Mbia chee Siriono. Shɨra PECES

Mbia cheë – Siriono Shɨra PECES Noé Gasparini Victor Hugo Dicarere Mendez Octubre 2015 Este libro ofrece una selección de peces con sus nombres

12 downloads 45 Views 3MB Size

Recommend Stories


Aprendiendo de los peces
Revista Eubacteria Investigadores en el extranjero Aprendiendo de los peces Ana del Pozo Cano Departamento de Neurociencia, Biomedical Center (BMC),

Story Transcript

Mbia cheë – Siriono

Shɨra PECES Noé Gasparini

Victor Hugo Dicarere Mendez

Octubre 2015

Este libro ofrece una selección de peces con sus nombres en la lengua indigena siriono y en la lengua castellano, cada uno viene con un dibujo y una frase para illustrar el nombre y dar un poco mas de vocabulario. Los autores Noé Gasparini y Victor Hugo Dicarere Mendez han trabajado en ese material durante un estudio de la lengua siriono de 2011 hasta 2015. Ha sido revisado y aceptado en un encuentro de los hablantes el 27 de septiembre 2015. Es parte de una serie de publicaciones: -

Un diccionario bilingüe Siriono – Castellano Ae nyakukia kia : los mamíferos Ae mbebe kia : las aves Shɨra : los peces - Un afiche con las frutas salvajes del monte 1

Mbarae Zapato, carancho Shɨra mbuambuasa je ke mbia riki mbarae mbuti nö nda. En la tarrafa sacan al zapato. 2

Mbarae ɨoe Lápiz

I iruä nuä sa chö mbarae ɨoe ñimbati mbati rae. Se puede apalear el agua y se amontonan los lápices. 3

Mbikurï Machete Mbikurï erï ndaka tuchɨ ke ra. Los dientes del machete son muy filos. 4

Mbikurï nangia Cachorro Mbikurï nangia ke eñete jiri ra. El cachorro es más chico. 5

Mbusu Anguilla

Mbusu kiräkä tuchɨ ke i ra. La anguilla tiene fuerza en el agua. 6

Ekibi ara Surubí Ekibi ara ro i ke abae u kia ra. A los carayanas le gusta comer la carne de surubí cruda. 7

Kiara Palometa real Mbékei turä nge kiara roo ra. Liada en patujú, la carne de palometa real es linda. 8

Kiaraɨe Serepapa Kiaraɨe ke echɨɨke rote ra. Su tripa de la serepapa es amarga. 9

Kiaraɨe ätä Disco amazónico Kiaraɨe ätä nge ekasu jiri kiaraɨe shɨ ra. El disco amazónico es más grande que la serepapa.

10

Nyechu, tukuri Yeyú Nyechu ke esete tuchɨ ra. El yeyú es bien arisco.

11

Ñinyɨa Bagre Ndeo ra nyiɨro ñinyɨa u re ɨ ke amɨ ̈ nda. Cuando come bagre se puede pelar tu mano, dijo el viejo.

12

Ñinyɨa aka Chupa Tuchu ri tesa tuchɨ kia rei ñinyɨa aka. El chupa para chupando barro. 13

Ñinyɨa ätä Bagre chupa Ñinyɨa ätä ekite rakate ra. El bagre chupa tiene púa en la espalda. 14

Ñinyɨa mbuae Blanquillo Ñinyɨa mbuae ke embuta mï nda. El blanquillo tiene una barba. 15

Sëɨe Piraña o Palometa colorada Sëɨe ke erï nɨmbe tuchɨ ra. Las dientes de la palometa son filas.

16

Sëɨe mbuae Tambaqui Sëɨe mbuae ke ekï tuchɨ nö nda. El tambaqui es bien espinudo. 17

Shɨra bebɨ Sardinón

Shɨra bebɨ äkä tuchɨ ke ra. El sardinón es muy veloz.

18

Shɨrabu Bufeo Shɨrabu ke mbia kiä nä nda. El bufeo es parecido al pecho de la mujer. 19

Shɨra churu ñetë Boga Shɨra churu ñetë ke nyeremo eröndeɨ ndeɨ ra. El boga tiene dos torteros negros. 20

Shɨrae Raya Shɨrae raka rä ndeiö. La púa de la raya te puede sunchar.

21

Shɨra ete Sábalo Shɨra ete ke ekira tuchɨ ra. El sábalo es muy gordo. 22

Shɨra ete mbuae Jatuarana Shɨra ete mbuae amä ndɨsha rï nda. El jatuarana vive en los ríos. 23

Shɨra kibi rashɨ Giro Shɨra kibi rashɨ ke tuchu rite ite kia ra. El giro para chupando barro. 24

Shɨra tekayo shɨ ̈ Corvina Shɨra tekayo shɨ ̈ nge ko mï nda. La corvina es el único que tiene su opérculo blanco. 25

Shɨra tesakï Tucunaré Shɨra tesakï ke eara ara ra. El tucunaré es overo.

26

Tambata Buchere Subui je achö ño mbia riki tambata mbaba. Solo con sabayón se saca el buchere.

27

Tambatara Buchere Tambatara ke eke cha tuchɨ ra. La cascara del buchere es muy prendida a la carne.

28

Terei Bentón Terei ke eusi ra. El bentón es pesado.

29

Tete keɨ Dientón Tete keɨ ra ndeo mombi. El dientón te puede apretar la mano.

30

Vocabulario contenido en ese libreto Sustantivos

e-tekayo

opérculo

mbuambuasa

tarrafa, esparavel

subui

sabayón

mbia

los Sirionos

e-eke

cascara

i

agua

e-rï

diente

e-ro

carne

Verbos

abae

carayanas

siki / riki

estar

e-chɨɨke

tripas

mbuti

jalar

e-o

mano

iruä

apalear

amɨ ̈

viejo

ɨro

pelar

tuchu

barro

u

comer

e-kite

espalda



sunchar

e-mbuta

barba

site / rite

besar, chupar

e-kiä

pecho

mbaba

brincar

e-kï

espina

mombi

apretar

e-raka

púa

amä ndɨsha

rio 31

Verbos estativos

Adverbios

raka

filo

tuchɨ

muy

ñetë

chico

jiri

más

kiräkä

fuerte

achö

solo

i

crudo

mbékei

liado en patujú

Posposiciones

turä

bueno

je

con

rote

amargo

rese

con

kasu

grande

jenda

dentro de

sete

arisco

rï

en

rɨmbe

cortante

eki

espinudo

Números

äkä

corredor, veloz



uno

röndeɨ

negro

nyeremo

dos

kira

gordo

ara

overo

Demostrativos

cha

prendido, torcido

ko

usi

pesado

esto

32

Nombres científicos de los peces Mbia cheë Mbarae Mbarae ɨoe Mbikurï Mbikurï nangia Mbusu Ekibi ara Ekibi ara Kiara Kiaraye Kiaraye ätä Nyechu Tukuri Ñinyɨa Ñinyɨa aka Ñinyɨa äta Ñinyɨa mbuae Sarao Sëɨe Sëɨe mbuae Shɨra bebɨ Shɨrabu Shɨra churu ñetë Shɨrae Shɨra été Shɨra ete mbuae Shɨra kibi rashɨ Shɨra tekayo shɨ̈ Shɨra tesakï Tambata Tambatara Terei Tete kiambe Tete keɨ

Castellano Zapato Lapiz Machete Cachorro Anguilla Surubí Chuncuina Palometa real Serepapa Disco amazónico Yayú Yayú Bagre Chupa Bagre chupa Blanquillo Cuchillo Palometa colorada Tambaqui Sardinón Bufeo Boga Raya Sábalo Jatuarana Giro Corvina Tucunaré Buchere Buchere Bentón Simbado Dientón

Nombres científicos Pterygoplichthys multiradiatus Loricariichthys maculatus Rhaphiodon vulpinus Hydrolicus scomberoides Gymnotus sp. Pseudoplatystoma fasciatum Pseudoplatystoma tigrinum Astronotus ocellatus Heros Severus Heros coryphaeus Hoplerythrinus unitaeniatus Erythrinus sp. Rhamdia sp. Parauchenipterus sp. Pimelodus maculatus Calophysus macropterus Pygocentrus nattereri Colossoma brachypomum Pellona Castelnaeana Inia geoffrensis boliviensis Leporinus friderici Potamotrygon sp. Prochilodus nigricans Brycon sp. Oxydoras niger Plagioscion squamosissimus Cichla ocellaris Hoplosternum littorale Hoplosternum thoracatum Hoplias malabaricus Charax gibbosus 33

Autores: Noé Gasparini, Victor Hugo Dicarere Mendez Fuente de los dibujos: LAUZANNE Laurent y Gérard LOUBENS, 1985, Peces del Rio Mamore, ORSTOM – CORDEBENI – UTB, Paris. El serepapa es un dibujo de Lacey Michele Nelson.

A sido financiado por el programa ELDP de documentacion de las lenguas en peligro de extinción ( http://elar.soas.ac.uk/deposit/0165 ) y por el centro de investigación Dynamique du Langage (Dinamica del Lenguaje) en la Universidad de Lyon, Francia. Puede contactar al autor principal: [email protected]

Derechos legales: Licencia Creative Commons Atribución-CompartirIgual CC BY-SA Compartir — copiar y redistribuir el material en cualquier medio o formato Adaptar — remezclar, transformar y crear a partir del material Para cualquier propósito, incluso comercialmente El licenciante no puede revocar estas libertades en tanto usted siga los términos de la licencia.

Atribución — Usted debe darle crédito a esta obra de manera adecuada, proporcionando un enlace a la licencia, e indicando si se han realizado cambios. Puede hacerlo en cualquier forma razonable, pero no de forma tal que sugiera que usted o su uso tienen el apoyo del licenciante.

CompartirIgual — Si usted mezcla, transforma o crea nuevo material a partir de esta obra, usted podrá distribuir su contribución siempre que utilice la misma licencia que la obra original.

Definición completa: https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/legalcode

34

Get in touch

Social

© Copyright 2013 - 2024 MYDOKUMENT.COM - All rights reserved.