Lingua Galega e Literatura 1º Bacharelato SOCIOLINGÜÍSTICA 1: HISTORIA DO GALEGO I • NACE UNHA LINGUA ♦ O léxico galego está formado por palabras con orixe en diversas linguas, maioritariamente no latín ♦ SUBSTRATO: restos lingüísticos que hai no galego de linguas anteriores ao latín ♦ SUPERESTRATO: capa que está por riba do latín (linguas que inflúen no galego despois dos romanos) ♦ Substrato • pobos indoeuropeos (celtas − século VI a. C.) > • civilización castrexa > • romanos > • Gallaecia • ¿Que nos quedou dos celtas? ♦ No léxico: amorodo, beizo ♦ Na toponimia: Callobre, O Grove ♦ Na antroponimia: Bríxida, Camiño • Romanización (séculos I a.C. − V d.C.) • Gallaecia: provincia máis extensa que a actual • Imposición lenta do latín • Apoio do cristianismo • Superestrato • Xermánico: S. V d.C. caída do Imperio Romano S. V − VI d.C. Reino Suevo (independente) S. VII d.C. Reino Visigodo (autonomía dos romanos) a extensión galega redúcese, semellándose máis ao territorio actual Autonomía + illamento formación dunha identidade [lingüística

1

Xermanismos: • No léxico: garfo, rifar • Na toponimia: Allariz, Castromil • Na antroponimia: Alberto, Gonzalo • Árabes: • S. VII fin do reino visigodo • O árabe non chega a Galicia, chega algunha palabra pola franxa Sur, nada máis. Arabismos: ◊ No léxico: alcume, laranxa ◊ Na toponimia: Acea, Almuíña ◊ Na antroponimia: Zaida, Fátima ⋅ IDADE MEDIA (SÉCULOS IX − XV) • Latín vulgar linguas románicas Debido ós diferentes substratos e superestratos galego−portugués − astur−leonés − castelán − aragonés − catalán − mozárabe • AQUÍ PODEMOS FALAR DO GALEGO COMO LINGUA • S. IX−XIII − Galicia vive un periodo de esplendor económico, político e cultural • S. IX − Descubrimento do sartego do Apóstolo • S. XII − Independencia de Portugal • (gráficos) os reinos van cambiando a súa extensión ata chegar ao territorio actual • S. XVIII − Lírica trobadoresca: galego−portugués convértese en lingua de escritura (sobre todo na poesía) − Integración de Galicia no reino de Castela−León • S. XIV − Primeira loita dinástica pola Coroa de Castela > − Galicia apoia ao perdedor > − Castigo: a nobreza galega é cambiada por nobreza castelá • S. XV − Segunda loita pola Coroa de Castela > − Galicia apoia ao perdedor > − Castigo: os mandatarios da Igrexa e da Administración galegos son cambiados por mandatarios casteláns {= DECLIVE DO GALEGO, APARTADO, DIGLOSIA, ...} 2

• S. XV − o galego desaparece da escrita pero mantense na oralidade > − imposición do castelán • SÉCULOS ESCUROS (SÉCULOS XVI − XVIII) • O galego é desprezado, cargado de connotacións negativas, con prexuízos > ◊ DIGLOSIA: dúas linguas, a unha delas dáselle maior importancia/aplicación que á outra ⋅ S. XVIII − Renovación económica e industria por foráneos > − Burguesía catalán−falante (conserveiras...) • BILINGÜISMO SOCIAL | | | son independentes; empréganse | | indistintamen as dúas linguas • BILINGÜISMO INDIVIDUAL| O lóxico en Galicia: bilingüismo individual (nos falemos na e lingua que nos pete) bilingüismo social (a Admon. pública, todo documento nas 2 linguas) • S. XVIII (finais) − Primeiras voces en defensa do galego (curas −cultos que falaban galego−... (nobreza e burguesía falaban castelán) − Frei Martín Sarmiento: ensino en galego, do galego, obriga de coñecelo para os funcionarios • PRINCIPAIS EVOLUCIÓNS • Latín − galego simplificación das consoantes dobles: −LL, −NN GALLU galo • Sonorización das consoantes oclusivas xordas intervocálicas RIPARIA ribeira ROTA roda AMICU amigo

3

• Evolución do grupo latino −CT− a −it− NOCTE noite LACTE leite • Os grupos consonánticos iniciais latinos PL−, CL−, FL− convértense en ch− PLORARE chorar CLAMARE chamar FLAMMA chama • Desaparición do −N− e −I− intervocálicos latinos LUNA lúa FILU fío • Ditongo AU ou AUTUMNU outono TAURU touro AURUM ouro CAUSA cousa • Conservación das vogais E, O breves tónicas latinas NEBULA néboa PETRA pedra SORTE sorte SOCRA sogra • Conservación do F− inicial latino FARINA fariña FACERE facer • −F− intervocálico latino (ou −PH− grego) pode evolucionar a bilabial DEFENSA devesa • Conservación do grupo −MB− intervocálico

4

LUMBU lombo PLUBU chumbo • Redución do grupo latino −MN− a −n− DAMNARE danar • Grupo consonántico −LT− vocaliza o primeiro elemento CULTELLU coitelo MULTU moito SALTO souto • GALEGO MEDIEVAL • Existían vogais nasais pola perda do −N− intervocálico MANU maõ (en portugués aínda existen • Había oposición entre silabantes xordas e sonoras posso rosa peixe hoje cabeça cozer • Ausencia dun morfema feminino para as rematadas en −or O senhor A senhor • Uso do pronome personal TE tanto para CD como para CI Faleite de amor • Emprego do posesivo sen artigo que o preceda Vodas fazen a meu amigo • Vacilación en terceira persoa dos pretéritos ouve ouvo disse disso • Palabras que desaparecen: ARCAÍSMOS assaz bastante

5

eire onte crus mañá vejada vez • Galego perde oposición sonora/xorda nas silabantes peixe/hoje peixe/hoxe • Portugués perdeu a fricada palatal xorda ((−CH−)) chorar [xorar] • Galego distingue TE e CHE • Hai diferenzas nalgunhas desinencias verbais cantaste cantades cantais cantades −2−

6