataram. Kamangka ora sowane Panem­ bahan Senapati ora amarga ba­lela, ananging isih nata ka­ hanan ing Mataram. Supaya ora dumadi perang lumawan Pajang, Panembahan Senapati nyenyuwun marang Gusti Kang Maha Agung supaya paring welas asih ora dumadi paprangan. Sanajan Panembahan Senapati ora kagungan penggalih nyerang, ananging uga siyaga nyamaptakake prajurit. Saupama diserang prajurit Pajang, prajurit Panembahan Sena­ pati wani ngadhepi. Sakala alam sing nggulung prajurit Pajang, sa­ te­mah Mataram ora ngadhepi se­ rangan prajurit Pajang. Bareng nger­ti seperangan pasukan Pa­jang sing dipandhegani Sultan Hadi­wi­ja­ ya mundur, prajurit Mataram dipan­ dhegani Panembahan Senapati ban­­jur mesanggrah ing Desa Ngran­

Pasareyane Sunan Pandanaran mapan ing Tembayat. (repro)

dhu Pitu, papane ing sisih kulon Pram­­banan. Sultan Hadiwijaya lan saperangan prajurit banjur kondur ing Pajang. Satengahing dalan, Sul­ tan Hadi­wi­jaya mandheg, kaya-kaya ana sing dipeng­galih. “Aja bali dhisik,” ngendikane Sul­ tan Hadiwijaya. “Wonten menapa, Gusti? Pra­yogi­ nipun langsung kondur kemawon, rak boten wonten ingkang dipun ran­tu? Sadaya prajurit ingkang ge­ sang sampun ngempal sedaya,” wang­sulane salah sijining prajurit. “Dudu kuwi sing tak karepake.” “Lha, menapa ingkang dipun ker­sak­aken?” Sultan Hadiwijaya banjur mrik­ sani kabeh prajurit, sajak peng­ galihe ora jenjem. Para prajurit nger­­ti penggalihe sesembahane ra­da goreh, salah siji prajurit banjur mun­dhut priksa, “Mbok ngendika kemawon, Gusti. Menapa ingkang dados penggalihan panjenengan?” “Aku kepengin sowan ing pasa­ reyan Tembayat. Wis sawetara ora so­wan ing pasareyane leluhurku,” mangkono pangandikane Sultan Ha­diwijaya. “Menawi panjenengan nger­­ Sunan Pandanaran, sumare ing pasareyan sak­aken tindak wonten pasare­ Tembayat. (repro) yan Tem­bayat, mangga kula dhe­

rekaken.” Sultan Hadiwijaya karo para pra­ jurit banjur tumuju ing pasareyan Tembayat yaiku pasareyane Sunan Pandanaran. Sanajan salirane kra­ sa sayah, ananging kasurung rasa kepenginan arep sowan ing pasa­ reyan Tembayat, rasa sayah dadi sir­ na salin rasa gumregah, kepengin enggal tekan ing papan sing dituju. Sawetara anggone tindak, ora rinasa wis tekan ing papan sing dituju. Kanthi ora sranta, Sultan Hadiwijaya njujug ing pasareyane. Ananging ana pepalange, yaiku lawang pasareyane ora bisa dibukak. Ganti-ganti prajurit ngupaya mbu­kak, nanging lawang kasebut tetep begegeg rosa nutup kaya dene lawang wesi gathuk kakunci karo teyenge. Kabeh prajurit ora kurang daya anggone nguras tenaga, la­ wang tetep ora gelem kabukak. “Iki amarga salahku, satemah la­ wang wae ora bisa menga sanajan wis pirang-pirang tenaga disuntak kanggo mbukak,” mangkono peng­ galihe Sultan Hadiwijaya. Sithik mbaka sithik cahya sang bagaskara angslup ing sisih kulon, pratandha, kahanane wis gumanti wengi. Sultan Hadiwijaya lan para prajurit banjur sare ing sajabane pa­ sareyan Tembayat. [Lis HS].*

36

Djaka Lodang No. 02v 11/6/2022 Setu Pon, 11 Dulkaidah 1955 Alip

Liputan

MATRA KRIYA FEST (MKF) 2022 From Hands to Something-Hasta Makirtya Rupa

S

Salah sijine karya kang mlebu nominasi 12 MKF (FT : Tri Asih)

abtu, 21 Mei 2022 mapan wonten Ruang Galeri Taman Budaya Yogyakarta diadani adicara pamera kang asesirah Matra Kriya Fest utawa MKS kanth tema From Hands to Something-Hasta Makirtya Rupa. Adicara saka Dinas Kebudayaan DIY iki kalaksanan wiwit tanggal 21 Mei dumugi 28 Mei 2022. Pangajabe diadani adicara menika supados para seniman bisa mijilake karya-karya sing nampilake ornamen kang unik, detail saha eksperimen medhia enggal kang gawe sansaya sugihing dimensi kompleksitas kekaryaan. Boten namung menika kemawon nanging adicara iki minangka sarana para seniman kangge unjuk karya seni ing artikulasi fragmen imajine, nanging uga kanthi pertimbangan material

kangge nggayuh gagasan menika. Adicara MKF menika uga kabuka kangge masyarakat umum. Wiwit saka ngajeng uwis disuguhi kanthi Batu Bata Citrus Studio. Para pengunjung manawi kapingin ningali pameran MKF cekap daftar wonten ing ruang presensi. Salajengipun nengga antrian kangge mlebet ruang pameran kanthi lengga wonten ing kursi kang cumawis. Dene anggenipun antri menika kirang langkung 30menit. Saderengipun mlebet samangkih wonten panitia saka MKF kang ngandharake maneka warna aturan ing pameran menika “Perhatian semuanya untuk pengunjung MKF ada beberapa aturan pertama dilarang menyentuh karya, kedua jika ingin melihat karya secara dekat bisa lihat jarak minimal 1meter. Selain itu apabila melanggar dan terjadi kerusakan akan ditanggung oleh pengunjung tersebut” Njlentrehane panitia MKF. Saben setunggal kloter kang padha mlebu ana ing ruang pameran, para pengunjung diwenehi wektu udakara 25 menit kangge ningali maneka warna karya seni kang dipajang. Dene para seniman kang padha ngrengeake adicara iki wiwit Sabang dumugi Merauke.

Djaka Lodang No. 02v 11/6/2022 Setu Pon, 11 Dulkaidah 1955 Alip

Para pengunjung kang padha antri mlebu (FT : Tri Asih) Ana kang gawe penasaran kanggo panyerat yaiku boten sedaya karya dipunsukani infomasi 12 Nominasi MKF 2022. “Sajane iki kompetisi wiwit saka Sabang dumugi Merauke. Lan kanggo karya-karya kang uwis kapajang ing kene sudah diseleksi. Dene kanggo juri kang nyeleksi kuwi ana 3 Alvi Lufiani, Novi Bamboo, lan Lejar Daniartana. Saka 50an peserta kuwi dijupuk kanggo 4 jinising kejuwaraan kayata Kriya Terbaik, Kriya Lokal Konten, Kriya Inovasi, lan sijine lali. Kangge pengumuman pemenang 4 karya iku ana ing dina Sabtu” Kandhane Galih salahsijine panitia ing adicara MKF 2022. Wondene 12 karya kang mlebu nominasi MKF taun 2022 yaiku karya saka Abdul.J.Nugroho kanthi irah-irahan Dragon Egg, Sahrul Misbah kanthi irah-irahan Keramik dan Besi, Markus kanthi irah-irahan Pesona Gonggong, Vanya Ratna Suryanti kanthi irah-irahan Well, its not just nightmares, failures, and traumas, Maha Indra kanthi irah-irahan Life in death world, Erik Hadi kanthi irah-irahan Scolisis ID, Lilik Nurkhamid kanthi irah-irahan Sahita Andaru, Anton Nurcahyo

Karya seni 2 dimensi (FT : Tri Asih)

37

kanthi irah-irahan Harmony kwek kwek, Muhammad Alhaq kanthi irah-irahan Capricornalter, Fajar Restuningsih kanthi irah-irahan Datang yang Lama, Arif Hanungtyas kanthi irah-irahan Thunderstrom, saha Arianne Kresandini kanthi irahirahan Welcome Home. Saliyane nampilake maneka warna karya seni kriya uga rupa. Ing kene uga nampilake asiling karya saka kecamatan ing Yogyakarta. Dene karya kang ditampilake yaiku kain batik. “Em kirangipun namung setunggal inggih menika kangge panjelasanipun saben karya menika alit sanget ehehe lajeng manawi kangge wekda menika ugi dipunwatesi dados radi kirang puas kemawon” Andharane salahsijine pengunjung wonten ing pameran MKF 2022. [Tri Asih]

38

Djaka Lodang No. 02v 11/6/2022 Setu Pon, 11 Dulkaidah 1955 Alip

Pangupaboga

Hj. Aan Yuniastuti foto bareng karo kulawarga ageng H. Bani Mas’ud (FT : Ist)

CANTING MAS

Nglestarekake Bathik Tulis Tradhisional Jawa Jogja

K

awiwitan saka Zufariyah sing ora ngerti bab bathik, nanging kagungan marasepuh (Ibu Asiyah Djalal) sing duwe usaha bathik ing Notoprajan Yogyakarta. Banjur Zufariyah ketarik kepengin nyinau bab bathik saka cara prosese, carane bathik klebu nyinau bab motif bathik Jawa Jogja sing maneka warna. Banjur rikala taun 1964 Zufariyah kasil bukak usaha bathik hasil anggone nyinau marang Asiyah Djalal mara sepuhe kanthi tetenger "BATIK CANTING MAS" ing lakune dina usahane bathik saya ngrembaka lan monjo piyambake anggone bukak usaha bathike mapan ing Patangpuluhan, bathik bathik hasil karyane Zufariyah spesialis bathik sogan Jogja kanthi motif-motif tradhisional kanggo upacara temanten, ing lakune jaman sabanjure Canting Mas diterusake karo putrine, wektu iki Canting Mas dikelola klawan Hj.Aan Yuniastuti (generasi kaping telu). Produk Canting Mas Dikenal Hasil Bathik Tulise Kang Alus Kasil bathik Canting Mas wis dikenal bathik tulise sing alus, kualitase (kualitas tinggi) bisa dipercaya lan kabukti, mula ora

mokal ing Bathik Canting Mas iki wis tau disambangi dening desainer kondhang Ivan Gunawan, artis bintang film lan penyanyi era 80-an Paramita Rosadi, banjur Mak'e Shoimah artis multi talenta miturut pengelola (owner) Bathik

Bapak H. Sumantri bin Djalal foto bareng karo garwane Zufariyah (FT : Ist)

Canting Mas Hj.Aan Yuniastuti nalika Toko Bathike dirawuhi Ivan Gunawan, Shoimah Pancawati, Paramita Rosadi, atine mongkog dudu merga Hj.Aan Yuniarti ngefans nanging mongkog merga hasil Bathik tulise diminati klawan sok sapaa wae "Alhamdulilah" ucape, Ora mung kuwi sing dadekake bungah manahe keluwarga Kraton Yogyakarta uga asring nganggo bathik asil prodhuk saka Canting Mas klebu keluwarga Cendana saben duwe gawe mantu ageman bathike asil saka prodhuk Canting Mas. Keluwarga besar mantan Presiden RI Susilo Bambang Yudhoyono wektu mantu putrane AHY sing diagem ya bathik asil prodhuk Canting Mas, nanging agemane pesene liwat salah sijine toko sing ana ing Malioboro ora sesambungan langsung karo Canting Mas sing ana ing Yogyakarta, tambahe. Miturute peminat bathik tulis tetep akeh, najan bathik printing ing pasaran sangsaya jamur kanthi rega sing luwih murah, nanging konsumen akeh sing bisa biji antarane bathik printing lan bathik asli Yogyakarta (bathik tulis) konsumen jaman saiki ya wis pinter-pinter bisa mbedakake

Djaka Lodang No. 02v 11/6/2022 Setu Pon, 11 Dulkaidah 1955 Alip

endi bathik printing endi bathik tulis asli Yogyakarta, kabukti wektu iki kain bathik asli Yogyakarta ora mung diagem para wanita wae nanging wektu iki para priya uga ngagem rasukan corak bathik sing maneka warna, contone (Alm.) Gus Dur asring ngagem rasukan bathik asli Yogyakarta (nalika isih jabat Presiden RI) saben-saben ngrawuhi ana ing rerangken acara kenegaraan. Hj.Aan Yuniastuti paring atur menawa Gus Dur salah sijine pejabat sing melu andil ngangkat Batik Indonesia ing Luar negeri klebu wis ngangkat trend "penggunaan" ageman Bathik tulis asli Yogyakarta, ujare. Hj.Aan Yuniastuti marang Djaka Lodang paring keterangan menawa kejaba bathik tulis, Canting Mas wektu iki uga mrodhuk bathik kombinasi kanggo ngladeni panyuwunan (permintaan pasar, “Temtu regi bathik kombinasi menika njeh langkung mirah kabandhing kalihan bathik tulis asli Yogyakarta," andharane marang DL. Hj.Aan Yuniastuti nambahi atur ing Bathik Canting Mas sumadya motif-motif kanggo temanten kaya Sido Asih, Sido Mukti, Sido Luhur, Wahyu tumurun, motif-motif kasebut ngandhut makna filosofi Jawa sing adi luhung, Ora mung kuwi kanggo wong tuwa sawernane motif Truntum, Grompol, lan Nitik Cakar Ayam kanggo adicara siraman penganten lan sumadya maneka warna motif kanggo seragam keluwarga. Wektu iki usaha bathik saka keluwarga trah eyange sing pidalem ing Kauman, Suronatan, lan Notoprajan kabeh sedulure Hj.Aan Yuniastuti (Trah saka Eyange) biyen uga "berkecimpung"

39

usaha bathik, nanging ana ing lakune taun usaha bathike padha ora diterusake (tutup), mula wektu iki saka keluwarga besar H.Bani Mas'ud sing isih nggeluti usaha bathik tekan seprene ya mung Canting Mas ora mung bisa "bertahan" nanging Canting Mas sangsaya ngrembaka, awit bisa jaga kwalitas hasil Bathik Asli Yogyakarta. Bathik Canting Mas uga nampa pesenan bathik tulis asli Yogyakarta, motif bisa milih sing dikersakake, motif sing arep dipesen, nanging

Hj. Aan Yuniastuti foto bareng karo Ivan Gunawan (FT : Ist)

Hj. Aan Yuniastuti foto bareng karo garwa lan putrane (FT : Ist) pemesanan kusus bathik tulis asli Yogyakarta iki pancen kudu sabar anggone nunggu awit dadine bisa sawulan tekane rong wulan, bathik tulis asli Yogyakarta anggone mroses butuhake ketelatenan, setiti, ngati-ati satemah asile ya ora bakal nguciwani, bathikane rapi lan berkwalitas. Bokmenawa para pandhemen lan pemaos Majalah Djaka Lodang wektu iki lagi bingung golek Bathik Tulis asli Yogyakarta, panjenengan

ora perlu tindak nang endi papan cukup blanja aman lan nyaman ora nguciwani sing duweni kualitas unggul, mongga kula aturi jujuk wonten Bathik "CANTING MAS" ingkang mapan wonten Alamat: Jl.Patangpuluhan No.32 Wirobrajan Yogyakarta sesambungan langsung Ibu Hj.Aan Yuniastuti, 0812 27555 100. (saget lumantar WA). Ana ing purnane patemonan marang Djaka Lodang Hj.Aan Yuniastuti ora lali ngaturake sugeng tanggap warsa kaping 51 kanggo majalah Djaka Lodang, mugi-mugi Djaka Lodang tetep saget Istiqomah anggenipun paring rubrik bab kabudayan Jawa engkang saget dados manfaat lan ngelmu kangge lare-lare enem engkang sampun nyingkir saking Budaya Jawa, unggah ungguhing tiyang Jawi, Djaka Ladang sageta dados medhia Jawa ingkang saget nyerdhasaken Bangsa. B A R I / DL

40

Djaka Lodang No. 02v 11/6/2022 Setu Pon, 11 Dulkaidah 1955 Alip

Kraton

Rngin 'Gung' lan ringin 'Batur' mapan ing Bakung, satengahing Pagelaran (Foto;herry)

S

ALUN-ALUN LOR

angarepe Pagelaran Karaton Ngayogyakarta ana gumelaring lemah kang amba kasebut Alun-alun. Amarga mapane ing sisih lor Karaton Ngayogykarta Hadiningrat mula diarani Alun-alon lor. Ing Ngayogyakrta duweni Alunalun cacah loro, yaiku Alun-alun lor lan Alun-alun kidul. Alun-alun kidul mapane sakidule Karaton Ngayogyakarta Hadiningrat. Ukurane Alun-alun lor 300 x 300 meter. Sandhuwure lemah Alunalun dikemuli pasir supaya ora panas ing dlamakan sikil yen wanci awan. Wujud Alun-alun lor iki beda karo alunalun ing kutha liya. Alun-alun ing kutha liya ukurane ya pancen amba, ananging satengahing alun-alun ora ana tetanduran apa-apa, satemah bisa kanggo papan olah raga mligine bal-balan tumrape pawongan sing seneng bal-balan. Nanging ing satengahing Alun-alun lor ana tetanduran wit ringin cacah loro dikupengi pager tembok kang pengkuh. Sisih tengah pager tembok digawe bolong-bolong

andadekake ornamen kang endah lan asri. Satengahing tembok diwenehi lawang cilik ukurane sedheng kanggo mlebu petugas sing arep reresik sangisoring wit. Gegodhongane sing padha tumiba kudu diresiki kareben ora katon jembrung. Wit ringin

Ringin Kurung cacah loro jenenge Kyai Dewadaru lan Kyai Janadaru (Foto;herry) ing sajroning pager tembok kuwi kasebut ringin kurung utawa waringin sengkeran jenenge

Kyai Dewadaru lan Janadaru (Wijayadaru) nglambangake konsep Manunggaling Kawula Gusti. Mapane wit ringin cacah loro iki pas antarane sumbu filosofi Kraraton Ngayogyakarta Hadiningrat (Panggung KrapyakKraton-Tugu Golong-gilig). Ing zaman biyen, Alun-alun iki digunakake kanggo kawula utawa rakyat sing nyuwun keadilan marang Raja (Sultan). Kawula sing nyuwun keadilan iki amarga ora trima marang keputusan pangarsane. Keputusan s i n g njomplang iki sing ora dadi karepe, mula banjur nekad sowan Sultan. Menawa Sultan wis paring keputusan bakal ditampa kanthi lega rila awit kawula iki pancen ngabdine marang Sultan sajiwa ragane. Panyuwunan keadilan iki dilakoni kanthi sowan pepe lan krudhungan kain mori putih. Sowan pepe ateges nglakoni pepe ing wanci awan, Krudhungan mori putih ateges mati uripe pasrah marang Sultan. Kawula

Djaka Lodang No. 02v 11/6/2022 Setu Pon, 11 Dulkaidah 1955 Alip

sing nyuwun keadilan banjur lungguh sila meneng, sirahe ndhungkuk karo krudhungan kain mori putih ing antarane rong wit ringin (ringin kurung). Dheweke dedonga sabisane nganti pirangpirang jam suwene. Ora perduli marang panasing sang bagaskara kang tansah ngobong pakulitane. Sanajan panas kang sumelat mau banjur gumanti mendhung peteng, sakala udan deres kaya-kaya banyu kasuntak saka sukuning langit, nanging kawula iki ora bakal uwal saka papan kono. Tekad kang gedhe iki supaya entuk kawigatosane dening Sultan sing dadi sesembahane. Abdi Dalem sing nindakake caos (piket) ing Bangsal Pengapit pirsa kawula sing nindakake sowan pepe mau banjur nimbali, sateruse diirit (disowanake) menyang Sri Manganti disowanake marang Abdi Dalem Bupati Nayaka sing lagi caos (piket) uga. Saka Bupati Abdi Dalem Nayaka disowanake Abdi Dalem Jaksa sing uga nindakake piket. Pancen mangkono kuwi urutane sing kudu dilakoni dening kawula sing nindakake sowan pepe. Urutan laku kang mangkono kuwi kudu dilakoni kanthi sabar tumrap kawula mau, butuhe sing dikarepake bisa entuk keputusan sing adil saka Sultan. Banjur Abdi Dalem Jaksa sing nembe piket ing Kamandhungan lor, niti priksa bab apa tujuane sowan pepe iku. Pemeriksaan sing katindakake Abdi Dalem Jaksa kudu luwih premati, aja nganti ana unsur bot sih utawa njomplang. Yen wis dipriksa kanthi setiti perkarane, sateruse digawe Surat Pemeriksaan (Berita Acara). Sabanjure berita acara

41

Wit-wit ringin katandur ing sakupenge Alun-alun lor cacahe 62 (Foto; herry) mau diaturake marang Sultan. Sultan mriksani berita acara kasebut. Berita acara lan kawula mau diprintahake sowan marang Pepatih Dalem supaya diteliti maneh banjur diputusake kanthi adil. Mangkono titi laksanane tumrap kawula sing nyuwun keadilan supaya lelandhesan sing kanggo mutusake bisa adil lan bisa ditampa kanthi leganing ati. Ing sisih kulon, lor lan wetan Alun-alun lor dikupengi wit ringin, cacahe 62 katambah 2 ringin kurung, kabeh cacahe 64, nglambangake yuswa Nabi Muhammad SAW 64 taun, ing petungan taun Jawa. Sanajan saperangan wit padha rungkat amarga katerjang angin gedhe, ananging tilase papan sing rungkat iki banjur ditanduri maneh wit ringin anyar saperlu cacahe ora beda karo sadurunge rungkat. Wit ringin iki bisa kanggo

Ringin 'Wok' lan ringin 'Jenggot' ing sakidul Jalan Pangurakan (foto; herry)

pangeyup-eyup para warga lan wisatawan sing padha lumaku karo ngrasakake sumiliring angin kang ngelus pakulitan lan sinambi mriksani endahing Karaton Ngayogyakarta. Wit ringin kurung sing cacah loro iku godhonge dikethok dibentuk persegi (payung) anggambarake songsong agung. Wit ringin uga nglambangake pengayoman, keadilan asipat abadi, ngandhut makna filosofi supaya yuswa Ngarsa Dalem lan Negari Dalem panjang kaya dene dawane umur wit ringin. Semono uga oyot sing gumantung (sulur) ing wit ringin nglambangake filosofi sumuluring sih kadewatan awit wit ringin kalebu Wit Kadewatan, mula wit ringin iki uga kasebut Nyagrudha utawa Satavrksa sing digandhengake tumrap kosmos Dewa Wisnu. Menawa dijabarake ilmu teknis, fungsi wit ringin yaiku nyerep CO2 lan ngetokake O2 lan uga kanggo nyaring hawa kanthi cepet lan luwih akeh. Kejaba ringin kurung Kyai Dewadaru lan Kyai Janadaru/ Wijayadaru, wit ringin ing Alunalun lor uga ana wit ringin liya, yaiku: 1. Wit ringin cacah loro sing mapan ing paling kidul Jalan Pangurakan kasebut Ringin Wok (sisih kulon Jalan Pangurakan) lan Ringin Jenggot (sisih wetan Jalan Pangurakan). 2. Wit ringin cacah loro sing mapan ing Bakung sangarepe ing satengahing Pagelaran kasebut Ringin Gung (sisih kulon), lan Ringin Batur (sisih wetan). (Herry SG).

42

Djaka Lodang No. 02v 11/6/2022 Setu Pon, 11 Dulkaidah 1955 Alip

Laporan Dhaerah

Permadani Kota Magelang Miwiti Pawiyatan Panatacara lan Pamedhar Sabda Bregada 29

P

Para dwija pawiyatan Permadani Kota Magelang. [Foto: Amat Sukandar]

amedhar sabda lan panatacara ing madyaning bebrayan mi­ nangka cucuking tumbak sa­ jrone upaya nguri-uri Budaya Jawa. Kamangka budaya iku mujudake karakter bangsa. Satemah Persau­ daraan Masyarakat Budaya Nasional Indonesia (Permadani) Kota Magelang ngadani pawiyatan panatacara lan

pa­medhar sabda kanggo warga ma­sarakat kabupaten lan kota Ma­ gelang. Pawiyatan non formal iki kanggo ngundhakake ketrampilan minangka panatacara lan sesorah nganggo basa Jawa sing bener, uga kanggo ngundhakake harkat lan martabat bangsa Indonesia, sar­ta ngukuhake jati dhiri lan

Tamu uleman. [Foto: Amat Sukandar]

kapribadhen bangsa. Kejaba kuwi, pawiyatan iki duwe tujuan kanggo nyengkuyung upaya pemerintah, mligine Pemerintah Kota Magelang, sajrone ngayahi ‘Tri Karsa Budaya’ yaiku ndhudhuk, ndhudhah lan mekar-ngrembakake budaya Jawa minangka panyengkuyung budaya nasional. Ketua Umum Dewan Pengurus Daerah Permadani Kota Magelang, Ir. Pamudji BRE, M. Eng Sc sajrone paring pangandikan ana ing acara pambukane Pawiyatan Panatacara lan Pamedharsabda Bregada kapingXXIX ngandharake, Budaya Jawa perlu diuri-uri amrih bisa lestari, amarga Budaya Jawa mujudake budaya adiluhung tinggalane para leluhur. Ing kalodhangan iki Pamuji marang para siswa uga ngemutake, ing pawiyatan iki sing katampa mung ‘kulite’, dene ‘isine’ perlu te­ rus digegulang lan disinaoni sa­ jrone ngayahi jejibahan minangka panatacara apadene pamedharsabda ing madyaning bebrayan. Satemah, para siswa samengko perlu kreatif lan inovatif sajrone mekar-ngrembakake kawruh lan ketrampilan sing wis digegulang ana ing pawiyatan iki,

Djaka Lodang No. 02v 11/6/2022 Setu Pon, 11 Dulkaidah 1955 Alip

minangka pucuke tumbak ‘Syi’ar Budaya Jawa’. Bathine melu nggegulang ka­ wruh lan ketrampilan ing babagan panatacara lan pamedhar sabda ana ing pawiyatan iki yaiku bisa dadi panatacara lan pamedhar sabda sing profesional, sanajan ora komersial. Ka­pindhone, bisa nularake etika utawa unggah-ungguh budaya Jawa marang masarakat. Dene kaping telune, sawise purna anggone ngu­ di kawruh lan ketrampilan ing pa­ wiyatan iki para siswa duweni pengaji linuwih ing madyaning bebrayan kam­pung apadene kantor papan pakaryane. Pawiyatan iki suwene sajrone

maneka warna profesi kayata pe­ gawe negeri, TNI/Polri, pegawe swas­ta, mahasiswa/pelajar lan warga masarakat umum. Para dwija lan wulangan sing kaparingake ana ing pawiyatan iki yaiku, Pradana Wiyata dening Ir. H. Wiyoto. Tata krama/budi pekerti), Ir. H. Pamudji lan Retty Indrijani, S.Psi. Kapanatacaran dening Dian Abdullah lan Susilo Anggoro, SE. Reng­geping Wicara, dwija Ir. H. Wiyoto, H. Lukitosari lan Siswanto, S.Kep,N.S.M.Kep. Sariyem, S.Pd., M.Pd lan Suprihani S.Pd maringi wulangan Basa lan Sastra Jawa. H. Hasim Hasibuan dwija Adat Tatacara Jawi. Drs. Sunarto, Srini, S.Pd lan

Ka. Kan Depdikbud Kota Magelang, Papa Riyadi, M.Pd. paring pangandikan. [Foto: Amat Sukandar] nem wulan, wiwit tanggal 21 Mei 2022 kanthi patemon saben dina Senen sore lan Jumuwah sore ma­ pan ana ing aula “Cendekia” Di­ nas Pendidikan dan Kebudayaan Kota Magelang. Materi pawiyatan yaiku kapermadanian, budi pekerti utawa tata krama, dhasar-dhasar kapanatacaran, minangka materi dhasar. Dene materi Pokok yaiku Basa & Sastra Jawa lan Renggeping wicara. Materi penyengkuyung, adat tatacara Jawa, ngadi busana putri, ngadi busana kakung lan pakerisan, tembang gendhing lan karawitan, sarta muatan lokal bab sejarah Ma­gelang lan seni budaya wayang purwa. Gunggunge pasarta pawiyatan ana 86 siswa warga kota lan kabu­ paten Magelang sing asale saka

43

lan ST Sukiman maringi wulangan Tembang Gendhing. R.T. Haryati Diningrum dwija Ngadi Busana Ngedi Sarira Putri. Ngadi Busana Kakung & Keris, dening H. Lukitosari. Susilo Anggoro, SE maringi kawruh bab Sejarah Magelang lan pengenalan wayang purwa. Pawiyatan kasebut dibukak dening Kepala Dinas Pendidikan dan Kebudayaan Kota Magelang, Papa Riyadi, M.Pd., rikala dina Jumuwah Legi tanggal 21 Mei 2022, mapan ana ing aula ‘Cendekia’ Dinas Pendidikan dan Kebudayaan Kota Magelang, Jl. Alibasah Sentot Prawirodirdjo no. 6, Magelang. Acara iki dirawuhi para pejabat sing ana sambung rapete karo masarakat lan kabudayan Jawa. Papa Riyadi sajrone paring pa­ ngandikan mratelakake, Dinas Pen­didikan dan Kebudayaan Kota Ma­g elang tansah nyengkuyung ayahan pawiyatan kang diadani de­ ning Permadani Kota Magelang iki kanthi nyawisake papan pawiyatan sarta fasilitas liyane minangka papan gladhen. Kanthi pawiyatan pa­natacara lan pamedhar sabda iki kaajab basa lan budaya Jawa ora musna. “Sapa maneh sing arep nguri-uri budaya Jawa kang adi­ luhung, yen dudu kita kabeh?,” pa­ngajake. Endahe Budaya Jawa iki tetela narik kawigatene bangsa manca lan akeh sing padha nyinaoni budaya lan basa Jawa. [Amat Sukandar]

Para pasarta pawiyatan. [Foto: Amat Sukandar]

44

Djaka Lodang No. 02v 11/6/2022 Setu Pon, 11 Dulkaidah 1955 Alip

Liputan

Arak-arakan tumpeng Gonobahu ing gelar tradhisi bersih desa (Ft: Iik/DL)

Tradhisi Bersih Desa

T

Dhudhah Potensi Sabuk Ijo Gunung Lawu (02)

umpeng Gono Bahu yaiku tumpeng ‘raseksa’ kang dhuwure 2,5 meter, digawe nganti ngentekake beras kang akehe kurang luwih 50 kg. Tumpeng iki dikirab utawa diarak ngubengi telaga. Kejaba iku, uga ngarak gunungan asil bumi awujud sayur-sayuran sarta asil tanduran uwoh-uwohan kang pancen urip subur ing sakupenge telaga Sarangan. Kirab iku ora ana bedane kaya kang ditindakake masarakat Yogyakarta, kang kenthel karo ‘nuansa tradisi’. Bregada kang dadi pengiring ngrangkul maneka unsur masarakat. Ora merga minangka pengiring wae, kabeh unsur kang nyengkuyung iki minangka gambaran saka wujud nglestarekake tradhisi lan kesenian masarakat Magetan kang pancen sugih seni budaya. Dene petugas kang ngawal nggunakake

busana adat Jawa kanthi tindak sarta ana kang ‘numpak kuda’ kanthi sesawangan endahe Tlaga Sarangan lan Gunung Lawu, satemah bisa nambahi daya tarik.

Sesawangan ing Gunung Lawu (Ft: Iik/DL) Sawise tekan ing sapinggire telaga, Tumpeng Gono Bahu dipasrahake kang sabanjure

dilarung ing tengah telaga kanthi nggunakake perahu. Jalaran saking gedhene ukuran tumpeng, prosesi nggotong tumpeng ‘raseksa’ tumuju tengah tlaga iki minangka panglipur kang seje lan bisa nuwuhake kawigaten wisatawan. Labuhan Sarangan minangka pesta wisata lan pesta budaya kang ngrangkul pamarentah, tokoh masarakat, tokoh budaya sarta masarakat umum. Gelar budaya iki uga minangka kegiyatan kang nggambarake rasa gotong royong maneka pihak ora nyawang jabatan apadene golongan. Manut katrangan saka Kepala Kalurahan Sarangan, Prima Suhardi, “Labuhan Sarangan menika dipun gelar minangka tradhisi ugi atur panuwun dhumateng Gusti Ingkang Maha Agung saking berkah ingkang arupi Tlaga Sarangan ing sampun

Djaka Lodang No. 02v 11/6/2022 Setu Pon, 11 Dulkaidah 1955 Alip

paring gesang ugi panggesangan dhateng warga sakupengipun.” Tlaga Sarangan jembare 30 hektar, jerone 28 meter lan panas adheme hawa watara 18 nganti 23 drajat celcius, nawakake kaendahan alam kang ora kalah karo obyek wisata alam liyane. Minangka pilihan wisata andhalan ing iring kulon Provinsi Jawa Timur lan ing sisih wetan Gunung Lawu, Pariwisata ing Tlaga Sarangan terus digarap lan siyap ngadhepi tantangan klebu wektuwektu abot sasuwene ngadhepi pandhemi Covid-19. Maneka upaya ditindakake kayadene tansah nggunakake protokol kesehatan marang ‘pengunjung’ lan terus nindakake upaya ing babagan sarana, penyengkuyung mligine fasilitas ‘penginapan’ kang ‘representatif’ arupa hotel, hostel utawa villa uga pondhok wisata. Fasilitas liyane kang cumawis kayata ‘rumah makan, taman bermain anak, wahana outbond, pasar wisata, papan parkir

Pamarintah Magetan nyawisake bis damri (Ft: Iik/DL) jembar, papan ibadhah, taman, uga pedagang kaki lima kang nawakake maneka ‘souvernir’ marang wisatawan kanggo oleholeh khas Magetan. Kejaba iku Tlaga Sarangan uga ngladeni sewa Prahu lan ‘becak Air’ kanggo dlajahi telaga, kepara para wisatawan uga bisa nyewa ‘tunggangan kuda’ kanggo ngubengi tlaga. Ing gelar budaya iku Kepala Dinas Pariwisata lan Kabudayan Kabupaten Magelatan, Joko Trihono uga nandhesake menawa pilihan unggulan Magetan, akomodasi ing Obyek Wisata Tlaga Sarangan wis sangsaya komplit. “Para wisatawan

45

Larungan ing tengah Tlaga Sarangan (Ft: Iik/DL) boten perlu kuwatir, samenika sampun sumadiya ugi pilihan ‘rumah makan’ saha penginapan ingkang saged dipun pilih sakersa ‘selera ugi kemampuan’ saben wisatawan,” ngendikane Joko Trihono tandhes. Sarana transportasi kang tumuju Tlaga Sarangan sangsaya gampang. Akeh cumawis angkutan umum kanthi trayek saka Kutha Magetan tumuju Tlaga Sarangan. Kejaba iku, sawise pigunane dalan tembus kang nggabungake Kabupaten Magetan tekan Kutha Surakarta sangsaya gampang lan gawe kepenak sarta nglaras tumrap wisatawan saka Surakarta utawa Tawangmangu. Kejaba iku uga nggampangake para wisatawan kang saka Yogyakarta utawa kutha-kutha liyane kang kepengin golek panglipur ati ing Tlaga Sarangan. “Semanten ugi kangge alat transportasi. Kacawisaken

infrastruktur mergi saha lahan parkir ingkang saestu sae dados ‘penunjang’ kagem para wisatawan ingkang ngginakaken kendharaan pribadi. Sawatawis wisatawan ingkang ngginakaken sarana angkutan umum, ugi sampun kacawisaken maneka pilihan. Wonten wekdal samenika ugi sampun kacawisaken ATM ugi,” ngendikane Kepala Dinas Pariwisata lan Kabudayan Kabupaten Magetan, Joko Trihono. Pamarentah uga nambah armada angkutan Bus Perintis DAMRI, trayek iki nyambungake Kutha Ponorogo lan Tlaga Sarangan ‘pulang pergi’ kanthi jadwal pemberangkatan saka Ponorogo Jam 06.00 lan 08.30 WIB dene pemberangkatan saka Sarangan jam 11.00 lan 13.30 WIB. Ervan/Kalingga/DL

ATM uga dicawisake ing papan wisata (Ft: Iik/DL)

46

Djaka Lodang No. 02v 11/6/2022 Setu Pon, 11 Dulkaidah 1955 Alip

Ki Wonoboyo diampingi ketua umum lan pengurus PKM (Ft: Ist/Sarjono/Hana/DL)

Sawalan Paguyuban Kawula Mataram

P

aguyuban Kawula Mataram (PKM) Ngayogyakarta Hadiningrat, dina Jumat Pon, 27 Mei 2022 tabuh 14.00 Wib ngadani sawalan kang mapan ana ing Pendhapa Padhepokan Mesu Budi Tempuran Kali Opak Gendhukan, Kalasan, Sleman. Ana ing adicara sawalan iki, dirawuhi para penjabat Muspika Kapanewon Kalasan lan Kapanewon sajajarane Polsek lan Danramil Kalasan, Prambanan. Sesepuh paguyuban Mbah Samsudin kang ngasta dhukuh, tokoh masarakat Budiman lan Budiyanto. Ki Gandung Purwanto kejaba dhalang wayang kulit uga seniman kethoprak uga para anggota paguyuban. Swasana katon gumyak lan regeng diramekake Karawitan Jonggrang saka Bokoharjo, Prambanan, Sleman kang dipandhegani dening Ki Ngatino kanthi waranggana Prastiwi lan Liawati.

Para pengurus utama PKM Ngayogyakarta Hadiningrat (Ft: Ist/Sarjono/Hana/DL)

Djaka Lodang No. 02v 11/6/2022 Setu Pon, 11 Dulkaidah 1955 Alip

47

Sadurunge sawalan diwiwiti, H.Ngadiman, S.Pd kang kapatah minangka panatacara ngandharake reroncening acara. Pambuka kang di salirani dening panatacara. Pambagyaharja dening Ki Wonoboyo. Anggone medharsabda kairing swara gendhing Glathik Glindhing. Satemah para warga PKM anggone ngrungokake tumungkul kunjeme pratiwi. Miturut pangandikane Ketua Umum Paguyuban Kawula Mataram, H. Heru Sutrisno Notodimejo ana sangarepe para tamu, anggone mandhegani PKM sawise sedane swargi, Bimo Subandi. wondene kegiyatan kang ditindakake, yaiku: Babagan pembangunan, sosial, budaya Lsp. Antarane: Bedhah rumah, Sunatan masal ana Bogem lan nggelar wayang kulit tengah wengi natas. Atur pangandikane Pengurus lan anggota sadurunge acara kawiwitan (Ft: Ist/Sarjono/Hana/DL) sarta masarakat sa-Nuswantara. Pungkasing Pangandikan Ketua Umum Paguyuban Kawula Mataram Ngayogyakarta Hadiningrat H. Heru Sutrisno Notodimejo kang pidalem ana ing Joglo Bedoyo, Jln Merapi Golf Km. 0,5 Bedoyo RT 02,RW 25, Wukirsari, Cangkringan, Sleman klawan Djaka Lodang rikala disuwuni pirsa ana Serambi Musholla Tempuran. (Jono,Hana/DL) Ketua umum PKM Heru Sutrisno Notodimedjo atur pangandikan (Ft: Ist/Sarjono/Hana/DL)

kanthi prasaja. Ikrar sawalan dening Sriyono, S.Ag diterusake Hikmah Sawalan kang diaturake dening, KH.Hery Suroyo, S.Pd. Ustad iki anggone medharake babagan sawalan kanthi gamblang lan terwaca. Kanyata sawise mangerteni para pengurus lan anggota duweni kabisan parama sastra utawa basa jawa sing linuwih lan lumantar sawalan ana ing Pendhapa Mesu Budi Tempuran Kali Opak Gendhukan mahanani katentreman sarta rahayu basuki para pengurus lan anggota paguyuban Waranggana ibu Prastiwi lan ibu Liawati nyekar kairing karawitan Jonggrang Bokoharjo (Ft: Ist/Sarjono/Hana/DL)

48

Djaka Lodang No. 02v 11/6/2022 Setu Pon, 11 Dulkaidah 1955 Alip

Crita lan Gambar: Toto Winarno

Uthak-Uthik DL

Djaka Lodang No. 02v 11/6/2022 Setu Pon, 11 Dulkaidah 1955 Alip

49

kesorotan lampu - 11. Bab sing arep ditindakake ing rapat - 12. Araning sasi - 16. Wong sing ditinggal mati bapake - 18. Tegese: Telu - 20. Ngresiki beras sarana tampah diketab-ketabake - 21. Timah sari 22. Banyu pususan. SYARAT BATANG UTHAK –UTHIK 02: 01. Batangan ditulis ing kartu pos kanthi alamat pengirim cetha, Kupon Uthak-Uthik, No. Telpon, jeneng lan alamat agen. sarta klebu kode pose. Dikirim menyang Redaksi Minggon Djaka Lodang, Jl. Patehan Tengah No. 29, YOGYAKARTA – 55133. 02. Saben pemenang (cacah 2) dicaosi bebungah arta Rp 100.000. 03. Kiriman batangan paling kasep tekan meja redaksi dina Setu Paing, 25 Juni 2022.

NENGEN: 1. Lepek sanggan gelas - 4. Kewan segara wedi - 5. Uwal - 7. Dicekak: Uang Pertanggungjawaban - 9. Tulis: BR - 10. Ngletheki, ndhedheli (Tumrap penganggon) - 13. Ciri - 14. Ora omber - 15. Papan palereman bis - 16. Lapangan motor mabur/bandara ing Provinsi DIY (Cekak) - 17. Tekan ing pungkasan, nganti entek 19. Antarane wektu - 23. Metu kringete - 24. Garwane Prabu Duryudana (Crita ing ringgit purwa). MUDHUN: 1. Tembung liya: Warsa - 2. Salam khas Hawai 3. Araning manuk - 4. Araning lelara ing kulit sing mbrenjul - 6. Arang-arang banget - 8. Emas kanggo nglapisi sarungane keris - 9. Ora bisa ndeleng merga

BADHARE UTHAK – UTHIK N0. 50 Manengen : 01. TLEDHOR, 09. ABYOR, 10. IMBUH, 11. AMPUH, 12. BLACO, 15. ANGOP, 20. ALEMAN, 21. KEMPEL, 25. RUKMINI, 28. MALAM, 29. TLAGA, 30. INJET Mudhun : 02. LIRA, 03. DHUPAK, 04. OKIH, 05. LARAB, 06. NYAWA, 07. ABRAG, 08. DHAUP13. LOLA, 14. CEMARA, 16. NEMPIL, 17. OLEH, 18. ENAK, 19. NKRI, 20. ASEM, 22. LOMA, 26. UMI, 27. NTT Batangan Uthak – Uthik Djaka Lodang 50 wus kaundhi lan kang beja nampa bebungah wujud arta Rp 100.000 saka Djaka Lodang: 01. Drs. Ign. Supratikno, d/a Nyamplung Kidul RT 05/06 Balecatur, Gamping, Sleman, Yogyakarta 02. Narastri Endah Palupi, d/a Gang Petung I, Pringgolayan RT 03 Banguntapan, Banguntapan, Bantul

Wasita Adi

P

Pangeran Iku Ana Ing Ngendi-Endi

angeran iku ana ing ngendi wae. Aneng sira uga ana Pangeran. Mula aja sira nyiksa dhiri, awit sariramu iku kanggo lenggah Pangeran. Nanging sira aja ngaku Pangeran. Yen sira nglalu, tegese sira nyahak wewenange Pangeran. Yen sira nyakiti liyan, tegese sira nyakiti kagunganing Pangeran. Eling-dieling yen aku lan kowe iku kagungane Pangeran. Aja siya marang pepadha, awit iku tegese siya marang kagungane Pangeran. (Pitutur Jati)

KUPON UTHAK-UTHIK DL NO. 02

50

Djaka Lodang No. 02v 11/6/2022 Setu Pon, 11 Dulkaidah 1955 Alip

Satleraman

Mohammad Farhan al Fawwaz Dhalang Remaja Saka Kendal

M

ohammad Farhan al Fawwaz, 19 taun, salah sijine generasi mudha sing melu nguri-uri seni pedhalangan. Wiwit umur 4 taun dheweke wis seneng nonton pagelaran wayang kulit sawengi natas, ndherek eyang kakunge, mBah Slamet. Amarga seneng wayang, dening ramane, Nur Faizi, Farhan nuli ditumbasake wayang kardus. Kanthi wayang iki, Mohammad Farhan banjur sregep anggone sinau ndhalang kairing swara rekaman kaset pagelaran w a y a n g kulit adegan ‘Limbukan’ sing wektune watara 5 nganti 10 menit. Anggone sinau lan gladhen ndhalang katuntun dening sawijine dhalang asma mBah Suyono Naruh (almarhum). Taun 2010 Mohammad Farhan ndherek Lomba Dalang Kecil ing Kabupaten Batang lan kasil nggayuh juara II. Pentas sepisanan ana ing alun-alun Sukorejo. Sabanjure nate ditanggap ana ing Pati, mahargya acara sunatan salah sijine warga. Ing kene,

GUYON

dheweke ngayahi pagelaran wayang kulit pakeliran padhet udakara sa-jam, kanthi lakon ‘Anoman Duta’. Nalika dheweke kelas II SMP, nate mancal keprak sawengi natas nggelar lakon ‘Aji Narantaka’, minangkani tanggapan warga ing Batang. Nalika mbakyune nikahan durung suwe iki, Farhan uga ndhalang kanthi nggelar lakon ‘Semar Mantu’. Nalika ngisi acara pagelaran wayang ringkes ing Pondok Seni dan Budaya Boediardjo, Borobudur, t an g g al 28 Mei 2022 kepungkur, Farhan nggelar lakon ‘Bratasena Kridha’. Mohammad Farhan al Fawwaz, kelairan tanggal 1 Maret 2003, saiki lagi nggegulang ngelmu ing Universitas Negeri Semarang jurusan Seni Musik Fakultas Bahasa dan Seni, semester II. Bakat lan ketrampilan ndhalang iki tansah sinengkuyung dening rama lan ibune, Nur Faizi lan Sulastri.*** (Amat Sukandar)

FX. Subroto

Djaka Lodang No. 02v 11/6/2022 Setu Pon, 11 Dulkaidah 1955 Alip

Kembang Alas Jati Sambunge kaca 2

lan sandhangan sing apik-apik lan larang regane, kuwi rak ya kurang piguna. Apa ora luwih becik yen kacelengi, kadhudhah yen mengko wayahe Lebaran apa kepriye. Luwih becik uga yen kakirimake menyang ndesamu kana kanggo mbiyantu adhi-adhimu. Aku ngerti, kosmetik kuwi ya penting. Sandhangan kuwi ya penting. Luwih-luwih tumrap bocah wedok kanggo ngadi busana lan ngadi sarira, nanging kowe ya kudu eling menawa kowe ana kene iki nyambut gawe rewang-rewang anggonku dodolan. Wektumu luwih akeh ana pawon lan omah tinimbang ana jaban omah sing banjur dideleng wong akeh. Dadi, ora kudu dandan lan macak saben dina. Semonoa kabeh mau yen wis dadi karep lan niyatmu ya mung kari sakarepmu wong kowe ya nganggo dhuwit-dhuwitmu dhewe. Aku ngandhani kaya ngene iki ora merga aku ora seneng karo kowe. Aku mung kurang sarujuk karo apa sing katindakake. Eman-eman yen gajimu mung kaborosake kanggo tuku kosmetik lan sandhangan. Kurang piguna. Wong wedok kuwi satemene kabeh ayu, Nik. Mung wae ayune beda-beda. Kabeh diparingi kaendahane dhewe-dhewe, Nik. Ora perlu digawe sing aeng-aeng. Sing penting resikan, rapi, rajin, saputan wedak ya prayoga, saputan lipstick ya apik, nanging rasah banget-banget. Kanthi kaya ngono kuwi kowe kabeh sing melu aku ana kene wis ketok ayu, ketok manis. Kabeh wis ketok resep yen disawang. Percayaa karo aku!” *** Bengi kuwi Bu Ngadirah ngen­ dika menawa aku dikon rewang-re­ wang ana warung makan ing dina candhake. Tegese, bakal dikon ngla­ deni tamu sing padha dhahar ngiras ana kono. Satemene, aku rada wedi awit aku ora kulina ngadhepi utawa ngladeni dhahar kanggo wong liya, nanging merga iki dhawuhe Bu Nga­dirah, aku ora wani nampik. Aku sing kawit sepisanan melu Bu Nga­dirah mung kerep ana pawon

lan omah saperlu rewang-rewang kanggo olah-olah lan reresik, saikine didhawuhi ngladeni tamu. Upama ana wong sing ngematake praupanku nalika tampa dhawuh kaya ngono bokmenawa ngerti yen praupan utawa raiku wektu kuwi katon pucet. “Rasah wedi, rasah kuwatir, Ni. Mumpung ana kene mula sinaunen apa wae sing ana ing kene. Sapa sing ngerti yen ing tembe buri kowe bisa bukak warung makan dhewe. Dadi kowe bisa sinau olah-olah lan ngladeni tamu ana kene. Sapa sing bakal ngerti nasibe wong, Ni.” Ngendikane Bu Ngadirah bengi kuwi. “Bukak usaha utawi warung makan niku rak inggih betah pawitan sing kathah ta, Bu?” “Lho, sapa ngerti? Janma kuwi tan kena kinira, Ni. Sapa ngerti kowe saiki melu aku rewang-rewang ana kene, nanging suk emben kowe

51

menawi ingkang ngladosi tamu menika Mbak Sum, Mbak Nanik utawi Mbak Narsih kemawon, Bu? Sedaya menika rak sampun kulina ta?” “Kowe kuwi dikandhani kok ngeyel. Arep diajak maju kok angel.” Aku meneng nalika Bu Ngadirah ngendika sing pungkasan kuwi. Aku krasa menawa Bu Ngadirah wis wiwit arep kenceng ngendikane. “Gelem ora kowe kuwi dikon ngladeni tamu ana warung?” “Nggih, Bu. Kersa.” “Nha, ya kudu ngono kuwi. Adohadoh saka desa menyang kutha kok wedi-wedi. Sing kendel wae, Ni. Aku iki lho wong wedok buta huruf wani njajah Jakarta.” “Nggih, Bu.” “Mula sesuk sadurunge tumandang kowe dandan, nanging aja nganti katon menor. Saputan pupur karo lipstick-e tipis wae. Aja nganti ketara. Nganggo obat kelek

Wektu semana Sumi diparani wong lanang sing didaku minangka sedulure saka desa

malah bisa duwe usaha dhewe.” “Sejatosipun kula ajrih yen kedah ngladosi tamu, Bu. Dereng gadhah pengalaman.” “Ora apa-apa. Rasah kuwatir. Kowe mesthi bisa. Sepisanan, kabeh wong kuwi ya nganggo sinau dhisik. Bayi kae arep mlaku ya ndadak nganggo nglasut utawa mbrangkang dhisik ta, Ni? Ora dadakan mlayu.” “Menapa boten langkung sae

supaya ora mambu, Ni. Nganggowa sandhanganmu sing becik lan setrikan.” “Nggih, Bu.” “Kowe ngerti ora, Ni?” “Napa nggih, Bu?” “Sing duwe gagasan supaya kowe ngladeni tamu kuwi ora mung aku dhewe, nanging uga anak-anakku, Rakanto karo Arinto.” [Ana candhake]

52

Djaka Lodang No. 02v 11/6/2022 Setu Pon, 11 Dulkaidah 1955 Alip

BATIK ASLI YOGYAKARTA

CANTING MAS

BELANJA AMAN, NYAMAN BATIK ASLI TRADISIONAL YOGYAKARTA Jl. Patangpuluhan 32 Wirobrajan Yogyakarta Telp. 081227555100

Kranthil rinonce

Wahyu tumurun ukel cantel

Wahyu tumurun granit latar hitam

Sido Asih bledak granit